ازاماتتىق اۋەندەر ايشىعى
اقىندىق تۋرالى بۇرىن دا تالاي ايتىلىپ جۇرگەن ءبىر اقيقات ۇعىم بار: ءومىردىڭ ءوز بالاسى بوپ، دۇنيەگە ادالدىق پەن ازاماتتىقتىڭ اسىل جىرىن ايتا كەلگەنمەن، اقىرىنا دەيىن اقىن بوپ قالۋ كەز-كەلگەن ادامنىڭ ارقالار جۇگى ەمەس. نەگە دەسەڭىز، اقىن اپتابى مەن اقپانى، كوكتەمى مەن قاراشاسى ارالاس ءومىردى سەلكەۋسىز سەزىنەتىن جۇرەك يەسى بولسا كەرەك. كوكتەم ونى شاتتىق بەسىگىنە بولەيدى، شىلدە اپتابىمەن قىزۋىن كۇشەيتىپ، ادامدىق ماحاببات ۇلىلىعىن سەزىندىرەدى، قوڭىر كۇز ءمولدىر مۇڭ-ساعىنىش شەكپەنىنە ورايدى، قىتىمىر قىس ومىرلىك كۇرەس ءمانىن ۇعىندىرادى. جانە وسى ءتورت مەزگىل اقىن تابيعاتىندا جۇيكەنى شىمىرلاتا، كەۋدەنى كۇمبىرلەتە ءجيى الماسىپ وتىرادى. وسى تۋراسىندا ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ «كتو ۆيدەل بوگا؟ توت، كتو ۆيدەل پۋشكينا...» دەۋى دە اقىن دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن تەرەڭ ۇققاننان ايتىلعان ءسوز بولۋى كەرەك. وسى بيىك تە ارداقتى ەسىمدى ار تۋىنداي تازا ۇستاي بىلگەندەر مەن تازا ۇستاپ جۇرگەندەر ءبىزدىڭ قازاق پوەزياسىندا دا بار.
وقۋشىلارىن، قالامداستارى مەن ۇستازدارىن قۋانتىپ جۇرگەن اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆا ەكەنىن مەن ەش كۇمانسىز، باتىل ايتامىن. ءا دەگەندە-اق ادەبيەتكە وزىندىك ۇنىمەن كەلگەن فاريزا جىرلارى بۇل پىكىردى تولىق اقتاپ كەلەدى. فاريزا - پوەزياداعى ءوز ورنىن بەلگىلەپ ۇلگەرگەن اقىن. مۇنى ءبىز ونىڭ "شىلدە" اتتى جىر كىتابىنان ايقىن اڭعاردىق. اقىننىڭ سول جىر جيناعى تۋرالى تۋعان ادەبيەتىمىزدىڭ بەلدى وكىلى، اقىن ءابدىلدا تاجىبايەۆ قۋانا جازعان بولاتىن. سودان بەرى جىرسۇيەر جۇرتشىلىق فاريزادان جاڭا ءبىر سەرپىندى، شۇعىل شارىقتاۋدى كۇتىپ، الاڭداعانداي ەدى.
وتكەن جىلى «جالىن» باسپاسىنان جارىق كورگەن «سەنىڭ ماحابباتىڭ» اتتى جىر جيناعى - اقىننىڭ جاڭا ءبىر ءوسۋ بەلەسىنىڭ دالەلى. بۇل جيناق ايەلدەر الەمى تۋرالى، تەڭىزدەي تەرەڭ سىرلى، اسقارداي الىپ بەينەلى ايەل - ادامنىڭ ماحابباتى تۋرالى جىرلاردان تۇرادى. ايەل دەگەندى ءبىز تىرشىلىكتىڭ باستاۋىنا، ماڭگىلىكتىڭ مانىنە ءادىل تەڭەپ ءجۇرمىز.
بۇل - جيناقتا فاريزاعا ءتان ورنەكتى، ۇتىمدى جىرمەن ايشىقتالعان كۇن ءمۇسىن. ماحاببات - جۇمىر جەردەگى ۇلى كۇش - ايەل-انانىڭ، ايەل-جاردىڭ، ايەل-ازاماتتىڭ، ايەل-قاھارماننىڭ، ايەل-دوستىڭ، ايەل-اقىننىڭ، تۇتاس العاندا ايەل - ادامنىڭ ءمولدىر، ءور قۇدىرەتتەرگە باس يگىزەتىن ۇلى ماحابباتى جىرلانادى. ول ماحاببات - انانىڭ بوبەگىنەن باستاپ، بۇكىل جەردەگى ومىرگە، ايەل-جاردىڭ سۇيگەنىنە، ايەل-ازاماتتىڭ وتانعا، قوعامعا، تۋعان جەرگە، ايەل-قاھارماننىڭ ادامزات پەن ونىڭ بولاشاعىنا، ايەل-دوستىڭ ادامعا دەگەن، ايەل-ادامنىڭ بۇكىل تىرشىلىككە دەگەن بيىك سەزىمى.
فاريزا - ءوز جىرىن جۇرەگىمەن سەزگەنىن، ادام تابيعاتىنان بايقاعانىن سىرشىلدىقپەن سيدىرىپ، ادامنىڭ الۋان سەزىمدەرى مەن ساتتەرىن، ءومىر قۇبىلىستارىن ءوز جۇرەگىنىڭ دۇرسىلىمەن بەرە بىلەتىن اقىن. قۇر ايقايمەن كولگىرسي المايتىن، تىرشىلىككە دەگەن ءومىردىڭ وزىندەي ماحابباتى بار، ءومىردىڭ ولمەس شىندىقتارىن، سەزىمنىڭ تۇنىق تۇستارىن اسىرەلەمەي ايتاتىن، ىستىق پەن سۋىقتى، كۇن مەن كولەڭكەنى بىردەي قابىلداپ، ءومىردى ورتەنە سۇيە بىلەتىن، ءار ولەڭىنەن ءومىردىڭ ەكى جاعى، قۋانىشى مەن ساعىنىشى كورىنىپ تۇراتىن اقىن. ونىڭ بىرەۋلەر مۇڭدى دەگەن جىرلارىنىڭ وزىندە ءبىر وجەت كۇش جاتادى. ول مۇڭ بوركەمىك قايعى ەمەس، جاسامپازدىققا، جەڭىسكە، ەرلىك پەن قۇشتارلىققا باستايتىن، ءومىردىڭ وزىنە ءتان قايسار مۇڭ، قايرات شاقىراتىن مۇڭ دەر ەدىم. ونىڭ جىرلارى — كولەڭكەگە كۇيىنىپ تۇرىپ ءومىردى قىسى-جازى، كۇز-كوكتەمىمەن قوسا، تۇتاس سۇيە بىلەتىن، سونى شىنايى ءتۇسىنىپ، شىندىق كۇيىندە جىرلاي بىلەتىن اقىن جۇرەگىنىڭ جىرعا قۇنداقتاۋلى اسقاق سەزىمى. وسى جيناعىندا ءوزى:
...ءبارىن دە تاتىپ كەلەمىن –
وسى ەكەن باقىت دەگەنىڭ!
- دەگەندەي اقىننىڭ باقىتى دا وسى ارقىلى عانا ەنشىلەۋلى. سول ءبىر اسقاق سەزىم بۇل جيناقتا دا باسەڭدەمەپتى، قايتا وركەندەي تۇسكەن. جيناققا ەنگەن تۇتاس توپتامالار بىرىگىپ ايەل وبرازىن انىق ايشىقتاعان، قازاق ايەلىنىڭ سوم تۇلعاسىن جىردان مۇسىندەگەن ۇلكەن ءبىر پوەما – داستان قۇرايدى ەكەن. كىتاپتى تۇگەل وقىپ شىققاندا كوز الدىڭا جانى سەرگەك، جۇرەگى سىرعا تولى، سەزىمى ءمولدىر، اسقاق بەينەلى، ازامات مىنەزدى ايەل وبرازى ەلەستەيدى. سول ايەل ارقىلى ءومىردىڭ قايناعان ورتاسىندا كۇرەسىپ، جەڭىپ، قۇلشىنىپ جۇرگەن جاسامپاز ادام بەينەسىن، زامانداس بەينەسىن كورەسىڭ. كىتاپقا ءتان ەرەكشەلىك - ونىڭ تۇتاستىعى، شەبەر بەرىلۋ فورماسى، وتكىر، كوركەم ناقىشتى، ۇشقىر ءتىلى، ىشكى ۇندەستىگى جانە شىنايىلىعى. قازىرگى ازامات-ايەلدىڭ وبرازىن اشۋ ءۇشىن فاريزا قازاقتىڭ ماڭدايىنا باسقان جۇلدىزدارىنداي اقىن سارا، ءانشى مايرا، كۇيشى دينا، كۇمىس كومەي بيبىگۇل، كومپوزيتور عازيزا، ومىرلەرى ەرلىك ۇلگىسىندەي ءاليا مەن مانشۇك سياقتى ءور، ونەرلى قىزداردىڭ وبرازىن جاساۋدى ماقسات ەتكەن. سەزىمدى سەلت ەتكىزەر سۋرەت-ساتتەردى، جاس انانىڭ ۇياڭدىقتى سەزىنۋ مەن انالىق ماحابباتپەن تەبىرەنۋىن بەينەلەيتىن سيكلدا ىشكى مونولوگ-تولعانىستى وتە شەبەر پايدالانىپتى. جانە بۇل ءتاسىل اۆتوردىڭ ءوزى كوتەرگەن يدەيا مەن تاقىرىپتى يگەرۋىنە قىزمەت ەتكەن. ال وسى جىرلاردىڭ «سىرلاسۋ نەمەسە اقىن ايەلدىڭ اناسىمەن ديالوگى» دەپ اتالاتىن ءۇش ءبولىمدى سيكلعا اسىل ارقاۋ بولۋى دا. سونىمەن بىرگە كىتاپتىڭ وزەگىندەي، وسى سىرلاسۋدان انا مەن اقىننىڭ جۇرەكجاردى اڭگىمەسىن، اقىن جۇرەگىنىڭ ىستىق-سۋىقتان تۋىنداعان شىن سىرىن ۇعىناسىڭ. ءبىر قىزىعى، بۇل سىرلاسۋدا اقىن زورلىق پىكىر، جاساندى ويدى اناعا دا، اقىنعا دا تاڭىپ اۋرەلەنبەيدى. ليريكالىق كەيىپكەردىڭ بۇل تەبىرەنىستەرى - جۇرت جۇرەگى بولىپ سوعۋدى بيىك ماقسات ەتكەن اقىننىڭ ىشكى تولعانىسىن تەرەڭ دراماتيزممەن اشىپ كورسەتەتىن سىرلاسۋ. اقىن ايەل - اقباۋىر بۇلتتار اراسىندا جۇرگەن ادام ەمەس، كادىمگى ءومىر ورتاسىندا كۇيىپ-جانىپ، قۋانىپ-مۇڭايىپ جۇرگەن ءومىر يەسى. وسىنىڭ دالەلىندەي ول جاساندىلىق تانىتپاي، اعىنان جارىلا سويلەيدى.
ىشكى سەزىم تارتىسىنان باستالعان بۇل سيكل كىتاپتىڭ سوڭىندا بيىك ازاماتتىق، الەۋمەتتىك تۇعىرعا كوتەرىلەدى.
...جەر-ۇيىمنىڭ قالىپسىز دەمالىسى
قاعىلەزدەۋ جانىمدى جۇدەتەدى،
- دەيدى ومىرگە، ادام بولاشاعىنا، ەلگە، جەرگە جانىمەن الاڭ ازامات اقىن.
كىتاپتىڭ ليريكالىق كەيىپكەرى، دالىرەك ايتقاندا قاھارماننىڭ سان سىرلى جاقتارىمەن كورىنۋى ارقىلى بۇگىنگى زامانداس ايەلدىڭ سوم بەينەسى، جاسامپاز تۇلعاسى جاسالعان. تاعى ءبىر قىرىنان قاراعاندا قۋانتقان نارسە - بۇل تۇتاس شىعارمادان، وسى ءبىر ولەڭمەن جازىلعان ايەلدەر الەمى تۋرالى ەپيكالىق تۋىندىدان قازاق ايەلىنىڭ ساناسىنىڭ ءوسۋى، قالىپتاسۋى، ونىڭ باقىتى ساتىلاپ باياندالعانى. جيناقتىڭ باسىندا زامانى اشىنتقان سارا مەن مايرا جىرلارىنان كەلمەسكە كەتكەن قوعامدا ءومىر سۇرگەن ايەلدىڭ شەكتەۋلى باقىتى سەزىلسە، بيبىگۇلگە، عازيزاعا ارنالعان جىرلاردان بۇگىنگى بەلسەندى قايراتكەر، باقىتتى ايەلدىڭ، زامان قۋانىشىن كەۋدەسىنە ۇيالاتقان ايەلدىڭ شەكسىز باقىتىن، كەسەك بەينەسىن كورەمىز.
«سەنىڭ ماحابباتىڭ» - تەك اقىننىڭ سەزىمتال جۇرەگىنەن شىمىرلاپ شىققان شىندىق ءسوزى عانا ەمەس، بۇل كىتاپ قازىرگى ءومىردىڭ وشپەس شىندىعىن اشىپ كورسەتە بىلگەن كەسەك شىعارما. ايەل جانىنىڭ جەكە سەزىمىنەن باستاپ، ونىڭ الەۋمەتتىك ءومىرى مەن ازاماتتىق سەزىمىنە دەيىن ۇلكەن ارالىقتى اسقاق اۋەن، سەزگىش جۇرەكپەن جىرلاعان بۇل كىتاپتا بۇگىنگى ءومىرىمىزدىڭ شىندىعى ايشىقتالا اشىلادى.
زامانداس ايەل باقىتىن عانا ەمەس، زامان جارقىندىعىن جۇرەكپەن سەزىنگەن اقىن تەبىرەنىسىن دە سەزىنەمىز. ەگەر باقىتتى بيبىگۇل:
شىرقايىن ءان-جىرىڭ بوپ
ءومىردىڭ بۇلا تاڭىن،
ءوزىڭسىز تاعدىرىم جوق
و، مەنىڭ ۇلى وتانىم!
— دەسە، ول ءبىزدىڭ بارىمىزگە ورتاق سەزىمىمىز، تەبىرەنىپ تۇرىپ ايتار اقيقاتىمىز سياقتى ەستىلەتىنى دە سوندىقتان. ال عازيزا جۇبانوۆاعا ارنالعان، تەرەڭ تەبىرەنۋدەن تۋعان «دىبىستار الەمى» اتتى سيكلدا زامانى وسىرگەن بيىك تۇلعالى ازامات ايەلدىڭ سەزىنۋى سياقتى جىرلارداعى سىرلى دىبىستار ادامزات، تۋعان وتان، جۇمىر جەر-انا تاعدىرىنا جانىمەن الاڭ ادامنىڭ رۋحاني شىندىعى دەر ەدىم.
«سەنىڭ ماحابباتىڭ» - اۆتور سوزىمەن ايتقاندا:
...بيىك تۇرعان ءبىر كۇش بار،
ديدارىنا جەر دە قۇشتار، كۇن قۇشتار:
ول نازىكتىك،
ماڭگى شۋاق، نۇرى - قۇت،
سارقىلمايتىن جىلىلىق،
ول - تىرلىكتىڭ قۋاتى -
ايەل اتتى ۇلىلىق! –
دەۋ ارقىلى ايەل ۇلىلىعىن عانا ەمەس، جارقىن زامان بيىككە سامعاتقان ءبىزدىڭ وتانداسىمىزدىڭ ۇلكەن بەينەسىن جان-جاقتى اشقان پوەزيامىزداعى جاڭا ءبىر جاڭالىق كورىنىسى.
بۇل تۋرالى قۋانىپ، ماقتانىپ ايتۋعا ابدەن بولادى... فاريزا ءبارىمىز بىلەتىن شەبەر قابىلەتىمەن ءوز اۋەنىن ءساتتى جالعاستىرىپ قانا قويماي، جاڭا ءبىر قىرىنان – ازامات -اقىن قىرىنان تۇلعالانا ءتۇسىپتى. بۇل تۋرالى زەرتتەڭكىرەپ، تەرەڭىرەك، تولىعىراق ايتۋدى سىنشىلارىمىزدىڭ ەنشىسىنە قالدىرعان ءجون.
ءسوز سوڭىندا اقىن قىزىمىزدىڭ جاڭا بيىگىنە قۋانا قول سوققىم كەلەدى.
ءساۋىر، 1980 جىل.
You Might Also Like
-
ويلاپ وتىرسام، وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت بويىندا الماتىدا، كوپتەگەن وبلىس ورتالىقتارىندا جاس اقىن-جازۋشىلار كەڭەستەرى كەزىندە سەمينار جۇمىسىن ءبىرسىپىرا جۇرگىزگەن ەكەم. سولاردىڭ بارىندە قىز اقىنداردان ا...
-
ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ باعىتىن قايتا قاراۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. بۇل تۋرالى ول قازاقستاننىڭ ءىرى بيزنەسمەندەرىمەن كەزدەسۋدە ايتتى.
