“دالا ۋالاياتىنىڭ گازەتى” باسىلىمىندا سۇلتانعازين قولتاڭباسى
“دالا ۋالاياتىنىڭ گازەتى” – ومبى قالاسىندا 1888 جىلدان 1902 جىلعا دەيىنگى ارالىقتا شىعىپ تۇرعان قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحىنداعى ەكىنشى باسىلىم.
گازەت پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ورگانى بولعانىمەن، ساياساتتىڭ سويىلىن سوعۋعا نيەتتى جوق. باسىلىم ءوزىنىڭ رەسمي ەمەس بولىمىندە ەگىنشىلىكتى وركەندەتۋ، وتىرىقشىلىققا كوشۋ، عىلىمي جاڭالىقتار، مادەنيەتكە ۇمتىلۋ، ەل باسقارۋ ماسەلەلەرىن قامتىپ، قازاق حالقىنىڭ ومىرىندە پروگرەسشىل ءرول اتقارعان.
“دالا ۋالاياتىنىڭ گازەتى” – قازاق پۋبليسيستيكاسىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن ءرول قوسقان گازەت. گازەت رەداكتورى رەتىندە اۋەلدە ي.كوزلوۆ، ك.ميحايلوۆ، گ.ابازا، ا.پوپوۆ، د.لاۆروۆ دەگەن كىسىلەر قول قويىپ وتىرعان. ال قازاقشا ءبولىمىن رەداكسيالاعان، اۋدارماشى قىزمەتىن اتقارعان ەشمۇحامەد ابىلايحانوۆ پەن دىنمۇحامەد سۇلتانعازيندەر ەدى. گازەتتىڭ شىعۋىنا ات سالىسىپ، بەلسەندى ادەبي قىزمەتتەر اتقارعان قالامگەرلەرگە ر.دۇيسەنبايەۆ، و. ءالجانوۆ، ج.اپپاسوۆ، ش.ايمانوۆ، د.يمانقۇلوۆ، ا.قىلىشبايەۆ، ا.نوگەربەكوۆ، ءماشھۇر-جۇسىپ كوپەيەۆ، ق. جاناتاۆ، ا.شونايەۆ، ب.ابدىكوۆ، ا.قۇرمانبايەۆتاردى جاتقىزۋعا بولادى. اتالمىش قازاقتىڭ ءبىلىمدى، وقىعان ازاماتتارى “دالا ۋالاياتىنىڭ گازەتىن” حالىق ساناسىن وياتۋعا، ىشكى-سىرتقى ساياساتتان حابار بەرۋگە پايدالاندى. گازەتتە قولتاڭباسى قالعان، رەداكتورلىق قىزمەت اتقارعان دىنمۇحامەد ءسۇلتانعازيننىڭ پۋبليسيستيكاسىنا شولۋ جاسايىق.
دىنمۇحامەد سۇلتانعازين – ۇلتتىق پۋبليسيستيكانىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. ول 1867جىلدىڭ 10 مامىرىندا سەمەي قالاسىندا تۋعان. دىنمۇحامەد باتىلدىقپەن “دالا ۋالاياتىنىڭ گازەتىندە” تاريحي ماڭىزى زور ماقالالار جاريالاپ وتىرعان. ول 1890 جىلى “ءبىزدىڭ قازاق ءتىلى تۋرالى بەس-التى اۋىز ءسوز” دەگەن ماقالاسىندا ءتىل تازالىعى مەن انىقتىعى تۋرالى ماسەلە قوزعاعان. قاراپ تۇرساق، شىندىقتى سىبىرلاپ ايتاتىن زاماندا قازاق ءتىلى تۋرالى باس كوتەرۋ ايۋدىڭ اپانىنا باس سۇعۋمەن پارا-پار. ماقالانىڭ ماڭىزدىلىعىمەن قاتار ومىرشەڭدىگىن دە ايتقىپ كەلىپ وتىر. قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى - الداعى ۋاقىتتا دا قوزعالاتىن وزەكتى تاقىرىپ.
“بۇل گازەت كوز جەتپەيتۇعىن قىر دالانىڭ ىشىندەگى جاتقان حالىقتىڭ بىرەر نارسەگە مۇقتاج تۋراسىندا كەرەك-تى. ءبىرىنىڭ ايتقان اقىلىن بىرىنە بىلگىزەدى. ەگەر دە بۇل اقىل مال باعىپ وسىرمەك، ەگىن ەكپەك، بارشا قىر دالانىڭ ىشىندەگى شارۋاعا ءھام ادامنىڭ عۇمىرىنا تيەسىلى جاۋاپتارعا كەرەكتى بولعان بولسا. جوعارعى ايتىلمىشقا قاراعاندا ءبىزدىڭ گازەت وقىرماندارىمىز حابار شاشىپ تۇرعان بۇل جالعىز گازەتتىڭ قىمبات، ءقادىرلى ەكەنىن دە بىلسە كەرەك دەپ ويلايمىز…” – دەگەن ماقالا ۇزىندىسىنەن ءسۇلتانعازيننىڭ قانداي ماقساتتى كوزدەيتىنىن بىلە الامىز. نەگىزگى ماقساتى – ورىس اكىمدەرىنىڭ سەنىمىنە كىرىپ، قازاقشا گازەتكە باسشىلىق ەتە وتىرىپ، قالىڭ قازاقتىڭ ساناسىن وياتۋ، ساناداعى “قازاقپىندى” ءتۇرتۋ، “ويان” دەپ ءمىرجاقىپشا دابىل بەرۋ. ياعني، دىنمۇحامەد ءسۇلتانعازيننىڭ قاراپايىم اۋدارماشى – رەداكتور ەمەس، قازاق تانىمىن ۇلعايتۋعا كۇش سالعان قايراتكەر-قالامگەر رەتىندە باعالايمىز. ول ءوز ماقالالارىندا ءتىل تازالىعىمەن قاتار ادەبيەت، عىلىم، ءبىلىم، باسپا ءسوز، اۋدارما، ءدىن تاقىرىپتارىن دا قالامىنا ارقاۋ ەتتى.
“دالا ۋالاياتىنىڭ گازەتى” قوعامدىق ماسەلەلەرگە دەن قويىپ، قالام تەربەگەن، حالىق تانىمىن ۇلعايتۋعا بىلەك سىبانا كىرىسكەن پۋبليسيستەردىڭ وشاعى ىسپەتتەس ءرول اتقاردى. سۇلتانعازين پۋبليسيستيكاسىنىڭ باعىتى دا، ماڭىزدىلىعى دا سوندا - قازاق حالقىن اعارتۋشىلىق، جاھاننان، ساياساتتان، بيلەكتەن حاباردار قىلۋ، ءتىلىن، ءدىنىن ۇمىتتىرماي ۇلتتىق سەزىمىن كۇشەيتۋ.
You Might Also Like
-
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى – جالىنداپ تۇرعان جاس ورەندەردىڭ قاناتىن قاتايتىپ، بيىككە سامعاۋىنا زور مۇمكىندىك سىيلايتىن ەلىمىزدەگى جالعىز قارا شاڭى...
-
ەستاي كۇنى-تۇنى بىرەسە ۇيالى تەلەفونىنا، بىرەسە قولىنداعى درونعا شۇقشيىپ، بىرنارسە جاسايدى دا جاتادى. اكەسى:
