InfoHub Logo

(حالىق اڭىزىنىڭ ىزىمەن)

ەرتەدە اتاق-داڭقى الىسقا كەتكەن، ايبارلى، ادۋىندى ءبىر حان بولىپتى. سول حاننىڭ قول استىندا ءبىر ەر كوڭىلدى، ءبىراق كەدەي جىلقىشى بولادى. ول ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي، كەسكىن-كەلبەتى كورىكتى، سۇيكىمدى جىگىت ەكەن. ءبىر باسىنا جەتەرلىك سان قىرلى ونەرى دە مول بولعان. سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى جىگىت ءارى جاۋىرىنى جەرگە تيمەگەن پالۋان، ءارى جەز تاڭداي ءانشى ەكەن. تۇندە جىلقى كۇزەتىندە جۇرگەندە، اشىق اسپان استىندا شابىتتانا ءان سالعاندا، تىڭداعان جۇرتتى قايران قالدىرادى.

ءبىر جولى حان قىس قىستاۋىنان جازعى جايلاۋعا كوشەدى. حان قىزى كۇمىس كۇيمەمەن كەلە جاتقاندا جايلاۋعا قاراي مامىرلاي بەت العان قالىڭ جىلقىنىڭ جانىنان وتەدى. سول كەزدە قۇلاعىنا سازدى، اسەم ءان كەلەدى. حاننىڭ ارۋ قىزى كۇيمەنىڭ تورعىن پەردەسىن ىسىرىپ، سىرتقا ەرىكسىز كوز تاستايدى. جىلقىنىڭ بەرگى قاپتالىندا ءان ايتىپ كەلە جاتقان جىگىتكە كوزى تۇسكەن حان قىزى ونىڭ اجار-كوركىنە، انىنە قايران قالادى. ءبىراق كوپ قادالىپ قاراۋعا ءداتى بارماي، بەتىن بۇرىپ اكەتەدى.

جىگىتتىڭ كەڭ دالانى كەرنەگەن اسەم ءانى تۇلا بويىن شىمىرلاتىپ، جان دۇنيەسىن وزگەشە كۇيگە بولەيدى. بۇدان كەيىن حان قىزى كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان ايىرىلادى. ءتۇنى بويى سوناۋ جىلقى ءورىسى جاقتان ەستىلگەن اسەم ءاندى دەمىن تارتىپ، ۇزدىگىپ تىڭدايدى. مازاسى كەتكەن حان قىزى ءبىر كۇنى ەڭ جاقىن كورەتىن جەڭگەسىنە بار سىرىن ايتىپ، جىلقىشى جىگىتپەن كەزدەستىرۋدى وتىنەدى.

العاشىندا توسىن اڭگىمەنىڭ اسەرىنەن ابدىراپ قالعان جەڭگەسى ەسىن تەز جيادى.

— ەركەجان-اۋ، ول كەدەي جىگىت قوي، قالاي بولار ەكەن؟ اكەڭ، اعالارىڭ ءبىلىپ قويسا قايتەسىڭ؟ — دەيدى ۇرەيلەنىپ.

— جوق، جەڭەشە، جولىعاتىن جولىن تاپ. ءتوزىمىم تاۋسىلدى، — دەپ جالىنادى.

سودان حان قىزى جىلقىشى جىگىتپەن ۇنەمى كەزدەسىپ جۇرەدى. اياعى اۋىرلاپ قالعان قىزدى اناسى مەن جەڭگەسى كوپ كوزىنەن جاسىرىپ ۇستايدى. ءبىر كۇندەرى ايى، كۇنى جەتكەن قىز ەگىز نارەستەنى دۇنيەگە كەلتىرەدى. بۇل توسىن جاي حان قۇلاعىنا تەز جەتەدى. ول دەرەۋ كۇنالى جىگىتتى تاپتىرىپ، ارا ءتۇسىپ شىرىلداعان قىزىنىڭ زارىنا قاراماستان ونى كوپ الدىندا دارعا اسادى. حان قىزىن ءۇيقاماققا جاپتىرىپ، ەكى ءسابيدى مىستان كەمپىردىڭ قولىنا بەرىپ:

«مىنا ەكى نەكەسىزدى كوز كورمەس، قۇلاق ەستىمەس جەرگە اپارىپ، كوزىن قۇرت»، — دەيدى.

قوس ءسابيدى قولتىعىنا قىسا جونەلگەن مىستان ەلدەن الىس، شالعايدا ءوسىپ تۇرعان جاپ-جاسىل ۇلكەن بايتەرەكتىڭ باسىنا شىعىپ، ۇلدى باتىسقا قاراتىپ، قىزدى شىعىسقا قاراتىپ ءىلىپ كەتەدى.

قۇلىنداعى داۋىسى قۇراققا شىققان قوس ءسابي جان ۇشىرا شىرقىراي جىلاپ، ال-دارمەندەرى تاۋسىلعانشا بۇتاققا ىلىنگەن كۇيى تىرباڭداپ تۇرا بەرەدى. سابيلەردىڭ كوز جاسى تامعان جاپ-جاسىل بايتەرەك بىرتىندەپ سولا باستايدى. بەيكۇنا نارەستەلەردىڭ جۇرەگى توقتاعان شاقتا اعاش تا قۋارىپ، ءوسۋىن توقتاتادى.

كۇندەردىڭ كۇنىندە قىز ءۇيقاماقتان بوسانادى. ول بالالارىن ويلاي- ويلاي دەلبە سەكىلدى اۋرۋعا شالدىعادى. ءبىر كۇنى قىز اۋىلدان قاشىپ شىعادى. ول تۇبىنەن بۇلاق اعىپ جاتقان، جاپىراقتارى سولىپ، قۋراعان بايتەرەكتىڭ تۇبىنە كەلىپ، ارقاسىن اعاشقا سۇيەپ وتىرادى. كوزى ءىلىنىپ كەتەدى. ءتۇس كورەدى. تۇسىندە الگى بايتەرەك باسىنا سالبىراپ ءىلىنىپ، شىرقىراپ جىلاپ تۇرعان جالاڭاش بالالاردى كورەدى دە، شوشىپ ويانادى. ورنىنان اتىپ تۇرىپ، اعاش باسىنا قارايدى. ەشكىم جوق. جۇرەگى كەۋدەسىن جارارداي سوعىپ، ەسەڭگىرەگەن كۇيى ورنىنا قايتا وتىرادى. ارقاسىن اعاشقا تىرەگەن كۇيى كوزىن قايتا جۇمادى. ۇيقىلى-وياۋ وتىرعان كەزدە قۇلاعىنا بۇرىن ەستىپ كورمەگەن ءبىر السىزدەۋ مۇڭلى، زارلى سارىن ەستىلەدى. ول دەرەۋ ورنىنان اتىپ تۇرادى. جاڭاعى جۇمباق اۋەننىڭ قايدان شىققانىن بىلگىسى كەلەدى. بەتىن جالبىراي جاۋىپ كەتكەن شاشىن ىسىرار-ىسىرماستان اعاش باسىنا ورمەلەي جونەلەدى. كوز الدى تۇمانتىپ، ءۇن شىققان تۇسقا ۇمتىلا بەرەدى. سول كەزدە قىز سالماعىمەن شايقالعان بايتەرەك ورتاسىنان وپىرىلىپ تۇسەدى. ونىڭ ءىشى قۇر كەۋەك، قۋىس ەكەن. جەرگە سۇلاي جاتقان بايتەرەكتىڭ ەكى باسىندا بۇتاقتان بۇتاققا كەرىلىپ قالعان ىشەكتەر كوزىنە تۇسەدى. وسى كەزدە باياۋ سوعىپ تۇرعان جەل كۇشەيە باستايدى. كەرۋلى تۇرعان قوس ىشەك جەلمەن تەربەتىلىپ، بۇرىنعىدان دا مۇڭدى، زارلى ءۇن توگە جونەلەدى.

قىز ەڭىرەي جىلاپ، ىشەكتەرگە بەتىن توسەپ، الاقانىمەن سيپالاي باستايدى. شىعىسقا قاراعان ىشەگى قاتتىلاۋ تارتىلىڭقىراپ، جىڭىشكەلەۋ، زارعا تولى ءۇن شىعارىپ تۇر ەكەن دە، باتىسقا قاراعان ىشەگى بوستاۋ تارتىلىپ، كۇڭىرەنگەن قوڭىر ءۇن شىعارىپ تۇر ەكەن. قىز قوس ىشەكتەن شىققان ءۇندى تەبىرەنە تىڭداپ، تەڭسەلىپ ءجۇرىپ الادى. كوزى جاسقا تولىپ، ءار ىشەككە بارىپ، قۇلاعىن توسەيدى. كوز الدىنا قوس پەرزەنتى كولبەپ، ىشەكتىڭ جىڭىشكەلەۋ دىبىسىنان قىزىنىڭ ءۇنىن، جۋانداۋىنان ۇلىنىڭ ءۇنىن ەستىگەندەي بولادى. كوزىنىڭ جاسى كول بولعان قىز قوس ىشەك كەرىلگەن اعاشتىڭ ءدىڭىن قۇشاقتاپ، كۇنى-تۇنى ەڭىرەپ جىلايدى. شاشى اپپاق بولى اعارىپ كەتەدى.

جىلاي-جىلاي تالىقسىپ، قوس ىشەك كەرىلگەن اعاش تۇبىنە جاتىپ ۇيىقتاپ كەتەدى. قايتادان ءتۇس كورەدى. استىنا قۇيرىق، جالى توگىلگەن اپپاق اتقا مىنگەن، اپپاق بولىپ كيىنگەن اپپاق ساقالدى قاريا بۇعان تاقانىپ كەلىپ:

— قىزىم، قامىقپا! وسى بايتەرەكتە سەنىڭ ەكى ءسابيىڭ كوز جۇمعان. تۇر، ەڭسەڭدى كوتەر! ولگەن قايتىپ كەلمەيدى، قۇر جىلاۋدان ەشتەڭە ونبەيدى. جانىڭا جۇبانىش، كوڭىلىڭە قۋانىش بولار قوس ىشەكتى اعىتىپ ال. استىڭعى ىشەك قىزىڭنىڭ ءۇنى بولسىن، وعان زارلىق دەپ ات قوي، ۇستىڭگى ىشەك ۇلىڭنىڭ ءۇنى بولسىن، وعان مۇڭلىق دەپ ات قوي. اناۋ قۇلاپ جاتقان بايتەرەك دىڭىنەن كۇي شىعاراتىن اسپاپ جاساتىپ ال. وعان دومبىرا دەپ ات قويعايسىڭ! — دەيدى.

قىز باسىن كوتەرىپ الىپ، كوزىن اشسا، ماڭىندا ەشكىم جوق. ءبىراق جاڭاعى اق ساقالدى اپپاق قاريانىڭ ءۇنى قۇلاعىنان كۇمبىرلەپ كەتپەي قويادى.

قىز قاريا ايتقان اعاشتى الىپ، ەلىنە ورالعان سوڭ، اتاعى الىسقا كەتكەن اعاش شەبەرىنە قوس ىشەكتى دومبىرا جاساتادى.

كوز جاۋىن العان دومبىرانى قولىنا العان قىزدىڭ قۋانىشى قوينىنا سىيمايدى. ول ەلدەن وقشاۋ كەتىپ، ءمولدىر سۋلى بۇلاق باسىنا، جاپىراعى قويۋ بيىك اعاش تۇبىنە وتىرىپ، دومبىرانى اقىرىن عانا شەرتە باستايدى. جۇرەگى ءلۇپي سوعىپ، تال بويى شىمىرلاپ، قوس ىشەكتەن توگىلگەن عاجاپ اۋەنگە بار جان- تانىمەن بەرىلەدى. ونىڭ كوز الدىنا ءوزى تۋىپ-وسكەن دالاسى، تاۋلى الابى، كوگىندە بوزتورعايى قالىقتاعان كوك اسپانى، جاپىراقتىڭ سىبدىرى، بۇلاقتىڭ سىلدىرى — ءبارى-بارى كەلە بەرەدى. ەندى ءبىر ساتتە سوناۋ گۇلگە كومكەرىلگەن دالامەن ادەمى كيىنگەن قوس پەرزەنتى شات-شادىمان بولىپ جۇگىرىپ كەلە جاتقانى كوز الدىندا بۇلدىر ساعىمداي ەلەستەپ قويا بەرەدى. كەنەتتەن كۇي اۋەنى سۇمدىق ءبىر مۇڭعا، وكسىپ-وكسىپ، ءىش تارتىپ جىلاعانداي سارىنعا ۇلاسادى. الدەن سوڭ ەسىپ قويا بەرگەن سامال جەل وسى الۋان سىرلى كۇيلەردى قاعىپ اكەتىپ، كەڭ دالاعا تاراتىپ جىبەرەدى. سودان بەرى وسى دومبىرانىڭ سىرلى كۇيلەرى بۇكىل قازاق دالاسىنىڭ ءار الابىنا، سايى مەن دالاسىنا ماڭگىلىك باۋىر باسىپ قالعان ەكەن.

ال قازاقتار سودان بەرى اتادان بالاعا ۇلاعات ەتىپ: «جاپاندا ءوسىپ تۇرعان جەكە تالدى كەسپە»، — دەپ وسيەتتەپ كەتىپتى. ونى اۋليە تۇتىپ، بۇتاقتارىنا الەم بايلاۋدى ءداستۇر ەتىپتى. ءتىپتى ەرتەرەكتە جولاۋشىلار ماڭدارىنان وتكەندە اتتارىنىڭ جالىن ءتۇيىپ تاستاعان، كەي كەزدە قۇرباندىققا مال شالىپ وتىرعان.

P.S: شىنىندا دا جاپاندا وسكەن جالعىز بايتەرەك اعاشتىڭ تۇبىنە جاتىپ، جازدىڭ جايساڭ كۇنىندە دەمالىپ كورسەڭدەر، نەبىر عاجاپ اسەرگە بولەنەر ەدىڭدەر. كولەڭكەسى سالقىن، جانعا جايلى. سامال جەلمەن تەربەلگەن جاپىراق سىبدىرلارى سىر ايتىپ، ادەمى ءبىر اۋەن، كۇيلەر توگىپ تۇرماي ما؟! ۇيا سالعان قۇستاردىڭ بالاپاندارىنىڭ شيقىلىنىڭ ءوزى كۇيگە بەرگىسىز-اق قوي. اناۋ كوك اسپانمەن جۇزگەن اقشا بۇلتتار تال توبەسىمەن قالقي وتكەندە تال بويىڭدى سونداي تازالىق، بيىكتىك، مولدىرلىك سەزىمى جۋىپ وتپەۋشى مە ەدى.

سوناۋ تەرەڭنەن ءنار تارتقان، جەر بەتىندە بەدەرى ءبىلىنىپ جاتقان تامىرى ۇلى تىرشىلىكتىڭ ۇكىلى كۋاگەرىندەي بولىپ جاتپاي ما؟!

وسىنداي ساتتە قولىڭدا قوڭىر دومبىرا بولسا عوي، شىركىن!!!

2008 جىل

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

اقساق قۇلان (ءى نۇسقا)

بولدى، شىراعىم، بولدى

ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتار