InfoHub Logo

ابىلايدان وتىز بالا تۋعان. سونىڭ ىشىندە ەرلىگىمەن اسىپ تۋعان، دۇشپانىنىڭ كوڭىلىن باسىپ تۋعان قاسىم، قاسىمنان كەنەسارى، ەسەنگەلدى، سارجان، ناۋرىزباي اتتى باتىر ۇلدار تۋدى. كەنەسارى اقىلعا، قايراتقا بىردەي اسقان كەمەڭگەر ادام بولىپ ەرجەتتى. باباسى ابىلايدىڭ جولىن قۋىپ، قازاق ەلىن تۇگەل بيلەپ، باۋرىنا تارتا باستادى. قازاق ەلىنىڭ قامىن ويلاعان، الىپ باتىرلارى كەنەكەڭنىڭ قول استىنا جينالا باستادى.

ارعىننان شۇبىرتپالى اعىباي باتىر، دۋلاتتان شاكىر، جاۋكە، تولەباي باتىر، شاپىراشتى بۇعىباي باتىر، ءتورتۋىلدان — جانايدار، مايلىدان — كوبەك، قاراكەرەي توعاناس باتىر، سارمانتاي الشاعىر سياقتى كوپتەگەن قارۋ-جاراقتى باتىرلاردىڭ ءارقايسىسى جۇز-جۇزدەن قول قۇراعان باسشى بولعان. نيكولاي پاتشا قازاقتىڭ كەڭ بايتاق دالاسىنداعى شۇرايلى جەرلەرىن، جەر قايىسا قاپتاي ورگەن مالىن الام، قىرشىن جاس ءسابي بالالارىن الىپ وزدەرىنىڭ موينىنا كرەس سالامىن دەدى. نيكولايدىڭ بۇل سوزىنەن كۇللى قازاق بولىپ قاتتى شوشىدى. قىپشاق ىبىرايدى دۋانباسى سايلاپ وعان جەتى دۋاندى قاراتقان. كەرەيدەن سوۆەتنيك تۇرلىبەك، ەرتىستەن باسەنتين موشەكە، سۇيىندىكتەن شورماننىڭ مۇساسى، نايماندا ەردەن، دۇزەن، قاراكەسەكتەن قازداۋىستى قازىبەكتىڭ تۇقىمىنان شالعىنباي، قارقارالىدان تورە جامانتاي، توبىقتىدان قۇنانبايلار شىعىپ نيكولايدان سىيلىق، شەن الا باستادى. نيكولاي بۇلاردى ومبىعا شاقىردى.

جاڭا نيزام شاقىرماق بولدى. قازاقتى ورىس دىنىنە كىرگىزبەك بولادى. جوعارعى اتالعان ادامدار ومبىعا باردى. بۇلارعا ارناپ ون ەكى قانات ءۇي تىگىلدى، اعاشىن سىرلاپ، كيگىزىن ويۋلاپ، ۋىعىنىڭ باۋى جىبەك، كەرەگەسىنىڭ باس-اياعى التىن مەن كۇمىس، جەتى دۋانباسىنىڭ قوناق اسىن، كۇتۋشىلەرىن دايارلاپ وسى ۇيگە كىرگىزدى.

ءبارى جيىلىپ كەڭەسكەن،
كەڭەسكەندە نە دەسكەن؟
بارشامىز ىنتىماق قوسامىز،
ءبىر دىندە بولامىز،
ءينجىلدىڭ ءتىلىن الامىز.
حالقىڭا حابار سالاسىڭ،
وزدەرىڭ كرەس الاسىڭ.
بالالارىڭا دا، وزدەرىڭنىڭ
موينىڭا كرەس سالاسىڭ، —

دەيدى. بولىس، كانديدات، بي، ستارشىن، ەلۋباسى سايلانسىن، جاڭا نيزام، جاڭا زاكون بولادى دەگەن. ءبارى بۇعان ۋادە بايلاسىپ، كۇللىسى ومبىدان تارادى.

ولار ەلگە كەلدى. ەلدەگى ادامدار، ايەلدەر، بالا-شاعالار اڭگىمەلەرىن سۇرايدى. جاڭا نيزام، جاڭا زاكون بولعانىن ايتتى. «بالامىزدى قالاي بەرەمىز؟ قالاي كاپىر بولامىز؟ قالاي كرەس سالامىز؟» — دەپ كۇللى جۇرت شۋلادى.

كەرەي سوۆەتنيك تۇرلىبەك ەلىنە بارا ساپ-اق بولىس، كانديدات، بي، ەلۋباسى، ستارشىن سايلاعان. تۇرلىبەك ەلدى الدادى: «ناگراد الاسىڭ، بۇل ۇلكەن دارەجە»، — دەگەن. وزگەلەرى كونگەن، كەرەي جۇكەن كونبەگەن: «بولىس تا، ورىس تا بولمايمىن!» — دەدى. ونى اتامىز دەپ ءامىر قىلعان، كونبەدى دەپ گۋبەرناتور شاقىرتىپ اتپاق بولادى. «اتساڭ ات، كونبەيمىن!» — دەدى. قارالا اعاش باسىنا الىپ شىققان. «مۇنى قالاي اتتىرامىز تال تۇستە»، — دەپ كەرەيدىڭ بەس جۇزدەي كىسىسى نيكولايدىڭ سالداتىنا قارسى شابادى. جۇكەن ولاردى كورىپ: «توقتاڭدار، ءبارىڭ ولمە، ءبارىڭ ءۇشىن مەن ولەيىن، اتسا اتسىن!» — دەيدى.

پاتشا سالداتتارى جۇكەندى قۇر دارىلەپ اتقان. سوندا دا كونبەدى، قايسارىپ الدى. «ونى اتپاي اباقتىعا سالىڭدار، سوندا سول ءبىر كونەر ءوزى، سوندا ءشىرىسىن»، — دەدى. ۋەزناي جۇكەندى اباقتىعا سالدى. ارتىندا جۇرت شۋلاپ قالدى. سول كەزدەگى كەرەيدىڭ مومىنباي دەگەن ءبىر اقىنى جۇكەندى بىلاي ماقتاپ ولەڭ ايتىپتى:

— مىنگەنى ەر جۇكەڭنىڭ قارالا اياق،
كاپىر جاۋ الىپ كەتتى اياماي-اق.
زناكتى باس كەسسەڭ دە سالمايمىن دەپ،
سوعىستى كاپىر جاۋمەن ايانباي-اق.
جۇكەڭ ەر سويلەۋشى ەدى تاماق كەرنەپ،
تۇرما باتىر ەردى كاپىر شەنەپ.
ەلۋباسى گۋبەرناي ەكى ات قويدى،
قويىپتى «سالاڭ كەر» دەپ بۇتقا تەڭەپ.
جۇكەڭنىڭ اينالايىن اقىلىنان،
قورىقپاي جاۋاپ بەرەتىن باتىلىنان.
ءمىنىپ تۇر تاۋەكەلدىڭ كەمەسىنە،
سابىردىڭ ءبىز سۇرايمىز اقىرىنان...

حالىقتىڭ جىلاعانىن كورىپ كەنەسارى شىقتى:

— ۋا، حالىق! اتامنىڭ ماعان ايتقان ءسوزى بار: «كاپىر ەل بولمايدى، كۇنشىعىستان ءشۇرشىت قاپتايدى، كۇنباتىستان كاپىر تاپتايدى، اراسىندا سىناداي بولىپ قازاق قىسىلىپ قالادى، مالىنان، جانىنان، بالاسىنان ايىرىلادى» دەگەن ەكەن اتام ابىلاي! سول ايتقانى اتامنىڭ ءدال كەلدى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

جالبىر باتىر (ءى نۇسقا)

سىرىمنىڭ نۇرالى حاندى شابۋى (ءىى نۇسقا)

بايماعامبەت سۇلتان مەن سىرىم باتىر

---