InfoHub Logo

ماعان ايتۋشىلار شىڭباي مىڭباي ۇلى ءام بەكتەمىر موللا انىق بىلمەيدى، ءيا اتباسار، ءيا اقمولا، ادىر قالاسى سالىپ جاتقاندا، — سالعىزبايمىز! — دەپ كەنەسارى ءۇش رەت شاۋىپ، ۇيلەرىن بۇزىپ، اقىرعى رەتىندە زەڭبىرەگىن، باسقا مىلتىق قارۋ-جاراقتارىن الدى. ءبىر ءۇيدىڭ ىشىنەن ءبىر ۇلكەن تەمىر ساندىق شىقتى. سونى سىندىرىپ بۇزعاندا، ىشىنەن التىن-كۇمىس تەڭگەلەرىن الىپ، باسقا تولىپ جاتقان كوك الا، سارى الا، سۇر الا الاقاننىڭ ۇلكەندىگىندەي ونان كىشى قاعازدار شىقتى. سول قاعازداردى شىڭباي الىپ جەلگە ۇشىرىپ جاتقاندا، قۋاندىقتان كەلگەن ءبىر ادام: «مۇنى ماعان بەر؟ — دەپ جيىپ الدى، — ۇيگە بارعاندا بالدار ويناسىن»، — دەپ.

كەنەسارى قولدارىمەن قايتقاندا الگى ادام قاعازداردى جيىپ العان كورىنبەي كەتتى. كەنەسارى زەڭبىرەكتى، مىلتىقتى بولعان سوڭ ۇيدە جاتا الماي، قولعا حابار سالدى: «ءبىر اي بۇرىن قولدار قامدانسىن، قىرعىزعا اتتانامىز!» — دەپ. ايتقان كۇنى بولعان سوڭ اسكەر شەرۋ تارتىپ ءجۇردى.
شۋدان ءوتىپ، الاتاۋدىڭ باۋرىنا كەلگەندە، ەسقوجا ءام قاناي دەگەندەرگە سالعىزعان ءسۇبى قورعان بەيىتتەرىن بۇزىپ، بۇزا باستادى. مۇنى اعىباي كورىپ، «بۇزباڭدار؟» دەگەن سوزىنە قاراماي، تىڭداماي تاعى بۇزا باستاعاندا، اعىباي اشۋلانىپ: «قىرعىزدان بۇرىن مەن سەندەرمەن سوعىسامىن!»، — دەگەن سوڭ، كەنەسارى ەستىپ، توقتاتتى. اعىباي كەنەسارىعا ايتتى:

— ءبىزدىڭ جولىمىز بولمايدى، قايتايىق، ەسقوجا، قاناي زايىرلى كىسىلەر دەۋشى ەدى، بۇلاردىڭ بەيىتىن بۇزعانى دۇرىس ەمەس، — دەپ.

بۇل بەيىتتىڭ قۇيعان كىرپىشتەرىن ەشكىنىڭ مايىنا قايناتقان دەسەدى ايتۋشىلار. اعىبايدىڭ بۇل سوزىنە كەنەسارى بالا ءبيى دوسبولعا قارادى. دوسبول — ۇيسىننەن قولعا تۇسكەن جاس ادام، ءوزى ءتىلدى، سوزشەڭ، كەنەسارىنىڭ اقىلداسار ادامى. دوسبول نە ايتسا، سونىسىن ورىندايدى. سوندىقتان جاس بولعان سوڭ «بالا بي»، شىن اتى — دوسبول. دوسبول:

— ەي، اعىكە، جوق ءسوزدى ايتاسىڭ، بالانىڭ ويىنىنداي بەيىتتە نە تۇر دەيسىڭ؟ — دەپ جاقتىرمادى. اعىباي:

— ءيا، كەنە! بۇل دوسبول تۇبىندە سەنىڭ قان جىنىڭدى توگەدى، وسى ساپار-اق توگەر، دوسبولدىڭ ىشىنەن كەگى كەتپەيدى، ەلىن شاۋىپ جەسىر-جەتىم قىلعانىڭ، — دەپ ءوز بەتىمەن جۇرە بەردى.

ناۋرىزباي، اعىباي ەكەۋى دوسبولدىڭ اقىلىنا كونبەي، بولەك ءوز بەتتەرىمەن ءجۇرۋشى ەدى. قول الاتاۋدىڭ كەكىلىك كەزەڭىنىڭ قاسىنا كەلىپ، ءۇش كۇن جاتىپ، سوعىسقا دايىندالىپ، جينالىپ دايىن تۇردى.

كەنەسارى كەكىلىك كەزەڭىنىڭ ۇستىنە زەڭبىرەكتى قۇرىپ، كۇرسىلدەتىپ اتا باستادى. قاتىن-بالالاردىڭ، مالداردىڭ قانى سۋداي اقتى. بىرنەشە كۇننەن سوڭ كۇندىز-تۇنى بىردەي اتقاننان زەڭبىرەك ورتا بەلىنەن ءۇزىلىپ، سىنىپ قالدى. قولداردىڭ كۇشى ازايا باستادى. كەكىلىك كەزەڭىنەن قايتىپ قۇلادى.
بۇل سوعىس ۋاعىندا وزىنە قاراعان ادامدارىن جىبەرمەي ءام ءوزى كىرمەي كەيىن قالىپ، بالا بي — دوسبولدىڭ نە قىلىپ جۇرگەنىن بايقادى. دوسبولدىڭ قىرعىزعا جىبەرگەن كىسىسىن ۇستاپ الىپ، قاتتى قىسىپ، «ولتىرەمىن»، — دەپ قانجارىن سۋرىپ الىپ القىمىنا تاياپ قويىپ سۇرادى: «نەگە جىبەردى؟» — دەپ، سوندا ايتتى:

— ۇيسىنگە قاراعان ادامدار كەكىلىك كەزەڭىنىڭ كۇن باتىس جاعىندا بولادى، وزگەلەر شۋعا قاراعان جاقتا، بۇگىن بە، ەرتەڭ بە قول قاشادى، قاشاتىن كۇنى وسى كىسىنى جىبەرەم، ءۇيسىن قىرعىزدىڭ بالاسىمىز، جينالىپ كەكىلىك كەزەڭىنەن قۇلاپ دايىن تۇرسىن، سۋدى جىبەرمەي ءبۇرىپ السىن، — دەپ.

اعىباي تاڭەرتەڭ كەنەسارىعا ايتتى:

— ءيا، كەنەكە! قىرعىز كەكىلىكتەن اسىپ قۇلادى، قانىڭ توگىلدى، دوسبول كەگىن الدى، ناۋرىزباي مەن مەن بەس ءجۇز ياكي ەلۋ كىسىمەن كەكىلىك كەزەڭىنىڭ ەكى جاعىندا تۇرىپ، قىرعىزعا بوگەۋىل سالىپ، قولدى شۋعا قاراي جونەلتەيىك، ءبىزدىڭ ورنىمىزعا قاتىندار بۋاز شىعار، — دەپ. مۇنى دوسبول ەستىپ:

— ەي، اعىباي! جەتى قابات الاتاۋدى اينالعان قىرعىزعا مىڭ كىسى نە قىلادى؟ قول ەرتەڭ كەشكە قاشسىن، كەنە اعاڭ ەكەۋمىز ۇيعاردىق، — دەدى. اعىباي:

— ءيا، كەنەسارى حان! ءدامىڭنىڭ تاۋسىلعان جەرى، وسى جەردە ءولدىڭ، قوش، قوش-قوش! — دەپ اتىنا ءمىنىپ، ءوز قوسىنىنداعى ناۋرىزبايعا كەلىپ ايتتى:

— ەي، ناۋانجان! ءالى دە بولسا كەنە اعاڭ مەنىڭ ءتىلىمدى السىن، ءتىلىمدى السا، ولىمنەن امان قالادى، قازىردەن باستاپ كەنە اعاڭدى كوپ قولمەن شۋعا قاراي جونەلتەمىن. ناۋان كەنەسارىعا ايتقان. كەنە اعاڭ: «بالا بي — دوسبولدىڭ ايتقانى بولادى» — دەگەن سوڭ، ناۋان قايتىپ كەلىپ اعىبايعا ايتتى. كەنەسارى قىرىق ءتورت جاسىندا، ناۋرىزباي جيىرما ءۇش جاسىندا قىرعىزدا قالدى.

اعىباي ۇندەمەي اتقا ءمىنىپ، وزىنە قاراعان كىسىلەرىن ءوز قوسىنىن جيىپ: «بۇگىن كەشكە قول قاشادى، ءبىز الاتاۋدىڭ باۋىرىمەن كۇنشىعىسقا قاراي قاشامىز، كويلەكتەرىڭدى سىرتتارىڭنان كيىپ، اتتارىڭدى ەرتتەپ، قوستارىڭدى ارتىپ، دايىندالىپ وتىرىڭدار؟». ءوزى ناۋرىزبايعا كەلىپ:

— ءيا، ناۋان! بىزبەن بىرگە قاشساڭ، ولىمنەن امانسىڭ، قانىڭ توگىلمەيدى، نە ايتاسىڭ؟ بۇرىنعىداي كەنە اعاڭنىڭ اتىن جەتەكتەپ، بىرەۋلەر ايداپ، جان-جاعىنان نوكەرلەپ قورشاپ الىپ قاشپايدى، اركىم بەت-بەتىمەن قاشادى، «تۇرىمتاي تۇسىنا، بالاپان باسىنا» دەگەن. ناۋان:

— ەي، اعىكە! — دەپ جىلاپ تۇرىپ ايتتى: بۇرىنعىنىڭ ءسوزى بار عوي «ەكى قاتىننىڭ بالاسى — ەكى رۋلى ەل» دەگەن، مەن كەنە اعاممەن بىرگە ولەيىن، ەلدىڭ وسەگىنەن قاشىپ، — دەپ اعىبايعا رۇقسات قىلدى. كەش بولعان سوڭ دوسبول كەنەسارىنىڭ قوسىنىنان شىعىپ، ءوزى «قول قاشتىلاپ» ايعاي سالدى. قولدار بەت-بەتىمەن قاشتى.

اعىباي وزىنە قاراعان الپىس ەكى كىسىسىمەن الاتاۋدىڭ ەتەگىمەن كۇنشىعىسقا قاراي كەتتى. شىڭباي ەكەۋى قىلىش-قانجارلارىن اسىنىپ، اقجەلەك نايزالارىن قولىنا الىپ، الپىس كىسىنى الدىنان جۇرگىزىپ، ەكەۋى ارتىنان شابۋىلداپ قاشتى. ءبىر ءتۇن، ءبىر كۇندە شۋدىڭ نۋ قامىسىنىڭ ىشىنە كىرىپ، ەكى كۇن جاتىپ، شۋدان ءوتىپ، ءوز ەلىنىڭ شەتىنە كەلىپ، تۇندە شىڭبايدى اۋلىنا جىبەرىپ، تالشىبىق بايبىشەگە: «شۇبىرتپالىعا قاراعان ەلدىڭ سىنىق اياعىنا شەيىن قالماسىن، جۇرت جاڭالايمىن، — دەپ، — ءبىزدىڭ جونىمىزعا قاراي قونسىن، — دەپ، — ەرتەڭ كەشكە بىزدەر بارىپ ارقاعا كوشەمىز، — دەپ. تالشىبىق بايبىشە دايىندالىپ وتىرعاننىڭ ۇستىنە، اعىباي كەلىپ، سارىارقاعا قاراي بەت الىپ، كەلە جاتسا، كەنەسارىنىڭ شۇبارىنىڭ ءۇيىرى كەز بولعان سوڭ ايداپ كەتتى.

كەنەسارى قانداي شابىنشىلىقتا ءجۇرىپ قىسىلسا دا، ءوز بەتىمەن قاشپايدى. بىرەۋ اتىن جەتەكتەپ، جان-جاعىنان باتىرلار قورشاپ، بىرەۋلەر اتىن ايداپ قاشادى ەكەن. ساسقاندا: «كوسە قايدا؟» — دەپ جان-جاعىنا الاقتاپ، اعىباي كەلگەنشە شىدامايدى. اعىباي نايزا جەتەتىن جەردەن نايزا جۇمسايدى، جەتپەسە، ساداق وعىنداي نايزانى اتىپ جىبەرىپ، تاعىپ قويعان شىجىم قايىسىنان تارتىپ الىپ، ەكىنشى نايزاسىن جوندەپ العانشا، ءيا قىلىش، ءيا قانجار جۇمسايدى ەكەن. سونشا جىلدام. بەيساۋات كىسى ولتىرمەگەن، وزىنە كەلەر زاقىم بولماسا. قارت بوگەمباي، باسشى بۇعىباي، كەنەسارى دا جوق، ابىلايدىڭ زامانىندا بولعان. كەنەسارىدان اعىباي ايىرىلعاندا قىرىق ءتورت جاسىندا، سەكسەن ءۇش جاسىندا ءولدى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

جالبىر باتىر (ءى نۇسقا)

سىرىمنىڭ نۇرالى حاندى شابۋى (ءىى نۇسقا)

بايماعامبەت سۇلتان مەن سىرىم باتىر

---