كورىك - ۇلتتىق قۇندىلىق، تاريحي جادىگەر
اننوتاسيا
زەرتتەۋدىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى:
قازىرگى تاڭدا تاۋەلسىز ەل بولىپ، ءوز باسىمىزعا بولەك شاڭىراق كوتەرىپ، ۇلكەن ەلدىك شارۋالاردى تىندىرىپ جاتقان كەزەڭدەمىز. ەلىمىزدىڭ قازىرگى ۋاقىتتاعى جاعدايىنا كەلەر بولساق، الەم تانىعان مەملەكەتكە اينالۋ ۇستىندە، اينالامىزداعى ەلدەرمەن سالىستىرعاندا كوش باسىنداعى مەملەكەتپىز. الدىمىزدا كوپتەگەن ماقسات - مۇراتتار تۇر، دەگەنمەن جۇكتى جۇمىلا كوتەرۋدىڭ ارقاسىندا قىرۋار ىستەر تىندىرىلىپ جاتىر. ويتكەنى ءبىزدىڭ ۇلى ماقساتىمىز - «ماڭگىلىك ەل» بولۋ. حالقىمىزدىڭ تاريحىنا، تاريحي جادىگەرلەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى جاستار اراسىندا وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋگە سۇبەلى ۇلەس قوساتىندىعى بەلگىلى. ءوزىم سەكىلدى مەكتەپ دەڭگەيىندەگى بالالارعا قازاق ەلىنىڭ تاريحىن، سالت - ءداستۇرىن، ەلدىگىن تانىتىپ، اتا - بابالارىمىزدان قالعان مۇرالاردى، قازاق مادەنيەتىن كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزە ءبىلۋ، ناسيحاتتاۋ. دوستارىمدى ەرلىككە، جاۋىنگەرلىككە، باتىلدىققا، وتانشىلدىققا باۋلۋ.
بولجام: ەلىمىزدى جاۋدان قورعاعان باتىرلارىمىزدىڭ قارۋ - جاراعىن جاساۋ كەزىندە تەمىر بالقىتۋ ءۇشىن پايدالانىلعان ۇستانىڭ نەگىزگى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى - كورىك جايلى جاس ۇرپاق ساناسىنا توقىپ، ۇلتتىق قۇندىلىق رەتىندە قادىرلەيدى.
زەرتتەۋ كەزەڭدەرى:
ءى كەزەڭ: كورىك جايلى دەرەكتەر جيناۋ.
ءىى كەزەڭ: اكەممەن بىرىگىپ كورىكتىڭ جاسالۋ تەحنولوگياسىن مەڭگەرۋ.
زەرتتەۋ نىسانى
مۇراجاي، «رۋحاني جاڭعىرۋ» ورتالىعى، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قولونەر شەبەرلەرىمەن جۇزدەسۋ، كىتاپحانا، اكەمنىڭ شەبەرحاناسى
جۇمىس ناتيجەسى: ۇستا قۇرالى – كورىكتى جاساپ، بەس قارۋ جاساۋدا پايدالاندىق. جاسالۋ تەحنولوگياسىن جانە جۇمىس پروسەسىن مەڭگەردىم.
قىزىلوردا قالاسى ءا. قۇدابايەۆ اتىنداعى
№197 ورتا مەكتەبىنىڭ 6 سىنىپ وقۋشىسى
ءانىس شىڭعىستىڭ «كورىك – ۇلتتىق قۇندىلىق،
تاريحي جادىگەر» تاقىرىبىنداعى
زەرتتەۋ جۇمىسىنا
پىكىر
وقۋشى ءانىس شىڭعىس زەرتتەۋ جۇمىسىنا تىڭ تاقىرىپتى تاڭداعان. كوزدەن ۇشىپ، كوڭىلدەن كەتىپ بارا جاتقان ۇستانىڭ نەگىزگى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى – كورىكتى بالا تۇگىلى ۇلكەندەر جاعى دا بىلە بەرمەيدى. ءتىپتى عالامتور جەلىسىندە دە كورىك جايلى مالىمەتتەر تىم از. سوعان قاراماستان وقۋشى اكەسىمەن بەس قارۋ جاساۋدا پايدالانعان كورىككە قىزىعۋشىلىعى ويانىپ، دەرەكتەر جيناپ، ءتىپتى اكەسىمەن بىرىگىپ، كورىكتىڭ جاسالۋ، جۇمىس ىستەۋ تەحنولوگياسىن مەڭگەرگەن.
كىرىسپە بولىمىندە شىڭعىس تاريحىمىزعا توقتالا كەتىپ، امانگەلدى ساربازدارىنا قارۋ - جاراق جاساۋدا پايدالانىلعان كورىك جايلى ايتا كەتكەن، جانە جازۋشىنىڭ اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى كەلتىرگەن.
نەگىزگى بولىمىندە كورىكتىڭ تۇرلەرىنە، ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالعان. سونىمەن قاتار اكەسىمەن بىرىگىپ جاساعان كورىكتىڭ سحەماسىن سىزىپ، جاساۋ كەزەڭى، ونى پايدالانۋ كەزەڭىن سۋرەتتەرمەن دالەلدەگەن.
ەڭ قۋانارلىعى شىڭعىستىڭ ءوز ۇيىندە اكەسىنىڭ ارعى اتاسى وتەۋلى ۇستانىڭ پايدالانعان كورىگىن قادىرلەپ، وتباسىلىق قۇندىلىق رەتىندە ماقتانىشپەن ايتۋى.
بولاشاقتا شىڭعىستى قازاق قولونەرىنىڭ جاناشىرى، ۇلتتىق مادەني مۇرالارىمىزدى زەرتتەۋشى جانە ناسيحاتتاۋشى جاقسى ازامات بولادى دەگەن سەنىم مول.
وبلىستىق «رۋحاني جاڭعىرۋ»
ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ن. مىڭجاس
ءى. كىرىسپە
تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋ جولىنداعى عاسىرعا بەرگىسىز ءومىرىمىز جىلجىپ وتۋدە. تالاي - تالاي مازمۇندى وقيعالار تىزبەگى كوز الدىمىزدا. «قازاقستان» - دەگەن ەل اتىن ەستىسە، تاڭدانا قايران قالاتىن الەم جۇرتشىلىعى، بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ءاربىر اياق الىسىنا، قارقىندى قادامىنا قۋانا قول سوعۋدا. حالقىمىزدىڭ ەلدىككە، ەگەمەندىككە، ەرلىككە، جارقىن بولاشاققا، ادامگەرشىلىك پەن پاراساتتىلىققا شاقىرىپ، جەتەلەيتىن مادەني مۇرالارى، سوناۋ ەجەلگى داۋىردەن بەرى كەلە جاتقان شەجىرەمىز بۇدان ءارى جالعاسۋدا.
تاريح - ءبىزدىڭ شەبەرلەرىمىزگە شابىت بەرەتىن نەگىزگى قاينار كوز. اتا - بادالارىمىزدىڭ ساندىك بۇيىمدار، ساۋىت - سايمان، بەس قارۋ جاساپ، مەتالل بالقىتۋ ءتاسىلىن قىزىلوردالىق شەبەرلەر زاماناۋي جانداندىرىپ، جاڭا ءتۇر سيپات بەرۋدە.
مەنىڭ اكەم جاقىپوۆ بەكزات تا تەمىردەن ءتۇيىن تۇيگەن قولونەر شەبەرى. جازدا اكەم تاپسىرىسپەن بەس قارۋ جاسادى. مەن قاسىندا كومەكشى بولىپ، مەتالدى جالتىراتىپ تازالاۋ جۇمىستارىن اتقاردىم. اكەم بەس قارۋ جاساۋ كەزىندە مەتالدى جوعارى تەمپەراتۋرادا بالقىتۋ ءۇشىن ارعى اتاسىنان قالعان كورىكتى پايدالاندى. ادەپكىدە نە نارسە ەكەنىن تۇسىنبەسەم دە جۇمىس بارىسىندا وتتىققا جەل ۇرلەيتىن «كورىك» دەگەن ۇستانىڭ قۇرالى ەكەنىن، سونىڭ اسەرىنەن وت قاتتى لاۋلاپ جانىپ، مەتالل قىپ - قىزىل شوقتاي بولاتىنىن كورىپ قاتتى تاڭ قالدىم. اكەم قىزعان تەمىردى اۋىر بالعامەن سوعۋ ارقىلى قىلىش، نايزا، ايبالتا سەكىلدى قازاقتىڭ باتىرلارى جاۋعا شاپقاندا قولدانعان قارۋلاردى جاساپ شىعاردى. ەلىمىزدى، جەرىمىزدى جاۋدان قورعاعان باتىرلارىمىزدىڭ قارۋ - جاراعىن جاساۋدا ۇلكەن ءرول اتقاراتىن ۇستا قۇرالى - كورىككە دەگەن قىزىعۋشىلىعىم ارتىپ، دەرەكتەر جيناي باستادىم. ونىمەن قويماي ارعى اتاسىنان قالعان كورىكتى نەگىزگە الا وتىرىپ، كورىك جاسايىقشى دەپ اكەمە قولقا سالدىم. سونىمەن زەرتتەۋ جۇمىسىمنىڭ تاقىرىبىن «كورىك – ۇلتتىق قۇندىلىق، تاريحي جادىگەر» دەپ اتاعاندى ءجون كوردىم.
ۋاقىت پەن كەڭىستىكتىڭ كوكجيەگى توعىسقان كەزدە باستالعان ۇلتتىق تاريحىمىزعا تەرەڭ ءۇڭىلىپ، ءتۇپ - تامىرىمىزدى جەتە تانۋ – بارشامىزعا ورتاق مىندەت. اتا - بابامىزدان قالعان بايتاق ەلىمىزدىڭ مۇراسىن، ۇلتتىق قۇندىلىعىن ساقتاپ، سان تاريحتان سىر شەرتىپ، سايىن دالانىڭ سىرىنا ۇڭىلۋگە كومەكتەسەتىن قاسيەتتى وردا – مۋزەي.
ەلباسى ماقالاسى نەگىزىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيى ءبىرقاتار جۇمىستار اتقارۋدا. وسى رەتتە مۋزەي قورىنا 1916 جىلعى تورعايداعى ۇلت - ازاتتىق كوتەرىلىس كەزىندە امانگەلدى يمانوۆ ساربازدارىنا قارۋ - جاراق جاساۋدا قولدانىلعان كورىك، ىسكەنجە، ءتوس قابىلداندى.
«قارا كورىكتى جىبەرە تارتىپ قوزعاعان سايىن سوم تەمىرلەر بالقىپ جاتىر. قانىشەردىڭ تاس جۇرەگىن وسىلاي بالقىتىپ اجال الدىندا ىشقىنسا وبال بولماس ەدى. تەمىر بالقىدى، ونى ءقازىر بالعا مەن ءتوستىڭ اراسىنا سالىپ نانشا يلەپ، ويلاعان بۇيىمدارى مەن اسپاپتارىن ىستەيدى. قارا كورىكتىڭ «جۇرەگى» سوعىپ تۇر. امانگەلدىنىڭ ۇستاسى ساكەڭنىڭ العىر ونەرى، شەبەر قولى قىپ - قىزىل تەمىردى بابىنا ءتۇسىرىپ جاتىر. كورىك ءۇنى «ازاتتىق، ازاتتىق» دەيتىن ءتارىزدى...»
تابىل قۇلياستىڭ “قارا كورىك” اتتى اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. كورىك جانە ونىڭ تۇرلەرى
كورىك - ۇستا دۇكەنىنىندەگى بىلعارىدان نەمەسە تەرىدەن جاسالعان اۋا ۇرلەۋىش.
كورىك - ۇستا، زەرگەرلەردىڭ ءتۇرلى مەتالداردى بالقىتىپ، قىزدىرىپ، وڭدەۋ ءۇشىن قولداناتىن، وتتىققا جەل بەرىپ تۇراتىن قۇرالى. كورىكتىڭ «قوس كورىك»، «قول كورىك»، «اسپالى كورىك»، «اياق كورىك» دەگەن تۇرلەرى بار.
كورىكتىڭ كولەمى نەعۇرلىم ۇلكەن بولسا، ونىڭ كومەيىنەن وتتىققا بەرىلەتىن اۋانىڭ قىسىمى دا سوعۇرلىم جوعارى بولادى.
قوس كورىك. ءبىر - بىرىنە قاراما قارسى ورنالاستىرىلعان ەكى كورىك. ەكەۋىنىڭ كومەيى دە ءبىر وتتىققا، ياعني كورىكتىڭ اۋزىنداعى وت جاعاتىن جەرىنە كەلىپ تىرەلەدى. جەڭىل - جەلپى جۇمىستى جالعىز كورىكپەن – اق اتقارا بەرۋگە بولادى. ەگەر جالقى كورىكتىڭ ءالى كەلمەيتىن ۇلكەن بۇيىم سوققاندا. قوس كورىكتى بىردەي ىسكە قوسادى.
قول كورىك. ەكى تاقتايدىڭ اراسىنا يلەنگەن تەرى كەرىپ جاسالىنعان كورىك. ونىڭ استىڭعى شاناعىنا قايىستان باۋ تاعىلىپ، باۋدىڭ ءبىر ۇشى كورىكتىڭ باستىرىعىنا بايلانادى. كورىكتىڭ استىڭعى تاقتايىنىڭ ورتاسىنداعى تەسىكتە كيىز جەلبەزەگى بولادى، باستىرىقتى تومەن باسقاندا استىڭعى تاقتاي جوعارى كوتەرىلەدى. سول كەزدە جەلبەزەگى جابىلىپ، استىڭعى شاناقتاعى جينالعان اۋانىڭ جارتىسى كورىكتىڭ كومەيىنە، جارتىسى ورتاڭعى تاقتايداعى اشىلعان جەلبەزەك ارقىلى ۇستىڭگى شاناققا تولادى.
استىڭعى تاقتاي تومەن تۇسكەن كەزدە، بەل اعاشتاعى جەلبەزەك جابىلادى دا، ۇستىڭگى شاناقتاعى اۋا ۇستىڭگى شاناقتاعى تومەن تۇسكەندەگى قىسىمىمەن كورىكتىڭ كومەيىنە قاراي بەت الادى. وسى جولمەن كورىكتىڭ ەكى شاناعى دا اۋانى كەزەك - كەزەك ۇرلەپ تۇرعاندىقتان، كورىكتىڭ كومەيىنەن ۇزدىكسىز ۋىلدەر جەل ۇرىپ تۇرادى. وسىنداي ءساتتى ءى. جانسۇگىروۆ بىلاي سۋرەتتەيدى:
... كوك قالتىراپ، دىرىلدەپ،
جەل كورىكتەي كۇرىلدەپ...
كورىكتىڭ كولەمى نەگۇرلىم ۇلكەن بولسا، ونىڭ كومەيىنەن وتتىققا بەرىلەتىن اۋانىڭ قىسىمى دا سوعۇرلىم جوعارى بولادى. بۇنداي كولەمدى كورىكتەر ءتورت وگىزدىڭ تەرىسىنەن جاسالعان ەكەن. ەل اۋزىندا «كورىگىڭ جەلدى بولسىن، كولىگىڭ جەمدى بولسىن، كويلەگىڭ جەڭدى بولسىن» دەگەن ءسوز وسىدان شىققان.
مەس كورىك. بۇل كورىكتىڭ ەڭ قاراپايىم ءارى ەڭ بايىرعى ءتۇرى. مۇنداي كورىكتى بىتەۋدەي، جارماي سىپىرىلعان ەكى ەشكىنىڭ تەرىسىنەن جاسايدى. ەشكى تەرىسىن وسى ادىسپەن سىپىرۋدى «مەس قىلىپ سويۋ» دەپ اتايدى.
تەرىنى سىپىرىپ جاتقاندا پىشاق تيگىزبەي، جۇدىرىقپەن ىرەپ الۋ كەرەك. سودان سوڭ تەرىنى تۇزداپ، بىرنەشە كۇن مالماعا سالىپ، ۋقالاپ، كەرىپ، سوزىپ، ابدەن جۇمسارتادى. سودان سوڭ تەرىنىڭ بوكسە جاعىن تەگىستەپ قىرقىپ، ودان ەكى جۇقا اعاش شەگەلەپ، ىشكى جاعىن جۇقا كيىزبەن استارلايدى. اعاشتىڭ بىرەۋىنە باس بارماق، ەكىنشىسىنە ءتورت ساۋساق ەركىن سىياتىنداي قايىس بۇلدىرگى تاعىلادى.
وسى جولمەن ازىرلەنگەن ەكى ەشكىنىڭ تەرىسىنىڭ الدىڭعى پۇشپاقتارىنا اعاشتان تىعىن كيگىزىپ، سىرتىنان قايىسپەن مىقتاپ بايلاپ، قايىستىڭ ارتىلعان ۇشىن قازاق باۋ رەتىندە بوس قالدىرادى. سودان سوڭ كەپكەن اشا اعاشىن الىپ، ءار اشاسىنىڭ وزەگىن قۋالاي قىزعان تەمىرمەن تەسەدى دە، ول تەسىكتەر اعاش دىڭىندەگى ودان گورى ۇلكەنىرەك تەسىكپەن جالعاسىپ جاتادى. اعاش دىڭىندەگى تەسىككە تەمىردەن، قاڭىلتىردان جاسالعان كومەي بەكىتىلەدى.
كورىكتى ورناتۋ ءۇشىن بار بولعانى ءۇش تەمىر قازىق قاعىلادى. ونىڭ ءبىرى كورىكتىڭ اشا تۇسىنا قاعىلسا، ەكەۋى ەكى مەستىڭ پۇشپاعىنىڭ تۇسىنا قاعىلادى دا، پۇشپاقتارىنداعى قايىس باۋلارمەن بايلانادى.
مۇنداي كورىكتى ورناتۋ مەن جيناپ الۋ ءۇشىن بىرەر مينۋت قانا ۋاقىت كەتەدى. كوشپەلى ومىردە، جورىقتا مۇنداي كورىك وتە ىڭعايلى جانە جەڭىل، قاراپايىم، كوپ ورىن دا المايدى.
بۇل كورىكتى باساتىن ادام ەكى مەستىڭ اراسىنا وتىرىپ، كورىكتىڭ بۇلدىرگەسىن ساۋساقتارىن اقىستىرىپ الىپ، الاقانىن اشىپ، مەستى جوعارى كوتەرىپ تۇرىپ، دەرەۋ جۇما قويىپ، تومەن باسسا، مەستىڭ ىشىنە تولعان جەل استىنداعى قۋىس ارقىلى كورىكتىڭ كومەيىنە، سول ارقىلى ءارى قاراي وتتىققا بەرىلەدى.
وسى ادىسپەن ەكى مەستى الما - كەزەك جەلگە تولتىرىپ، باساپ وتىرسا، كورىك تولاسسىز جۇمىس ىستەيدى.
اياق كورىك. بۇل كورىكتىڭ الدىڭعى كورىكتەردەن ايىرماشىلىعى - ونى قولمەن ەمەس، اياقپەن باسادى.
ول ءۇشىن دوڭگەلەك ماحوۆيكتىڭ ءيىندى بىلىگىنە جالعاسقان پەدالدى باسىپ وتىرسا بولعانى. جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى اياق ماشينانىكىندەي. ماحوۆيكتىڭ جەتەگى كورىكتىڭ سىرتقى قاڭىلتىرمەن قورشالعان جەلدەتكىش ەبەلەگىن اينالدىرادى. ەبەلەكتى قورشاۋىمەن قوسىپ، «ۇلۋ» دەپ اتايدى.
ەرتەرەكتە كورىكتى جاعاتىن كومىردى قولدان ازىرلەگەن. ونى ۇستالار وزدەرى جاعىپ نەمەسە كومىرشىگە جاقتىراتىن بولعان. «تەمىرشى كومىرشىگە ءۇيىر» دەگەن ءسوز سودان قالعان.
كومىر ازىرلەۋ ءۇشىن توعايداعى اينالاسى اشىق الاڭ تاڭدالىپ الىنادى. الاڭداعى كومىر جاعاتىن قۋ بۇتاقتاردى ورتاعا ءۇيىپ ورتەيدى. اعاش ابدەن جانعان كەزدە تىرمامەن تىرمالىپ، سىپىرعىشپەن سۋ سەۋىپ سوندىرەدى. شوق شالا بولماي تۇگەل جانعانى دۇرىس. سودان سوڭ كومىردى الاڭعا جايمالاپ، كۇن كوزىنە، جەل وتىنە كەپتىرىپ جيناپ، قاپتاپ الادى. ءدىڭى قاتتى ءارى تىعىز اعاشتىڭ كومىرى «وتكىر»، ياعني قىزۋى جوعارى بولادى. ونداي كومىرمەن تەمىردى قىزدىرىپ، سوعا بەرۋگە بولادى.
...«كورىك ءعارىپ ەمەس پە،
سالعان تەمىر قىزباسا»، - دەپ جامبىل اتامىز ايتقانداي، كورىك جەلدى، كومىر قىزۋلى بولسا، جۇمىس ىستەۋ دە جەڭىل بولادى.
قازىبەكتىڭ: سەن تەمىر دە، مەن كومىر،
ەرىتكەلى كەلەمىن.
ەكى ەلىكتىڭ بالاسىن،
تەلىتكەلى كەلەمىن، - دەگەن ولەڭ جولدارى مەن ەل اۋزىنداعى: «سۋسىز ءومىر جوق، وتسىز تەمىر جوق»، «تەمىر سىرىن وتتا تانىتادى» دەگەن ناقىل سوزدەردەن تەمىردى وڭدەۋ ءۇشىن وتتىڭ ماڭىزى زور ەكەندىگىن اڭعارامىز.
كورىكتى دۇكەننىڭ ورتاسىنا ورنالاستىرىپ، وتتى شاڭىراقتىڭ استىنا ءتۇتىن شىعاتىن تۇسىن ءدال كەلتىرىپ ورنالاستىرعان. كورىكتىڭ وتتىعىنا جاقىن جەردە سۋ تولتىرىلعان اعاش نەمەسە تەمىر كەسپەك ورناتىلادى. كورىككە تاسكومىر جاققاندا ىس تيمەۋ جاعى دا قاراستىرىلعان.
ۇستانىڭ ءورىسى
كورىگىنەن توسىنە دەيىن
1. كورىكتىڭ جاسالۋ تەحنولوگياسى جانە اتقاراتىن قىزمەتى
اكەم ەكەۋمىز جاساعان مىنا كورىك - ەكى شاناقتى اسپالى كورىك. كورىكتى كادىمگى قالىڭ فانەر اعاشىنان ديامەترى 45، ۇزىندىعى 72 سم ەتىپ كەسىپ الدىق. ونىڭ استىڭعى تاقتايشاسىنا اۋا جيناعىش تەسىك ورناتىلدى. ورتاسىنداعى اعاشىنا اۋا وتكىزگىش جەلبەزەك ورناتىلدى. ۇستىڭگى تاقتاي ءبۇتىن، سەبەبى جينالعان اۋا ۇستىنەن شىعىپ كەتپەۋ كەرەك. استىڭعى شاناق جوعارى كوتەرىلگەندە جينالعان اۋا ۇستىڭگى شاناق ارقىلى كورىكتىڭ كومەيىنە، ودان تەمىر تۇتىكشە ارقىلى وتتىققا بارىپ، ءبىرقالىپتى اۋا ۇرلەنىپ تۇرادى. بايىرعىدا كورىكتى ءتورت تۇلىك مالدىڭ تەرىسىن يلەپ، وڭدەپ، سونىمەن قاپتايتىن بولسا، ءبىز اكەم ەكەۋمىز جاساندى بىلعارى ساتىپ الىپ قاپتادىق. قاپتاعان كەزدە ەش جەرىندە ساڭىلاۋ قالماۋ كەرەك.
«تەسىك كورىك جەلگە تولماس،
توپاسقا ءبىلىم قونباس» دەگەن وسىدان قالعان دەپ ويلايمىن.
اسپالى كورىك ءۇش تىرەۋىش باعانعا ورناتىلادى. استىڭعى تاقتايشاعا جۋان ءجىپ نەمەسە قايىس ارقىلى جوعارىدان ۇزىن باقان اعاشقا بايلانىپ، ونى ءبىر شەتىن باسىپ قالعاندا قىسىممەن اۋا ۇرلەپ تۇرا بەرەدى.
اكەم ەكەۋمىزدىڭ جاساعان ەكى شاناقتى اسپالى كورىگىمىز.
1. كورىك - تاريحي جانە وتباسىلىق جادىگەرىمىز
اكەمنىڭ ارعى اتاسى وتەۋلى ءوز زامانىنىڭ ۇستاسى بولعان. تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتاردى جاساپ، حالىقتىڭ قاجەتتىلىگىنە ەڭبەك ەتكەن وتەۋلى اتانىڭ تەمىر بالقىتۋدا پايدالانعان كورىگىن تۋىسقاندارى اتا جولىن قۋعان اكەمە اكەلىپ تابىستايدى. قازىرگى كەزدە كورىك اكەمنىڭ ۇستاحاناسىنان ورىن الىپ، ءبىزدىڭ وتباسىلىق جادىگەرىمىزگە اينالدى. تەرىسى جىرتىلىپ، اعاشتارى مۇقالا باستاپ، توزىعى جەتكەن بۇل كورىك بىزگە اتا - بابا اماناتىنداي بولدى.
حالقىمىز كورىكتى وتە قاسيەتتى ساناعان جانە ونى كەز - كەلگەن جەرگە قويمايتىن بولعان.
«ۇستالىق ونەردە دارەتسىز كورىك جاقپاۋ»،
«اۋىرعان بالالاردى كورىكتىڭ ۇستىنەن اتتاتۋ. وتپەن الاستاۋ، قىزىپ تۇرعان تەمىرگە سۋ بۇركىپ، ۇشىقتاۋ» دەگەن نانىم - سەنىمنەن وسىنى اڭعارامىز.
شامامەن ءحىح عاسىردىڭ باس كەزىندە وتەۋلى ۇستا پايدالانعان كورىك
ءىىى. قورىتىندى
ۇستالىق ونەردى وزگە ونەر تۇرلەرىنەن ءبولىپ، جەكە - دارا قاراۋعا استە بولمايدى. قازىرگى كەزەڭدە دە اتا - بابامىزدىڭ قاسيەتتى جولىن قۋعان، تەمىردەن ءتۇيىن تۇيگەن ۇستالار رەسپۋبليكا كولەمىندە بارشىلىق. "مادەني مۇرا، اتا - بابامىزدان ميراس رەتىندە جەتكەن ءداستۇرلى ونەر - قازىرگى زامان مادەنيەتى ءۇشىن قاينار كوز، كاۋسار بۇلاق" - دەپ مادەنيەتتانۋشى بولات بايجىگىتوۆ ايتقانداي ۇستالىق ونەردى كەڭ ناسيحاتتاۋدا قالقامان تىلەۋحانوۆ، داركەمباي شوقپار ۇلى سياقتى شەبەرلەر كەڭەس زامانىندا ناسيحاتتاۋدى قولعا الدى. ءدال ءقازىر تاۋەلسىز ەلىمىزدە تەز ارادا شەشىمىن تابۋعا ءتيىستى، كەزەك كۇتتىرمەس ماسەلە بار. ول – ۇلتتىق جادىگەرلەر پالاتاسىن اشىپ، ارعى، بەرگى تاريحىمىزدا جاسالعان قارۋ - جاراق، ۇستالىق ونەر تۋىندىلارىن ءبىر شاڭىراق استىندا جيناقتاۋ، ەلدىگىمىزدىڭ بەلگىسىن تانىتۋ. بۇل بارلىق وركەنيەتتى ەلدەردە بار ەجەلدەن قالىپتاسقان ءداستۇر.
مەن وسىمەن “كورىك – ۇلتتىق قۇندىلىق، تاريحي جادىگەر” تاقىرىبىنداعى زەرتتەۋ جۇمىسىمدى قازاق قولونەرىنىڭ جاناشىرى، ەتنوگراف، عالىم داركەمباي شوقپار ۇلىنىڭ مىنا ولەڭ جولدارىمەن قورىتىندىلاعىم كەلەدى:
بابامنان قالعان مۇرا ءتوس پەن كورىك،
ۇستا اكەمنىڭ ۇلگىسىن وسكەم كورىپ.
ۇعىنامىن وسىنى مول بايلىق دەپ،
باسقا بايلىق مەن ءۇشىن بەس تەڭگەلىك.
ۇسىنىس
1. كەزىندە ەلىمىزدى، جەرىمىزدى جاۋدان قورعاعان باتىرلارىمىزدىڭ قولدانعان بەس قارۋى، سول بەس قارۋدى جاساۋدا ۇلكەن ءرول اتقارعان كورىك سياقتى تاريحي قۇندىلىقتارىمىز قازىرگى تاڭدا جاستاردىڭ ساناسىنان ءبىرجولا جويىلىپ كەتپەس ءۇشىن تاريح، كوركەم ەڭبەك وقۋلىقتارىندا وقۋشىلارعا كەڭ كولەمدە مالىمەت بەرىلسە؛
1. “رۋحاني جاڭعىرۋ” باعدارلاماسى اياسىندا ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارى مەن ۇستا قۇرالدارىنا مۋزەيلەردە ارنايى زالدار اشىپ، لەكتورييلەر ۇيىمداستىرىلسا؛
1. ءاربىر وبلىس ورتالىعىندا اشىلىپ جاتقان ەتنواۋىلداردا “كورىك” سياقتى ۇستا قۇرالدارىنىڭ قىزمەتىن كوپشىلىككە كەڭىنەن تانىستىرۋعا ارنالعان ءداستۇرلى قولونەر ۇستالارىنىڭ “شەبەرلىك ساعاتتارى” ۇيىمداستىرىلسا.
جالپى العاندا ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارى مەن قۇرال - سايمانداردى ناسيحاتتاۋ جۇيەلى تۇردە جولعا قويىلسا.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
1. «سىردىڭ سىرلى بوياۋلارى» البوم جيناق. «كىتاپ» باسپاسى 2007
2. «قازاقتىڭ قولدانبالى ونەرى» د. شوقپار ۇلى. «الماتى كىتاپ» 2007
3. «قازاق قولونەرى» ق. ءامىرعازين. الماتى 1996
4. «قازاق قولونەرى» ق. قاسيمانوۆ
5. «قازاقتىڭ ءداستۇرلى قارۋ - جاراعىنىڭ ەتنوگرافياسى» ق. احمەتجان. 2006
6. عالامتور جەلىسى
ءابۋ قۇدابايەۆ اتىنداعى №197 قازاق ورتا مەكتەبى
زەرتتەۋ تاقىرىبى: كورىك – ۇلتتىق قۇندىلىق، تاريحي جادىگەر
سەكسياسى: ەتنومادەنيەتتانۋ
اۆتور: ءانىس شىڭعىس بەكزات ۇلى
سىنىبى: 6ا
جەتەكشىسى: جۇمابەكوۆا ۇلبوسىن ەرعابىل قىزى
عىلىمي جەتەكشى: وبلىستىق «رۋحاني جاڭعىرۋ» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ن. مىڭجاس
قىزىلوردا قالاسى، 2019 جىل
You Might Also Like
-
سايىستىڭ ماقساتى: وقۋشىلار اراسىنان ەرەكشە ويلاي بىلەتىن، ينتەللەكتۋالدىق جانە رۋحاني - تانىمدىق جاعىنان وزدىگىنەن جەتىلۋگە تالپىناتىن، كوشباسشىلىق قابىلەتى بار، ازاماتتىق جانە ومىرلىك ۇستانىمى بار...
