مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانىڭ ەموسيونالدى كوڭىل كۇيىنىڭ دامۋى
ەكىباستۇز قالاسى
№ 23 «بالاۋسا» مەكتەپكە دەيىنگى گيمنازيا
دايىنداعان: ابدينوۆا ءۇمىت داۋت قىزى
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ەموسيونالدىق كۇڭىل - كۇيىنىڭ دامۋى
«تاربيەنىڭ قۇدىرەتتىلىگى - ول جەكە تۇلعانىڭ جاندى قاينار بۇلاعىنان بايقالادى»
ك. د. ۋشينسكيي
قازىرگى پسيحولوگيالىق - پەدوگوگيكالىق تەوريادا م. ج د. بالانىڭ جاعىمدى ەموسيالارىن دامىتۋ تەك كاسىبي ماماندىققا عانا بايلانىستى ەمەس ول، تاربيەشىنىڭ جەكە دەربەس قاسيەتتەرىنە دە بايلانىستى دەپ تۇجىرىمداعان. مەكتەپكە دەيىنگى ەرتە جاس شاماسىنداعى بالالارعا ەرەكشە قارىم - قاتىناستار تالاپ ەتىلەدى ولار وتە مەيiرiمدi، نازىك، وتە سەنگىش كەلەدى. سوندىقتان بۇل جاس شاماسىنداعى بالدىرعانداردى قامقورلىققا الۋ، جارالاماي تاربيەلەۋ وتە ماڭىزدى.
توپتا بالالارعا جاقسى جانە جايلى بولۋ قاجەت.
ەرتە جاس شاماسىنداعى ءسابيدى تاربيەلەۋدە ەشكىم دە اناسىن الماستىرا المايتىنى تۋرالى ۇمىتپاۋ كەرەك. سوندىقتان، ۇستاز - پسيحولوگ ولاردى انانىڭ تۇلعاسىنداي جۇمىس ىستەي ءبىلۋ كەرەك.. مىسالى، شىعارماشىلىق جۇمىستاردى سابيمەن بىرگە اناسىنا كورسەتۋ ءۇشiن iستەۋ. اتا - انانىڭ سەنىمدىلىگى ارتا ءتۇسىپ بالاعا دەگەن اناسىنان باسقا دا سۇيىسپەنشىلىكتەر وياتادى.
ءسابيدىڭ ەموسيونالدى كوڭىل - كۇيى سالاسىنىڭ پسيحولوگيالىق دياگنوستيكا ءادiستەرi وتە كوپ. ءبىراق بۇل ادىستەردىڭ بارلىعىن پايدالانۋ مۇمكىنشىلىگى بولا بەرمەيدى.
بiرiنشiدەن، تاربيەشىلەر تەستەۋدiڭ ناتيجەلەرiن دۇرىس ءتۇسiندiرiپ بەرۋ ءۇشiن جەتكiلiكتi پسيحولوگيالىق دايىندىقتا بولۋ قاجەت. ەكiنشiدەن، تاربيەشiگە تەستiڭ ناتيجەلەرi جيi ۇرەيلi نەمەسە قياڭقى بالالاردىڭ توبى كورسەتكىشىندە جەكە بالاعا دەگەن قارىم - قىتىناستا ارەكەتسiزدiككە اكەپ سوعادى. دياگنوستيكانىڭ ناتيجەسى وسى جاعدايدا ۇلكەن قاتەلىككە اكەلىپ سوقتىرادى..
ەموسيانالدىق كوڭىل - كۇي پايدا بولۋىن باعالاۋدا گ. ستەپانوۆا بالانىڭ ءىس - ارەكەت رەاكسيالارىن ەسكەرە وتىرىپ بەس بالدىق شكالا جاساعان. بۇل شكالا بويىنشا بالانىڭ ەموسيالىق كۇيiن باعالاۋعا بولادى.
م. د بالالىق شاق - دەنساۋلىقتى قالىپتاستىرۋ جانە جەكە تۇلعانىڭ دامۋىنداعى ادامنىڭ ءومiرiندەگi ەڭ ماڭىزدى كەزەڭى. سونىمەن قاتار - بۇل كەزدە بالا اينالاسىنداعى ەرەسەكتەرگە، ياعني اتا - انالارى مەن ۇستازدارعا تاۋەلدى. كەلەڭسىز جاعدايلار، ءجۇرiس - تۇرىس، الەۋمەتتiك جانە ەموسيونالدىق ماسەلەلەر زارداپتىلارى بالانىڭ بولاشاعىنا تىكەلەي اسەرىن تيگىزەدى.(بالانى قۇقىعى جانە جەكە باسىنىڭ قاسيەتi)
بالانىڭ ءىس - ارەكەتىن سيپاتتايتىن ەڭ ماڭىزدى سالالاردىڭ بiرi - نەگiزiندە نورمالار جانە ەرەجەلەردiڭ مەڭگەرۋi ونىڭ الەۋمەتتiك دامىتۋى بولىپ تابىلادى: بiر جاعىنان، بالانىڭ زاتتىق الەمنىڭ قاعيدالارىن ءتۇسىنۋى قاجەت. ەكىنشى جاعىنان - ادامدارعا دەگەن قارىم - قاتىناستىڭ ەرەجەسi. بۇل پروسەسستە بالانىڭ مىنەز - قۇلقىنىڭ ەموسيونالدى كۇيزەلىسكە ۇشىراۋى اتا - انالارى مەن اينالاسىنداعىلاردىڭ كەرى اسەرىنەن تۋۋى مۇمكىن. مiنەز - قۇلىق ەموسيونالدى كۇيزەلىسكە ۇشىرايدى. بالامەن - انالىق قاتىناستاردىڭ بۇزۋشىلىعى، قولايسىز پسيحولوگيالىق احۋال تاعى باسقالار پاتولوگيالىق فاكتورلار نەگاتيۆتi فاكتورلاردىڭ بiر قاتارىنىڭ اسەرiمەن بiراق بالادا
الەۋمەتتiك - ەموسيانالدى ءساتسiزدiكتiڭ بەلگiلەرi قالىپتاسادى. ورىنسىز تەرiس ەموسيالار بولادى، جەكە ورگانيزمنiڭ دامۋىنىڭ پروسەسسiنە كەرى اسەر ەتەدى. دەمەك، پەدوگوكتار مەن پسيحولوگتەرiنiڭ الدىندا وسىعان بايلانىستى بالالاردى ومىرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرىپ، قوعامدا جانە جەكە ادام باسىنداعى قايعىرۋلار، باسقا ادامداردىڭ سەزiمiندە ەلەڭ ەتۋ. (وعان كومەككە كەلۋ، قۋانۋ جانە قايعىرۋ ت. س. س س)..
ءوز ەموسيالارىمەن باسقارا ءبىلۋ - مەكتەپكە دەيiنگi جاستاعى بالالاردىڭ ەڭ باستى جەتىستىگى.. سوندىقتان ەموسيانالدىق فۋنكسيا ول مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانىڭ ورتالىق پسيحيكالىق فۋنكسيامەن دەپ اتالادى جانە سوعان ەرىكسىز تۇردە اينالادى..
ل. س. ۆىگوتسكييدىڭ ايتۋىنشا مەكتەپكە بارعانشا بالانىڭ ەموسيانالدى - رەاكسيالارى بالانىڭ مiنەز - قۇلىعىنا تiكەلەي ۇستەمشiلدiك ەتۋىن جوعالتادى. ءسابي ءوز ەموسيالارىمەن باسقارۋدى ۇيرەنەدi.” بۇل، الايدا، مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى مەرزiمنiڭ سوڭعى كەزىندە قىزۋ ءومiردiڭ جەتكiلiكتi ءتاجiريبەسiمەن عانا يە بولاتىنداي جاعداي بولۋى مۇمكiن.
ۇلى پەدوگوكتاردىڭ پiكiرiنشە، م. ج. د. بالانىڭ ەموسيانالدى كوڭىلىنىڭ دامىۋى ونىڭ تاربيەسiنiڭ ەڭ ماڭىزدى شارتتارىنىڭ بiرi بولىپ تابىلادى. مەكتەپ. ج. د. بالانىڭ ەموسيونالدى كۇيزەلۋى بولاشاقتا جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن ءقاۋىپ - قاتەر تۋدىرادى. بالانىڭ iشكi ەموسيا كوڭىل - كۇيىنىڭ قاتىناسى الەۋمەتتىك جاعدايى دامۋ ءۇشىن ىقپال ەتەدى.
مىنە وسىعان وراي م. ج. د. بالانىڭ ەموسيونالدى، الەۋمەنتتى جانە ادامگەرشىلىك جاعىنان دامۋى تىعىز بايلانىستى دەگەن ۇعىم قالىپتاسادى.
قازىرگى زامان پەداگوگيكا عىلىم تۇرعىسىنان قاراساق ءسابيدىڭ الەۋمەنتتىك - ەموسيانالدى دامۋى ول م. ج. د بالانىڭ وتە كۇردەلى سوسياليزاسيالىق ماسەلەسى.
“سوسياليزاسيا - الەۋمەتتiك ورتاعا بالانىڭ بەيىمدەلۋىنىڭ كۇردەلi، كوپ جوسپارلى پروسەسسi. بۇل مادەنيەتتەنۋ، ادامگەرشiلiك قۇندىلىقتاردىڭ جۇيەلەرى.
مىناداي نەگىزگى ماقساتتار ەرەكشەلەنەدi:
مەكتەپكە دەيiنگi ەرەسەك جاس بالالارىنىڭ الەۋمەتتiك جانە ەموسيانالدى سالالارىنىڭ جۇمىستاردىڭ مازمۇنىن انىقتاۋ..
بالالارمەن جالپى داستۇرلەر، ادامگەرشىلىك قاعيدالارى تۋرالى ويلاستىرۋ جەنە وتكىزۋ.
بالا - باقشادا بالانىڭ بەيiمدەلۋi قالاي بولادى؟
بالانىڭ باقشاعا العاش كەلۋى ول بالا ورگانيزمى مەن پسيحيكاسى ءۇشىن وتە كۇردەلى پروسەسس.
ول شىنىمەن جاڭا كەزەڭگە وتەدi، ورگانيزمنىڭ دامىتۋى ءۇشىن جاڭا شارتتار ەنگىزىلەدى..
ماماندار بالانىڭ بالاباقشاعا بەيىمدەلۋىنىڭ (اداپتاسيا) 3 نەگىزگى تۇرلەرىن ەرەكشەلەيدى: جەڭىل، ورتاشا جانە اۋىرى.
جەڭىل بەيىمدەلۋى - بالاباقشاعا كەلۋدىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ بالانىڭ تابەتى تومەندەپ، بالالارمەن ويناۋعا نيەتى جوعالادى، ءبىراق بۇل باستاپقى 10 - 20 كۇندەي بولادى. اتا - انالار بالاسىنىڭ بiرiنشi ايدا كەنەتتەن
اۋىراتىنىن ەستە ساقتاۋعا كەرەك، ءبىراق اۋرۋ زارداپسىز 7 - 10 كۇننەن اسپايتىن تۇردە وتەدى.
ورتاشا اۋىرلاۋ بەيiمدەلۋi - بالالاردىڭ ەموسيونالدىق كوڭىل - كۇيى نورمادا (20 - 40 كۇندەردەن كەيiن) ۇزاق مەرزiمنەن استام كەلەدi. العاشقى ەكى اي بويى بالادا تىلدىك نەمەسە فيزيكالىق بەلسەندiلiكتiڭ ناقتىلى وزگەرiستەرi بايقالا الادى. بۇدان باسقا، بالالاردا 30 - 40 كۇندەردە سالماقتىڭ ەپتەگەن جوعالتۋى بايقالادى.
بالانىڭ اۋىر بەيiمدەلۋi - (پنيەۆمونيا، برونحيتتەر، قۇلاقتىڭ قابىنۋى جانە تاعى باسقالار) كەدەرگiلەرمەن اعاتىن كوپ اۋرۋلاردا (بالا كوپ جىلايدى، اناسىنان اجىراعىسى كەلمەيدi، وتىرۋعا ارنالعان جاعدايدا ۇيىقتايدى، بۇعادى، مiنەز - قۇلىقتاعى تاباندى وزگەرiستەرi بولادى. (ءوسۋ، سالماق) فيزيكالىق كورسەتكiشتەر دە، زەردەلi دامىتۋ دا اۋىر فورماسى بار بالالاردىڭ بەيiمدەلۋلەرiندە بالاباقشادا كەنەت باياۋلايدى. ەگەر بالانىڭ كۇيi 60 كۇننەن استام بiر ىڭعايلانباسا اتا - انالار شارا قولدانۋ كەرەك.
پسيحولوگتار بالانىڭ بەيiمدەلۋiن جەڭىلدەتۋ ءۇشiن بىرنەشە نەگىزگى جاتتىعۋلاردى قابىلداۋىنا كوڭىل ءبولۋ كەرەك.
بالانى باقشاعا بارۋعا الدىن الا ءازiرلەۋi، جانە ۇيرەتۋ (گورشوكپەن قولدانۋ قاسىقتار، شىنى اياق، پايدالانۋ، جۋىنۋ) ءوزiنە قىزمەت كورسەتۋدiڭ داعدىلارىن بالدىرعاندار ءسوزسiز جاسايدى.
ءسابيدىڭ اتا - انالارىمەن بiرگە الدىن الا مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەگە كiرiپ - شىعۋى، توپ بولمەسىمەن جانە تاربيەشiلەرمەن، باقشانىڭ ءتارتiبiمەن تانىسۋى كەرەك. بالاباقشاعا بالاسىن بەرەتiن، اتا - انالاردىڭ الدىندا باقشا تۋرالى تەك قانا جاعىمدى ساتتەردى بالاعا ايتۋى، سونىمەن بiرگە بالانىڭ جانىندا از ۋاقىت قالۋعا مۇمكىندىك بەرۋگە بولادى. اتا - اناسى بالاسىن باقشانىڭ اۋلاسىندا سەرۋەنگە شىعارىپ بالالاردى باقىلاتادى.
بالاباقشادا بالانىڭ ماشىقتانۋى 1 - 2 ساعاتتان باستاۋعا كەرەك، بiر جۇمادان كەيiن تۇسكi تاماق جانە ۇيقىعا قالدىرۋعا تالاپتانۋعا بولادى. اتا - انالار قاشان بالا كۇنى بويى قالدىرۋعا مۇمكiن بولاتىنىنا كوز جەتكiزگەندە قالدىرادى.
ءسابيدىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋى ەرتە كەزەڭنەن باستالادى. بالانىڭ دامىۋىندا ىقپال ەتۋشى ول بالا ومىرىندە كەزدەسەتىن جاعدايلاردىڭ تۇگەلدەي دەرلiك بولا الادى! بالانىڭ دامۋ پروسەسسiندەسiندە ەرەسەكتەر ۇلكەن ىقپال ەتەدى. بiراق بالانىڭ دامىتۋ ورتاسىنا بەرۋ ءوز ەرەكشەلىگىمەن كورىنەدى. بالانىڭ ەموسيانالدى كوڭىل - كۇيىن دامىتۋى، بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋى، بالانىڭ پسيحيكالىق جانە پسيحولوگيالىق دامىتۋى – بالانىڭ جان جاقتى دامىتۋى جاناشىر ادامداردىڭ قاتىسۋىسىز وتە قيىن بولار ەدi.
21 - عاسىردا تەليەۆيزور، ينتەرنەت، رەكلاما، تب
بالانىڭ دامۋىنا اسەر ەتپەيدى دەۋ مۇمكىن ەمەس. مەديا - دەگەن ۇلكەن «الەم تەرەزەسى» دەۋگە بولادى، مۇندا ەڭ باستىسى كىشكەنتاي سابيلەرىمىزدىڭ وسى «تەرەزەگە» دۇرىس قاراي بىلۋگە ىقپال ەتۋ. سوندىقتان بالانىڭ اناليتيكالىق قابىلەتتىلىگى مەن ويلاۋ جۇيەسىن دامىتۋ.
1 - دەن 3 جاسقا دەيىنگى بالانىڭ ەموسيونالدى كوڭىل - كۇيىنىڭ دۇرىس دامىتۋ ءۇشiن ونىڭ جەتiستiگiن دالەلدەپ، ۇنەمى ماداقتاۋ ماڭىزدى.
3 - تەن 6 جاستاعى بالانىڭ ەموسيونالدى كوڭىل - كۇيىنىڭ دۇرىس دامۋى الەۋمەتتiك بەلسەندiلiكپەن دە بايلانىستى. بۇل جاس شاماسىندا بالالار
ادەتتە سيۋجەتتi - ءرولدi ويىندار قىزىقتى. ويىن كەزىندە ءارتۇرلى جاعدايلاردا ادامداردىڭ قارىم - قاتىناسىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. بالانىڭ دامۋى مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردا دا دە جالعاسادى.
بالالاردىڭ دامىتۋدىڭ ورتالارى (سپورت ورتالىقتارى، ارت - ستۋديا) مامانداندىرىلعان ورتا بiلiم بولادى.
بالانى دامىتۋى ءۇشiن ورتالىقتىڭ اسەرى كوپ. بiرiنشiدەن، بالانىڭ ءوز تاڭداۋى، جانە ساباقتان كەيىنگى ەموسيا جاعدايىن بايقاۋعا بولادى.
بالانىڭ پسيحيكاسىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن ول بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتiك فاكتورلار.
بيولوگيالىق فاكتور: (جۇيكە جۇيەسiنiڭ دامىتۋى) ادام پسيحيكانىڭ ورتاق ەرەكشەلiكتەرi، سونىمەن بiرگە تۇقىم قۋالاۋشى جەكە ەرەكشەلiكتەردi بۇل جەردە ەسەپكە الىنادى.
الەۋمەنتتىك فاكتور: بالانى قورشاعان جاقىندارى جانە دۇرىس تاربيە بەرۋ.
باسقا بالالارمەن ويىن كەزىندە بالانىڭ ەموسيونالدى پورترەتى ايقىندالادى.
م. ج. د. بالالار ءۇشىن وقۋ - ءىس ارەكەتىن ۇيىمداسىرۋدا بالانىڭ ەموسيونالدى كوڭىلىنىڭ ىقپالى زور.
م. ج. د. بالانىڭ ەموسيونالدى كومپونەنتتەرىن ەسەپكە الۋىمىز قاجەت. بiلiم بەرۋ جولدارى جانە ءار ءتۇرلi ءىس - ارەكەت كەزىندە ءسابيدىڭ ەوسيونالدى كوڭىل - كۇيىنە ويىن ىقپال ەتەدى. ەموسيونالدى كومپونەنتتiڭ فۋنكسيالارى ادامنىڭ باعالى قۇندىلىقتارىنىڭ ەڭ ماڭىزدى شارتتارى.
پسيحولوگتار ەموسيا پاراساتىنىڭ 5 تارماعىن ەرەكشەلەيدi.
1. سەزiم، ياعني ول پايدا بولاتىندا سەزiءمدى اجىراتۋ. (ءوزىن - ءوزى تانۋ)
2، ولار لايىقتى شەڭبەرلەردەن شىقپاۋ ءۇشiن سەزiممەن قاراپ انىقتايتىن ەموسيالارمەن باسقارۋ
3. ەموسيالاردى باقىلاۋ - بۇل قابiلەتتiلiكتى ارتتىرۋ، تىنىشتىق كۇيiنە ءوزiن كەلتiرۋ.
4. ءوزارا اراقاتىناستاردىڭ سۇيەمەلدەۋ.
5. جاس ەرەكشەلىككە بايلانىستىسى مiنەزدەمەلەر:
م. ج. د. كىشى بالالار ەرتەگiلەردiڭ كەيiپكەرلەرiنە ەلىكتەيدى جانە قيىنشىلىقتا بولىسۋعا نيەت قىلادى.
نەگىزگى ەموسيالار: رەنجۋ، قۋانۋ، تىنىشتالۋ، قورقۋ.
3 - 5 جاستا قۇرداستارىنا قۇشتارلىق سەزiمi داميدى. جاڭا ءازiلدەسۋ سەزiمi ويانادى، ءازiلدەردi ءتۇسiنەدi جانە ءازiلدەۋدى جاقسى كورەدi، ءوز ەموسيالارىن باياۋلاتىپ، كەز كەلگەن ىم ارقىلى جانە ىمداپ سويلەسۋ ەموسيالاردىڭ سىرتقى بەلگiلەرiن بiلدiرەدى. نەگiزگi ەموسيالارى: قايعى، اشۋ، قورقىنىش، تاڭدانۋ، قىزىعۋشىلىق. تىنىشتىق، قۋانىش.
5 - 6 جاستا – مەكتەپكە باراتىن ۋاقىتتىڭ جاقىنداۋىن سەزiنەدi: بىرەۋلەر ۇرەي سەزiمدەرi، ال، ەكىنشىسىندە قۋانىش سەزiمدەرى پايدا بولادى.
نەگiزگi ەموسيالار: قورقىنىش، اشۋ، ىزا، قايعى، تاڭدانۋ، مۇددە، تىنىشتىق، ار، جازالاۋ، قۋانىش، كۇندەۋشiلiك، جيىركەنۋشiلiك.
ەموسيونالدى كوڭىل - كۇيدىڭ دامىتۋى باعدارلامادا وسىنداي 3 ءبولiمنەن تۇرادى:
م. ج. د. بالانىڭ ەموس دامۋىندا (تەاتر) ساحنالاۋدىڭ اسەرى.
ەموسيالار، بiر جاعىنان، بالا كۇيiءنىڭ ينديكاتورلارى بولىپ تابىلادى، ەكىنشىدەن ونىڭ تانىمدىق پروسەسستەرi جانە مiنەز - قۇلىق، لوگيكالارىنا ونىڭ ىقىلاسى، قورشاعان ورتانى قابىلداۋدى ەرەكشەلiكتiڭ باعىتتالعاندىعىن انىقتاۋدا ىقپال ەتەدi.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىندا بالا تاربيەسى مەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن نىعايتۋدا بالانىڭ ەموسيالى كۇي - جاعدايىنا كوبىرەك كوڭىل بولە وتىرىپ دامىتۋدىڭ نەگىزگى ماسەلەسى بولىپ قاراستىرىلعان. قوعامنىڭ دامۋىنداعى جەكە ادامنىڭ ەموسياسى تۇراقتى نورمادا بولۋىنىڭ قوعامعا اسەرى، ەكونوميكالىق تەحنيكانىڭ جەتىستىكتەرىنە جەتۋگە يتەرمەلەۋىنە وراي، بۇگىنگى تاڭدا وسى پروبلەما اۋقىمدى، وزەكتى ماسەلە.
سوندىقتان مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ بويىندا نەعۇرلىم كوبىرەك پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتىپ، ويىندار ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ولاردىڭ سەنىمىنە كىرىپ كەرى اسەردەن ارىلۋعا كوپ مۇمكىنشىلىك جاساۋ قاجەت. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ەموسيالىق كۇيىندە كورىنەتىن جاعىمدى جانە اگرەسسيا تۇرلەرىن اشىپ كورسەتىپ ولارمەن جۇمىس جاساۋ ماقساتىن العا قويساق دەگىم كەلەدى.
№ 23 «بالاۋسا» مەكتەپكە دەيىنگى گيمنازيا
دايىنداعان: ابدينوۆا ءۇمىت داۋت قىزى
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ەموسيونالدىق كۇڭىل - كۇيىنىڭ دامۋى
«تاربيەنىڭ قۇدىرەتتىلىگى - ول جەكە تۇلعانىڭ جاندى قاينار بۇلاعىنان بايقالادى»
ك. د. ۋشينسكيي
قازىرگى پسيحولوگيالىق - پەدوگوگيكالىق تەوريادا م. ج د. بالانىڭ جاعىمدى ەموسيالارىن دامىتۋ تەك كاسىبي ماماندىققا عانا بايلانىستى ەمەس ول، تاربيەشىنىڭ جەكە دەربەس قاسيەتتەرىنە دە بايلانىستى دەپ تۇجىرىمداعان. مەكتەپكە دەيىنگى ەرتە جاس شاماسىنداعى بالالارعا ەرەكشە قارىم - قاتىناستار تالاپ ەتىلەدى ولار وتە مەيiرiمدi، نازىك، وتە سەنگىش كەلەدى. سوندىقتان بۇل جاس شاماسىنداعى بالدىرعانداردى قامقورلىققا الۋ، جارالاماي تاربيەلەۋ وتە ماڭىزدى.
توپتا بالالارعا جاقسى جانە جايلى بولۋ قاجەت.
ەرتە جاس شاماسىنداعى ءسابيدى تاربيەلەۋدە ەشكىم دە اناسىن الماستىرا المايتىنى تۋرالى ۇمىتپاۋ كەرەك. سوندىقتان، ۇستاز - پسيحولوگ ولاردى انانىڭ تۇلعاسىنداي جۇمىس ىستەي ءبىلۋ كەرەك.. مىسالى، شىعارماشىلىق جۇمىستاردى سابيمەن بىرگە اناسىنا كورسەتۋ ءۇشiن iستەۋ. اتا - انانىڭ سەنىمدىلىگى ارتا ءتۇسىپ بالاعا دەگەن اناسىنان باسقا دا سۇيىسپەنشىلىكتەر وياتادى.
ءسابيدىڭ ەموسيونالدى كوڭىل - كۇيى سالاسىنىڭ پسيحولوگيالىق دياگنوستيكا ءادiستەرi وتە كوپ. ءبىراق بۇل ادىستەردىڭ بارلىعىن پايدالانۋ مۇمكىنشىلىگى بولا بەرمەيدى.
بiرiنشiدەن، تاربيەشىلەر تەستەۋدiڭ ناتيجەلەرiن دۇرىس ءتۇسiندiرiپ بەرۋ ءۇشiن جەتكiلiكتi پسيحولوگيالىق دايىندىقتا بولۋ قاجەت. ەكiنشiدەن، تاربيەشiگە تەستiڭ ناتيجەلەرi جيi ۇرەيلi نەمەسە قياڭقى بالالاردىڭ توبى كورسەتكىشىندە جەكە بالاعا دەگەن قارىم - قىتىناستا ارەكەتسiزدiككە اكەپ سوعادى. دياگنوستيكانىڭ ناتيجەسى وسى جاعدايدا ۇلكەن قاتەلىككە اكەلىپ سوقتىرادى..
ەموسيانالدىق كوڭىل - كۇي پايدا بولۋىن باعالاۋدا گ. ستەپانوۆا بالانىڭ ءىس - ارەكەت رەاكسيالارىن ەسكەرە وتىرىپ بەس بالدىق شكالا جاساعان. بۇل شكالا بويىنشا بالانىڭ ەموسيالىق كۇيiن باعالاۋعا بولادى.
م. د بالالىق شاق - دەنساۋلىقتى قالىپتاستىرۋ جانە جەكە تۇلعانىڭ دامۋىنداعى ادامنىڭ ءومiرiندەگi ەڭ ماڭىزدى كەزەڭى. سونىمەن قاتار - بۇل كەزدە بالا اينالاسىنداعى ەرەسەكتەرگە، ياعني اتا - انالارى مەن ۇستازدارعا تاۋەلدى. كەلەڭسىز جاعدايلار، ءجۇرiس - تۇرىس، الەۋمەتتiك جانە ەموسيونالدىق ماسەلەلەر زارداپتىلارى بالانىڭ بولاشاعىنا تىكەلەي اسەرىن تيگىزەدى.(بالانى قۇقىعى جانە جەكە باسىنىڭ قاسيەتi)
بالانىڭ ءىس - ارەكەتىن سيپاتتايتىن ەڭ ماڭىزدى سالالاردىڭ بiرi - نەگiزiندە نورمالار جانە ەرەجەلەردiڭ مەڭگەرۋi ونىڭ الەۋمەتتiك دامىتۋى بولىپ تابىلادى: بiر جاعىنان، بالانىڭ زاتتىق الەمنىڭ قاعيدالارىن ءتۇسىنۋى قاجەت. ەكىنشى جاعىنان - ادامدارعا دەگەن قارىم - قاتىناستىڭ ەرەجەسi. بۇل پروسەسستە بالانىڭ مىنەز - قۇلقىنىڭ ەموسيونالدى كۇيزەلىسكە ۇشىراۋى اتا - انالارى مەن اينالاسىنداعىلاردىڭ كەرى اسەرىنەن تۋۋى مۇمكىن. مiنەز - قۇلىق ەموسيونالدى كۇيزەلىسكە ۇشىرايدى. بالامەن - انالىق قاتىناستاردىڭ بۇزۋشىلىعى، قولايسىز پسيحولوگيالىق احۋال تاعى باسقالار پاتولوگيالىق فاكتورلار نەگاتيۆتi فاكتورلاردىڭ بiر قاتارىنىڭ اسەرiمەن بiراق بالادا
الەۋمەتتiك - ەموسيانالدى ءساتسiزدiكتiڭ بەلگiلەرi قالىپتاسادى. ورىنسىز تەرiس ەموسيالار بولادى، جەكە ورگانيزمنiڭ دامۋىنىڭ پروسەسسiنە كەرى اسەر ەتەدى. دەمەك، پەدوگوكتار مەن پسيحولوگتەرiنiڭ الدىندا وسىعان بايلانىستى بالالاردى ومىرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرىپ، قوعامدا جانە جەكە ادام باسىنداعى قايعىرۋلار، باسقا ادامداردىڭ سەزiمiندە ەلەڭ ەتۋ. (وعان كومەككە كەلۋ، قۋانۋ جانە قايعىرۋ ت. س. س س)..
ءوز ەموسيالارىمەن باسقارا ءبىلۋ - مەكتەپكە دەيiنگi جاستاعى بالالاردىڭ ەڭ باستى جەتىستىگى.. سوندىقتان ەموسيانالدىق فۋنكسيا ول مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانىڭ ورتالىق پسيحيكالىق فۋنكسيامەن دەپ اتالادى جانە سوعان ەرىكسىز تۇردە اينالادى..
ل. س. ۆىگوتسكييدىڭ ايتۋىنشا مەكتەپكە بارعانشا بالانىڭ ەموسيانالدى - رەاكسيالارى بالانىڭ مiنەز - قۇلىعىنا تiكەلەي ۇستەمشiلدiك ەتۋىن جوعالتادى. ءسابي ءوز ەموسيالارىمەن باسقارۋدى ۇيرەنەدi.” بۇل، الايدا، مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى مەرزiمنiڭ سوڭعى كەزىندە قىزۋ ءومiردiڭ جەتكiلiكتi ءتاجiريبەسiمەن عانا يە بولاتىنداي جاعداي بولۋى مۇمكiن.
ۇلى پەدوگوكتاردىڭ پiكiرiنشە، م. ج. د. بالانىڭ ەموسيانالدى كوڭىلىنىڭ دامىۋى ونىڭ تاربيەسiنiڭ ەڭ ماڭىزدى شارتتارىنىڭ بiرi بولىپ تابىلادى. مەكتەپ. ج. د. بالانىڭ ەموسيونالدى كۇيزەلۋى بولاشاقتا جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن ءقاۋىپ - قاتەر تۋدىرادى. بالانىڭ iشكi ەموسيا كوڭىل - كۇيىنىڭ قاتىناسى الەۋمەتتىك جاعدايى دامۋ ءۇشىن ىقپال ەتەدى.
مىنە وسىعان وراي م. ج. د. بالانىڭ ەموسيونالدى، الەۋمەنتتى جانە ادامگەرشىلىك جاعىنان دامۋى تىعىز بايلانىستى دەگەن ۇعىم قالىپتاسادى.
قازىرگى زامان پەداگوگيكا عىلىم تۇرعىسىنان قاراساق ءسابيدىڭ الەۋمەنتتىك - ەموسيانالدى دامۋى ول م. ج. د بالانىڭ وتە كۇردەلى سوسياليزاسيالىق ماسەلەسى.
“سوسياليزاسيا - الەۋمەتتiك ورتاعا بالانىڭ بەيىمدەلۋىنىڭ كۇردەلi، كوپ جوسپارلى پروسەسسi. بۇل مادەنيەتتەنۋ، ادامگەرشiلiك قۇندىلىقتاردىڭ جۇيەلەرى.
مىناداي نەگىزگى ماقساتتار ەرەكشەلەنەدi:
مەكتەپكە دەيiنگi ەرەسەك جاس بالالارىنىڭ الەۋمەتتiك جانە ەموسيانالدى سالالارىنىڭ جۇمىستاردىڭ مازمۇنىن انىقتاۋ..
بالالارمەن جالپى داستۇرلەر، ادامگەرشىلىك قاعيدالارى تۋرالى ويلاستىرۋ جەنە وتكىزۋ.
بالا - باقشادا بالانىڭ بەيiمدەلۋi قالاي بولادى؟
بالانىڭ باقشاعا العاش كەلۋى ول بالا ورگانيزمى مەن پسيحيكاسى ءۇشىن وتە كۇردەلى پروسەسس.
ول شىنىمەن جاڭا كەزەڭگە وتەدi، ورگانيزمنىڭ دامىتۋى ءۇشىن جاڭا شارتتار ەنگىزىلەدى..
ماماندار بالانىڭ بالاباقشاعا بەيىمدەلۋىنىڭ (اداپتاسيا) 3 نەگىزگى تۇرلەرىن ەرەكشەلەيدى: جەڭىل، ورتاشا جانە اۋىرى.
جەڭىل بەيىمدەلۋى - بالاباقشاعا كەلۋدىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ بالانىڭ تابەتى تومەندەپ، بالالارمەن ويناۋعا نيەتى جوعالادى، ءبىراق بۇل باستاپقى 10 - 20 كۇندەي بولادى. اتا - انالار بالاسىنىڭ بiرiنشi ايدا كەنەتتەن
اۋىراتىنىن ەستە ساقتاۋعا كەرەك، ءبىراق اۋرۋ زارداپسىز 7 - 10 كۇننەن اسپايتىن تۇردە وتەدى.
ورتاشا اۋىرلاۋ بەيiمدەلۋi - بالالاردىڭ ەموسيونالدىق كوڭىل - كۇيى نورمادا (20 - 40 كۇندەردەن كەيiن) ۇزاق مەرزiمنەن استام كەلەدi. العاشقى ەكى اي بويى بالادا تىلدىك نەمەسە فيزيكالىق بەلسەندiلiكتiڭ ناقتىلى وزگەرiستەرi بايقالا الادى. بۇدان باسقا، بالالاردا 30 - 40 كۇندەردە سالماقتىڭ ەپتەگەن جوعالتۋى بايقالادى.
بالانىڭ اۋىر بەيiمدەلۋi - (پنيەۆمونيا، برونحيتتەر، قۇلاقتىڭ قابىنۋى جانە تاعى باسقالار) كەدەرگiلەرمەن اعاتىن كوپ اۋرۋلاردا (بالا كوپ جىلايدى، اناسىنان اجىراعىسى كەلمەيدi، وتىرۋعا ارنالعان جاعدايدا ۇيىقتايدى، بۇعادى، مiنەز - قۇلىقتاعى تاباندى وزگەرiستەرi بولادى. (ءوسۋ، سالماق) فيزيكالىق كورسەتكiشتەر دە، زەردەلi دامىتۋ دا اۋىر فورماسى بار بالالاردىڭ بەيiمدەلۋلەرiندە بالاباقشادا كەنەت باياۋلايدى. ەگەر بالانىڭ كۇيi 60 كۇننەن استام بiر ىڭعايلانباسا اتا - انالار شارا قولدانۋ كەرەك.
پسيحولوگتار بالانىڭ بەيiمدەلۋiن جەڭىلدەتۋ ءۇشiن بىرنەشە نەگىزگى جاتتىعۋلاردى قابىلداۋىنا كوڭىل ءبولۋ كەرەك.
بالانى باقشاعا بارۋعا الدىن الا ءازiرلەۋi، جانە ۇيرەتۋ (گورشوكپەن قولدانۋ قاسىقتار، شىنى اياق، پايدالانۋ، جۋىنۋ) ءوزiنە قىزمەت كورسەتۋدiڭ داعدىلارىن بالدىرعاندار ءسوزسiز جاسايدى.
ءسابيدىڭ اتا - انالارىمەن بiرگە الدىن الا مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەگە كiرiپ - شىعۋى، توپ بولمەسىمەن جانە تاربيەشiلەرمەن، باقشانىڭ ءتارتiبiمەن تانىسۋى كەرەك. بالاباقشاعا بالاسىن بەرەتiن، اتا - انالاردىڭ الدىندا باقشا تۋرالى تەك قانا جاعىمدى ساتتەردى بالاعا ايتۋى، سونىمەن بiرگە بالانىڭ جانىندا از ۋاقىت قالۋعا مۇمكىندىك بەرۋگە بولادى. اتا - اناسى بالاسىن باقشانىڭ اۋلاسىندا سەرۋەنگە شىعارىپ بالالاردى باقىلاتادى.
بالاباقشادا بالانىڭ ماشىقتانۋى 1 - 2 ساعاتتان باستاۋعا كەرەك، بiر جۇمادان كەيiن تۇسكi تاماق جانە ۇيقىعا قالدىرۋعا تالاپتانۋعا بولادى. اتا - انالار قاشان بالا كۇنى بويى قالدىرۋعا مۇمكiن بولاتىنىنا كوز جەتكiزگەندە قالدىرادى.
ءسابيدىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋى ەرتە كەزەڭنەن باستالادى. بالانىڭ دامىۋىندا ىقپال ەتۋشى ول بالا ومىرىندە كەزدەسەتىن جاعدايلاردىڭ تۇگەلدەي دەرلiك بولا الادى! بالانىڭ دامۋ پروسەسسiندەسiندە ەرەسەكتەر ۇلكەن ىقپال ەتەدى. بiراق بالانىڭ دامىتۋ ورتاسىنا بەرۋ ءوز ەرەكشەلىگىمەن كورىنەدى. بالانىڭ ەموسيانالدى كوڭىل - كۇيىن دامىتۋى، بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋى، بالانىڭ پسيحيكالىق جانە پسيحولوگيالىق دامىتۋى – بالانىڭ جان جاقتى دامىتۋى جاناشىر ادامداردىڭ قاتىسۋىسىز وتە قيىن بولار ەدi.
21 - عاسىردا تەليەۆيزور، ينتەرنەت، رەكلاما، تب
بالانىڭ دامۋىنا اسەر ەتپەيدى دەۋ مۇمكىن ەمەس. مەديا - دەگەن ۇلكەن «الەم تەرەزەسى» دەۋگە بولادى، مۇندا ەڭ باستىسى كىشكەنتاي سابيلەرىمىزدىڭ وسى «تەرەزەگە» دۇرىس قاراي بىلۋگە ىقپال ەتۋ. سوندىقتان بالانىڭ اناليتيكالىق قابىلەتتىلىگى مەن ويلاۋ جۇيەسىن دامىتۋ.
1 - دەن 3 جاسقا دەيىنگى بالانىڭ ەموسيونالدى كوڭىل - كۇيىنىڭ دۇرىس دامىتۋ ءۇشiن ونىڭ جەتiستiگiن دالەلدەپ، ۇنەمى ماداقتاۋ ماڭىزدى.
3 - تەن 6 جاستاعى بالانىڭ ەموسيونالدى كوڭىل - كۇيىنىڭ دۇرىس دامۋى الەۋمەتتiك بەلسەندiلiكپەن دە بايلانىستى. بۇل جاس شاماسىندا بالالار
ادەتتە سيۋجەتتi - ءرولدi ويىندار قىزىقتى. ويىن كەزىندە ءارتۇرلى جاعدايلاردا ادامداردىڭ قارىم - قاتىناسىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. بالانىڭ دامۋى مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردا دا دە جالعاسادى.
بالالاردىڭ دامىتۋدىڭ ورتالارى (سپورت ورتالىقتارى، ارت - ستۋديا) مامانداندىرىلعان ورتا بiلiم بولادى.
بالانى دامىتۋى ءۇشiن ورتالىقتىڭ اسەرى كوپ. بiرiنشiدەن، بالانىڭ ءوز تاڭداۋى، جانە ساباقتان كەيىنگى ەموسيا جاعدايىن بايقاۋعا بولادى.
بالانىڭ پسيحيكاسىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن ول بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتiك فاكتورلار.
بيولوگيالىق فاكتور: (جۇيكە جۇيەسiنiڭ دامىتۋى) ادام پسيحيكانىڭ ورتاق ەرەكشەلiكتەرi، سونىمەن بiرگە تۇقىم قۋالاۋشى جەكە ەرەكشەلiكتەردi بۇل جەردە ەسەپكە الىنادى.
الەۋمەنتتىك فاكتور: بالانى قورشاعان جاقىندارى جانە دۇرىس تاربيە بەرۋ.
باسقا بالالارمەن ويىن كەزىندە بالانىڭ ەموسيونالدى پورترەتى ايقىندالادى.
م. ج. د. بالالار ءۇشىن وقۋ - ءىس ارەكەتىن ۇيىمداسىرۋدا بالانىڭ ەموسيونالدى كوڭىلىنىڭ ىقپالى زور.
م. ج. د. بالانىڭ ەموسيونالدى كومپونەنتتەرىن ەسەپكە الۋىمىز قاجەت. بiلiم بەرۋ جولدارى جانە ءار ءتۇرلi ءىس - ارەكەت كەزىندە ءسابيدىڭ ەوسيونالدى كوڭىل - كۇيىنە ويىن ىقپال ەتەدى. ەموسيونالدى كومپونەنتتiڭ فۋنكسيالارى ادامنىڭ باعالى قۇندىلىقتارىنىڭ ەڭ ماڭىزدى شارتتارى.
پسيحولوگتار ەموسيا پاراساتىنىڭ 5 تارماعىن ەرەكشەلەيدi.
1. سەزiم، ياعني ول پايدا بولاتىندا سەزiءمدى اجىراتۋ. (ءوزىن - ءوزى تانۋ)
2، ولار لايىقتى شەڭبەرلەردەن شىقپاۋ ءۇشiن سەزiممەن قاراپ انىقتايتىن ەموسيالارمەن باسقارۋ
3. ەموسيالاردى باقىلاۋ - بۇل قابiلەتتiلiكتى ارتتىرۋ، تىنىشتىق كۇيiنە ءوزiن كەلتiرۋ.
4. ءوزارا اراقاتىناستاردىڭ سۇيەمەلدەۋ.
5. جاس ەرەكشەلىككە بايلانىستىسى مiنەزدەمەلەر:
م. ج. د. كىشى بالالار ەرتەگiلەردiڭ كەيiپكەرلەرiنە ەلىكتەيدى جانە قيىنشىلىقتا بولىسۋعا نيەت قىلادى.
نەگىزگى ەموسيالار: رەنجۋ، قۋانۋ، تىنىشتالۋ، قورقۋ.
3 - 5 جاستا قۇرداستارىنا قۇشتارلىق سەزiمi داميدى. جاڭا ءازiلدەسۋ سەزiمi ويانادى، ءازiلدەردi ءتۇسiنەدi جانە ءازiلدەۋدى جاقسى كورەدi، ءوز ەموسيالارىن باياۋلاتىپ، كەز كەلگەن ىم ارقىلى جانە ىمداپ سويلەسۋ ەموسيالاردىڭ سىرتقى بەلگiلەرiن بiلدiرەدى. نەگiزگi ەموسيالارى: قايعى، اشۋ، قورقىنىش، تاڭدانۋ، قىزىعۋشىلىق. تىنىشتىق، قۋانىش.
5 - 6 جاستا – مەكتەپكە باراتىن ۋاقىتتىڭ جاقىنداۋىن سەزiنەدi: بىرەۋلەر ۇرەي سەزiمدەرi، ال، ەكىنشىسىندە قۋانىش سەزiمدەرى پايدا بولادى.
نەگiزگi ەموسيالار: قورقىنىش، اشۋ، ىزا، قايعى، تاڭدانۋ، مۇددە، تىنىشتىق، ار، جازالاۋ، قۋانىش، كۇندەۋشiلiك، جيىركەنۋشiلiك.
ەموسيونالدى كوڭىل - كۇيدىڭ دامىتۋى باعدارلامادا وسىنداي 3 ءبولiمنەن تۇرادى:
م. ج. د. بالانىڭ ەموس دامۋىندا (تەاتر) ساحنالاۋدىڭ اسەرى.
ەموسيالار، بiر جاعىنان، بالا كۇيiءنىڭ ينديكاتورلارى بولىپ تابىلادى، ەكىنشىدەن ونىڭ تانىمدىق پروسەسستەرi جانە مiنەز - قۇلىق، لوگيكالارىنا ونىڭ ىقىلاسى، قورشاعان ورتانى قابىلداۋدى ەرەكشەلiكتiڭ باعىتتالعاندىعىن انىقتاۋدا ىقپال ەتەدi.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىندا بالا تاربيەسى مەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن نىعايتۋدا بالانىڭ ەموسيالى كۇي - جاعدايىنا كوبىرەك كوڭىل بولە وتىرىپ دامىتۋدىڭ نەگىزگى ماسەلەسى بولىپ قاراستىرىلعان. قوعامنىڭ دامۋىنداعى جەكە ادامنىڭ ەموسياسى تۇراقتى نورمادا بولۋىنىڭ قوعامعا اسەرى، ەكونوميكالىق تەحنيكانىڭ جەتىستىكتەرىنە جەتۋگە يتەرمەلەۋىنە وراي، بۇگىنگى تاڭدا وسى پروبلەما اۋقىمدى، وزەكتى ماسەلە.
سوندىقتان مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ بويىندا نەعۇرلىم كوبىرەك پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتىپ، ويىندار ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ولاردىڭ سەنىمىنە كىرىپ كەرى اسەردەن ارىلۋعا كوپ مۇمكىنشىلىك جاساۋ قاجەت. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ەموسيالىق كۇيىندە كورىنەتىن جاعىمدى جانە اگرەسسيا تۇرلەرىن اشىپ كورسەتىپ ولارمەن جۇمىس جاساۋ ماقساتىن العا قويساق دەگىم كەلەدى.
You Might Also Like
-
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: ميرزامۋراتوۆا گۋلشات ومار قىزى
