InfoHub Logo

نەمىس ويشىلى مارتين حايدەگگەر قۇرلىقتىق فيلوسوفيا داستۇرىنە مۇراگەرلىك ەتىپ، ءوزى ءومىر سۇرگەن ۋاقىتتا تاڭداۋلى ءارى تالاسقا تولى ەڭبەكتەر جازا ءبىلدى. سول ەڭبەكتەردىڭ ىشىندەگى 20 عاسىرداعى تانىمال بىرەگەي تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى «بولمىس جانە ۋاقىت» اتتى ەڭبەگى بولىپ تابىلادى.

جالپى يدەيا جاعىنان ءومىردىڭ ءتۇرلى سالالارىنا تەرەڭ اسەر ەتە وتىرىپ ونتولوگيالىق تالداۋلارى ونى ەكزيستەنسياليزمنىڭ اسا ماڭىزدى بولىگىنە اينالدىردى. ونىڭ ويى دا باسقا فيلوسوفتاردى بەي-جاي قالدىرمادى. كەڭ ەتەك الا وتىرىپ كوپتەگەن مەملەكەتتە جاريالانعانىمەن قاتار ءار ءتۇرلى فيلوسوفتىڭ ويلارىنا نەگىزگى يدەيا دا بولدى. جالپى مارتين«بولمىس جانە ۋاقىت» ەڭبەگىندە شىندىق جانە قۇنىلىق سەكىلدى ۇعىمداردان اشىق باس تارتتى. بۇل ونىڭ الەمگە ياكي دۇنيەگە كوزقاراسىنىڭ ەرەكشەلىگىن اڭعارتقانداي. جانە ول ءوز ويلارىن فيلوسوفيانىڭ ەڭ باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى ياعني بولمىستى ءتۇسىنۋ ماسەلەلسىنە توقتالعان. جالپى بولمىسقا قۇلاق تۇرە بىلگەن حايدەگگەر بولمىس دەگەن ءسوز بولۋ ەتىستىگىنەن شىققانىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوز ەڭبەگىن «دۇنيە نەگە جوق ەمەس، بار؟» دەگەن ساۋالدان باستاۋىنىڭ ءوزى فيلوسوفياعا زەر سالىپ ۇڭىلگەندىگىن ءوز ەڭبەگىندە شىنايى دۇنيە قاسيەتتەرى بار بولۋعا تىكەلەي بايلانىستى ەكەندىگىن، ول ءتىپتى جوق بولۋ تەورياسىنا ساي كەلميتىندىگىن ايتقان.

بولمىس تەورياسىنا ءار ءتۇرلى انىقتاما بەرگەن عۇلاما عالىمداردىڭ بولمىس ماسەلەسىن تەك ءبىر قىرىنان، بولمىستى دالەلدەگەندىگىن ءوز تۇجىرىمدارىنا مىسال ەتكەن ول بولمىس تەورياسىن جان-جاقتى قاراۋ، زەرتتەۋ، توقتالۋ باستى مىندەتى سەزىنگەندەي كورىنەدى. نەگە دەسەڭىز نەگىزگى قىزىعۋشىلىعى تىكەلەي فيلوسوفيامەن بايلانىستى بولعاندىقتان بولمىستىڭ ءمانىن قاتە ءتۇسىنىپ تالداۋ بارىسىندا كوپتەگەن ۇساق تۇيەككە دەيىن ءمان بەرگەن. ءوزىنىڭ ءار سوزىنە دەيىن ساراپتاعان ول بولمىسقا قايتا نازار اۋداردى. جانە ءوز داۋىرىندە ايتارلىقتاي جۇيەلى تەوريالاردى ەنگىزدى. ءوزى وقىپ شىققان فيلوسوفيالىق كىتاپتاردىڭ وزىنەن قاتە كەتكەن تۇستاردى انىقتاپ، شاتاسقان جەرلەرىنە دە ءمان بەرىپ بارلىعىن ءوز تەورياسىندا ناقتىلاپ وتىردى.

ول ءوز تۇجىرىمدارىندا الدىڭعى وكىل قوسپاعان مىسالدارمەن تولىقتىرۋعا دا تىرىستى دەسەك ارتىق ايتقاندىعىممىز بولماس. ول ءتىپتى ءوز ويىنىڭ قابىلەتى باسقالارعا ۇقسامايتىندىعىن ءوز ويىن، ءوز بويىن تەحنولوگيالىق دۇنيەمەن بايلانىس جاساۋدان الشاقتاتۋعا تىرىسقاندىعى ايقىن دالەل بولىپ تۇرعانداي. ول بولمىستىڭ ءمانى تازا تابيعاتتان باستاۋ الاتىندىعىنا ال وعان كەدەرگىسىن، ءوز زالالىن تەحنولوگيا تيگىزەتىندىگىنە دە بىرنەشە رەت توقتالا وتىرىپ، وسى تۇرعىدا ءوز ويىن تۇجىرىمداپ وتىرعان. ءتىپتى ءوزىنىڭ «بولمىس جانە ۋاقىت» كىتابىن لاشىق ۇيىندە جازعاندىعىنىڭ ءوزى دۇنيەگە قۇنىقپاي، قاشاندا بولماسىن عىلىمعا، بىلىمگە بولگەندىگىنەن حاباردار ەتەتىندەي. بۇل كىتابى باستاپقىدا ءبىر تاراۋدان عانا تۇرعاندىعى كەيىننەن وي جالعاستىرىپ كىتاپ بولعاندىعىنىڭ ءوزى ول ءبىر وزەكتى تاقىرىپقا بەت بۇرعاندا وعان ات ءۇستى قاراماعاندىعىنان دا سىر شەرتەتىندەي.

حايدەگگەردىڭ ءتىپتى باسقا شىعارمالارىنداعى تۇجىرىمدارى دا كەيىننەن ورىن وقيعالاردا ءوز ورنىن تاپقاندىعى دا بارىنە بەلگىلى. بولمىسقا نازار اۋدارۋ ارقىلى ول ءوز ويىنان سىر شەرتتى، باسقا ويى ءوز ويىمەن بايلانىستا بولماعاندىقتان. بولمىس ۇعىمىن فيلوسوفيالىق كاتەگوريالار تۇرعىسىنان توپتاستىرىپ وعان دا جەكە انىقتامالار بەرىپ وتىردى. وعان ىلەسۋشىلەردە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ءبىرشاما. ونىڭ بولمىستىڭ نازىك قىرلارىن ءتۇسىنۋ كەز-كەلگەن تىرشىلىكتەن باستاۋ الاتىندىعىن دا دالەلدەپ وتىرعان. بۇل ايتىلعانداردىڭ بارلىعى وعان قىزىق بولعاندىقتان بارلىق قىرىنان زەرتەپ، جەكە توقتالىپ، توپتاستارىپ، وزىندىك ويىنىڭ بولۋىنىڭ ءوزى ونىڭ سان قىرلارىن انىق كورستەكەندەي. بولمىستى تانۋ وزىڭنەن باستالاتىنىن ەسكەرىپ قورىتىندىعا كەلۋ بارىسىندا ءوز ويىڭ بولمىسپەن بايلانىستى ەكەندىگىن دە ەستە شىعارماۋ كەرەك دەگەن تۇجىرىمدى بىزگە مىندەتتەپ تۇرعانداي وي قالدىرارلىق كىتابىنا زەر سالماۋ ءار كىمگە دە ءقيىن-ىس ىسپەتتى.

---