InfoHub Logo

وندىق جۇيەدە ءنول سانىنىڭ تابىلۋى ماتەماتيكاعا وتە ۇلكەن ۇلەس قوستى. ءنول سانى تابىلعانعا دەيىنگى قولدانىلعان لاتىن ساندارىندا ءنول بولماعاندىقتان ماتەماتيكالىق ەسەپتەۋلەر وتە قيىن ورىندالاتىن.

ءنول ءۇشىن جەكە ءبىر بەلگىنىڭ پايدا بولۋى جانە وندىق، جۇزدىك جۇيەلەردىڭ ورىندى قولدانىلۋى، وسى جۇيەنى تەك ماتەماتيكادا ەمەس، بۇكىل عىلىم الەمىندە ەڭ جارامدى جۇيەلەردىڭ ءبىرى ەتىپ وتىر. وندىق جۇيەنىڭ بۇل جاعدايى تۋرالى فرانسۋز ماتەماتيگى پەر-سيمون لاپلاس (1749-1827) «الەمنىڭ ەڭ پايدالى جۇيەلەرىنىڭ ءبىرى» دەگەن.

ەرتەدەن كەلگەن يسلام الەمىنىڭ ماتەماتيگى حورەزميدىڭ 1-9 ساندارىنىڭ ءنول سانىمەن بىرگە قولدانىلعان اريفمەتيكالىق ەسەپتەردىڭ قالاي ورىندالاتىنىن ايقىن كورسەتەتىن ەڭبەگى اعىلشىن اۋدارماشىسى ەۋروپالىق ادەلارد تاراپىنان سول ۋاقىتتىڭ عىلىمي ءتىلى سانالعان لاتىنشاعا اۋدارىلىپ، ەۋروپا عالىمدارىنىڭ قولدانۋىنا ۇسىنىلدى.

يسلام عالىمدارى: «نولگە» اراپشادا بوستىق دەگەن ماعىناعا كەلەتىن «سىفير» اتاۋىن بەرگەن. لەوناردو ءاسسىفير ءسوزىن لاتىنشاعا اۋدارىپ، لاتىن ماتىندەرىندە “zephirum” تۇرىندە كورسەتتى. ودان كەيىنگى جىلداردا بۇل وزگەرۋ ورفوگرافيا تۇرىنە ەندى.

ەۋروپا ادەبيەتىندە «اراپ ساندارى» دەپ تانىلعان بۇگىنگى 1-دەن 10-عا دەيىنگى سانداردىڭ ءتۇرىن ەۋروپاعا العاش رەت بىلدىرگەن، پاپالىق تاقتىڭ اقىنى جانە ماتەماتيگى گەربەرت بولىپ تابىلادى. بۇل سانداردى گەربەرت يسپانياعا ساياحاتى بارىسىندا اراپتاردان ۇيرەنگەن. وندىق ساناق جۇيەسىنىڭ مۇسىلمانداردان الىنۋىمەن ەۆروپا ءبىر دانىشپاندارىنىڭ سوزىمەن ايتقاندا: “بۇكىل سانداردىڭ جاۋىزدىعىنان قۇتىلدى.”

830 ج. حورەزمي تاراپىنان جازىلعان ەڭبەكتىڭ العاشقى كوشىرمەلەرى ۆيليانا ساراي كىتاپحاناسىندا جاتىر. بۇل قولجازبالار 1143 جىلدىڭ تاريحىن ارقالاپ وتىر. سالەن شىركەۋىنەن تابىلعان ەكىنشى كوشىرمە ەدينبۋرگتا ساقتالىنىپ وتىر. ەۋروپا، عىلىم الەمىنە ۇسىنىلعان بۇل قۇندى قاعازدار ارقىلى اراپتاردىڭ بىرلىك دارەجەدەن باستاپ، سانداردى وڭنان سولعا قاراي جازىپ وقىعاندارىن وسى ەڭبەك ارقىلى بىلەدى. حورەزميگە تيەسىلى بۇل ەڭبەكتە؛ قوسۋ جانە الۋ امالدارىنا قاتىستى مىسالدار دا كورسەتىلگەن.

---