InfoHub Logo

ەرتەدە ءبىر بايدىڭ ءۇش ۇلى بولىپتى. باي جىلقىسىنان قىسىراقتىڭ ءبىر ءۇيىرى جوعالىپتى. بايدىڭ ۇلكەن ۇلى اكەسىنە كەلىپ:

— اكە، قىسىراكتىڭ ءۇيىرىن مەن ىزدەپ كەلەيىن!.. – دەيدى.

— بارا عوي، بالام، ىزدە! – دەيدى اكەسى. ۇلى ازىق-تۇلىگىن الىپ، قارۋ-جاراعىن اسىنىپ، اتىنا قونادى.

اكەسىنىڭ سيقىرى بار ەكەن دەيدى، بالاسىن سىناعىسى كەپ، التى قىردى اسىپ، التى ارلانعا اينالىپ، بالاسىن توسادى. التى ارلان قاسقىردى كورىپ بالاسى قورقىپ، ۇيىنە قايتىپ بارىپ، جاتىپ الادى. قىسىراقتىڭ ءۇيىرىن ىزدەمەكشى بولىپ اكەسىنە ورتانشى ۇلى كەلەدى. ول دا قاسقىردان قورقىپ، ۇيگە قاشىپ كەلەدى. ەندى ەڭ كىشى ۇلى قالادى. ول كەلىپ اكەسىنە:

— مەن ىزدەيمىن، – دەيدى. اكەسى:

— جارايدى، – دەپ جاۋاپ قاتادى.

اكەسى بالالارىنىڭ سىنشىسى ەدى. ول التى جولبارىس بولىپ جولدا جاتىپ الادى. التى جولبارىس بولعان اكەسىن كورگەن ۇلى استىنداعى اتىن قامشىلاپ-قامشىلاپ جىبەرىپ، جولبارىستارعا تاپ بەرەدى. جولبارىستارعا نايزاسىن سىلتەي بەرگەندە:

— توقتا! – دەدى اكەسى.— ەي، بالام، مەن، مەنمىن عوي، نەمەنە نايزاڭدى سۇڭگىتىپ الماقسىڭ با؟! ءيا، مەن ءبىلىپ ەدىم، ەندى قولىڭدى جاي، ۇلىم! اكەسى باتاسىن بەرىپ:

— جولىڭ بولسىن، ۇلىم، سەنىڭ الدىڭدا، ەندى، ءوز كەيپىمە كەلەيىن، – دەيدى دە:— بالام، ۇمىتپا، ەلسىز تۇزدە جۇرگەندە، دالاعا قونباي، ەسكى مازارلار كەزدەسسە سوندا تۇنە، – دەيدى.

كۇن ارتىنان كۇن ءوتىپ، بىردە، كۇن ۇياسىنا قونار كەزدە، كىشى ۇلى ەسكى قورعانداردى كورەدى، مولالاردان باسقا يەن دالادا كوزگە تۇسەر ەشتەڭە جوق ەدى. مولالاردىڭ باتىس جاعىندا، توپىراعى ءالى قاپ-قارا بولىپ جاتقان جاس ءقابىردى كورەدى. سول جاس ءقابىرعا جاقىنداپ كەلىپ:

— سالەم! – دەگەندە، كور جاقتان:

— كىمدى سۇراپ تۇرسىڭ؟ – دەگەن جاۋاپ شىقتى. ارتىنشا، كوردەن قاستارى قاپ-قارا، ورىمدەي جاس جىگىت شىقتى. جىگىت:

— كىمدى سۇرايىن؟ قۇدايى قوناق ەدىم، تۇنەيىن دەپ كەلدىم، – دەيدى.

— وندا، اتىڭنان ءتۇس، – دەيدى ولىك، تىزگىننەن ۇستاپ، بارلىق ءسالت-داستۇر بويىنشا، اتىنان تۇسىرەدى. سونان سوڭ كوردەن شىققان ارۋاق-ولىك قولىنان ۇستاپ:

— كوزىڭدى جۇم، مەن ايتقاندا عانا اش، – دەيدى دە، جەتەلەپ الا جونەلەدى. ءبىر جەرگە كەلگەندە:

— اش كوزىڭدى، – دەيدى. جىگىت كوزىن اشسا، الدىندا تاماشا ءۇي تىگۋلى تۇر، ساۋلەتتى سارايدان اۋماعان، ءىشى كىرسە شىققىسىز، جۇپار ءيىس اڭقيدى. ولار ۇيگە كىرىپ جايعاسقاننان سوڭ كوردەن شىققان (ارۋاق-ولىكتىڭ قاپ-قارا قىزمەتشىسى بار ەكەن) ارۋاق قىزمەتشىسىنە بۇرىلىپ:

— قوناققا مال اكەل، – دەدى. قارا قىزمەتشى شىعىپ كەتىپ، بوز قويدى جەتەكتەپ كەلدى. قويدى سويىپ، ەتىنەن جاقسىلاپ اسقىزىپ، تاماققا تويىپ، ەشتەڭە بولماعانداي ۇيىقتايدى. ەرتەڭگىسىن جىگىت قولى-باسىن جۋىپ، كەشەدەن قالعان تاماقتى جىلىتىپ اكەپ داستارقانعا قويعاندا، ارۋاق ءسوز باستاپ:

— كەل، ەكەۋمىز دوس بولايىق، – دەيدى. جىگىت:

— بولساق بولايىق، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. سول جەردە قۇشاقتاسىپ دوس بولىسادى. قوناق جىگىت:

— رۇقسات بولسا، جولعا شىعايىن، قىسىراقتارىمدى ىزدەيىن، – دەيدى. ارۋاق:

— جاقسى، دوستىم، ءبىراز سابىر ەت، مەن ءوزىمنىڭ تاعدىرىمدى اڭگىمەلەپ بەرەيىن، – دەيدى.— مەن ءبىر بايدىڭ جالعىز ۇلى ەدىم، اكەم باي بولدى. بىردە، ءبىزدىڭ ەل سوعىسقا شىقتى، مەن دە قوسىلدىم. ۇرىستا، جاۋ جاعىنان قارا قاسقا اتتى، قارا قالپاعىنىڭ توبەسى مىجىرايعان، قولىندا ۇزىن قىزىل ساپتى نايزاسى بار، قارا ساقالى شوشايعان بىرەۋ «جەكپە-جەككە!» – دەپ، ورتاعا شىقتى. مەن شىقتىم. جەكپە-جەككە ول تۇرعىن حالىقتاردان، مەن شاپقىنشى جاقتان شىقتىم. ول نايزاسىن تۇزەدى، مەن دە ىڭعايلادىم، ءبىراق مەنىڭ نايزام قىسقالاۋ ەدى دە، ونىكى ۇزىنىراق ەدى. ونىڭ سىلتەگەن نايزاسى ءبىرىنشى كەپ قادالدى، مەن ءولدىم. مەنىڭ سوعىستا شاھيد بولعانىمدى ەستىپ، اللا-تاعالام شەيىت ەتتى. سول جورىقتا، مەنىڭ استىمداعى ات كوتەرەم ەدى. قۋساڭ جەتەتىن، قاشساڭ قۇتىلاتىن اكەمنىڭ ەكى اتى بار ەدى، ۇشقان قۇس تا جەتپەيتىن جۇيرىك، مەن سول ەكى اتتىڭ ءبىرىن مىنەيىن دەپ ەدىم، اكەم رۇقسات ەتپەدى. ەگەر ماعان دوس بولساڭ، بۇگىن ءبىزدىڭ اۋىلعا بار، سوندا قون، سەنىڭ قىسىراقتارىڭ ءبىزدىڭ جىلقىنىڭ ىشىندە ءجۇر، ءقازىر ءوسىپ، سانى توقسانعا جەتتى. ەگەر مەنى دوس دەپ ساناساڭ، ءبىزدىڭ جىلقىنىڭ ىشىندەگى ءبىر ۇيىردە جۇرگەن ەكى ايشۇباردى جارىپ تاستا.

— جارايدى، – دەيدى جىگىت.— جارىپ تاستار ەدىم، ءبىراق مەنىڭ پىشاعىم جوق. ارۋاقتا ادەمى كىشكەنە پىشاق بار ەكەن.

— ءما، مىنانى ال دا، جارىپ تاستا، – دەدى جىگىتكە.— مەنىڭ ساعان ءبىر ءوتىنىشىم بار، بىزدىكىندە بولعاندا، مەن بەرگەن پىشاقتى ۇيدەگىلەرگە كورسەتپە، قارىنداسىم بىردەن تانىپ قويادى، تانىپ قويسا ساعان سونداي قورقىنىشتى بولادى، – دەيدى.

جىگىت ارۋاق-جىگىتتىڭ اۋلىنا كەلىپ قوندى. تاڭ اتتى، ورىستەن جىلقى قايتتى. جىگىت اتىنا ءمىنىپ، ورىستەن قايتقان جىلقىنىڭ الدىنان شىقتى. جىلقىشىلار جاس بالالار ەدى، جىگىت ولاردىڭ بار-جوعىن ەلەمەي، تابىننىڭ الدىندا ويناقتاپ كەلە جاتقان ەكى ايشۇباردى ۇستاپ الدى دا، جارىپ تاستادى.

«باي! باي! مىنا ءبىر ادام ەكى ايشۇباردى جارىپ تاستادى»، – دەپ، جىلقىشى بالالار اۋىلعا قاراي شاپتى. ەكى بىردەي ايشۇباردى جارعان ادامنىڭ بەتى-جۇزىنە كىم قاراسىن، اتتارىنا مىنە ساپ، اۋىلداعىلار جىگىتكە تاپ بەردى. جىگىتتى ۇستاپ بايعا الىپ كەلدى. قولى تيگەنى جىگىتتى ۇرىپ، قولى تيمەگەنى جەردى سابالاپ، الدىمەن كيىمنىڭ سىرتىنان سوقسا، كەيىننەن، شەشىندىرىپ سابادى. اياعىنداعى ەتىگىن شەشكەندە، ارۋاق-دوسى بەرگەن ادەمى پىشاق قونىشىنان ءتۇسىپ كەتتى. ارۋاق-دوسىنىڭ قارىنداسى دا سول جەردە تۇر ەدى. پىشاقتى كورگەن قىز: «وي-باي! – دەپ ايقايلاپ جىبەردى دە، — مىناۋ اعامنىڭ پىشاعى عوي!» – دەدى دە، جىگىتتىڭ قولىنان ۇستاي الدى. و باستاعى ۇرعان، ۇرعان با، ناعىز ۇرىپ-سوعۋ ەندى باستالدى. «ونى ولتىرگەن وسى»، – دەسىپ، جان-جاعىنان ايقايعا باسىپ، جىگىتتى ولتىرگەلى ءجۇر. ارۋاق-دوسى ەسكەرتىپ:

— ەگەر قاتتى قيناسا، بار شىندىقتى ايت، – دەگەن-دى. ەندى شىن ايتپاسا، ولتىرەتىندەرىن بىلگەن جىگىت:

— ۋا، جۇرت! شىنىمدى ايتايىن، ولسەم دە شىنىمدى ايتىپ ولەيىن! ءۇش-اق اۋىز ءسوز بەرىڭدەر! ايتايىن با، الدە جوق پا؟!

— ايتقىن، ەگەر بىردەڭە بىلسەڭ؟ – دەستى.

جىگىت سوندا:

— مەن ءبىر بايدىڭ بالاسى ەدىم، – دەپ، باسىنان كەشكەندەرىن ايتىپ بەردى. ونىڭ سوزىنە ەشكىم سەنبەدى.

— ولتىرەمىز! شىنىڭدى ايت، ولتىرگەن سەن!

سوندا جىگىت تۇرىپ:

— حالايىق، سىزدەر ماعان سەنبەدىڭىزدەر، ەگەر مەن دوسىمدى كورسەتسەم سەنەسىزدەر مە؟ حالىق:

— جارايدى! تەك كورسەت، سوندا عانا سەنەمىز، – دەستى. ارۋاقتىڭ اكەسى حالىقتى جيىپ، بالاسىنىڭ مولاسىنا بارماق بولدى. بارلىعى اتقا ءمىنىپ، ءبىزدىڭ جىگىتكە وگىزشە مە، سيىر ما مىنگىزدى. ءبارى قورشاپ جىگىتتى الىپ كەلەدى، ءالى دە بولسا سەنبەيدى. ءبارى جيىلىپ مولاعا دا جەتتى.

— حالايىق! – دەدى جىگىت. — وسى جەردە تۇرىڭدار، جىلاماڭدار، مەن دوسىمدى شاقىرام. حالىق توقتاي قالدى، ءبىراق ارۋاقتىڭ اكەسى شىداماي جىگىتتىڭ سوڭىنان ەردى. ارۋاق-جىگىت وسىنىڭ ءبارىن ءبىلىپ جاتتى – ارۋاققا ءبارى بەلگىلى. اكەسى ونى ءتىرى كۇنىندە وكپەلەتسە دە، ول اكەسىنە سالەم بەرەيىن دەپ، كورىنەن شىقتى. اكەسىنە امانداستى... شەشەسى كەلدى، ونىمەن دە امانداستى، سودان سوڭ جالعىز قارىنداسى، ونىڭ جانىندا، وڭ جاقتا قالعان، قالىڭدىعى كەلدى. قالىڭدىعى قارىنداسىنان بۇرىنىراق ۇمتىلىپ ەدى، ارۋاق-جىگىت ونى وڭ قولىنىڭ شىناشاعىمەن يتەرىپ جىبەرىپ، الدىمەن قارىنداسىمەن كورىستى. سورلى قىز، باياعىدا ءولىپ قالعان جالعىز اعاسىن كورىپ، جاسقا بۋلىعىپ، تالىقسىپ، اعاسىنىڭ وڭ يىعىنا قۇلادى. ارۋاق-جىگىتكە قارىنداسىنىڭ كوز جاسى تامعان ساتتە، زىم-زيا جوق بولدى. حالىق وسىدان كەيىن جىگىتكە سەنىپ:

— جاقسى! جارايسىڭ! – دەپ، باسقاشا سىي-قۇرمەت كورسەتىپ:

— سەن، – دەدى باي جىگىتكە... — مەنىڭ جالعىز شامشىراعىمنىڭ دوسى ەكەنسىڭ، ەندى سەن دە ءوز بالامسىڭ، مەنىڭ مال-جانىمنىڭ جارتىسىن ال، – دەدى.

جىگىت سوندا تۇرىپ:

— ماعان ەشتەڭەنىڭ كەرەگى جوق، تەك مەنىڭ اكەمنىڭ قىسىراقتارىن قايتارساڭىز بولعانى، – دەدى. باي ءوزىنىڭ ۇسىنىسىن ەكى رەت قايتالادى، جىگىت ەكى رەت راقمەتىن ايتىپ، ءوزىنىڭ توقسان جىلقىسىن ايداپ قايتتى. جىگىت تاعى دا مولاعا كەلدى. جىلقىسىن مازارلاردىڭ جانىنا جايىپ جىبەرىپ، دوسىنىڭ كورىنە جاقىنداپ:

— دوستىم! – دەدى. دوسى شىقپادى. ءۇش مارتە «دوستىم!» – دەپ ايقايلادى.   ءتورتىنشى رەت شاقىرعاندا عانا ارۋاق-دوسى شىقتى. ءتۇرى سۇپ-سۇر، ابدەن قينالعانى كورىنىپ تۇر.

— مەن، – دەدى ارۋاق، — سەنىڭ داۋسىڭدى الدەقاشان ەستىدىم، ءبىراق تەز شىعۋعا مۇمكىندىك بولمادى. قارىنداسىمنىڭ يىعىما تامعان جاسى تەلەگەي-تەڭىزگە اينالىپ، سۋ استىندا قالدىم. سەن مەنى ءبىرىنشى رەت شاقىرعاندا، مەن سۋدىڭ استىندا ەدىم، ال ەكىنشى رەت شاقىرعاندا سۋدىڭ ورتاسىندا ەدىم، ءۇشىنشى رەت شاقىرعاندا سۋدان شىقتىم، ازىراق دەم الدىم. وھ! اقىرعى كۇندەرى ابدەن قاجىدىم، قالجىرادىم، – دەدى. ولىك دوسىن قايتادان ءوزىنىڭ تۇراعىنا الىپ باردى، ەكەۋى تاعى بىرنەشە كۇن بىرگە تۇردى، ال جىگىتتىڭ توقسان جىلقىسى بولسا، سول ماڭدا جايىلىپ ءجۇردى، ولارعا ەشتەڭە دە تيىسپەۋگە ءتيىس ەدى. ەندى جىگىت ۇيىنە قايتپاقشى بولىپ، جينالدى.

— ءيا، دوستىم، – دەدى سوندا ارۋاق، — سەن بارلىق پالە-جالادان امان-ەسەن ۇيىڭە قايتاسىڭ. سەن بارىپ جەتكەندە، اۋىلىڭ سوعىسقا دايىندالىپ جاتادى. سەنىڭ جاقىندارىڭ «ءوزىڭ جولدان ارىپ-اشىپ كەلدىڭ، جورىققا بارماي-اق قوي» – دەسەدى. سەن ءبىراق ولاردى تىڭداما، ەرتەڭىنە جورىققا اتتان.

جىگىت اۋلىنا كەلەدى. اكە-شەشەسى، تۋعان-تۋىسقاندارى ءبىر جاساپ قالادى. ءبارى جالىنىپ، جىگىتكە جورىققا بارما دەپ جالىنادى. ءبىراق ارۋاق-دوسى ايتقان سوزدەر جىگىتتىڭ ەسىندە، ەرتەڭىنە جورىققا اتتانادى. ايرىلىساردا، ارۋاق-دوسى وعان تاعى بىلاي دەپ ەدى: «جاۋدىڭ اۋىلىنا جاقىنداعاندا ءبارى اتقا قامشى باسادى، ال سەن بولساڭ، اۋىلدىڭ باتىس جاعىن الا شاپ، اۋىلدان ساعان قارسى: قارا قالپاعىنىڭ توبەسى قايقيعان، قارا قاسقا اتتى، قولىنا قىزىل ساپتى ۇزىن نايزا ۇستاعان، قارا ساقالدى قارسى شابادى. ءتاڭىرىنىڭ كومەگىمەن سەن ونى تۇيرەيسىڭ، مەنى ولتىرگەن سول. سەن ونى باۋىزداپ جاتىپ مىنا سوزدەردى ايت: «دوسىم بارعان جەرگە بار»، ونىڭ مىنگەن اتىن دا جارىپ جىبەر جانە بىلاي دە: «دوسىم بارعان جەرگە بار». قالاي ايتىلدى، سولاي جاسالدى. ولار اۋىلعا جاقىنداعاندا ءبارى اتتارىنا قامشى باسىستى، ال جىگىت بولسا اۋىلدىڭ باتىس جاعىنا قاراي شاپتى. ارۋاق-دوسى ايتقانداي، قارسى الدىنان قارا ساقالدى شىعا كەلدى. جىگىت قارا ساقالدى نايزامەن تۇيرەپ، باۋىزداپ جاتىپ:

— دوسىمنىڭ كەگى، ونىڭ جانىنان ورىن تاپ، – دەپ ايتتى. قارا قاسقا اتىن دا جارىپ جاتىپ: — دوسىمنىڭ كەگى، – دەپ ايتتى. ارۋاق-دوسى تاعى دا بىلاي دەپ ەدى: «ءبارى ولجا بولىسكەندە، سەن اۋىلدىڭ باتىس جاعىنا قاراي شاپ، اۋىلدىڭ ەڭ شەتىندە جاڭادان تىگىلگەن اق وتاۋدى كورەسىڭ، وتاۋعا جەتكەندە اتىڭدى وڭ بوساعاعا بايلا. وتاۋدا جاڭا تۇسكەن جاس كەلىنشەك جانە ەكى قىز، قارشىعا مەن قارعى باۋى بار قارا تازىنى كورەسىڭ. دوسىمنىڭ كەگى، سونىڭ جانىنا بارىڭدار دەپ ايت تا، ۇيدەگىنىڭ ءبارىن جارىپ تاستا».

ءبارى ولجا ءبولىسىپ جاتقاندا، جىگىت اۋىلدىڭ باتىس جاعىنا قاراي شاپتى. ارۋاق-دوسى ايتقانداي، اق وتاۋ تىگۋلى تۇر، اتىن ءۇيدىڭ وڭ بوساعاسىنا بايلاي سالىپ، وتاۋعا كىرىپ كەلدى. جاس كەلىنشەك پەن كۇن دەسە كوزى، اي دەسە اۋزى بار، ەكى قىز وتىر.

— دوسىمنىڭ كەگى ءۇشىن، سونىڭ جانىنان بارىپ ورىپ الىڭدار، – دەپ، جاس كەلىنشەكتى باۋىزداپ، ەكى قىزدىڭ ۇلكەنىن جارىپ تاستادى دا، ەكىنشىسىن قيمادى، قىزىعىپ كەتىپ بەتىنەن ءوپتى، ءبىراق دوسىنىڭ تاپسىرماسى ەسىنە ءتۇسىپ كەتىپ، ونى دا جارىپ تاستادى. ال، قارشىعا مەن تازىنى بوگەلمەستەن جارىپ تاستادى. ارۋاق-دوسى وعان تاعى بىلاي دەگەن ەدى: «ءبارى كوپ قازىنا بايلىق الادى، ءبىراق سەن ەشتەڭەگە تيىسپە. وتاۋدىڭ الدىندا بايتەرەك، سول تەرەكتىڭ جانىندا تال شىبىقتار ءوسىپ تۇرادى، سەن شىبىقتاردى شاۋىپ تاستا، سوندا تۇيەنىڭ قۇمالاقتارىن كورەسىڭ... تۇيەنىڭ قۇمالاقتارىن، جاس شىبىقتاردى جيناپ اپ، وتاۋدىڭ جانىندا جايىلىپ جۇرگەن قارا نارعا بايتەرەكتى، قۇمالاق پەن شىبىقتاردى ارتىپ ال دا اۋلىڭا قايت».

جاساق جورىقتان سوڭ اۋىلعا قايتتى، ءوز جايلاۋلارىنا جاقىنداعاندا داۋىل تۇردى. داۋىل ەكى كۇن، ەكى ءتۇن سوقتى. ولجاعا تۇسكەن بارلىق مالدىڭ ولگەنى ءولىپ، ولمەگەنى بىت-شىت بولىپ بىتىراپ كەتتى. جاۋىنگەرلەر اتتارىنان دا ايىرىلدى. جىگىت تۇيەنى شوگەرىپ قويىپ، جايباراقات جانىندا جاتىپ الدى. دوسى وعان ايتقان بولاتىن: «اۋىلعا ءبىر كوش جەر قالعاندا، كوك شىبىقتىڭ ءبىرىن ال دا، تۇيەنىڭ قۇمالاقتارىن سونىمەن سالىپ قال: «بيسميللا-حيرراح» دەپ، سوندا قۇمالاقتار باقىرعان تۇيەلەر، كىسىنەگەن جىلقىلار، موڭىرەگەن سيىرلار، ماڭىراعان قويلار بولىپ، ءورىپ شىعا كەلەدى. سونان سوڭ كوك شىبىقپەن «بيسميللياحي» دەپ، تەرەكتى دە سالىپ قال، سوندا تەرەكتىڭ ءبىر بۇتاعى التىن، ءبىر بۇتاعى كۇمىسكە اينالادى. وسى بايلىقتاردىڭ يەسى قارا ساقال سيقىر ەدى. وسىنشا بايلىقتى سيقىرلىقپەن ۇرىلاردان ساقتاپ، وسىنشا مالدى يت-قۇستان امان ساقتاپ كەلگەن ەدى».

اۋىلعا كەلگەندە، بارلىعى قولدارىن مۇرىندارىنا تىعىپ، ارىپ-اشىپ، جاياۋ-جالپىلاپ ارەڭ جەتەدى. ال، جىگىت بولسا، مال مەن بايلىققا كەنەلىپ ورالادى. ول الىپ قايتقان التىن مەن كۇمىس بۇكىل الەمنىڭ بايلىعىنا تەڭ ەدى. جىگىت ۇيىندە ەكى-ۇش كۇن بولىپ، مولاداعى ارۋاق-دوسىنا كەلدى دە:

— اسسالاماعالايكۇم، دوستىم! – دەدى.

— سويلە، – دەيدى، ارۋاق-دوسى، قابىرىنەن شىعىپ، دوسىن سوندا الىپ كىردى. جىگىتتىڭ جارىپ ولتىرگەن: قارا قالپاقتى كىسىنى جانە جاس كەلىنشەكتى، ەكى قىزدى، تازى مەن قارشىعانى كورىپ، تاڭ-تاماشا بولدى. جىگىت ءوزى بەتىنەن سۇيگەن قىزدى كورىپ، كۇلىپ جىبەردى. سول قىزدىڭ ول وپكەن جەرى قاپ-قارا بولىپ كەتىپتى.

— ە-ە، بايعۇس ادام، – دەدى ارۋاق-دوسى. — مەن ساعان ريزامىن، ەكى قىزدىڭ كىشىسى ساعان ۇناپ ەدى، سەن ونى الا عوي، ال ماعان كەلىنشەك پەن ۇلكەن قىز قالسىن، – دەدى. ارۋاق-دوسى جىگىتتى قوناق ەتتى، ال قارا قالپاقتى ولارعا قىزمەت ەتىپ ءجۇر.

جىگىت:

— ەندى مەن ۇيگە قايتايىن، – دەدى.

— جارايدى، جاقسى، – دەيدى ارۋاق-دوسى، سونان سوڭ: — سەن اۋلىڭا بارعاندا اربالى ەكى ساۋداگەر ءۇي-ۇيدى ارالاپ جۇرەدى. ولاردىڭ ەكى اتى بار: ءبىرى - تورى، ەكىنشىسى - جيرەن، ەكەۋى دە ارىق، ءبىراق سەن ارىقتىعىنا قاراما، قانشا سۇراسا دا، اقشاسىپ تولەپ ساتىپ ال. الدىمەن تورى اتتى، سودان سوڭ جيرەن اتتى ساتىپ ال دا، ءۇش جىل ولارعا قۇرىق تا سالما، ەرتتەمە جانە قورجىن دا سالما... ءۇش جىل وتكەن سوڭ تورى اتتى سوي دا، بارلىق سۇيەك-شەمىرشەكتەرىن سىندىر، ميشىعىن قارا، ەگەر ميشىعىندا تامشىداي قارا داق بولسا، وندا جيرەن اتتى تاعى دا، ءبىر جىلعا جىلقىعا جىبەر. ءتورت جىل ءوتىپ، بەسىنشى جىلدا ءۇيدىڭ سىرتىنا قاڭتارىپ قوي، ءبىر ءۇزىم ءشوپ، ءبىر جۇتىم سۋ بەر، ودان ارتىق ەشتەڭە بەرمە، ءوزىڭ مىنبە، سوندا جيرەن ات قانشىرداي جارايدى. ءبىراز ۋاقىت وتكەندە باسىڭ اۋىرادى، اۋىرىپ-اۋىرىپ قويىپ كەتسە - جاقسى، ال ەگەر باسىڭنىڭ اۋىرعانى ۇدەي تۇسسە، جيرەنگە وتىر دا، ماعان قاراي شاپ. دوستار قوشتاسىپ ايرىلىستى.

جىگىت اۋىلىنا كەلسە، تاتارلار ساۋدا جاساپ جاتىر، ەكى اتى بار، دوسى ايتقانداي: تورى ات پەن جيرەن ات. ساۋداگەرلەرگە تورى اتتى ساتشى دەپ جابىسا كەتتى:

— اتىڭنىڭ ورنىنا ەكى ات بەرەيىن، – دەپ. كەرۋەنشى ءۇش ات سۇرادى. جىگىت كەرۋەنشىنىڭ ايتقانىن ىستەپ، ءۇش ات بەرىپ، تورى اتتى ايىرباستاپ الدى. سونان سوڭ جيرەن اتتى ساۋداعا سالدى. كەرۋەنشى دە سىنشى ەدى... جيرەن اتقا بەس جىلقى سۇرادى. جىگىت جيرەن اتتى دا ايىرباستاپ الدى. دوسىنىڭ ايتقانىن جاساپ، ەكى اتتى دا ءۇش جىلعا تابىنعا جىبەردى. ءۇش جىل ءوتىپ، ءتورتىنشى جىلدا تورى اتتى سويدى، ميىنان تىرناقتىڭ ۇلكەندىگىندەي قارا داق شىقتى. جيرەن اتتى تابىنعا، تاعى ءبىر جىلعا بوساتىپ جىبەردى. بەسىنشى جىل بولعاندا جيرەن اتتى ۇيدە بايلاپ ۇستادى. بىردە، باسى اۋىردى، جازىلمادى. جىگىت ءوزىنىڭ وسى قۇپيا-سىرىن نە اكە-شەشەسىنە، نە قۇربى-قۇرداستارىنا ايتپادى. ونىڭ سىرىن جاراتۋشى قۇداي مەن ارۋاق-دوسى عانا ءبىلدى. باسى اۋىرىپ قويماعان سوڭ؛ — جيرەندى ەرتتەڭدەر، ءبىراز سەرۋەندەپ قايتايىن، – دەدى ول. جىگىتتىڭ اۋرۋىنا قايعىرعان اۋىل ۋ-شۋ بولدى. زار جىلاعان اۋىلدىڭ ۋ-شۋىن ەستىگەن جىگىتتىڭ باسى اينالىپ، كوزى قاراۋىتتى. اتتىڭ ۇستىندە ارەڭ شىداپ وتىرعان جىگىت:

— قوش امان بول، ەلىم! – دەدى دە، اتتى تەبىنىپ قالدى. دوسىنا قاراي شاپتى. ارۋاق-دوسى وسىنىڭ ءبارىن ءبىلىپ جاتتى. دوسىمنىڭ جاعدايى جامان، ءبۇيىرى قىزىپ العان جيرەن تۇلپار ەكپىنىمەن، وسى تۇستان الىپ كەتپەسىن، – دەپ ويلادى. دوسىن توقتاتىپ الىپ قالۋدىڭ امالىنا كىرىستى. قاتىندارعا قىرىق قۇلاش جىبەك ارقان ەستىردى. دالاعا شىعىپ قاراسا، دوسى شاۋىپ كەلە جاتىر ەكەن. تۇسىنان وتە بەرگەندە، قىرىق قۇلاش جىبەك ارقاننان جاسالعان بۇعالىقتى لاقتىردى. دوسى اتتان ءتۇسىپ قالا بەردى دە، ءبۇيىرى قىزعان جيرەن تۇلپار ەكپىنىن توقتاتا الماي زۋ ەتىپ وتە شىقتى. ارۋاق دوسىن كوتەرىپ اپ، ءوزىنىڭ مولاسىنا كىردى. دوسى شاۋىپ كەلە جاتقاندا، ازىرەيىل مەن جەبىرەيىل ونىڭ جانىن الماقشى بولىپ، سوڭىنان قۋعان ەدى، ءبىراق جيرەن تۇلپاردىڭ جۇيرىكتىگى سونشالىق، ەكى پەرىشتە قۋىپ جەتە المايدى. دوستاردىڭ سوڭىن الا مولاعا ازىرەيىل مەن جەبىرەيىل كەلىپ كىردى:

— قاشقىندى بەرگىن بىزگە، ءبىزدىڭ قاشقىن وسىندا، – دەدى.

— بەرمەيمىن، – دەدى ارۋاق-جىگىت. — مەن قۇدايدىڭ شەيىتىمىن، قۇداي ۇشكە دەيىن تىلەگىڭدى ورىندايمىن دەگەن. كەتىڭدەر بۇل جەردەن! – دەدى. ازىرەيىل مەن جەبىرەيىل قۇدايعا كەلىپ:

— سەن جانىن ال دەپ جىبەرگەن پەندەڭ بىزدەن قاشىپ كەتتى. ونى ءبىر ارۋاق پانالاتىپ وتىر. «بەرمەيمىن» – دەيدى، «مەن قۇدايدىڭ شەيىتىمىن» – دەيدى، «قۇداي تاعالا ۇشكە دەيىن مەنىڭ تىلەگىمدى ورىنداۋعا ءتيىس» – دەيدى. — ەندى نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ – دەيدى پەرىشتەلەر. قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي:

— ءيا، دۇرىس، دۇرىس، ول مەنىڭ شەيىتىم! ولىمنەن السا الىپ قالا بەرسىن، سونىڭ قالاعانىنداي بولسىن. ءوستىپ، ارۋاق-جىگىت پەن تىرى-جىگىت بار ماقساتتارىنا جەتىپتى دەيدى.

سابيگە ءومىر سىيلاعان قۇدىرەت

ءولى مەن ءتىرىنىڭ دوستىعى تۋرالى اڭىز

---