قازىرگى تاڭداعى رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ ماڭىزدىلىعى
تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋى.
ءال فارابي
قازىرگى تاڭدا قاي قوعامدا بولماسىن ادامزات بالاسى جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە اسا ءمان بەرگەن. قازىرگى قارىشتاپ دامىعان زاماندا، ەڭ الدىمەن، ۇرپاق تاربيەسىنە ءمان بەرىلىپ وتىرعان. سەبەبى، ءاربىر ۇلتتىڭ بۇگىنى دە، بولاشاعى دا وسكەلەڭ ۇرپاققا بايلانىستى. وسى تۇستا مەكتەپتىڭ الدىنا قوياتىن باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – وركەنيەتتى، ادامگەرشىلىك قاسيەتى مول، سونداي-اق ۇلتتىق قۇندىلىعىن جوعالتپاعان، باسەكەگە قابىلەتتى بيىك، ورەلى دە تەرەڭ، ءبىلىمدى جانە بىلىكتى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
تاربيە دەگەنىمىز – قوعامدىق ۇزدىكسىز ءۇردىس، قوعام مەن جەكە تۇلعانىڭ قارىم - قاتىناسىنداعى باستى جۇيە. ونىڭ نەگىزى ولشەمى ومىرگە قاجەتتى تۇلعانىڭ جەكە قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ. وقۋشى بويىندا سانالى تاربيە مەن بايىپتى مىنەز قالىپتاستىرۋ، رۋحاني دۇنيەسى باي ينتەللەكتى تۇلعا تاربيەلەۋ ۇستازدىڭ ماقساتقا باعىتتالعان ءىس – ارەكەتىنە بايلانىستى.
تاربيەنىڭ نەگىزگى مىندەتى - قوعامنىڭ قاجەتتى تالاپتارىن ءاربىر بالانىڭ بويىندا بورىش، نامىس، ار- ۇجدان، ءقادىر- قاسيەت سىندى بيىك ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە بولىپ جاتقان الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، ساياسي، مادەني جاڭالىقتارعا بايلانىستى وقۋ ءۇردىسىن ۇلتتىق سيپاتتا ۇيىمداستىرۋ – زامان تالابى. ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان ءداستۇرى، ونىڭ ءبىلىم بەرۋ مادەنيەتى وسى وقۋ - تاربيە ۇردىسىنە تىكەلەي بايلانىستى. قازاق حالقى – ءوزىنىڭ باي تاريحي مۇراسىن، ونەرى مەن ءتىلىن، سالت – ءداستۇرىن، ادەپ – عۇرپىن، رۋحاني – ادامگەرشىلىك تاعىلىمدارىن ۇرپاعىنا مۇرا ەتىپ قالدىرىپ وتىرعان. حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ۇلان- بايتاق جەرىن سىرتقى جاۋلاردان قورعاۋدا ەرلىگىمەن كورىنە بىلگەن باتىرلارى مەن قولباسشىلارىن، حالقىنىڭ ءسوزىن سويلەپ، ەل قامىن ويلاعان شەشەن - دانالارىن ماقتان ەتكەن. وتانىمىزدى قورعاۋ، شەجىرەگە تولى تاريحىن ءبىلۋ، ءتىلى مەن ءداستۇرىن ساقتاۋ، زەرتتەۋ – ازاماتتىق بورىشىمىز. سوندىقتان بار حالىق ماقساتى ءوزىنىڭ وسكەلەڭ ۇرپاعىنا تاربيە بەرۋدە كۇندەلىكتى تۇرمىس كاسىبىن ۇلتتىق ارنادا ۇيىمداستىرىپ، رۋحاني- ادامگەرشىلىك تاعىلىمىمەن ۇشتاستىرا بىلگەن.
«ادامگەرشىلىك» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى - ادام بويىنداعى «ىزگىلىك»، «سىيلاستىق»، «يناباتتىلىق»، «كىسىلىك» سوزدەرىمەن ماندەس. حالىقتىق پەداگوگيكادا ادامنىڭ جاعىمدى مىنەز – قۇلىقتارىن وسى ۇعىمداردان تاراتادى. مىنەز – قۇلىق پەن قارىم- قاتىناستاعى كەلەسى ارەكەتتەردى اتاپ وتۋگە بولادى: ادامدى سىيلاۋ، ار- ۇياتىن ساقتاۋ، مەيىرىمدىلىك تانىتۋ، كىشىپەيىلدىلىك كورسەتۋ.
رۋحاني – ادامگەرشىلىك تاربيە – بەلگىلى ءبىر ماقساتقا قول جەتكىزە بىلەتىن ماقساتتى، جۇيەلى، ۇلتتىق كوزقاراستى، سەنىمدى، پاراساتتى، مىنەز- قۇلىقتاعى ادامي ءتارتىپ پەن رۋحاني داعدىنى قالىپتاستىراتىن جالپى ازامزاتتىق تاربيەنىڭ قۇرامداس بولىگى. ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ بۇكىل جۇيەسى گۋمانيستىك مازمۇنعا تولى، رۋحاني نەگىزدە جەكە ادامنىڭ جان- جاقتى دامىپ جەتىلۋىنە باعىتتالعان.
ادامگەرشىلىك تاربيە ماسەلەسى نەگىزىنەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا سۇيەنە وتىرىپ، تاربيە بەرۋدىڭ ادىستەمەلىك جولدارىنا نەگىزدەلەدى.
- ۇلتتىق داستۇرلەر ارقىلى وقۋ – تاربيە ۇردىسىندە ادامنىڭ رۋحاني مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.
- ۇلتتىق داستۇرلەر ارقىلى ادامنىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەپ، دامىتۋ.
- سالت – داستۇرلەر نەگىزىندە، ۇلتتىق پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ، رۋحاني – ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى تاربيەلەۋ.
بۇل ماسەلەگە بايلانىستى ەلباسىمىز ن.ءا. نازاربايەۆ: «… جاڭا جاعدايلارعا بايلانىستى ءبارىمىزدى الاڭداتاتىن ماسەلە – ءبىلىمدى، كاسىبي دايارلىعى بار ادام تاربيەلەۋ عانا ەمەس، قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا ۇلتتىق جانە دۇنيەجۇزىلىك قۇندىلىقتاردى قابىلداۋعا قابىلەتتى، رۋحاني جانە ادامگەرشىلىك مۇمكىندىگى مول تۇلعا قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى»، — دەپ اتاپ كورسەتتى.
مىنە، وسى تۇستا قوعامعا جان- جاقتى ءبىلىمدى، جوعارعى مادەنيەتتى، ەڭبەكقور، ىسكەر ىزدەنىمپاز، قابىلەتتى، شىعارماشىل تۇلعا قاجەت. ونداي تۇلعانى ورتا جانە جوعارعى وقۋ ورىندارى تاربيەلەيدى.
ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزدى پەداگوگيكالىق شارتتارى – وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى ءومىرشىل، سانالىق كوزقاراسىن، ءسوز بەن ءىستىڭ بىرلىگىن ادامگەرشىلىك نورمالارىنان اۋىتقۋلارىنا جول بەرمەۋدى قالىپتاستىرۋ. ول بالانىڭ جەكە باسىنىڭ قالىپتاستىرۋشى دامۋدىڭ اسا ماڭىزدى ءبىر سالاسى. بۇل ارقىلى وتانعا، ەڭبەككە قاتىناسىن ايقىندايدى. تاربيەلى ۇستاز شاكىرتتەرگە جان- جاقتى تاربيەنى وسى ادامگەرشىلىك تاربيەسىنەن باستايدى. سەبەبى بۇل ونىڭ ادامگەرشىلىك سەزىمىن، سەنىمىن بەلگىلى ءبىر ماقساتقا جەتەلەۋ ءىس –ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋدى جەتىلدىرەدى. سوندا عانا ۇستاز شاكىرتتەرىنىڭ ىزگىلىگىن، ادالدىعىن، كىشىپەيىلدىلىگىن قالىپتاستىرادى.
ىزگىلىك وتباسىنان باستاۋ الادى، وعان اتا- انانىڭ بەرگەن تاربيەسى، تۇرمىسى ىقپال ەتەدى. حالىقتىق ماقال «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ نەگىزگى وتباسىندا قالىپتاساتىنىن كورسەتۋدە. حالىق، جانۇيا قۇندىلىقتارىن اۋىزشا حالىق شىعارماشىلىعى ارقىلى تاپسىرادى، مىسالى، اڭىز ەرتەگىلەردى، ىرىمداردى، سالتتاردى قولدانادى، ءدىن ارقىلى، ءارتۇرلى قوعامدىق ۇيىمدار ارقىلى ت.ب. حالىق اۋىز ادەبيەتى ادامگەرشىلىك –ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋدە بالانىڭ وي- ءورىسىن دامىتادى. ولاردىڭ ءتىل بايلىعى جانە شەكسىز شەشەندىك مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرادى.
وقۋشىلاردى كىشىپەيىلدىلىككە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدە قازاق حالقىنىڭ تالىمدىك ءتيىمدى قۇرالىنىڭ ءبىرى – ەرتەگى. ولاردا حالىقتىڭ تىنىس- تىرشىلىگى، ادەت- عۇرىپتارىنىڭ داستۇرلەرى، باقىت جولىنداعى كۇرەسى، بالانىڭ ءوزارا قارىم- قاتىناستارى – ءوز حالقىنا، وتانعا، تۋعان جەرىنە، ونىڭ تابيعاتىنا سۇيىسپەنشىلىگىن بەينەلەگەن. ماسەلەن:
«جاقسى ءسوز – جارىم ىرىس»، -دەپ ادام قاسيەتىن بىلدىرسە،
ۇلىق بولساڭ – كىشىك بول، — دەپ كىشىپەيىلدىلىكتى،
ادەپتى بالا- ارلى بالا،
ادەپسىز بالا – سورلى بالا، - دەپ كورەگەندىكتى،
شەشەننىڭ ءتىلى ورتاق،
شەبەردىڭ قولى ورتاق، - دەپ ادام بويىنداعى ونەر جالپى حالىقتىڭ قازىناسى ەكەندىگىن ۋاعىزدايدى. ماقال بويىنداعى تاپقىرلىق پەن وتكىرلىك، دالدىك قازاقتىڭ ءتالىم- تاربيەلىك قۇرالى عانا ەمەس – داۋعا دا توقتام سالعان قارۋى بولعان. بالالاردىڭ مىنەز-قۇلقى، بويىنداعى شىنايى قاسيەتتەرى تۋرالى بەرىلگەن جاڭىلتپاشتار، جۇمباقتار دا بالانىڭ زەردەلەۋگە قابىلەتىن جەتىلدىرەدى.
وقۋشىلاردى رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيەلەۋ ماسەلەسى ءاربىر اتا- انانىڭ، قوعامنىڭ جانە جالپى مەملەكەتتىڭ الدىندا تۇرعان نەگىزگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى، سەبەبى قوعامدا جاس ۇرپاققا رۋحاني تاربيە بەرۋ ماسەلەسىنە قاتىستى كۇردەلى پروبلەمالار قالىپتاستى. قازىرگى تاڭدا وسكەلەڭ ۇرپاققا ارنالعان ناقتى ومىرلىك باعدارلامانىڭ بولماۋى، قوعامداعى رۋحاني- ادامگەرشىلىك احۋالدىڭ تومەندەۋى، بالالارمەن بوس ۋاقىتتاعى مادەني جۇمىستارىنىڭ السىزدىگى، بالالاردىڭ فيزيكالىق دايىندىعىنىڭ ناشارلاۋى جانە تاعى باسقا ماسەلەلەر وزەكتى بولىپ وتىر. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى تۇلعانىڭ رۋحاني دامۋىنا جوعارى دەڭگەيدە كەپىل بولا المايدى، ويتكەنى تاربيە – بۇل كۇندەلىكتى ومىردەگى ادامنىڭ ءاربىر ادامعا دەگەن قۇرمەتى مەن سىيلاستىعى نەگىزىندەگى باسقا ادامدارعا دەگەن قارىم – قاتىناسىن انىقتايتىن تۇلعانىڭ ساپاسى.
ك.د. ۋشينسكيي: «تاربيەلەۋدىڭ باستى مىندەتىن ادامگەرشىلىك اسەر ەتۋدەن قۇرايدى»، - دەسە، دانا اباي: «اقپەيىل جانە ىقىلاستى جۇرەك ادامدى جەتەلەۋى ءتيىستى، سوندا عانا ونىڭ ەڭبەگى جانە تابىستىلىعى ەرەكشە مانگە يە بولادى. ادام بولىپ دۇنيەگە كەلۋ جەڭىل، ءبىراق ادام بولۋ قيىن»، - دەگەن بولاتىن. تاربيەنىڭ ماڭىزدىلىعى سونداي، ءبىزدىڭ بولاشاق ۇرپاعىمىز تاربيەدەن عانا رۋحاني بايلىق الىپ، تاربيە ارقىلى عانا ادام بولىپ قالىپتاسادى.
ادامنىڭ ادامگەرشىلىك نەگىزدەرى بولماسا، ول ەركىنەن، ومىرلىك باعدارىنان تەز ايىرىلىپ، تاعدىردىڭ ويىنشىعىنا نەمەسە قىلمىس الەمىنىڭ قۇربانىنا اينالادى. ونداعان، مىڭداعان ناشاقورلار، ماسكۇنەمدەر، قاڭعىباستار، قامقورسىز بالالار، جەتىمدەر – بۇل كۇننىڭ شىندىعى. اسىرەسە بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر كەرى جولعا بەيىم بولادى.
ارينە ءار ادام ءوز ءومىرىنىڭ قوجاسى جانە ول ءوز ءومىر جولىن ءوزى تاڭدايدى، باسقا ادامدارمەن قارىم – قاتىناس جاسايدى، قاتەلىكتەرگە بوي الدىرادى. سەنى قورشاپ تۇرعان جاعدايدى وزگەرتۋگە بولادى، ءبىراق ءوزىڭنىڭ ىشكى الەمىڭنەن قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ. سونىمەن قاتار، ەگەر ادامنىڭ جانى نەمەسە رۋحى سىرقات بولسا، وندا ەشقاشان ساۋ بولا المايدى. سوندىقتان ادامنىڭ قانداي رۋحاني قۇندىلىقتاردى يگەرگەنى وتە ماڭىزدى. ادامگەرشىلىك تاربيەسى وقۋ تاربيە ءۇردىسىنىڭ بارلىق سالاسىندا، وقىتۋ، ءبىلىم بەرۋ جانە ەڭبەككە باۋلۋ ۇردىسىندە جۇزەگە اسادى. تاربيەلى بولۋ ءۇشىن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى جاتقا ءبىلۋ جەتكىلىكسىز، ونىڭ تەرەڭ وي ەلەگىنەن وتكىزۋ، باستان كەشىرۋ، مىنەز-قۇلىققا بەكىتۋ كەرەك.
تاربيە ءىسى ناقتى كەزەڭنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاي وتىرىپ، بولاشاققا باعدار بەرەدى، جەكە تۇلعانى سوعان دايىندايدى. جەكە تۇلعانىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى ومىرگە كەلگەن كۇنىنەن باستالادى. مەكتەپكە دەيىنگى جاستا بالالاردىڭ باستاپقى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى مەن ۇعىمدارى، مىنەز –قۇلىقتىڭ قاراپايىم داعدىلارى قالىپتاسادى. بالانىڭ مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى قالىپتاسقان مىنەز –قۇلىقتارى بولاشاقتا ەرەسەك قوعامدا جانە قۇربى-قۇرداستارىمەن قارىم – قاتىناسقا تۇسكەندە كورىنە باستايدى. باستاۋىش سىنىپتا ادامگەرشىلىك كوزقاراستاردىڭ، مىنەز –قۇلىقتاردىڭ، سەزىم مەن سانانىڭ جاڭا تۇرلەرى ودان ءارى دامىتىلادى.
مەكتەپ وقۋشىلارىن ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ - ەڭ الدىمەن وقىتۋ ۇردىسىندە قالىپتاسادى. ءار ءتۇرلى پاندەردى وقىتۋ كەزىندە باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ دوستىق، جولداستىق، ومىرگە دەگەن بەلسەندى كوزقاراس، وتان تۋرالى ۇعىمدارى قالىپتاسىپ داميدى. ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىگە ىزەت كورسەتۋ، اتا- انالاردى قادىرلەۋ، ەڭبەكتەنۋگە ۇيرەنەدى. بۇل جاستا بالالار ساپالى تارتىپكە، جولداستىق ءوزارا كومەككە، ادامنىڭ كوڭىل- كۇيىن تۇسىنە بىلۋگە داعدىلانادى. ولار مەكتەپتەگى وقۋ ارەكەتىنە دەگەن وزىندىك قاتىناستارىن، وتباسىندا، قوعامدا ءوزىن-وزىن ۇستاۋدى بىلەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىندا دەربەس جانە قوعامدىق مىنەز-قۇلىق، ادامگەرشىلىك قارىم-قاتىناسى داميدى.
جاس جەتكىنشەكتەر 5-9 سىنىپ وقۋشىلارى وزدەرىن ەرەسەكتەر قاتارىنا قوسىپ، ءوز بەتىمەن تىرشىلىك ەتەمىن دەپ قيال جەتەگىمەن كەتەدى. بۇل جاستاعى وقۋشىلاردىڭ دامۋىنا ۇيىمشىلدىق، تارتىپتىلىك، قامقورلىق، قۇنتتىلىق، ت.ب. قاسيەتتەر اسەر ەتەدى.
جاسوسپىرىمدەردىڭ نەمەسە 10-11 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ عىلىمعا، ماماندىقتاڭداۋعا ىنتالارى ارتادى. بۇلار ادىلەتتىلىك، بورىش، ار-نامىس، ۇيات، ادالدىق سىندى مورالدىق ەرەكشەلىكتەرگە كوڭىل بولەدى. ولار ۇلكەندەرمەن قارىم – قاتىناس جاساۋدا ءوزىن- ءوزىن تاربيەلەۋدى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان بۇل جاستا كوبىرەك ەرىك بەرگەن ءجون. وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ادامگەرشىلىك تاربيەسىن ىسكە اسىرۋدا قورشاعان ورتانىڭ ىقپالى وراسان زور. وقۋشىلاردىڭ بويىنا تاربيە نەگىزدەرىن دارىتۋ مەكتەپتە وقىتىلاتىن بارلىق پاندەرگە بىردەي جۇكتەلەدى. اسىرەسە، وقۋشىنىڭ ادامگەرشىلىككە تاربيەلەيتىن ءپاننىڭ ءبىرى- تاريح. ول شاكىرتتەردىڭ بويىندا وتانسۇيگىشتىكتى، ۇلتجاندىلىقتى، سەنىمدىلىكتى قالىپتاستىرادى. قازاق حالقىنداعى حاندار مەن بيلەردىڭ، شەشەندەر مەن جىراۋلاردىڭ ورنى بولەك. تاريح ءپانى وقۋشىلاردىڭ رۋحاني دۇنيەسىن بايىتىپ، ءوزىنىڭ قوعامداعى ورنىن تابۋعا، ۇرپاقتىڭ باتىرلىعىنا كومەك كورسەتۋدى تۋدىرادى، ولاردىڭ ىزگى تالاپ – تىلەكتەرىن وياتادى. سونىمەن بىرگە، قازاقتىڭ ۇلتتىق ءسالت-داستۇرىن، مادەنيەتىن، وقۋشىلاردىڭ مورالدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرادى.
ەلىمىزدە رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيەنى جەتىلدىرۋ مەملەكەتتىك مىندەت دەڭگەيىندە كوتەرىلىپ وتىر. بۇل مىندەتتىڭ پراكتيكالىق شەشىمى - «ءوزىن – ءوزى تانۋ» ءپانىنىڭ ەنگىزىلۋى، ونىڭ اۆتورى س.ا. نازاربايەۆا. ءوزىن-وزى تانۋ ءپانىنىڭ باستى مىندەتى- ءوزىنىڭ دۇنيەتانىمىنا ءۇڭىلۋ، ءوزىڭدى ءسۇيۋ مەن سىيلاي ءبىلۋ، ءوز ىسىنە جاۋاپتى بولۋ، ءوز ارىڭمەن كەلىسىمدە ءومىر ءسۇرۋ، ءوزىڭنىڭ جانىنا جاقىن ىسپەن اينالىسۋ، ادامدارعا مەيىرىمدىلىك تانىتا ءبىلۋ، ىزگىلىكتى بولۋ. تاجىريبە كورسەتكەندەي، ءوزىن- ءوزى تانۋ ءبىلىم بەرۋدىڭ قۇندى ءمانىن نىعايتا وتىرىپ، تۇلعانىڭ شەكسىز ءسۇيۋ، ءوز ىسىنە جانە جەكە كۇشىنە سەنۋ، ىزگىلىكتى ءىس جاساۋ، كوپ ءبىلۋ جانە ءوزىن-وزى جەتىلدىرۋ، فيزيكالىق، پسيحيكالىق، رۋحاني دامۋدا ۇيلەسىمدىككە قول جەتكىزۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرادى.بۇل ءپان بالالاردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىن دامىتۋىنا عانا ەمەس، سونداي-اق بالانىڭ ءوزىن-وزى تانۋىنا ادامگەرشىلىك نەگىزدەرىن جيناقتاۋىنا، سانا- سەزىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا، قورشاعان ورتامەن ماحاببات، ىزگىلىك جانە ءوزارا تۇسىنىستىك نەگىزىندە ءوزارا قارىم-قاتىناس قۇرا بىلۋىنە، ءبىر تۇتاس تۇلعانىڭ قالپتاسۋىنا اسەر ەتەدى.
مەكتەپ وقۋشىلارىنا تاربيە بەرۋ تەك جەكە پاندەردە عانا ەمەس، سىنىپتان تىس ءىس- شارالاردا، ۇيىرمە جۇمىستارىندا رۋحاني قۇندىلىقتارعا باۋلۋعا بولادى. مۇنداي جۇمىس تۇرلەرىنە سىنىپ جەتەكشىنىڭ ەستەتيكالىق اڭگىمەسى، ءتۇرلى وي جارىستارى، پىكىر تالاستارىن جاتقىزۋعا بولادى.
جاسوسىپىرىمدەردى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدە ومىردە كەزدەسەتىن ءتۇرلى جاعىمسىز جاعداياتتاردان ساقتانۋ ماسەلەسى دە ەسكەرىلۋى قاجەت. كوبىنە كوپتەگەن وتباسىلاردا كۇندەلىكتى تىرلىك قامىمەن بالالاردىڭ رۋحاني قاجەتتىلىكتەرى ەسكەرىلمەي، ەكىنشى ورىنعا جىلجيدى. بالا دۇرىس، ادامگەرشىلىك ءىس- ارەكەتتەردى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن، جاقسى مەن جاماندى ايىرا ءبىلۋ، ءوزىن-وزى جەتىلدىرۋگە دەگەن ىنتاسىن قالىپتاستىرۋى كەرەك، قاجەت كەزدە ءوز بەتىمەن شەشىم قابىلداپ، دۇرىس تاڭداۋ جاساۋى ءۇشىن كىشكەنتايىنان ءوز دەگەنىن ىسكە اسىرۋعا باۋلۋ كەرەك. ال بۇل داعدىلاردىڭ بارلىعى جانۇيادا قالىپتاسادى.
بالالاردى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدە اتا-انانى وقۋ-تاربيە ۇردىسىنە قاتىستىرۋ، ولارمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋ ماسەلەسى نەگىزگى ماسەلە بولۋى ءتيىس.
ۆ.ا. سۋحوملينسكيي: «ەگەر بالانى تاربيەلەگەن دارەجەگە جەتكىزۋدىڭ ءساتى تۇسسە، ادامگەرشىلىك تاربيە جەكە ادامدى جەتىلدىرۋگە ءتيىمدى ىقپال جاسايدى» دەي وتىرىپ، «ەگەر ءبىز بالاعا قۋانىش پەن باقىت بەرە الساق، ول بالا ءدال سونداي بولا الادى»، - دەگەن بولاتىن.
رۋحاني دۇنيەسى باي، قاجەتتىلىكتەرى مەن قىزىعۋشىلىقتارى، تالعامى، ءوي-ورىسى كەڭ ادامداردى تولىق قالىپتاسقان، مىنەزى تۇراقتى ادام دەيمىز. مىنەزدىڭ تۇراقتىلىعى ادامنىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك تۇسىنىكتەرىنەن تۋىندايدى. ەندەشە، وقۋشىلاردى رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيەسى ارقىلى تولىققاندى جەتىلگەن ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ – قوعامىمىزدىڭ باستى ماقساتى. رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيەسىندە ءمۇعالىم وقۋشىنى تۇلعا رەتىندە تانىپ ءبىلىپ قانا قويماي، ونىڭ دامۋىندا كەشەگىنى، بۇگىنگىنى، بولاشاقتى كورە ءبىلۋى قاجەت.
تۇيىندەي كەلە، رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيەسى – بۇل ادامنىڭ تۋعاننان باستالاتىن جانە ءومىر بويى جالعاساتىن، ادامداردىڭ مىنەز- قۇلىق نورمالارىن يگەرۋىنە باعىتتالعان ۇزدىكسىز ءۇردىس. ونىڭ مازمۇنى وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەرىنىڭ قالىپتاسۋ شەڭبەرىندە داميدى. سوندىقتان وقۋ – تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدا وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرۋ ماڭىزدى ورىن الماق.
يگىلىك امانگۇل يگىلىك قىزى
You Might Also Like
-
بايكال توماعا ءشوبى (شلەمنيك بايكالسكيي ي كاراتاۋسكيي، Scutellaria baicalensis) — بيىكتىگى 35 سانتيمەترگە جۋىق، كوپ جىلدىق، ءشوپ تەكتەس وسىمدىك. تامىرى ۇزىن ءارى جۋان، ەتتى. ساباقتارىنىڭ تومەنگ...
-
اقميا، ۋتاسپا ءشوپ (تەرموپسيس لانسەتنىي، Thermopsis lanceolata) بيىكتىگى 40 سانتيمەترگە دەيىن جەتەتىن، ساباعى ءتۇزۋ، كوپ جىلدىق، ءشوپ تەكتەس وسىمدىك. تامىر ساباعى سۇلاپ جايقالا وسەدى. ساباعىندا بۇتاقت...
