InfoHub Logo

جازعىتۇرىم. ۇزىن كوشە. كۇن ۇياسىنان كوتەرىلە بەرە قالانىڭ تىنىمسىز تىرشىلىگى دە باستالىپ كەتكەن. كوك اسپانمەن تالاسىپ، الىستان كوز تارتاتىن ساۋلەتى اسەم ۋنيۆەرسيتەتكە اياڭداپ ورتا جاستى القىمداعان ەر مەن ايەل ادام كەلەدى. كەشە داستارحان باسىندا «اكەشىم، اناشىم، مەن ءۇشىن ماڭىزدى كۇندە جانىمدا بولىڭىزدارشى» دەگەن قىزدارىنىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىن جەرگە تاستاي الماي ەرلى-زايىپتى جوعارعى وقۋ ورنىن ءبىتىرۋ سالتاناتىنا اسىققان. ءبىلىم ورداسىنىڭ قورشاۋىنا كىرە بەرگەندە ارنايى كيىنگەن تۇلەكتەردىڭ اراسىنداعى ءوز بالاسىن كورگەن اتا- انا كوڭىلى شات- شادىمان. سالتاناتتى راسىمگە جينالعانداردىڭ اراسىنان بايىپپەن ءوتىپ، باقىت پەن عاليا دا الدىڭعى قاتارعا جايعاسىپ الدى. بىرىنەن سوڭ ءبىرى قىز-جىگىتتەر وقۋ دەڭگەيىنە قاراي ماراپاتتالىپ جاتىر. مىنە، ۇمىتكە دە كەزەك كەلگەن. باقىت قىزىنىڭ وقىتۋشى قولىنان قىزىل ديپلوم الىپ جاتقان ءساتىن كورىپ، كوز-جاسىنا ەرىك بەردى. پەرزەنتىنىڭ بۇل ۇلكەن جەتىستىگى ءوزىنىڭ ورىندالماي قالعان اسىل ارمانىن كوز الدىنا اكەلگەندەي. 
          
1986 جىلدىڭ 18 جەلتوقسانى ەدى. كەشقۇرىم. العاشقى كۋرسىنىڭ قىسقى دەمالىسىن ۇزاق كۇتكەن باقىت اۋىلداعى اتا- اناسىنا اسىعىپ، كۇن ساناپ جۇرگەن. ساعىنىش قوي. كۇندەگى ادەتىمەن كەرەۋەتىنە جانتايا كەتىپ ءۇي ءىشىن، كىشكەنتاي باۋىرلارىن كوز الدىنا ويشا اكەلىپ، ءبىر مارقايىپ قالاتىنى بار. جاستىققا باسى تيگەنى سول-اق ەكەن، جاتاقحانا ءىشى گۇبىرلەپ، ۋ- شۋ بولىپ كەتتى. بولمەسىنە كىرىپ كەلگەن ءبىر توپ جىگىتتى كورە سالا باقىت ورنىنان لەزدە تۇرعان. جىگىتتەر ىشكە ەنىپ، كەيبىرى جايعاسسا، كەيبىرى مەلشەيىپ تۇر. تۇرلەرى قاشقان، كوڭىلسىز. توپتى باستاپ جۇرگەن ەرتاي ەسىمدى جىگىتتىڭ قولىنداعى گازەتتى اڭعارعان باقىت ونى قولىنان سۋىرىپ الىپ، ءبىر كوز جۇگىرتتى. العاشقى بەتىندە «قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمى تۋرالى ينفورماسيالىق حابار» دەپ ادىرايتىپ جازىلعان ماقالانى وقىپ، دەل- سال كۇيدە. ءمان- جايدى ءالى دە ۇقپاعان كوزبەن قاراعان باقىتقا توپ ىشىندەگى ءبىر جىگىت: 

- ءيا، باۋىرىم، سولاي.  جاعداي قيىن. جەرىمىزگە، ۇلتىمىزعا، ءتىلىمىز بەن دىنىمىزگە كورسەتكەن قورلىعى از بولعانداي، ەندى، مىنە، قازاقتى قازاق باسشىسىنان ايىرىپ، ءبىر ورىستى قويىپتى. كولبين دەي مە الگى...- اتىن ەستىگىسى كەلمەدى مە، ءسوزدى ەرتاي ءبولىپ جىبەردى:

- بۇدان ءارى باسىنۋ جوق. ەرتەڭ الاڭعا شىعىپ، ەل- جۇرتتىڭ اتىنان بولماسا دا، قازاق جاستارىنىڭ اتىنان ءوز پىكىرىمىزدى ايتپاقپىز. ەرىك وزىڭدە. شىعام دەسەڭ، قوسىل قاتارعا. شىقپاساڭ، ونىڭدى ايت،- دەدى دە ەرتاي باقىتتان كوزىن الا، تومەنگە باسىن سالبىراتىپ وتىردى. 

باقىت وي ۇستىندە. ىشىندە سانسىز وي سايراپ جاتىر: «شىنىمەن-اق، ۇلتتىڭ ءحالى مۇشكىل. باس كوتەرمەسەك، باسىنا بەرەر. كۇنى كەشە تەاتردا قازاقشا سپەكتاكل كورە الماي اشىنعانىم قانە؟! الگىندە قازاق ءتىلىن قور ەتىپ، قۇجاتتارىمىزدى تەك ورىسشا تولتىراتىندارىن ايتقانى قانە؟! بالا كەزىمدە تۋعان جەرىمە نەمىستەردى اكەلىپ اۆتونوميا قۇرامىز دەگەندە اكەم اشىنا ەرەۋىلگە  شىقپاپ پا ەدى؟! ەندى كولبين دەي مە، بىرەۋدى باسشى ەتپەكشى... جوق!»، ۇزاق ۇنسىزدىكتى باقىتتىڭ داۋسى بۇزدى: 

- جوق! -  ىشكى داۋىسىن قالاي سىرتقا شىعارعانىن ءوزى دە اڭعارماعان. ءسال كىبىرتىكتەپ: - اڭگىمە ەلدىڭ جايى بولعاندا، بۇعىپ قالعانىم تاعى بولماس! الاڭعا شىعامىن،- دەدى.  ارتىق ءسوزدى قاجەت ەتپەگەندەي باقىتتىڭ جاۋابىن ەستي سالا ەرتاي:

- جۇرىڭدەر، ەندەشە! تاعى دا «كەلەمىز» دەگەن 50 شاقتى ستۋدەنت بار. 112- ءشى بولمەگە بارىپ، ۇران جازامىز دەپ كەلىستىك. تاڭەرتەڭگە دەيىن ۇلگەرۋ كەرەك،- دەي سالىسىمەن بارلىعى ەسىككە تۇرا ۇمتىلدى. 

تاڭ اتتى. دالا ىزعار. كۇننىڭ كوزى كورىنبەيدى. ءتۇنى بويى دايىندىق جاساپ، تاڭدى ۇيقىسىز قارسى العان ستۋدەنتتەر ۋنيۆەرسيتەت الدىنا كەلگەن. جينالعانداردىڭ قاراسى كوپ. توبىر ىشىنەن تەك داۋىسى عانا ەستىلگەن ءبىر جىگىت «فيلولوگيا فاكۋلتەتى بار ما؟» دەدى ايقايلاپ. وزدەرىن شاقىرعانىن ۇعىپ، باقىت پەن ونىڭ توپتاستارى قاتارعا قوسىلا كەتتى. ارادا ءبىر- ەكى ساعات وتكەندە ستۋدەنتتەر تۇگەندەلىپ، جوعىن شاقىرتىپ تاس- ءتۇيىن دايىن بولعان. فاكۋلتەتتەردى ءتىزىپ شىققان الگى جىگىت ەندى جيىلعانداردىڭ ىشىنەن سۋىرىلا شىعىپ، بارلىعىن الاڭعا قاراي باستاپ باردى. بۇلاردان بولەك قانشا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنتتەرى جينالعانىن كىم ءبىلسىن؟! ايتەۋىر، الاڭ لىق تولى. تۇگەل قولدارىن سەرمەپ، جان ايقايلارىن ايتىپ جاتىر. جالىنداپ تۇرعان كوزدەر، بۇكىل الەمدى قوپارارداي كۇش سەزىلەدى بويلارىنان.  ءبارىنىڭ قولىندا نەبىر ۇراندار جازىلعان پلاكاتتار. بالكىم، ءدال وسى ساتتەگى كورىنىس قۋات بەردى مە الدە وسى كەزگە دەيىن قازاقتىڭ نامىسىن تاپتاعان جايلارعا قانىق بولىپ جۇرگەن ۇلتتىق رۋحتىڭ شىدامى شەگىنە جەتتى مە، ايتەۋىر، باقىتتى ءبىر تىلسىم كۇش كوپشىلىكتىڭ الدىنا شىعاردى. جيىلعاندارعا قاراپ: «دوستار، ءوز ويىمىزدى ەركىن ايتۋعا قورىقپاۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ مۇندا باسىمىزدى بىرىكتىرگەن ءبىر عانا ماقسات- ەل مۇڭى. انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسى تومەندەدى، وزگە ۇلتتار تاراپىنان قازاق حالقىنا قۇرمەت پەن سىيلاستىق ازايدى، كەشە حاباردار بولعاندارىڭداي باسشىلىقتان دا قازاقتى شەتتەتىپتى. بۇل ۇلتقا جاسالعان قاستاندىق قوي! اتا- بابامىزدىڭ وسى قورلىققا شىداپ، بۇعاۋدان بوساي الماي كەلە جاتقانىنا الپىس جىلدان استى. ءبىراق، ءارى قاراي ءتوزۋ جوق! ەلىمىزگە تاۋەلسىزدىك كەرەك، ازاتتىق كەرەك!» دەدى. جينالعانداردىڭ مۇنىڭ ءسوزىن قوستاپ، قۇپ كورىپ جاتقانىن ەستىپ باقىت ارقاسىنان اۋىر جۇك تۇسكەندەي، جانىنىڭ ءبىر قايعىسىن ءبولىپ العانداي جەڭىلدەپ قالدى. ءىشىن قۋانىش كەرنەگەندەي. ءبىراق، اشۋ- ىزا كەرنەگەن كوتەرىلىسشىلەردىڭ جىگەرلەندىرۋشىسى مۇنىمەن توقتامادى. ءار تۇستان باقىت سياقتى جيىلۋشىلارعا دەم بەرگەن ۇرانشىلار ءوز ويلارىن جاسقانباي ايتۋدا. جاستاردىڭ مىنبەگە كوتەرىلگەن باسشىلاردىڭ بالانى جۇباتقانداي الداۋسىراتىپ ايتقان سوزدەرىن تىڭداعىسى جوق. باسشىلىق پەن جاستار اراسىنداعى تۇسىنىسپەۋشىلىك. ەكى جاق تا باس يگىسى كەلمەيدى. كەش قارايدى. ءبىراق، قىزىقتىڭ ءبارى الدا ەكەن. جاستاردى جازالاۋدى ۇكىمەت اسكەري كۇشتەرگە قالدىرىپتى. توككەن نوسەردەي اياق استى كوبەيگەن قارۋلى جاساق الاڭعا جينالعانداردى توپەي باستادى. قارسىلاسۋعا بەكىنگەن جاستار «ايىرىلماڭدار، ءبىر-بىرىڭدى  قولتىقتاي ۇستاڭدار» دەيدى جان- جاقتان. ءبىرى باس ساۋعالاي قاشسا، ەندى ءبىرى قاسارىسىپ جاتىر. جان ۇشىرا ايقايلاعان داۋىستار، قىزداردىڭ جىلاعانى، اشىنا سويلەگەن ىزعارلى ۇندەر. باقىت نە بولىپ جاتقانىن اڭداپ تا ۇلگەرمەدى. ءبىر ساتتە ارقادان قاتتى سوققى ءتيدى. ول جەرگە ەتبەتىمەن قۇلاي تۇسكەن. ەندى تۇرا بەرگەندە تەپكىلەي بەردى، تەپكىلەي بەردى. «ەرتاي! ەرتاي!» دەدى جان ۇشىرا. ءارى قاراي ەسىندە جوق.

باقىت اقىرىن كوزىن اشتى. دەنەسى سىرقىراپ بارادى. باسى جارىلسا كەرەك، شىداتار ەمەس. سوعان قاراماستان ءالسىن قوزعالا جان- جاعىنا قارادى. جارالانعان، تاياقتىڭ استىنا الىنعان ادامدار ءار كەرەۋەتتە سۇلاپ جاتىر. ەندى عانا بايقادى، قاسىندا قانسىراپ، ساندىراقتاپ جاتقان ەرتاي ەكەن. باقىت ورنىنان ارەڭ تۇرىپ جانىنا بارعان.  «ەرتاي... ەرتاي، نە بولدى؟» دەدى سويلەي الماي جاتقان دوسىنا اياۋشىلىقپەن قاراپ. الدەنە ايتقىسى كەلگەنىمەن، تىلگە كەلەر ەمەس. ونىڭ قالتىراعان دەنەسىن ۇستاپ جۇرەگى ۇشقان باقىت كومەككە ادام شاقىرۋمەن بولدى. زالدا ءارى- بەرى وتكەن دارىگەرلەر. ءبىراق، بۇلارعا شاقىرسا دا ەشكىم كەلەر ەمەس. شاراسىزدىقتان ەكى كوزىنەن ىستىق جاس ىتقىپ كەتتى. 
       
پويىز ءىشى. تەرەزەدەن كورىنگەن جەردى تۇگەل قار باسقان. سامارقاۋ كۇيدە جاتقان قازاقتىڭ كەڭ دالاسى. باقىتتىڭ كوڭىلى دە وسى ءبىر كورىنىس سياقتى تىنىش، ءۇنسىز بولسا عوي. جوق، ىشىندە وكسىك، وكىنىش... كەشە عانا الاڭعا بىرگە شىققان دوسى ەرتايدان كوز الدىندا ايىرىلدى. «انا ءتىلىمنىڭ تۋىن بيىك كوتەرەم» دەگەن اسىل ارمانىنان ءبىر كۇندە قول ءۇزىپ قالدى. ەندى امالسىز قىزىققا تولى ەستەلىكتەر سىيلاعان الماتىنى تاستاي، تۋعان جەرى- سەلينوگرادقا، اۋىلداعى اتا- اناسىنا بەت العان. «وقۋدان شىعارىپ جىبەردى دەپ قالاي ايتام؟ مەنەن زور ءۇمىت كۇتكەن اكەم مەن انامنىڭ بەتىنە قالاي قاراماقپىن؟ كەشە عانا «بەرىكبايدىڭ ۇلى جوعارعى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپتى» دەپ جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاعان اۋىلداستارىما نە دەيمىن؟ ءبارىن قويعاندا، ەندى تىلىمە، ۇلتىما وقىماعان مەن نە پايدامدى تيگىزبەكپىن؟» دەگەن سان مىڭ ساۋال باقىتقا تىنىشتىق بەرەر ەمەس. ءىشىن وكىنىش ءورتى شارپىپ بارادى. پويىز توقتاماسا ەكەن دەيدى. جول بىتپەسە... ءدال ءقازىر باسقاسىن ويلاۋعا مۇرشاسى دا جوق. 
 
سوناۋ ءبىر ىزعارلى جىلداردىڭ سۋىق ەستەلىكتەرىن ەسىنە السا، ءوزىن جارىمجان سەزىنەتىن  باقىتتىڭ جۇرەگىنە تىنىشتىق بەرمەيتىن سول جاراسىن بۇگىن اياۋلى قىزى ەمدەپ العانداي. ءوزىنىڭ جەتپەگەن مۇراتىنا بالاسىنىڭ جەتكەنىنە ءدان ريزا. ىشتەي اللاعا قايتا-قايتا شۇكىر ەتۋمەن بولدى. قالتاسىنان بەتورامالىن الىپ، كوزىندەگى ىستىق جاستى سۇرتكەن. جارىنىڭ جانىن ءسوزسىز تۇسىنگەن  عاليا:

- سەنى ماقتان تۇتام. بالكىم، سول كەزدە الاڭعا بارماعانىڭدا، ۇلتىم دەپ ۇران سالماعانىڭدا تاۋەلسىزدىكتىڭ وسى ءبىر ءتاتتى ءدامىن سەزبەگەن بولار ەدىك، پەرزەنتتەرىمىزدىڭ جۇزىنە ۇياتتان قاراي الماعان بولار ەدىك، قىزىمىزدىڭ ەلىنە قىزمەت ەتەتىن ازاماتشا بولارلىقتاي ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك بەرمەگەن بولار ەدىك،- دەدى قۋانىشتى جۇزبەن. 

جۇگىرە باسىپ جاندارىنا كەلگەن قىزى الدەنەنى اڭگىمە ەتىپ تۇرعان اكەسى مەن اناسىن قاتتى قۇشاقتاپ الدى. 

- اكەشىم، اناشىم، بارلىعى ءۇشىن راقمەت!- دەدى ءۇمىت ەرەكشە جايدارى ۇنمەن.- كىشكەنتاي ۋمكالارىڭىز ەندى ەسەيدى، سىزدەر ءۇشىن، ەلىم ءۇشىن جۇمىس جاسايتىن مامان بولدىم. ءبىراق،  بۇل ەندى ەركەلەمەيمىن دەگەندى بىلدىرمەيدى.   ۇشەۋى بۇل سوزگە ابدەن كۇلىپ الدى.

- قىزىم، ەندى ەلىڭە ەركەلەيتىن  ازاماتشا بول! ءدال وسى بەيبىت كۇندى، تاۋەلسىزدىكتىڭ اق تاڭىن باعالا! تاۋەلسىزدىك - اتا- باباڭنىڭ، ءبىزدىڭ كوز- جاسىمىزبەن كەلگەن سەندەردىڭ قۋانىشتارىڭ، سونى ۇمىتپا! ءقازىر اشىق اسپاندا اتا-اناڭدى قۇشاقتاپ، جوعارى وقۋ ورنىن ءساتتى اياقتاعانىڭدى قۋانىشپەن اتاپ ءوتىپ تۇرعانىڭ دا سونىڭ ارقاسى! «يت تويعان جەرىنە، ەر تۋعان جەرىنە». ىنتىماعى مەن بىرلىگى جاراسقان مەملەكەتىڭە ءوز پايداڭدى تيگىزەر بىلىكتى مامان بول، اينالايىن! – دەپ اق باتاسىن بەرگەن باقىت قىزىنىڭ ماڭدايىنان يىسكەدى.  

ءالي شۇعىلا قازي قىزى،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 2- كۋرس ستۋدەنتى،
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى

---