"ءتىل - رۋحاني بايلىق"
ءتىل – رۋحاني بايلىق
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
a) تىڭداۋشىلارمەن امانداسۋ؛
پسيحولوگيالىق دايىندىق:
«مەنىڭ ەسىمىم» ترەنينگى.
شارتى: ءار تىڭداۋشى ءوزىنىڭ اتىن ايتادى.
ەسىمىڭىزدى كىم قويدى؟ (وسى سۇراققا جاۋاپ بەرەدى)
— بۇگىنگى اشىق ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى: «ءتىل – رۋحاني بايلىق»
ەلىمىزدە قازاقستان حالقى تىلدەرى كۇنى 1998 جىلعى 20 قاڭتاردا رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قىركۇيەكتىڭ ءۇشىنشى جەكسەنبىسى ەتىپ بەكىتىلگەن بولاتىن. ماقساتى - سان عاسىرلىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ.
ال 1989 جىلى 22 قىركۇيەك كۇنى "ءتىل تۋرالى" زاڭ قابىلداندى. زاڭ بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىل — قازاق ءتىلى، ال ورىس ءتىلى — ۇلتارالىق ءتىل دەپ بەكىتىلدى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن 22 قىركۇيەك كۇنى تويلاناتىن مەيرامنىڭ 2017 جىلى داتاسى وزگەردى. بۇدان بىلاي مەيرام 5 قىركۇيەك كۇنى اتالىپ وتىلەدى.
ەلىمىزدەگى تىلدەر مەرەكەسىنىڭ داتاسى وزگەرۋىنىڭ دە وزىندىك سەبەبى بار. بۇل كۇن – «ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا دا، جوعالۋىنا دا سەبەپ بولاتىن نارسەنىڭ قۋاتتىسى – ءتىل» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز قالدىرعان، قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى مەن ءتىلى ءۇشىن كۇرەسكەن الاش ارىسى، ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ تۋعان كۇنى. بۇگىن بارشا قازاقستاندىق قازاق ءالىپبيىنىڭ نەگىزىن سالعان عالىمنىڭ تۋعان كۇنىندە تىلدەر مەرەكەسىن تويلايدى.
تاقىرىپتا قاتىستى ەكى سۇراق قويىلادى:
بۇگىن اپتانىڭ قاي كۇنى؟
قاي اي؟
جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
بۇگىن اۋا رايى قانداي؟
وتباسىڭىز بار ما؟
قايدا جۇمىس ىستەيسىز؟
جاڭا سوزدەر:
جاڭا سوزدەر:
رۋحاني – دۋحوۆنىي
بايلىق – بوگاتستۆو
مەملەكەتتىك ءتىل – گوسۋدارستۆەننىي يازىك
وقۋ – ۋچيتسيا
ولشەۋ – يزمەريات
كەسۋ – رەزات
دوس – درۋگ، توۆاريشش
ءبىلىم – زنانيە
قازىنا – بوگاتستۆو، سوكروۆيششە
زەرتتەۋشى – يسسلەدوۆاتەل
اۋدارماشى – پەريەۆودچيك
قوعام قايراتكەرى – وبششەستۆەننىي دەياتەل
اعارتۋشى – پروسۆەتيتەل
مادەنيەت – كۋلتۋرا
سوزدەرمەن جۇمىس: جاڭا سوزدەرمەن بىرنەشە ءسوز تىركەسىن نەمەسە سويلەم قۇراتۋ.
ساباق كەزەڭدەرى:
ءى كەزەڭ: «بايگە»
ءىى كەزەڭ: «كوكپار»
ءىىى كەزەڭ: «كىم جىلدام؟»
ءىV كەزەڭ:«تاپقىرلىق»
V كەزەڭ: «ءسوز ونەرى»
«بايگە» كەزەڭىندە «كەرەكتى ءسوزدى تاپ» ويىنىن سويلەسىم ارەكەتىندە ورىندايمىز.
«كوكپار» بولىمىندە جازىلىم ارەكەتىن ورىندايمىز.
بۇگىن … (سان ەسىم) … (اي).
بۇگىن اۋا رايى... (سىن ەسىم)، سوندىقتان مەن قىدىرۋعا بارامىن.
مەن بۇگىن … (قالاداعى ورىن ) بارامىن.
مەن... (كوپشە زات ەسىم) بارامىن، سەبەبى ءبىز ۋاقىتتى وتە
(سىن ەسىم) وتكىزەمىز. ءبىز... (كولىك ءتۇرى) وتىردىق.
... (قالاداعى ورىن) وتە ادەمى بولدى.
اسپان... (قانداي؟) ءتۇستى بولدى، كۇننىڭ كوزى (ەتىستىك).
وكىنىشكە وراي، اۋا - رايى بۇزىلىپ، (تابيعات قۇبىلىسى) جاۋدى.
ءبىز (قايدا؟) كەتتىك. مەنىڭ كۇنىم (سىن ەسىم) ءوتتى.
«كىم جىلدام؟» بولىمىندە «سۋرەتتى سويلەت» ويىنى ارقىلى ايتىلىم ارەكەتىن ورىندايمىز.
وقۋ – ينەمەن قۇدىق قازعانداي.
جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەس.
ءجۇز تەڭگەڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن
ءبىلىم – التىن قازىنا
«تاپقىرلىق» بولىمىندە تىڭدالىم ارەكەتىن ورىندايمىز.
«ءسوز ونەرى» بولىمىندە وقىلىم ارەكەتىن ورىندايمىز.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى 5 قىركۇيەك1872 جىلى، قازىرگى قوستاناي وبلىسى، جانگەلدى اۋدانى،اقكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاقتىڭ اقىنى، ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم، تۇركىتانۋشى، پۋبليسيست، پەداگوگ، اۋدارماشى، قوعام قايراتكەرى. قازاق حالقىنىڭ 20 عاسىردىڭ باسىنداعى ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى، مەملەكەت قايراتكەرى، قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ نەگىزىن سالۋشى عالىم، ۇلتتىق جازۋدىڭ رەفورماتورى، اعارتۋشى، الاش - وردا وكىمەتىنىڭ مۇشەسى.
ءوز تىلىمەن سويلەسكەن، ءوز تىلىمەن جازعان جۇرتتىڭ ۇلتتىعى ەش ۋاقىتتا ادامى قۇرىماي جوعالمايدى. ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا دا، جوعالۋىنا دا سەبەپ بولاتىن نارسەنىڭ ەڭ قۋاتتىسى – ءتىلى. ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى. ءوز ۇلتىنا باسقا جۇرتتى قوسامىن دەگەندەر اۋەلى سول جۇرتتىڭ ءتىلىن ازدىرۋعا تىرىسادى.
تاپسىرما:
كاراوكەمەن «مەنىڭ ەلىم» ءانىن ايتۋ.
مىنە وسىلايشا «ءتىل – رۋحاني بايلىق» اتتى ساباعىمىز ءوز مارەسىنە دە كەلىپ جەتتى. ءتىل ءار ۇلتتىڭ قايتالانباس بايلىعى. ءتىل بار جەردە ۇلت تا، ەلدە، جەردە بولماق. تىلدەن ارتىق قازىنا، تىلدەن ارتىق قاسيەت جوق ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك.
قۇتتى بولسىن بارىڭە،
تىلدەر كۇنى - مەرەكە!
قازاقستان جەرىندە
بولسىن بىرلىك، بەرەكە
كوڭىل قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا كوپ - كوپ راحمەت!
بۋراباي اۋدانى تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ وقىتۋشىسى ماحمەتوۆا ا.س.
| ساباقتىڭ ماقساتى: | باعدارلاما بويىنشا بەرىلگەن تىلدىك ماتەريالدى قانشالىقتى مەڭگەرگەندىگىن ءبىلۋ ماقساتىندا ءتۇرلى جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ. ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ ماقساتىندا جاتتالعان ولەڭدەرىن، ماقال - ماتەلدەرىن، جۇمباقتارىن دۇرىس ايتىپ، ءمانىن جەتكىلىكتى مەڭگەرۋگە باۋلۋ. ءتىلدىڭ كوركەمدىلىگىن، بايلىعىن كورسەتۋ. تىلدەرىن دامىتۋ. ولەڭدەر، اندەر، ماقالدار مازمۇنىنداعى تىلگە قۇرمەت جايلى ماعلۇماتتاردى ءتىل ۇيرەنۋشى ۇعىمىنا ساي ءتۇسىندىرۋ، ءتۇرلى جاتتىعۋلار ارقىلى ساۋاتتى جازۋعا داعدىلاندىرۋ. |
| ساباقتىڭ ءتۇرى: ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: | پانورامالىق ساباق. ينتەراكتيۆتى ءادىس، سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ. |
| ساباقتا قولدانىلاتىن كورنەكى قۇرالدار: | ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار، سۋرەتتەر مەن گرامماتيكالىق كەستەلەر. |
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
a) تىڭداۋشىلارمەن امانداسۋ؛
پسيحولوگيالىق دايىندىق:
«مەنىڭ ەسىمىم» ترەنينگى.
شارتى: ءار تىڭداۋشى ءوزىنىڭ اتىن ايتادى.
ەسىمىڭىزدى كىم قويدى؟ (وسى سۇراققا جاۋاپ بەرەدى)
— بۇگىنگى اشىق ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى: «ءتىل – رۋحاني بايلىق»
ەلىمىزدە قازاقستان حالقى تىلدەرى كۇنى 1998 جىلعى 20 قاڭتاردا رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قىركۇيەكتىڭ ءۇشىنشى جەكسەنبىسى ەتىپ بەكىتىلگەن بولاتىن. ماقساتى - سان عاسىرلىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ.
ال 1989 جىلى 22 قىركۇيەك كۇنى "ءتىل تۋرالى" زاڭ قابىلداندى. زاڭ بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىل — قازاق ءتىلى، ال ورىس ءتىلى — ۇلتارالىق ءتىل دەپ بەكىتىلدى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن 22 قىركۇيەك كۇنى تويلاناتىن مەيرامنىڭ 2017 جىلى داتاسى وزگەردى. بۇدان بىلاي مەيرام 5 قىركۇيەك كۇنى اتالىپ وتىلەدى.
ەلىمىزدەگى تىلدەر مەرەكەسىنىڭ داتاسى وزگەرۋىنىڭ دە وزىندىك سەبەبى بار. بۇل كۇن – «ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا دا، جوعالۋىنا دا سەبەپ بولاتىن نارسەنىڭ قۋاتتىسى – ءتىل» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز قالدىرعان، قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى مەن ءتىلى ءۇشىن كۇرەسكەن الاش ارىسى، ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ تۋعان كۇنى. بۇگىن بارشا قازاقستاندىق قازاق ءالىپبيىنىڭ نەگىزىن سالعان عالىمنىڭ تۋعان كۇنىندە تىلدەر مەرەكەسىن تويلايدى.
تاقىرىپتا قاتىستى ەكى سۇراق قويىلادى:
- مەملەكەتتىك ءتىل قاي ءتىل؟
- انا ءتىلىڭىز قانداي؟
بۇگىن اپتانىڭ قاي كۇنى؟
قاي اي؟
جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
بۇگىن اۋا رايى قانداي؟
وتباسىڭىز بار ما؟
قايدا جۇمىس ىستەيسىز؟
جاڭا سوزدەر:
جاڭا سوزدەر:
رۋحاني – دۋحوۆنىي
بايلىق – بوگاتستۆو
مەملەكەتتىك ءتىل – گوسۋدارستۆەننىي يازىك
وقۋ – ۋچيتسيا
ولشەۋ – يزمەريات
كەسۋ – رەزات
دوس – درۋگ، توۆاريشش
ءبىلىم – زنانيە
قازىنا – بوگاتستۆو، سوكروۆيششە
زەرتتەۋشى – يسسلەدوۆاتەل
اۋدارماشى – پەريەۆودچيك
قوعام قايراتكەرى – وبششەستۆەننىي دەياتەل
اعارتۋشى – پروسۆەتيتەل
مادەنيەت – كۋلتۋرا
سوزدەرمەن جۇمىس: جاڭا سوزدەرمەن بىرنەشە ءسوز تىركەسىن نەمەسە سويلەم قۇراتۋ.
ساباق كەزەڭدەرى:
ءى كەزەڭ: «بايگە»
ءىى كەزەڭ: «كوكپار»
ءىىى كەزەڭ: «كىم جىلدام؟»
ءىV كەزەڭ:«تاپقىرلىق»
V كەزەڭ: «ءسوز ونەرى»
«بايگە» كەزەڭىندە «كەرەكتى ءسوزدى تاپ» ويىنىن سويلەسىم ارەكەتىندە ورىندايمىز.
| ك ارپىنەن باستالاتىن ادام اتى كوكونىس وقۋ قۇرالى كيىم | ءا ارپىنەن باستالاتىن قىزدىڭ اتى ۇلدىڭ اتى. وقۋشىنىڭ العاشقى وقۋلىعى ءۇي قۇسى |
| ءو ارپىنەن باستالاتىن قالانىڭ اتى وقۋ قۇرالى جەمىس ءۇي جانۋارى | ۇ ارپىنەن باستالاتىن ۇشاتىن كولىك قۇستىڭ ءۇيى قىزدىڭ اتى ۇلدىڭ اتى |
بۇگىن … (سان ەسىم) … (اي).
بۇگىن اۋا رايى... (سىن ەسىم)، سوندىقتان مەن قىدىرۋعا بارامىن.
مەن بۇگىن … (قالاداعى ورىن ) بارامىن.
مەن... (كوپشە زات ەسىم) بارامىن، سەبەبى ءبىز ۋاقىتتى وتە
(سىن ەسىم) وتكىزەمىز. ءبىز... (كولىك ءتۇرى) وتىردىق.
... (قالاداعى ورىن) وتە ادەمى بولدى.
اسپان... (قانداي؟) ءتۇستى بولدى، كۇننىڭ كوزى (ەتىستىك).
وكىنىشكە وراي، اۋا - رايى بۇزىلىپ، (تابيعات قۇبىلىسى) جاۋدى.
ءبىز (قايدا؟) كەتتىك. مەنىڭ كۇنىم (سىن ەسىم) ءوتتى.
«كىم جىلدام؟» بولىمىندە «سۋرەتتى سويلەت» ويىنى ارقىلى ايتىلىم ارەكەتىن ورىندايمىز.
وقۋ – ينەمەن قۇدىق قازعانداي.
جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەس.
ءجۇز تەڭگەڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن
ءبىلىم – التىن قازىنا
«تاپقىرلىق» بولىمىندە تىڭدالىم ارەكەتىن ورىندايمىز.
«ءسوز ونەرى» بولىمىندە وقىلىم ارەكەتىن ورىندايمىز.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى 5 قىركۇيەك1872 جىلى، قازىرگى قوستاناي وبلىسى، جانگەلدى اۋدانى،اقكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاقتىڭ اقىنى، ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم، تۇركىتانۋشى، پۋبليسيست، پەداگوگ، اۋدارماشى، قوعام قايراتكەرى. قازاق حالقىنىڭ 20 عاسىردىڭ باسىنداعى ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى، مەملەكەت قايراتكەرى، قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ نەگىزىن سالۋشى عالىم، ۇلتتىق جازۋدىڭ رەفورماتورى، اعارتۋشى، الاش - وردا وكىمەتىنىڭ مۇشەسى.
ءوز تىلىمەن سويلەسكەن، ءوز تىلىمەن جازعان جۇرتتىڭ ۇلتتىعى ەش ۋاقىتتا ادامى قۇرىماي جوعالمايدى. ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا دا، جوعالۋىنا دا سەبەپ بولاتىن نارسەنىڭ ەڭ قۋاتتىسى – ءتىلى. ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى. ءوز ۇلتىنا باسقا جۇرتتى قوسامىن دەگەندەر اۋەلى سول جۇرتتىڭ ءتىلىن ازدىرۋعا تىرىسادى.
تاپسىرما:
- سان ەسىمدەردىڭ استىن سىزىڭىز.
- زات ەسىمدەردىڭ استىن سىزىڭىز.
- جاڭا سوزدەردىڭ استىن سىزىڭىز.
كاراوكەمەن «مەنىڭ ەلىم» ءانىن ايتۋ.
مىنە وسىلايشا «ءتىل – رۋحاني بايلىق» اتتى ساباعىمىز ءوز مارەسىنە دە كەلىپ جەتتى. ءتىل ءار ۇلتتىڭ قايتالانباس بايلىعى. ءتىل بار جەردە ۇلت تا، ەلدە، جەردە بولماق. تىلدەن ارتىق قازىنا، تىلدەن ارتىق قاسيەت جوق ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك.
قۇتتى بولسىن بارىڭە،
تىلدەر كۇنى - مەرەكە!
قازاقستان جەرىندە
بولسىن بىرلىك، بەرەكە
كوڭىل قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا كوپ - كوپ راحمەت!
بۋراباي اۋدانى تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ وقىتۋشىسى ماحمەتوۆا ا.س.
You Might Also Like
-
احمەت بايتۇرسىن ۇلى قازاقتىڭ ۇلى اعارتۋشىسى، ءىرى عالىم-لينگۆيست، تۇركىتانۋشى، اقىن، اۋدارماشى، ادەبيەت جيناۋشى ءھام زەرتتەۋشى، ءبىرقاتار وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىنىڭ اۆتورى. تۋعان جەرى بۇرىنعى تورعا...
