شىن شابىتتان تۋادى ولەڭ...
(اقىن گۇلجاۋھار سەيىتجانوۆانىڭ شىعارماشىلىعى حاقىندا)
پوەزيا سەزىمنەن تۋادى. بۇل رەتتە قالاي جانە نەلىكتەن دەپ سۇراۋدىڭ ءجونى جوق.
نالبيي
اقىندىق - اسقاق مۇرات. ونىڭ بيىگىنە جەتۋ نەمەسە ورلەۋدى بىلاي قويعاندا وسى ءبىر ارمان جولىن ومىرلىك ماقساتىڭ ەتىپ، تاڭداپ الۋ، جانە سول سارا جولمەن اينىماي العا تارتۋ كەز كەلگەننىڭ تاۋەكەل ەتەر ءىسى ەمەس. تەگىندە اقىن بولسام دەپ تالپىنۋ ىزگى ءۇمىت بولعانىمەن، ونىڭ جان كۇيىنىشى مەن ءسۇيىنىشى، جان تولقۋى مەن ارپالىسى ارمانشىل دا قيالشىل جان ءۇشىن از ازاپ اكەلمەيدى. ولەڭ - ءومىر بىردە سەنى وكسىتىپ جىلاتادى، تاعى بىردە جانىڭدى ءبىر جاسانتىپ، جۇباتىپ وتىرادى. ەڭ باستىسى، اقىن ءوزىنىڭ العان بەتىنەن تايمايتىن، قانداي جاعداي بولسا دا ولەڭ جازۋىن قويمايتىن رۋحى مىقتى، بالاۋسا بۇلاق قالپىنان ءومىر بويى اجىراماس سەزىمگە باي، اق ادال، ەڭبەكقور ءارى ىزدەنىمپاز ادام بولسا بولعانى.
بۇل قۇرعاق مورال، ارزان ءفالسافا رەتىندە ايتىلىپ وتىرعان جوق. ءوزىمىزدىڭ جەرلەسىمىز، بۇگىندە ءۇش بىردەي جىر كىتابىنىڭ اۆتورى گۇلجاۋھار سەيىتجانوۆانىڭ اقىندىق بولمىسىندا دا وسىنداي تابيعي جاراسىم بار. قولىمىزعا قالام الدىرعان گ.سەيىتجانوۆانىڭ وزىمىزگە جەرلەستىگى عانا ەمەس، ءبىرازدان بەرى ولەڭدى سەرىك ەتىپ كەلە جاتقان قالامگەر ەسىمىنىڭ جارىتىمدى اتالماي كەلە جاتقاندىعى. مىنە، وسىعان سەبەپ ىزدەدىك. قالاي بولعاندا دا، جوعارىداعى ءسوزىمىزدىڭ ساباعى - ادەبي سىن ايتىلمادى ەكەن دەپ ىركىلىپ، توقىراپ قالىپ جاتقان گۇلجاۋھار جوق. ويتەر بولسا، اقىن بولماس تا ەدى. قولىنا قالام الىپ جىر جازىپ، رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا كورىنىپ جۇرگەن قازاقتىڭ ارۋ قىزدارى ساناۋلى. ال مۇنىڭ ءۇش كىتابى شىقتى، ال سىنشىلار نازارىنا ىلىكپەۋى نەلىكتەن؟
بۇل ءۇشىن، بىزدىڭشە، اقىن قىز كىنالى ەمەس. ول ءوز جان الەمى، جۇرەك لۇپىلىمەن قالىڭ جىر سۇيەر قاۋىمعا ۇنەمى سىر شاشىپ كەلەدى. ونىڭ ءوز تىلسىمى، ءوز وقىرمانى، ءوز اعىسى مەن وزەنى، ءوز اۋەنى، سازى بار...اۋەن-سازى دەۋىمىزدەگى گاپ قانداي؟ گ.سەيىتجانوۆانىڭ ليريكالىق ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىبىنا زەر سالىپ كورىڭىز. مىنە، «تۇڭعىش» كىتابى قولىمدا. «بەلگىسىز سولدات»، «جالعىز كەمپىر»، «ادامدار»، «دومبىرا»، «وكپەلەمە»، «جۇرەگىم». ونىڭ ولەڭدەرىندە جاساندىلىق، ەش اسەر-شابىتسىز وزىنە زور سالىپ وتىرىپ قينالا جازۋ بەلگىسى جوق. ارينە، جەكەلەگەن ولەڭدەرىندە كوركەمدىك كومپونەنتتەردىڭ جەتىسپەي جاتقان تۇستارى كەزدەسۋى مۇمكىن. ءبىز مۇنى مۇلدە جوققا شىعارا المايمىز. ءبىراق، اڭگىمە باسقادا بولىپ وتىر. كەشەگى «توقىراۋ» اتالعان كەزەڭدەردە جازىلعان بۇل ولەڭدەردە بارىنەن بۇرىن ساياساتتىڭ، يدەولوگيانىڭ سارقىنشاقتارى جوقتىڭ قاسىندا. جالپىلاي العاندا اقىن ماحاببات، ىزگىلىك، قايىرىمدىلىق، ادىلەت، بەيبىتشىلىك تاقىرىپتارىن ولەڭدەرىنىڭ وزەگى ەتكەن. سوڭعى كىتاپتارىن «اقەركە»، «اق كوگەرشىن» اتاپتى. ىشىندەگى ولەڭدەر مازمۇنىنا جاراسىپ-اق تۇر. العاشقى تىرناقالدىسىنىڭ وزىندە جانىنىڭ ليريكالىق الەمىنەن سىر اڭعارتىپ ۇلگەرگەن اۆتوردىڭ كەيىنگى جيناقتارىندا ودان ارمەن شيراپ، قولتاڭباسى ايقىندالا تۇسكەنى اڭعارىلادى. «تۇڭعىشىندا»:
اراسىنا جاز، قىستىڭ سىنا قاعىپ،
بالاۋسا تال جەلپىندى تۇرا قالىپ.
العاش جاۋعان اق جاڭبىر ماڭعىستاۋدا
تەرەزەدەن بارادى جىلاپ اعىپ، -
(«ماڭعىستاۋ كوكتەمى»)
دەپ وبرازدى وي تۇيىندەسە، «اقەركەسىندە»:
جەتىمسىرەپ كارى ەمەن جىلاپ تۇردى،
تىنا قالىپ اق بۇلاق قۇلاق ءتۇردى...
و، تابيعات، قۋانىش ورتاق ەدى،
قايعىمىز دا ەكەن عوي ءبىر-اق ءتۇرلى، -
دەگەن جالعىز شۋماقپەن ادام بالاسىنىڭ دا تابيعاتپەن ەتەنە، جەر-انانىڭ ءون بويىنان جاراتىلعان قاۋىم ەكەندىگىن سىرشىل تىركەستەرمەن پايىمداتىپ وتەدى.
نەمەسە:
كوگوراي شالعىن، كوك مايسا،
دالانى گۇل كومكەرگەن.
قىردىڭ ءيىسى اڭقيدى
قىزعالداقتى ولكەمنەن.
كوكجيەكتى كۇن كەشىپ
بارا جاتىر بەلىنەن،
بال-بۇل جانىپ نۇر ءجۇزى
قۋانىشتان ورتەنگەن، -
سەكىلدى جولداردى سۇلۋ سۋرەت دەمەي كورىڭىز.
العاشقى ەكى جيناقتاعى نازىك سىرلى اۋەندەردى وقىعانىڭدا جانىڭدى تەربەتپەي قويمايدى. تەك ولەڭدى ءتۇسىنىپ وقي بىلسەڭىز، جەتىپ جاتىر. جىر جيناقتارىنان انشەيىندە كوپشىلىك جۇرت ۇركىپ جۇرەدى. بۇل، ءبىر جاعى، ولەڭدى، ادەبيەتتى تۇسىنبەۋشىلىك بولسا، ەكىنشىدەن سوڭعى جىلداردا حالقىمىزدىڭ ءتىلىن، ءدىنىن، ادەت-عۇرپىن ۇمىتا باستاعانىمىز سياقتى، جۇرتىمىزدىڭ التىن تامىر - پوەتيكالىق قۇدىرەتىن دە جاتسىنىپ، بويلارىن اۋلاق ۇستاي باستاعانى دەپ تۇسىنەمىز.
تاعى دا اۋەن-سازعا ۇڭىلەلىك: «ناز» دەگەن ولەڭنىڭ ءبىر جولى مىناداي:
وزەن، وزەن، جاسىرما،
جازىعىمدى ۇعىندىر،
كەلىپ ەدىم ادەيى
سىر تارتقالى بۇگىن ءبىر.
تىم بولماسا ءۇمىتتىڭ
ەتەگىنەن ۇستات تا،
ال ايتپەسە ءبىرجولا
دۇنيەدەن ءتۇڭىلدىر...
مىنە، وسىناۋ ءبىر عانا شۋماقتىڭ وزىنەن اقىننىڭ البىرت كوڭىلى، سىرشىل جان ءيىرىمى، تابيعي مىنەز-قۇلقى سەزىلىپ-اق تۇر. ساناسىندا ساۋلەسى بار وقىرمان دا مۇنداي جولداردى تەبىرەنە وقي وتىرىپ، ورامدى وي مەن اسەرلى سەزىم جەتەگىنە ەرەرى حاق.
اقىن ءوز جانىنىڭ تولعانىسىن پاش ەتسە دە، ونىڭ جىرلارى جالپىعا ورتاق رۋحاني قازىنا بولا بەرمەك. اقىن جانى نازىك، تولقىمالى. ول وزگەنىڭ دە قايعىسى مەن قۋانىشىن ءبولىسىپ، جىرىنا قوسا الادى. قالاي بولعاندا دا بارشانىڭ جانىنا جاعاتىن ولەڭ شىنايى تەبىرەنىستەن تۋادى.
مەن ءبىر نارسە اسەر ەتىپ، سەزىمىم ويانعاندا عانا قالامىمدى قولعا الامىن، - دەگەن ءبىر كەزدەسۋدە گ.سەيىتجانوۆا. - جاساندىلىققا جانىم قاس...
ءيا، اقىن جانى تولقىندارعا ۇقساس. گۇلجاۋھار اقىن دا ولەڭىندە بولسىن، ومىردە بولسىن اقىندىق بەينەسىن، سەزىمتال قالپىن جوعالتپاي كەلەدى. ونىڭ ولەڭدەرىنەن قانشاما مۇڭ، قانشاما سىر اقتارىلىپ تۇرسا دا، ول بوركەمىك ەمەس. ونىڭ وزىندىك اعىسى بار... سوڭعى جيناعىنىڭ «اق كوگەرشىن» اتالۋىنىڭ استارى مىنا ءبىر ولەڭدە جاتقان سياقتى. ءبىز ەڭ باستاپقى جانە سوڭعى شۋماقتى كەلتىردىك:
ءتاتتى ۇيقىدا جاتىرسىڭ بالبىراعان،
كوزىم تويماي قارايمىن كەلبەتىڭە.
كۇن استىندا جارالعان بارلىق ادام
نەگە ءار ءتۇرلى دەيمىن مەن ەندى وكىنە...
...ويناسىن باقىت ساۋلە جۇزىڭدە اسىل،
سەنەم مەن، ادىلەتتىڭ كۇشى بەرىك.
اسەم اۋەن - پىسىلىڭ بۇزىلماسىن،
ءجۇرسىن اق كوگەرشىندەر تۇسىڭە ەنىپ...
ءيا، اق كوگەرشىن - ادىلەت قۇسى. دۇنيەنىڭ بارشا قىزىعى، بار ءمانى سول بالا، سول بالانىڭ تىنىش ۇيقىسى. ونىڭ ءتامپىش مۇرنىنىڭ پىسىلىنان اسقان اسەم اۋەن جوق ەكەندىگى راس.اقىن سونى تاپ باسىپ تاۋىپ ايتىپتى.
جالپى، گ.سەيىتجانوۆانىڭ سوڭعى جيناعىنىڭ سالماعى باسىم. تاقىرىپ تا تەرەڭدەپ، سەزىمتالدىق ويلىلىققا ۇلاسا تۇسكەن، اقىننىڭ ومىرلىك كوزقاراسىنىڭ دا وتكىر سيپاتى سەزىلەدى. «جەتى نان»، «ۋاقىت»، «شىندىق»، «كاۆكاز»، «تاراسقا» سەكىلدى ءبىرقاتار ولەڭدەر تاقىرىپ، ءتۇيىن، كوركەمدىك جاعىنان ءتورت اياعىنان تەڭ باسىپ-اق تۇر. مۇنداي ولەڭدەردىڭ «اق كوگەرشىندە» كوبەيە ءتۇسۋى - ءوسۋدىڭ بەلگىسى. ەندەشە، بۇل قالىپتى ءبىر ىرعاقپەن (بالكىم، سان ىرعاقپەن) ولەڭ جازۋدى مۇرات-ماقسات تۇتۋمەن بىرگە ىزدەنىس جولى ارقىلى كىنامشىل، كىرشىكسىز، قاينار بۇلاقتاي، تۇنىق پوەزيا تابۋعا دەگەن قۇلشىنىس دەپ تە باعالاعانىمىز ءلازىم.
اسىلى، اقىنداردى كاتەگورياعا ءبولۋ دۇرىس ەمەس. اقىن حالىقتىڭ جۇرەگىنەن تابىلاتىن جىرلاردى دۇنيەگە اكەلسە، ول كوركەمدىك تالاپ پەن تالعام بيىگىنەن تابىلسا بولعانى. اقىنداردىڭ بارلىعى بىردەي تاستى جارىپ وسەتىن گۇل ەمەس. ءبىر ءتاۋىر اقىننىڭ تاماشا جىرلارىن وزگەشە ءبىر جىرلايتىن باسقا ءبىر اقىننىڭ تۇشىمدى شىعارمالارىمەن سالىستىرىپ قاراۋ - كوز قارىقتىرار جۇپارى اڭقىعان ەكى اسەم گۇلدى ساراپقا سالىپ، سالعىلاستىرعانمەن بىردەي. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، گ.سەيىتجانوۆا - ولەڭدە ءوز ءۇنى، وزىندىك ستيلىمەن وقىرماندار كوڭىلىنە جول تاۋىپ كەلە جاتقان قالامگەر. ولەڭدەرىنىڭ ءوسۋ رۋحى الدا بۇدان دا بيىك بەلەستەرگە قادام باسۋعا مۇمكىنشىلىگى بار ەكەندىگىنە سەندىرە تۇسەدى.
1991 جىل.
You Might Also Like
-
قازاقتا «اي ورتاق، كۇن ورتاق، جاقسى ورتاق» دەگەن تاۋىپ ايتىلعان تاماشا ءسوز بار. مىنە، وسى ءبىر ناقىل سوزدەگى مەن بىلەتىن جەردەگى ناعىز جاقسى - اقىن ايتۋار، ادام ايتۋار. مەن وسىناۋ تەڭىز ...
