سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ «شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ»
سىنىبى: 6 - سىنىپ. قازاق ادەبيەتى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: س. تورايعىروۆ. «شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ»
ساباقتىڭ ماقساتى:
1/سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ، ولەڭدەرىنىڭ يدەياسىن اشۋ، ولەڭدى ناقىشىنا كەلتىرە وتىرىپ نەگىزگى ءتۇيىنىڭ تابۋ.
2/وقۋشىلاردىڭ قوعامعا دەگەن وزىندىك كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتە وتىرىپ، ءتىل بايلىقتارىن دامىتۋ. ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
3/ولەڭ ارقىلى وقۋشىلار بويىندا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن وياتۋ، ادامگەرشىلىككە، ازاماتتىققا، ىشكى رۋحاني تازالىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، سكت، سىني تۇرعىدان ويلاۋ ستراتەگياسى، تالقىلاۋ
كورنەكىلىگى: سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستەلەر.
ساباقتىڭ بارىسى.
ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
جاڭا ساباق.
ا/- سۇلتانماحمۇت كىم؟
- قانداي ەڭبەگىن بىلەسىڭدەر؟
ءا/توپتاستىرۋ ستراتەگياسى. (1 - سلايد)
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى./ولەڭنىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرۋ/ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى ينتەراكتيۆتى تاقتادان س. تورايعىروۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان بەينەبايان ءجۇرىپ جاتادى. (2 - سلايد)
- ءحى عاسىر مەن حح عاسىر توعىسىندا ادەبيەت الەمىنە تىڭ وي اكەلگەن بىرنەشە ءبىرتۋار تۇلعالار بار. ولار شىعارمالارىنىڭ تاقىرىپتىق ماڭىزدىلىعىمەن، كوركەمدىك شەشىمدەرىمەن، جانرلىق ەرەكشەلىكتەرىمەن دارالانادى. قازاق حالقىنىڭ رۋحىن اسپانداتا كەلگەن وپتيميستىك كوزقاراستاعى اقىن - جازۋشىلار كوشى سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتان باستالادى. س. تورايعىروۆ - حالقىمىزدىڭ وي تىلەگىن ءبىلدىرىپ، كوزىن ناداندىقتان اشۋدى ارمان ەتكەن. اقىن ءوز اتىنان سويلەي وتىرىپ، سول داۋىردەگى ۇرپاقتىڭ مۇرات - ماقساتىن، ارمان - اڭسارىن جىرعا قوسادى.
XX عاسىرداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ ءىرى تۇلعاسى، اسا كورنەكتى اقىن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ 1893 جىلى 28 قازاندا كوكشەتاۋ وبلىسىنىڭ قىزىلتۋ اۋدانىندا تۋعان. ەكى جاسىندا شەشەدەن جەتىم قالعان سۇلتانماحمۇتتىڭ بالالىق شاعى باياناۋىلدا وتەدى. التى جاسىندا - حات تانىعان سۇلتانماحمۇت 1908 جىلى باياناۋىلدا ءابدىراحمان مولدانىڭ مەدرەسەسىندە ەكى - ءۇش جىل، 1911 جىلى جاڭاشا وقىعان نۇرعالي دەگەن مۇعالىمنەن ءبىر قىس وقيدى. ءپان نەگىزدەرىن ۇيرەنىپ، بىلىمگە دەگەن ىنتاسى ارتقان سۇلتانماحمۇت ودان ءارى وقۋىن جالعاستىرۋ ارمانىنا جەتە المايدى. ترويسك، سەمەي، تومسك سياقتى ءىرى قالالارعا بارىپ وقۋىن جالعاستىرۋعا نيەتتەنسە دە، قامقورشىسى مەن قارجىنىڭ جوقتىعىنان، تۇرمىستىڭ قيىنشىلىعىنان ول ماقساتى ورىندالمايدى. ءبىراق وپتيميست سۇلتانماحمۇت ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ كوپ وقىدى، عىلىمنىڭ ءارالۋان سالاسىنان حاباردار بولدى، ءسويتىپ زامانىنىڭ وقىمىستى جاستارىنىڭ بىرىنە اينالدى. سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ جاسىندا جابىسقان دەرت كەسەلىنەن 27 جاسىندا قايتىس بولدى. از جاساعانىنا قاراماي، ول قازاق پوەزياسى مەن پروزاسىن جاڭا ساتىعا كوتەرىپ كەتتى. رەاليست - اقىن XX عاسىردىڭ ادەبيەتىندە جاڭا جانرلار تۋعىزدى، رومان جانرىنىڭ، رەاليستىك پوەمانىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتتى.
كەستە. تىرەك سىزبا (3 - سلايد)
ولەڭدەرى
پوەمالارى
پروزاسى
«شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ»، «شاكىرت ويى» «اناۋ - مىناۋ»، «جارلاۋ»، «ءبىر ادامعا»، «بۇلار كىم؟» ت. ب «اداسقان ءومىر»، «كەدەي»، «ايتىس»، «قايعى»، «قامار سۇلۋ»،«كىم جازىقتى؟» «اۋىرماي ەسىمنەن جاڭىلعانىم»
« شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ»ولەڭىنىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالۋ.
بۇل ولەڭدى اقىن ءوزىنىڭ ۇستازى نۇرعاليعا ارناعان. ءوزىنىڭ دوسى، تۋىسى شايباي ايمانوۆقا حات ارقىلى جولداعان. ولەڭ 1913 جىلى جازىلىپ، 1922 جىلى قازان قالاسىندا «اداسقان ءومىر»كىتابىندا جاريالانعان. س. تورايعىروۆتىڭ «شىعامىن ءتىرى بولسام، ادام بولىپ» ولەڭىندەگى ليريكالىق قاھارمان – اقىننىڭ ءوزى، ياعني اقىننىڭ تۇلعاسى تانىلىپ تۇر. ليريكالىق شىعارمالاردا اقىن تۇلعاسى ولەڭ كەيىپكەرىمەن تۇتاسىپ، كىرىگىپ كەتەدى. اقىن ءوز اتىنان سويلەي وتىرىپ، سول داۋىردەگى ۇرپاقتىڭ مۇرات - ماقساتىن، ارمان - اڭسارىن، سەزىم - كۇيىن جىرعا قوسادى./ولەڭدى وقۋشىلارعا مانەرلەپ ايتىپ بەرەمىن.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان ولەڭ ءسوزى شىعىپ تۇرادى. (4 - سلايد)
شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ،
جۇرمەيمىن بۇل جيھاندا جامان بولىپ.
جاتقانىم كوردە تىنىش جاقسى ەمەس پە،
جۇرگەنشە ءومىر ءسۇرىپ نادان بولىپ.
مەن بالاڭ جارىق كۇندە ساۋلە قۋعان،
الۋعا كۇندى بارىپ بەلدى بۋعان.
جۇلدىز بولىپ كورمەيمىن ەلدىڭ بەتىن،
بولماسام تولعان ايداي بالقىپ تۋعان.
بۇل ءسوزىم اسىپ ايتقان اسىلىق ەمەس،
ويىندا وتى بارلار اسىلىق دەمەس.
تەبەم دەپ ءتىرى بولسام ناداندىقتى،
سەرت ەتىپ ءوز - وزىمە ەتكەم ەگەس.
كىتاپپەن جۇمىس. 1 - 2 وقۋشىعا مانەرلەپ وقىتۋ.
توپتىق جۇمىس. س. تورايعىروۆ. «شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ» ولەڭ قۇرلىسىنا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساۋ. (5 - سلايد)
1. اۆتورى - س. تورايعىروۆ.
2. تاقىرىبى - ادامدىق
3. جانر ءتۇرى - ولەڭ
4. يدەياسى - ءبىلىم - عىلىمعا، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىق
5. شۋماق - 3
6. تارماق - 4
7. بۋناق سانى - 3 بۋناقتى
8. بۋىن سانى - 11
9. ۇيقاس - ا/ا/ب/ا/- قارا ولەڭ ۇيقاسى
10. ادەبي - تەوريالىق ۇعىمدار - ەپيتەت، تەڭەۋ - كوردە تىنىش جاتۋ،
جارىق كۇندە ساۋلە قۋعان،
الۋعا كۇندى بارىپ بەلدى بۋعان،
تولعان ايداي بالقىپ تۋعان،
ويىندا وتى بارلار، ناداندىقتى تەبۋ
ابايدىڭ ون جەتىنشى قارا ءسوزىنىڭ ءماتىنى كورسەتىلىپ، سۇلتانماحمۇت يدەياسىمەن ۇندەستىگىن تانۋ. (5 - سلايد)
ۆەنن دياگرامماسى
وي سەرگىتۋ. وقۋشىلار ءوز ويىن ءبىلدىرىپ، اشىق پىكىرلەسەدى (4 - سلايد)
وسى ولەڭنىڭ مازمۇنى قالاي اسەر ەتتى؟
كىم بولۋدى ارماندايسىڭدار؟
اقىننىڭ ايتايىن دەگەن ويى نە؟
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى:
- س. تورايعىروۆ حح عاسىردىڭ باسىنداعى قوعامدىق ساياسي جانە تاريحي - الەۋمەتتىك وقيعالارعا جانە قازاق جەرىنىڭ وزگەرىستەرگە ءوزىنىڭ ازاماتتىق اقىندىق ءۇنىن قوسقان تالانتتى قازاق اقىندارىنىڭ قاتارىنا جاتادى. سۇلتانماحمۇت قازاقتىڭ جىر - دارياسىن قۇرايتىن ۇلكەن، اساۋ ارنالى وزەننىڭ ءبىرى بولىپ قالماق. ول حالىق جۇرەگىنەن قۇرمەتتى ورىن الادى.
ۇيگە تاپسىرما.
«كىم بولام»تاقىرىبىنا ەسسە جازۋ
باعالاۋ.
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى، ميالى سەلوسى
ح. دوسمۇحامەد ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ارىستانعالييەۆا انار التىباي قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: س. تورايعىروۆ. «شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ»
ساباقتىڭ ماقساتى:
1/سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ، ولەڭدەرىنىڭ يدەياسىن اشۋ، ولەڭدى ناقىشىنا كەلتىرە وتىرىپ نەگىزگى ءتۇيىنىڭ تابۋ.
2/وقۋشىلاردىڭ قوعامعا دەگەن وزىندىك كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتە وتىرىپ، ءتىل بايلىقتارىن دامىتۋ. ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
3/ولەڭ ارقىلى وقۋشىلار بويىندا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن وياتۋ، ادامگەرشىلىككە، ازاماتتىققا، ىشكى رۋحاني تازالىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، سكت، سىني تۇرعىدان ويلاۋ ستراتەگياسى، تالقىلاۋ
كورنەكىلىگى: سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستەلەر.
ساباقتىڭ بارىسى.
ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
جاڭا ساباق.
ا/- سۇلتانماحمۇت كىم؟
- قانداي ەڭبەگىن بىلەسىڭدەر؟
ءا/توپتاستىرۋ ستراتەگياسى. (1 - سلايد)
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى./ولەڭنىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرۋ/ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى ينتەراكتيۆتى تاقتادان س. تورايعىروۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان بەينەبايان ءجۇرىپ جاتادى. (2 - سلايد)
- ءحى عاسىر مەن حح عاسىر توعىسىندا ادەبيەت الەمىنە تىڭ وي اكەلگەن بىرنەشە ءبىرتۋار تۇلعالار بار. ولار شىعارمالارىنىڭ تاقىرىپتىق ماڭىزدىلىعىمەن، كوركەمدىك شەشىمدەرىمەن، جانرلىق ەرەكشەلىكتەرىمەن دارالانادى. قازاق حالقىنىڭ رۋحىن اسپانداتا كەلگەن وپتيميستىك كوزقاراستاعى اقىن - جازۋشىلار كوشى سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتان باستالادى. س. تورايعىروۆ - حالقىمىزدىڭ وي تىلەگىن ءبىلدىرىپ، كوزىن ناداندىقتان اشۋدى ارمان ەتكەن. اقىن ءوز اتىنان سويلەي وتىرىپ، سول داۋىردەگى ۇرپاقتىڭ مۇرات - ماقساتىن، ارمان - اڭسارىن جىرعا قوسادى.
XX عاسىرداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ ءىرى تۇلعاسى، اسا كورنەكتى اقىن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ 1893 جىلى 28 قازاندا كوكشەتاۋ وبلىسىنىڭ قىزىلتۋ اۋدانىندا تۋعان. ەكى جاسىندا شەشەدەن جەتىم قالعان سۇلتانماحمۇتتىڭ بالالىق شاعى باياناۋىلدا وتەدى. التى جاسىندا - حات تانىعان سۇلتانماحمۇت 1908 جىلى باياناۋىلدا ءابدىراحمان مولدانىڭ مەدرەسەسىندە ەكى - ءۇش جىل، 1911 جىلى جاڭاشا وقىعان نۇرعالي دەگەن مۇعالىمنەن ءبىر قىس وقيدى. ءپان نەگىزدەرىن ۇيرەنىپ، بىلىمگە دەگەن ىنتاسى ارتقان سۇلتانماحمۇت ودان ءارى وقۋىن جالعاستىرۋ ارمانىنا جەتە المايدى. ترويسك، سەمەي، تومسك سياقتى ءىرى قالالارعا بارىپ وقۋىن جالعاستىرۋعا نيەتتەنسە دە، قامقورشىسى مەن قارجىنىڭ جوقتىعىنان، تۇرمىستىڭ قيىنشىلىعىنان ول ماقساتى ورىندالمايدى. ءبىراق وپتيميست سۇلتانماحمۇت ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ كوپ وقىدى، عىلىمنىڭ ءارالۋان سالاسىنان حاباردار بولدى، ءسويتىپ زامانىنىڭ وقىمىستى جاستارىنىڭ بىرىنە اينالدى. سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ جاسىندا جابىسقان دەرت كەسەلىنەن 27 جاسىندا قايتىس بولدى. از جاساعانىنا قاراماي، ول قازاق پوەزياسى مەن پروزاسىن جاڭا ساتىعا كوتەرىپ كەتتى. رەاليست - اقىن XX عاسىردىڭ ادەبيەتىندە جاڭا جانرلار تۋعىزدى، رومان جانرىنىڭ، رەاليستىك پوەمانىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتتى.
كەستە. تىرەك سىزبا (3 - سلايد)
ولەڭدەرى
پوەمالارى
پروزاسى
«شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ»، «شاكىرت ويى» «اناۋ - مىناۋ»، «جارلاۋ»، «ءبىر ادامعا»، «بۇلار كىم؟» ت. ب «اداسقان ءومىر»، «كەدەي»، «ايتىس»، «قايعى»، «قامار سۇلۋ»،«كىم جازىقتى؟» «اۋىرماي ەسىمنەن جاڭىلعانىم»
« شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ»ولەڭىنىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالۋ.
بۇل ولەڭدى اقىن ءوزىنىڭ ۇستازى نۇرعاليعا ارناعان. ءوزىنىڭ دوسى، تۋىسى شايباي ايمانوۆقا حات ارقىلى جولداعان. ولەڭ 1913 جىلى جازىلىپ، 1922 جىلى قازان قالاسىندا «اداسقان ءومىر»كىتابىندا جاريالانعان. س. تورايعىروۆتىڭ «شىعامىن ءتىرى بولسام، ادام بولىپ» ولەڭىندەگى ليريكالىق قاھارمان – اقىننىڭ ءوزى، ياعني اقىننىڭ تۇلعاسى تانىلىپ تۇر. ليريكالىق شىعارمالاردا اقىن تۇلعاسى ولەڭ كەيىپكەرىمەن تۇتاسىپ، كىرىگىپ كەتەدى. اقىن ءوز اتىنان سويلەي وتىرىپ، سول داۋىردەگى ۇرپاقتىڭ مۇرات - ماقساتىن، ارمان - اڭسارىن، سەزىم - كۇيىن جىرعا قوسادى./ولەڭدى وقۋشىلارعا مانەرلەپ ايتىپ بەرەمىن.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان ولەڭ ءسوزى شىعىپ تۇرادى. (4 - سلايد)
شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ،
جۇرمەيمىن بۇل جيھاندا جامان بولىپ.
جاتقانىم كوردە تىنىش جاقسى ەمەس پە،
جۇرگەنشە ءومىر ءسۇرىپ نادان بولىپ.
مەن بالاڭ جارىق كۇندە ساۋلە قۋعان،
الۋعا كۇندى بارىپ بەلدى بۋعان.
جۇلدىز بولىپ كورمەيمىن ەلدىڭ بەتىن،
بولماسام تولعان ايداي بالقىپ تۋعان.
بۇل ءسوزىم اسىپ ايتقان اسىلىق ەمەس،
ويىندا وتى بارلار اسىلىق دەمەس.
تەبەم دەپ ءتىرى بولسام ناداندىقتى،
سەرت ەتىپ ءوز - وزىمە ەتكەم ەگەس.
كىتاپپەن جۇمىس. 1 - 2 وقۋشىعا مانەرلەپ وقىتۋ.
توپتىق جۇمىس. س. تورايعىروۆ. «شىعامىن ءتىرى بولسام ادام بولىپ» ولەڭ قۇرلىسىنا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساۋ. (5 - سلايد)
1. اۆتورى - س. تورايعىروۆ.
2. تاقىرىبى - ادامدىق
3. جانر ءتۇرى - ولەڭ
4. يدەياسى - ءبىلىم - عىلىمعا، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىق
5. شۋماق - 3
6. تارماق - 4
7. بۋناق سانى - 3 بۋناقتى
8. بۋىن سانى - 11
9. ۇيقاس - ا/ا/ب/ا/- قارا ولەڭ ۇيقاسى
10. ادەبي - تەوريالىق ۇعىمدار - ەپيتەت، تەڭەۋ - كوردە تىنىش جاتۋ،
جارىق كۇندە ساۋلە قۋعان،
الۋعا كۇندى بارىپ بەلدى بۋعان،
تولعان ايداي بالقىپ تۋعان،
ويىندا وتى بارلار، ناداندىقتى تەبۋ
ابايدىڭ ون جەتىنشى قارا ءسوزىنىڭ ءماتىنى كورسەتىلىپ، سۇلتانماحمۇت يدەياسىمەن ۇندەستىگىن تانۋ. (5 - سلايد)
ۆەنن دياگرامماسى
وي سەرگىتۋ. وقۋشىلار ءوز ويىن ءبىلدىرىپ، اشىق پىكىرلەسەدى (4 - سلايد)
وسى ولەڭنىڭ مازمۇنى قالاي اسەر ەتتى؟
كىم بولۋدى ارماندايسىڭدار؟
اقىننىڭ ايتايىن دەگەن ويى نە؟
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى:
- س. تورايعىروۆ حح عاسىردىڭ باسىنداعى قوعامدىق ساياسي جانە تاريحي - الەۋمەتتىك وقيعالارعا جانە قازاق جەرىنىڭ وزگەرىستەرگە ءوزىنىڭ ازاماتتىق اقىندىق ءۇنىن قوسقان تالانتتى قازاق اقىندارىنىڭ قاتارىنا جاتادى. سۇلتانماحمۇت قازاقتىڭ جىر - دارياسىن قۇرايتىن ۇلكەن، اساۋ ارنالى وزەننىڭ ءبىرى بولىپ قالماق. ول حالىق جۇرەگىنەن قۇرمەتتى ورىن الادى.
ۇيگە تاپسىرما.
«كىم بولام»تاقىرىبىنا ەسسە جازۋ
باعالاۋ.
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى، ميالى سەلوسى
ح. دوسمۇحامەد ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ارىستانعالييەۆا انار التىباي قىزى
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ادەبي جانە تاريحي اقيقات. ءىلياس جانسۇگىروۆ«قۇلاگەر» پوەماسى
-
ءى كىشى «كوبەلەكتەر» توبىنىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ تەحنولوگيالىق كارتاسى
