ءسۇيىنباي ارون ۇلى (1815 - 1898 ج. ج)
ءسۇيىنباي ارون ۇلى (1815 - 1898 ج. ج) سلايد
ءسۇيىنباي – ايتىس ونەرىنىڭ التىن دىڭگەگى.
(م. اۋەزوۆ.)
ءسۇيىنباي ارون ۇلى الاتاۋدىڭ اسا سۇلۋ بەتباۋىر بوكتەرىندەگى الماتىعا ءتيىپ تۇرعان قاراقىستاق اۋىلىنىڭ بۇلاق دەگەن جەرىندە 1815 جىلى تۋىپ، 1898 جىلى 83 جاسىندا دۇنيە سالعان. بولاشاق داڭقتى جىراۋ جاسىندا جوقشىلىق تاۋقىمەتىن كوپ تارتقان. جاستاي جەتىم قالىپ، بايدىڭ مالىن باعىپ، تاماعىن اسىراعان.
ءسۇيىنباي 13 - 15 جاسىنان اقىندىق جولىن قۋادى. باياعىنىڭ نەشە الۋان جىر - داستاندارىن، اڭىز - قيسسالارىن جيىن - تويلاردا جاتقا ايتىپ، ءوز جانىنان دا شىعارادى.
قارشادايىنان قولىنا دومبىرا الىپ، ولەڭدى ءومىر سەرىك ەتكەن جىراۋدىڭ 60 جىلدان استام ۋاقىت بويى توقتاۋسىز شىعارعان جىر مۇراسى ۇشان - تەڭىز بولعان. "سوققان جەلدەي، اققان سەلدەي" ورەن جۇيرىكتىڭ اقىندارمەن ايتىستارى، ەل قورعاعان ەرلەرگە ارناعان ۇزاق جىرلارى، ارناۋ، سىقاق - سىن، مىنەزدەمە، قاعىتپا ولەڭدەرى، ءومىر تۋرالى تولعانىستارى وتە كوپ بولعان.
شىعارماشىلىعى
ءسۇيىنباي – XIX عاسىردىڭ 30 - جىلدارىنان 80 - جىلداردىڭ سوڭىنا دەيىن الپىس جىلدان استام ىركىلىسسىز جىرلاعان، ايتىستا جەڭىلىپ كورمەگەن اسا كورنەكتى اقىن - جىراۋ. ونىڭ ولەڭدەرى مەن ايتىستارىندا XIX عاسىرداعى قازاق ەلىنىڭ ءومىر - تىرشىلىگى، ارمان - مۇراتى كورىنىس تاپقان. جاسىنان قولىندا بيلىگى مەن بايلىعى بارلاردىڭ كەدەي - كەپشىككە كورسەتكەن زورلىق - زومبىلىعىن، الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتى كورىپ - ءبىلىپ وسكەن ول قارا حالىقتىڭ جوقشىسى بولدى. بي مەن بەكتىڭ، اتقا مىنەرلەردىڭ حالىققا جاساعان قياناتتارىن الماستاي وتكىر جىرلارمەن ەستەن كەتپەستەي قىپ بەتىنە باستى.
ەل بىرلىگىن، ونىڭ تاۋەلسىزدىگىن، سول جولداعى ەرلەردىڭ جانقيارلىعىن تالماي جىرلادى. ول ءوزىنىڭ بۇل بيىك ادامگەرشىلىك - ەتيكالىق ۇستانىمىن جولىن قۋعان تالانتتى شاكىرتتەرىنىڭ كوكىرەگىنە قۇيىپ وتىرعان. قاراتاي، وتەگەن، سۇرانشى، ساۋىرىق، سىپاتاي سياقتى جوڭعار قالماقتارىنا سوققى بەرگەن، جەتىسۋدى قوقان باسقىنشىلارىنان ازات ەتكەن داڭقتى باتىرلار جايىندا جامبىل باستاعان كەيىنگى اقىندار ءسۇيىنبايدان قالعان ۇلگىمەن جىرلاعان. قىرعىز ەپوسى "ماناس"، كونە تۇركىلىك "كورۇعلى"، ءتۇبى شىعىستىق "شاحناما"، "توتىنىڭ توقسان تاراۋى" ءتارىزدى ۇلى تۋىندىلاردى جىرلاپ، كەلەسى ۇرپاققا جەتكىزگەن.
قورىتىندى
ءسۇيىنباي – ءىرى اقىن. سوندىقتان ونىڭ قوزعاعان تاقىرىپ، كوتەرگەن ماسەلەلەرى دە ءىرى بولىپ كەلەدى، سوعان وراي ويى دا ورەلى، ءتىلى دە ورنەكتى شىعادى.
ءسۇيىنباي ۇنەمى حالىققا ارقا سۇيەپ، رۋ ەمەس، تايپا ەمەس، تۇتاس ەلدىڭ مۇددەسىن جىرلايدى، ەل ءۇشىن وتتان دا، سۋدان دا تايىنباي، ءومىرىن قيعان ەرلەردى ماداقتايدى. ەلدىك، ەرلىك يدەياسى – ءسۇيىنبايدىڭ ولەڭدەرى مەن جىر - داستاندارىنىڭ، ايتىستارىنىڭ ءون بويىنا تارتىلعان وزەكتى يدەياسى.
اقىن شىعارمالارىنىڭ ءبىر پاراسى وسى ەلدىك پەن ەرلىك تاقىرىبىنا ارنالعان. سولاردىڭ ىشىندە ەلدىك پەن ەرلىكتىڭ گيمنى ىسپەتتى "ءبورىلى مەنىڭ بايراعىم" ولەڭىنىڭ ورنى بولەك. وندا ءبىر تايپا ەلدىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قازاقتىڭ، تۇپكى تەگى – كوك بورىگە سيىنعان، ونىڭ باسىن تۋ ەتىپ، تۇلپار ءمىنىپ، ەلىن قورعاعان سوناۋ ءحۇن - تۇركى زامانىنان قانىنا سىڭگەن حالىق رۋحى ەسىپ تۇر.
ءسۇيىنباي – ايتىس ونەرىنىڭ التىن دىڭگەگى.
(م. اۋەزوۆ.)
ءسۇيىنباي ارون ۇلى الاتاۋدىڭ اسا سۇلۋ بەتباۋىر بوكتەرىندەگى الماتىعا ءتيىپ تۇرعان قاراقىستاق اۋىلىنىڭ بۇلاق دەگەن جەرىندە 1815 جىلى تۋىپ، 1898 جىلى 83 جاسىندا دۇنيە سالعان. بولاشاق داڭقتى جىراۋ جاسىندا جوقشىلىق تاۋقىمەتىن كوپ تارتقان. جاستاي جەتىم قالىپ، بايدىڭ مالىن باعىپ، تاماعىن اسىراعان.
ءسۇيىنباي 13 - 15 جاسىنان اقىندىق جولىن قۋادى. باياعىنىڭ نەشە الۋان جىر - داستاندارىن، اڭىز - قيسسالارىن جيىن - تويلاردا جاتقا ايتىپ، ءوز جانىنان دا شىعارادى.
قارشادايىنان قولىنا دومبىرا الىپ، ولەڭدى ءومىر سەرىك ەتكەن جىراۋدىڭ 60 جىلدان استام ۋاقىت بويى توقتاۋسىز شىعارعان جىر مۇراسى ۇشان - تەڭىز بولعان. "سوققان جەلدەي، اققان سەلدەي" ورەن جۇيرىكتىڭ اقىندارمەن ايتىستارى، ەل قورعاعان ەرلەرگە ارناعان ۇزاق جىرلارى، ارناۋ، سىقاق - سىن، مىنەزدەمە، قاعىتپا ولەڭدەرى، ءومىر تۋرالى تولعانىستارى وتە كوپ بولعان.
شىعارماشىلىعى
ءسۇيىنباي – XIX عاسىردىڭ 30 - جىلدارىنان 80 - جىلداردىڭ سوڭىنا دەيىن الپىس جىلدان استام ىركىلىسسىز جىرلاعان، ايتىستا جەڭىلىپ كورمەگەن اسا كورنەكتى اقىن - جىراۋ. ونىڭ ولەڭدەرى مەن ايتىستارىندا XIX عاسىرداعى قازاق ەلىنىڭ ءومىر - تىرشىلىگى، ارمان - مۇراتى كورىنىس تاپقان. جاسىنان قولىندا بيلىگى مەن بايلىعى بارلاردىڭ كەدەي - كەپشىككە كورسەتكەن زورلىق - زومبىلىعىن، الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتى كورىپ - ءبىلىپ وسكەن ول قارا حالىقتىڭ جوقشىسى بولدى. بي مەن بەكتىڭ، اتقا مىنەرلەردىڭ حالىققا جاساعان قياناتتارىن الماستاي وتكىر جىرلارمەن ەستەن كەتپەستەي قىپ بەتىنە باستى.
ەل بىرلىگىن، ونىڭ تاۋەلسىزدىگىن، سول جولداعى ەرلەردىڭ جانقيارلىعىن تالماي جىرلادى. ول ءوزىنىڭ بۇل بيىك ادامگەرشىلىك - ەتيكالىق ۇستانىمىن جولىن قۋعان تالانتتى شاكىرتتەرىنىڭ كوكىرەگىنە قۇيىپ وتىرعان. قاراتاي، وتەگەن، سۇرانشى، ساۋىرىق، سىپاتاي سياقتى جوڭعار قالماقتارىنا سوققى بەرگەن، جەتىسۋدى قوقان باسقىنشىلارىنان ازات ەتكەن داڭقتى باتىرلار جايىندا جامبىل باستاعان كەيىنگى اقىندار ءسۇيىنبايدان قالعان ۇلگىمەن جىرلاعان. قىرعىز ەپوسى "ماناس"، كونە تۇركىلىك "كورۇعلى"، ءتۇبى شىعىستىق "شاحناما"، "توتىنىڭ توقسان تاراۋى" ءتارىزدى ۇلى تۋىندىلاردى جىرلاپ، كەلەسى ۇرپاققا جەتكىزگەن.
قورىتىندى
ءسۇيىنباي – ءىرى اقىن. سوندىقتان ونىڭ قوزعاعان تاقىرىپ، كوتەرگەن ماسەلەلەرى دە ءىرى بولىپ كەلەدى، سوعان وراي ويى دا ورەلى، ءتىلى دە ورنەكتى شىعادى.
ءسۇيىنباي ۇنەمى حالىققا ارقا سۇيەپ، رۋ ەمەس، تايپا ەمەس، تۇتاس ەلدىڭ مۇددەسىن جىرلايدى، ەل ءۇشىن وتتان دا، سۋدان دا تايىنباي، ءومىرىن قيعان ەرلەردى ماداقتايدى. ەلدىك، ەرلىك يدەياسى – ءسۇيىنبايدىڭ ولەڭدەرى مەن جىر - داستاندارىنىڭ، ايتىستارىنىڭ ءون بويىنا تارتىلعان وزەكتى يدەياسى.
اقىن شىعارمالارىنىڭ ءبىر پاراسى وسى ەلدىك پەن ەرلىك تاقىرىبىنا ارنالعان. سولاردىڭ ىشىندە ەلدىك پەن ەرلىكتىڭ گيمنى ىسپەتتى "ءبورىلى مەنىڭ بايراعىم" ولەڭىنىڭ ورنى بولەك. وندا ءبىر تايپا ەلدىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قازاقتىڭ، تۇپكى تەگى – كوك بورىگە سيىنعان، ونىڭ باسىن تۋ ەتىپ، تۇلپار ءمىنىپ، ەلىن قورعاعان سوناۋ ءحۇن - تۇركى زامانىنان قانىنا سىڭگەن حالىق رۋحى ەسىپ تۇر.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
