InfoHub Logo

اسا ورنەكتى، الەمىش اجارلى عۇمىر كۇمبەزىندە ءداۋىر باۋرايىنان قۇتايىپ، كەرىش ۋاقىتقا ءىز سالعان، كەنىش كوڭىلدىڭ قىرتىسىن جازىپ،  ادامزات  اماناتىن ايعاقتاعان وشپەس ءىز بار. كەزەڭدەردەن قونىپ، داۋىرلەردەن تۇسكەن – ءزامانسوز. بىزدىڭشە، تاڭبالى حات، تانىمدى پۋبليسيستيكا، كەسىمدى پىكىر.  عاراساتقا دەيىنگى ادامزات بالاسىنىڭ اق قاعاز بەتىندەگى ۇندەۋى، جوعىنا جاماۋ، بارىنا ساۋاپ ارقالاعان قۇتپاراق.  اباي بابام اتاعان كەلەر زامان – كوك تۇماننىڭ ولشەمىنەن بولەك، وتكەن مەن بۇگىننىڭ جادناماسى، ۇلتقا ۇستاحانا، جازارمانعا – قامساۋ ساراي. قيسىندى، سۇلۋ بولعانى ءوز الدىنا، جاننىڭ سارايى. باعامداسام، عۇمىرىندا قاناتىمەن پاراسات مەكەنىن قاپقان كوڭىل قۇسىن ءوز كوكىرەگىندە ۇيالاتقان ءابىش كەكىلباي ۇلى جانسارايىنىنان وسىنداي بيىك لەپ بايقالادى. جۇرەككە جىلى، جانعا جايلى جەلەمىك.  حالىققا تىنىس، ۇلتقا سايا. «ارعا تارتپاي ارمان تۇل، نامىس قۋماي ماقسات تۇل!» – دەيدى «ۇلتتىق نامىس تۋرالى ويلاساق» تۇرىپتى تولعامىنىڭ ءالقيسساسىندا ءابىش كەكىلباي ۇلى. جازارمان ءۇشىن بۇل اتاۋلى جەزايىر ۇران ۇلت مىنبەرىندەگى تۇتاس بورىشتىڭ جولاشارى، اينىماس پەيىل، اقجولتاي نيەتتىڭ تۇنىعى. احاڭ، احمەت بايتۇرسىن ۇلى، ايتقان كوسەمسوزدىڭ ناق مۇراتى ءارى جازۋمەن ايتىلىپ، جۇرەكپەن جەتكەن تىركەس. قازاق ءزامانسوزىنىڭ ۇرپاق اۋىسىپ، ءداۋىر كوشكەن وتكەلەك شاعى – تاۋەلسىز كەزەڭنىڭ العاشقى ادىمىندا كوتەرگەن جۇگى. حالىقتىق ماقسات، ەلدىك مۇددە تۇرعىسىنداعى اقيناق ءسوز.

«تاريحتا «كىندىك كەزەڭ» دەپ سانالاتىن تۇستار بولادى. وندايدا بەلگىلى ءبىر ساياسي قۇرىلىستىڭ عانا ەمەس، كۇللى قوعامدىق تىرشىلىكتىڭ وزگەرۋى تالاپ ەتىلەدى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى باستان كەشىپ وتىرعان كوپ رەتتە سونداي كىندىك كەزەڭدى ەسكە سالادى. بۇل ورايدا ءجيى تالاس تۋدىرىپ جۇرگەن ماسەلە – ۇلتتىق مەملەكەت يدەياسى... ال ۇلتتىق سانا دەگەنىمىزدىڭ ءوزى دە،.. ءار ۇلتتىڭ ءوز تىرشىلىگىن ءوزى باعدارلاۋى، ءوزىنىڭ بارار جەرىن، شىعار بيىگىن ءوزى بەلگىلەۋى، ءوزىنىڭ الدىنا ماقسات قويا ءبىلۋى عوي» دەگەن بيىك پاراسات يىرىمىندە شىنىققان ازاماتتىق ويلار – ۇلتتىق مەملەكەت ۇستىنى:  ۇلتتىق قۇندىلىق پەن ۇلتتىق سانا بيىگىندە قىلاڭ بەرەدى. ويتكەنى، پۋبليسيستيكاداعى باستى قۇندىلىق – ۋاقىت. ۋاقىت دارگەيىندە بايىپتى،  ەكشەۋ-دالدىكپەن ايتىلعان ابەڭنىڭ تولعامى تاربيەلى-تاعىلىمدى مانىمەن قوسا، وتكەلەك كەزەڭنىڭ اجارى، دەموكراتيالىق سۇرلەۋدە حالىقتى جارىققا جەتەلەۋدى ماقسات تۇتقان پەيىل، بولاشاققا سەنىم بولدى. بۇل ورايدا، «پۋبليسيستيكانىڭ فۋنكسياسى – قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋعا اسەر ەتۋ ارقىلى قوعامدىق سانا مەن قوعامدىق پراكتيكاعا ىقپال جاساۋ» دەيدى عالىم تاۋمان اماندوسوۆ.

كوسەمسوزشىنىڭ كوركەم-پۋبليسيستيكالىق جانرداعى تولعامعا قۇرىلعان ەڭبەگىنىڭ نەگىزگى ارقاۋى – دەموكراتيا اياسىنداعى تاۋەلسىز ۇلت قالىپتاستىرۋ.  بارلىعىنان بيىك مۇرات، بەرەكەگە تولى بورىش. ءبىر باسىلىم ءۇشىن  ەمەس، بار قازاقتىڭ ۇدەسىنە. ساياسي-يدەولوگيالىق تاراپتا ىشكى مادەنيەت پەن پاراسات قاعيداسىنا قۇرىلعان ۇلتتىق سانا – ءوز شاڭىراعىڭنىڭ كەنەرىن ايشىقتاۋداعى باستى العىشارت ەكەنىن ءابىش كەكىلباي ۇلى دالدىكپەن كورسەتىپ وتىر. مۇنى «قازاق قالاي ورىستاندىرىلدى؟» بايانىندا اقساقال مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلى قوستايدى، ۇلتتىق سانا – «سانالى تىرشىلىك يەسىنىڭ رۋحاني دامۋ جولىنداعى ۇلى تابىسى» –  دەيدى، ونى وركەنيەتتىڭ مايەگىنە بالاپ، قازاقى سانا ەجەلى داۋىردەن قالىپتالعانىن ايتايدى. «ءجۇز ءتىلدى پلانەتا، دوستىق لابوروتورياسى سانالىپ كەلگەن قازاقستانداعى قاعاجۋ كورگەن ۇلتتىق سانانىڭ الگىندەي ءوز مۇڭىن مۇڭداي باستاعانى «قىزىل مەتروپولياعا» جەر استىنان جىك شىققانداي كورىندى» دەپ جالعايدى كوسەمسوزشى كەكىلباي ۇلى. كەنەزەسى كەپكەن رۋحانيات القابىنداعى بۋالدىر تۇماننان ۇلتتىق سانا تاسقاينارىن تەك ازاماتتىق دەڭگەي دوڭەسىنە اياق باسقاندار عانا اڭدايدى. ءابىش كەكىلباي ۇلى – ۇلت مۇراتىنا كەلگەندە قىراعى جازارمان. ونىڭ جانارى مۇنار شالعان ءداۋىر كەڭىستىگىنەن ۇلتى ءۇشىن بولاشاققا قاجەتتىنى تاڭداپ الادى. ەندەشە، بىزدەگى تاۋەلسىز ەل بولۋدىڭ العىشارتتى وي-تولعامداعى ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ ينتەللەكتۋال ورەسى، ادامدىق كەلبەتىمەن تاڭباعا تۇسكەن ايشىقتى ءىز بولدى. وركەنيەت ءۇشتاعانىنىڭ  تۇرعىسى: ۇلتتىق مەملەكەت پەن سانا دەدىك، ءابىش كەكىلباي ۇلى اڭداۋىنداعى ءۇشىنشى تۇرعىڭىز – ءتىل بولىپتى. «ۇلتتىق ءتىلدى جەتىلدىرمەي تۇرىپ، ۇلتتىق دامۋ ويداعىداي ورىستەي الماقشى ەمەس. ءبىزدىڭ دەموكراتيالىق زاماندا حالىقتىڭ جاپپاي ءبىلىم الۋى انا تىلىندە ساباق بەرۋ ارقىلى عانا جۇزەگە اسارى حاق. باسقا تىلدە ءبىلىم الۋ – ەجەلگى ماعۇرىپ اراپتارىنىڭ تىلىمەن ايتقانداي، حاسسالىق ءبىلىم الۋعا ءتان قۇبىلىس. پۋبليسيستيكانىڭ ۇيىمداستىرۋشى-ناسيحاتتىق فۋنكسياسى. پىكىردى ۇگىتتەۋ مەن ماجبۇرلەۋ دەپ ۇعىنۋ قيسىنسىز بولار ەدى، قاپىسىز سەنىم. زادىندا، ەكونوميكا مەن عىلىمداعى قازاقى كوممۋنيكاسيا – انا ءتىلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە ىقتاسىن ەكەندىگىن  جۇمىر جەردەگى يندۋستريالدى ريەۆوليۋسيالار شەرۋىنەن باعامداۋ اسا قيىندىق تۋدىرمايدى. بيلىك جۇيەسىندەگى قازاق ءتىلىنىڭ ءمان-ماڭىزى، ەگەمەندىكتىڭ ىرگەتاسىن قالاعان الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ارمان-مۇراتى –  ءابىش كەكىلباي ۇلىنىڭ جازۋ ۇستەلىندە اق قاعاز، الا سياعا تۇسكەن قۇبىلىس بولىپتى. ابەڭ عىلىمي اۋدارما مەن بانك ءتىلىن قازاقشالاندىرۋدى ايرىقشا اتايدى. ءقازىر قاتقىل اۋدارما مەن، ورەسكەل قاتەلىكتەرگە قاراپ،  بۇل ءۇردىستىڭ اسا قاجەتتىلىگى اڭدالدى. «ءتىل مەرەيى – ەل مەرەيى. بابالارىمىز باياعىدا ەسكەرتكەندەي، ادامزات تاريحىنا قاراساق، ءتىلى ماقۇرىم قاۋىمداردىڭ وزدەرى دە ماقۇرىم بولىپتى. ال تىلدەرىن دامىتىپ، كەمەلدەرىنە كەلتىرگەن حالىقتاردىڭ وزدەرى دە دامىپ، كەمەلدەرىنە كەلىپتى». ءسوز سوڭى، كوسەمسوزدەگى بار قازاققا بولىسقان جازارماندىق وسيەت. وركەندەۋ، ءوسۋ جولىنداعى امال. بۇل عانا ەمەس ەكەن، ىشكى ساياسات، ەتنيكالىق ارتەكتىلىك ماسەلەسى تاعى بار. – مەملەكەتىمىز سول ۇيىتقىنى قالىپتاستىرا الاتىنداي ۇقىپتى ساياسات جۇرگىزۋگە مىندەتتى. ول ءۇشىن ۇلت پەن تەرريتوريانىڭ بارلىق قۇرامداس بولىكتەرىنىڭ ءبارىنىڭ دە مۇددەلەرىن بىردەي ەسكەرىپ وتىرۋعا كۇش سالعانى شارت. ويتكەنى، ەگەمەندىكتىڭ ەڭ ۇلكەن جاۋھارلارى – جىكشىلدىك تە، الاۋىزدىق تا تەك ادىلەتسىزدىكتەن ءوربيدى[6]، - دەيدى ءا. كەكىلباي ۇلى. اسا ساقتىق، ارنايى بايىپپەن كەلەتىن ماسەلە. كوسەمسوزشى بۇل تاراپتا الەمدىك اۋ-جايدى نازاردا ۇستاپ، وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى ۇلتارالىق قايشىلىقتار سەكىلدى بۇرقاسىن-بوگەسىندەردەن تاۋەلسىزدىكتىڭ بوساعاسىن ەندى اتتاعان ازات تا اسقاق مەملەكەتىن ساقتاندىرادى. كەساپات جىكشىلدىك، كەمباعال الاۋىزدىق، كەسىرلى ادىلەتسىزدىك –  ازاماتتىق قوعام ءۇشىن اۋىر قاشان دا اۋىر تراگەديا. ونىڭ تۇرتپەگى ەلدىك كۇرەتامىرىڭدى قيىپ، كيىز تۋىرلىقتى وتاۋىڭدى تاۋەلسىزدىك اياسىنىڭ كۇنگەي تۇسىنان تەرىسكەي جاعىنا تىقسىرادى. ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ بۇل كوزقاراسى –  ءبىر كۇننىڭ ۋىسىندا قالىپتاسقان ازاماتتىق پىكىر ەمەس، الەمنىڭ دامۋ تاريحىن، ونداعى مەملەكەتتەر قۇرىلىمىن، حاندىقتار مەن پاتشالىقتاردىڭ قالىپتاسۋ زاڭدىلىقتارىن وي ەلەگى، كوڭىل تاراسىنا سالىپ، اسا مۇقيات زەردەلەگەن وراسان ەنسيكلوپەديالىق ءبىلىمنىڭ  جەتەگىندە قالىپتاسقان كوزقاراس. ابىششە ايتساق، «ۇرپاقتىڭ ۇرپاققا قالدىرار ەڭ اسىل مۇراسى – ءوزى باستان كەشكەندەردەن تۇيگەن ازدى-كوپتى رۋحاني تاجىريبەسى. ودان قول ۇزگەن قاۋىم – كەلەشەگىنەن قول ۇزگەن قاۋىم». وسىلاي بۇگىندى كەلەشەكپەن، وتكەندى تاريحپەن جالعاعان ءابىش وي-تولعامدارىنىڭ، ساياسي ءارى پروبلەمالىق ماقالالارى:  «تاۋەلسىزدىكتى تولعاۋ»، «دۋاداق قونعان بوز توبە»، «ۇلتتى ۇلى مۇراتتار العا جەتەلەيدى»، «ءتىل جانە تاۋەلسىزدىك»، «اباي بولساق، وپىق جەمەيمىز»، «ورتاق ءۇيدىڭ ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشسىن»، «اينالاڭ – التىن بەسىگىڭ» تاعى دا وزگەلەرىنىڭ يدەيالىق وزەگى، يدەولوگيالىق سىناسى پۋبليسيستيكاداعى ۇلتتىق ارنانىڭ قۋاتتى اعىنىن قالىپتاستىرىپتى. تەگىندە، قازاق كوسەمسوزىندە ءابىش كەكىلباي ۇلى قۇيعان ءسوز سۇيمەنى – جاڭا كەزەڭ سالقىنىنان توڭازىعان كوپشىلىك كوڭىلىنىڭ سەڭىن بۇزعان. تايعاناق كوسەمسوز سۇرلەۋىندە ار مەن ادالدىق جۇگىن كوتەرە اياڭداعان قالامگەردىڭ اسقاق تالانت، قارپىمدى قالام قۋاتى توگىلگەن جىلدار – ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىندا وتاندىق پۋبليسيستيكانىڭ ادامزاتتىق بيىكتىككە كوتەرىلگەن جاڭا كەزەڭى ەدى. جالىنعا – ساعدار، جانارعا – نىسان... ءقازىر تاۋەلسىزدىك پەن جاڭا كەزەڭ كوسەمسوزىندە اقيقات شۇعىلاسىنا شومعان ار ساۋلەسى جارقىرايدى.  ۇشقىن اتقان جولدار تۇيىنىندە اۆتور  – «ءا. كەكىلباي ۇلى» دەپ قولتاڭبا قويىپتى. قول عانا ەمەس، جۇمىر جەرگە ايدىك ۇلتتىق مەملەكەت قالىپتاستىرعانىمىزعا ايعاق، قالىپتاعانىمىزعا كەپىلتاڭبا!  ۇزاعىنان بولسىن!

---