حاننىڭ ءتىلسىز بالاسى
بۇرىنعى زاماندا ءبىر حان بولىپتى. ول حاننىڭ جالعىز بالاسى بولىپتى. بالاسىنىڭ باسقا شارۋاعا كەمدىگى جوق، قۇلاعى ەسىتەدى، كوزى كورەدى، ءبىراق سويلەمەيدى، ءتىلى جوق. حان جالعىز بالاسىنىڭ ءتىلى جوقتىعىنا ىشىنەن قايعىرىپ، ءبىر كۇنى حالقىن جيناپ الىپ:
— كىمدە-كىم مەنىڭ بالامدى سويلەتسە، مەن سول كىسىگە وگىز تۇلىپپەن التىن بەرەمىن. جان-جاققا جار سالىپ حابار شاشتى. ءبىر كۇنى سول حاباردى ەسىتىپ، ءبىر قارت ادام حانعا كەلىپتى. «تاقسىر حان، سەنىڭ شاقىرعان حابارىڭا كەلدىم. سەن ايتقان ۋاعداڭدا تۇرساڭ، مەن بالاڭدى سويلەتەمىن»، – دەيدى. «حان ايتپايدى، ايتسا ايتقاننان قايتپايدى دەگەن قايدا. حاننىڭ سوزىندە ەكىلىك بولمايدى. بالامدى سويلەتسەڭ، تاعى دا استىڭا ات مىنگىزىپ، ۇستىڭە شاپان كيگىزەمىن»، – دەيدى. «جاقسى، ولاي بولسا، ەل-جۇرتىڭدى جينا. مەن ايتاتىنىمدى سوندا ايتامىن»، – دەيدى. حان: «جاقسى، بولادى»، – دەپ، ۋازىرلەرىن، اتارمان، شابارماندارىن شاقىرىپ الىپ، جان-جاققا ات شاپتىرتىپ، حالقىن جيادى. حان حالقىن جيناپ الىپ:
— مىناۋ - مەنىڭ قارت قوناعىم. مەنىڭ بالامدى سويلەتەم دەيدى. مەن سەندەردى سونىڭ ءۇشىن جيناپ وتىرمىن. وسى قارتتىڭ ءسوزىن تىڭداڭدار، – دەپتى. حان: «قوناعىم، ەندى كەزەك سەنىكى، سەن ءسوزىندى باستاي بەر»، – دەپتى. سوندا قوناق ءسوز باستاپتى. «حان، حالقىڭ تەگىس جيىلدى ما، ءبىر. ەكىنشى، مىرزاڭدى مەنىڭ قاسىما جاقىنداتىپ اكەلىپ قوي. قۇلاعى ەستيدى دەيسىڭدەر عوي. سويلەمەسە دە ەسىتىپ وتىرسىن»، – دەپتى. «حالىق جيىلدى، مىرزا دا سەنىڭ ءسوزىڭدى تىڭدايىن دەپ قارسىڭا كەلىپ وتىردى، قوناعىم، سويلە»، – دەپتى. سوندا قوناق قارتتىڭ سويلەگەن ءسوزى:
— بۇرىنعى ۋاقىتتا بىزدەن بۇرىن ءتورت حاننىڭ ءومىرى وتكەن ەكەن. ءبىرىنشى حاننىڭ ايشىلىق جەردى التى اتتايتىن ءبىر اتى بولىپتى. ەكىنشى حاننىڭ دۇنيەنىڭ ءجۇزىن تەگىس كورەتىن شار ايناسى بولىپتى. ءۇشىنشى حاننىڭ دۋاگوي، ولگەندى تىرىلتەتىن مولداسى بولىپتى. ءتورتىنشى حاننىڭ ءبىر ايدان ارۋ، سۇتتەن سۇلۋ، كورگەن كىسى كەتە المايتىن، الدىنان كولدەنەڭ كەسىپ وتە المايتىن ءبىر سۇلۋ قىزى بولىپتى. قاتارىنداعى ءۇشش حان دا سول قىزعا عاشىق بولىپ، ۇشەۋى دە سۇلۋ قىزعا جاۋشى جىبەرىپتى. حان قىزىن مىنا حانعا بەرەيىك دەسە، انا حاننان قورقىپ، انا حانعا بەرەيىن دەسە، مىنا حاننان قورقىپ، ءۇش حاننىڭ ەلىمەن جاۋ بولاتىن بولعاسىن، ەشقايسىسىنا بەرە الماي، حان قىزىن تەمىر ۇيگە سالىپ باعىپتى. ءبىر حان الىپ قاشىپ كەتسە، پالەگە قالام دەپ. ءسويتىپ جۇرگەندە حاننىڭ قىزى جارىق دۇنيەگە شىعا الماي، تەڭىمەن وينا،پ كۇلە الماي، بۇل ازاپقا كونە الماي، قۇسا بولىپ، سارى اۋرۋ بولىپ، ولەر حالگە كەلىپتى. قىزدىڭ وسىنداي حالگە كەلگەنىن قاتارىنداعى ءۇش حان دا تەكسەرۋ سالىپ ءبىلىپتى دە وتىرىپتى. ءۇش حان بىرىگىپ، وزدەرىنشە ۋادە قىلىپتى. وسى قىزدى ولسە دە ءبىز الالىق. ءتىرىلتىپ الىپ، ۇشەۋىمىزدىڭ ءبىرىمىز الارمىز دەپ، دۇنيەجۇزىن كورەتىن ايناسى بار حانعا تاپسىرىپ قويىپتى. ايناسى بار حان ءبىر كۇنى قاراپ تۇرسا، قىز ولەر حالدە جاتقان، انا ەكى حانعا حابار بەرىپ اينانى، اتتى، مولدانى – ۇشەۋىن ءبىر جەرگە قويىپتى. قىز ولگەن ساعاتىندا قىزدى بارىپ ءتىرىلتىپ الىپ كەل دەپ. ءبىر ۋاقتا ايناعا قاراپ تۇرسا، قىز ءولىپ، اتا-اناسى وڭ جاققا سالىپ جاتقانىن كورەدى. اينامەن كورەدى، ايشىلىق جەردى التى اتتايتىن اتقا مولدا مىنەدى. وڭ جاققا سالىپ قويعان قىزعا بارىپ مولدا: «حان تاقسىر، مەنى سەنىڭ قىزىڭا عاشىق ءۇش حان جىبەردى. مەن قىزىندى تىرىلتەمىن. ءۇش حاننىڭ ورتاسىنا الىپ بارامىن. ءۇش حان وزدەرى شۋىلداسىپ، بىرەۋى الادى. سىزگە نارازىلىعى جوق اناعان بەر دە، مىناعان بەر دەگەن»،— دەيدى.
سوندا قىز اكەسى حان ايتادى: «شىراعىم، مولداجان، بۇل قىز بىزدەن كەتتى، ەندى وبال-ساۋاپ وزىڭدىكى. نە قىلساڭ دا ءوزىڭ ءبىل»، – دەيدى. مولدەكەڭ «جارار» دەپ، ءولىپ جاتقان قىزدىڭ باسىنا بارىپ، ءبىر دۇعا وقىپ ەدى، قىز باسىن كوتەرىپ: «قاتتى ۇيىقتاپ كەتىپپىن عوي»، – دەپ تۇرەگەلدى. مولدەكەڭ قىزدى كيىندىرىپ الىپ، ايشىلىق جەردى التى اتتايتىن الا اتقا مىنگەستىرىپ الىپ، ءۇش حاننىڭ ورتاسىنا اكەپ بەردى.
مولدا قىزدى ءتىرىلتىپ اكەلگەن سوڭ، ءۇش حان بىرىنە ءبىرى قيا الماي، داۋلى بولىپ جاتىر.
— قانە، جيىلعان حالىق، وسى ءۇش حاننىڭ قايسىسى الۋى ءتيىس، – دەپ حاننىڭ قوناعى كوپكە ءسوز بەرىپتى. حاننىڭ قول استىنداعى جينالعان كوپ حالىق بىرەۋى: «اينا يەسى حان الۋعا ءتيىس»، – دەپتى. بىرەۋى: «ات يەسى حانعا ءتيىس»، – دەپتى، بىرەۋى: «مولداسى بار حانعا ءتيىس»،— دەپتى. كوپ حالىق جامىراسىپ، ءسوزدى ءبىر جەرگە قويا الماپتى. اقىرى حاننىڭ ۋازىرلەرىنە دە سالىپتى. ولار دا ايىرىپ ايتا الماپتى. حاننىڭ وزىنە دە كەزەك كەلىپتى. حان دا ايىرا الماپتى. ايناسىز كورە المايدى، اتسىز بارا المايدى، مولداسىز تىرىلتە المايدى. ۇشەۋىنىڭ قايسىسى الادى دەپ حالىق تا، ۋازىرلەر مەن حان دا ايتا الماي، داعدارىسىپ تۇرعاسىن حاننىڭ ءتىلسىز بالاسى:
— مەن ايتايىن، – دەپ ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى دەيدى. سوندا حاننىڭ بالاسىنىڭ ايتقان ءسوزى: «اينامەن كورگەننەن نە پايدا؟ ءبىر ولگەن كىسىنى كوردى دە قويدى. اتىمەن بارعاننان نە پايدا؟ ءبىر ولگەن كىسىگە باردى. بۇل قىزدى ولگەننەن تىرىلتكەن مولدا يەسى حان الۋعا ءتيىس»، – دەپتى. بۇرىن حان-قاراسى سويلەتە الماي تۇرعان مىرزاسى سويلەگەننەن كەيىن، حان-قاراسى شۋ ەتە ءتۇسىپتى. حان «بالامنىڭ ءتىلى شىقتى» دەپ، قول استىن تەگىس شاقىرىپ، توي قىلىپ، بالاسىن سويلەتكەن قارت قوناعىنا وگىز تۇلىپ التىنىن بەرىپ، ات، شاپانىن بەرىپ جونەلتىپتى. حان ءبىر كۇندەردە بالاسىن شاقىرىپ، سويلەسەيىن دەپ ءسوز سۇراسا، تاعى سويلەمەيدى. انانى جىبەرەدى سويلەمەيدى، مىنانى جىبەرەدى سويلەمەيدى. حان «ءتۇسىم بە، ءوڭىم بە؟» دەپ، تاعى قايعىدا بولادى. تاعى ۋازىرلەرىنە تاپسىرادى. «بالامنىڭ سويلەگەنىن ەستىگەن كىسىگە ات باسىنداي التىن بەرەمىن» - دەيدى. حاننىڭ ات باسىنداي التىنىن الامىن دەپ، حاننىڭ ۋازىرلەرى، قۇلدارى حاننىڭ بالاسى قاشان سويلەر ەكەن دەپ سىرتىنان باعىپ تا ءجۇرىپتى. ءبىر كۇنى حاننىڭ بالاسى وتاۋىندا ۇيىقتاپ جاتسا، ەرتە، كۇن شىعار-شىقپاستا ءۇيدىڭ ۇستىنەن ەكى قاز قاڭق-قاڭق ەتىپ وتە بەرىپتى. حاننىڭ ءتىلى جوق بالاسى وتە مەرگەن ەكەن. ۇيىندە كەرەگەنىڭ باسىندا تۇرعان مىلتىعىن الىپ، ۇيدەن جۇگىرىپ شىعىپ، ۇشىپ بارا جاتقان قازدى مىلتىقپەن تارتىپ قالعاندا، قازدىڭ بىرەۋى جەرگە ءدۇمپ ەتىپ ءتۇسىپتى. سوندا حاننىڭ ءتىلسىز بالاسى قازعا ايتىپتى: «ۇندەمەسەڭ قۇتىلىپ ەدىڭ، ۇندەيمىن دەپ تۇتىلدىڭ-اۋ»، – دەپتى. حاننىڭ ەسىك الدىندا قىزمەت قىلىپ جۇرگەن ءبىر ق ۇلى ەسىتىپ قالادى دا حانعا جۇگىرىپ بارىپ، «بالاڭ سويلەدى» دەپ، حاننان ءسۇيىنشى سۇراپ، حاننىڭ ات باسىنداي التىنىن الىپتى. حان ءبىر كۇندەردە بالاسىن تاعى شاقىرىپ الىپ، سويلەسەيىن دەسە، بالاسى تاعى سويلەمەيدى. «وتىرىك سويلەدى» دەپ، ات باسىنداي التىن العان قۇلىن شاقىرادى. حان شاقىرعاسىن امال بار ما، ق ۇلى حانعا كەلەدى.
— قالاي، قۇلىم، مەنەن وتىرىك ايتىپ ات باسىنداي التىنىمدى الدىڭ. تەز اكەلىپ التىنىمدى ورنىنا قوي. ءوزىڭدى دارعا اسىپ ولتىرەمىن، جازاڭ سول، – دەيدى. «يا، بولماسا، بالامدى الدىما اكەلىپ سويلەت»، – دەيدى. بۇل بايعۇس حاننان قورىققانىنان تۇرا جۇگىرىپ، حاننىڭ بالاسىنا كەلەدى. حاننىڭ بالاسى قۇلدىڭ ءسوزىن تىڭدامايدى. جونىنە جۇرە بەرەدى. قۇل نە قىلارىن بىلە الماي، حاننىڭ الدىنا قايتا كەلە المايدى. حان ۋازىرلەرىن، جەندەتتەرىن شاقىرىپ الىپ، «انا مەنىڭ پالەن دەگەن قۇلىمدى اكەلىپ، دارعا اسىپ ولتىرىڭدەر» دەپ، جەندەتتەرىنە ءامىر قىلادى.
جەندەتتەرى ايتقان قۇلىن ىزدەپ تاۋىپ الىپ، موينىنا شىنجىر سالىپ، حاننىڭ دارىنا قاراي سۇيرەپ جونەلەدى. قۇلدىڭ ويبايلاعان داۋسىن ەسىتىپ، حاننىڭ ءتىلسىز بالاسى جەندەتتەرگە جۇگىرىپ كەلىپ، «مىنا قۇلدى بوسات» دەپ ىمدايدى. جەندەتتەر وعان بولماعاسىن، «حانعا مەن دە بارامىن» دەيدى. جەندەتتەر «مۇنىسى ماقۇل بولار، حان الدىنا اپارالىق» دەيدى. سونىمەن جەندەتتەر حاننىڭ الدىنا قۇلدى اپارادى. ارتىنان حاننىڭ بالاسى دا كەلەدى. حاننىڭ بالاسى كەلىپ، تاعى قۇلدى بوسات دەپ ىمدايدى. وعان دا بوساتپايدى. حاننىڭ بالاسى نە قىلار ەكەن دەپ تۇرادى.
حان: «بارىڭدار، دارعا اسىپ ولتىرىڭدەر!» – دەپ، جەندەتتەرگە اقىرادى. جەندەتتەر سۇيرەپ الا جونەلەدى. حاننىڭ بالاسى «تۇرا تۇرىڭدار، بۇل جازىقسىز» دەپ ۇستاي الادى.
حاننىڭ بالاسى حاننىڭ الدىنا كەلىپ سويلەيدى:
— مەن ۇيدە جاتقانىمدا، ەكى قاز قاڭق-قاڭق ەتىپ ۇشىپ بارا جاتقانىن ەسىتىپ، ۇيدەن مىلتىعىمدى الىپ شىعىپ، قازدىڭ بىرەۋىن اتىن ءتۇسىردىم. سوندا سويلەگەنىم راس. ۇندەمەسەڭ قۇتىلىپ ەدىڭ، ۇندەيمىن دەپ تۇتىلدىڭ-اۋ دەدىم. بۇل قۇلدىڭ ايتقانى راس. مۇنى بوساتىڭدار، – دەپ، قۇلدى بوساتتىرادى. «جانە مەنىڭ ءتىلىم بار، ءبىراق سويلەمەيمىن. «باسقا پالە تىلدەن» دەگەن، قاز ۇندەمەي قۇتىلاتىن ەدى. سول سەكىلدى سويلەسەم مەن دە پالەگە قالامىن دەپ ساقتانىپ سويلەمەيمىن، – دەپ حاننىڭ بالاسى ءسوزدىڭ ارتىن قىسقارتىپتى.
You Might Also Like
