Ańsaý
Kún keshkirip, záńkıgen bes qabat úılerdiń kóleńkesi qalbıyp-qalbıyp shyǵa kelgen ýaq edi. Shilde kezi, kún uzaǵyna ashyq, bultsyz aspan tórinen shaqyraıyp asfált túgil temirdiń ózin eritip jibere jazdaǵan ot kún qala úıleriniń qalqasyna eńkeıip batýǵa taıanǵan. Tymyrsyq aýaǵa eptep qońyr lep qosylǵandaı qapyryq seıilip, tynys keńı bastaǵan-dy.
Azannan beri tyńqıǵan qyzyl ala alasha qorjynynyń bir basy quıymshaǵyn, bir basy kindik tusyn urǵylap ábden qaljyraǵan qyrbyq murt, dóńgelek saqaldy qara qojyr shal bıik úıler arasyndaǵy qysyraq jalyndaı kúzelgen balapan taldy saıajolǵa buryldy. Jol shetindegi arqa tireýishi bar jalpaq jaıdaq oryndyqqa kep, qasyna qorjynyn qulata salyp, jalp otyra ketti. Ýf!—dep demin bir - aq aldy. Jadaǵaıynyń syrtqy qaltasynan jaıalyqtaı aq sur oramalyn alyp, jıegi ala kúlik shaqqandaı kúlbirep qyzarǵanmen áli nury taımaǵan qońyr kózine quıylǵan ashshy terdi súrtti, basyndaǵy qara barqyt shoshaq taqıasyn qolyna ap tizesine sart - surt uryp qaqqyshtap, shyp - shyp tershigen taqyr kókshil quıqany bastyra qaıta kıdi.
Balapan taldyń syrtyndaǵy jolmen bir top bala jarysa shaýyp ótti.
Shal aıaǵyn sozyp, qorjynyna jantaıdy.
Qarıa Syrdyń arǵy betindegi «Maqpalkól» degen sovhozdan qalaǵa bazarshylap azanda kelgen-di. Bazarǵa qumary shamaly, «benzenniń ısinen qusam» dep mashına ataýlyǵa minýden qashyp júretin, «shirkin, dalanyń jilik maıyndaı taza aýasyna ne jetsin!» dep aýyldan qarys uzap shyqpaıtyn birtoǵa adam edi. Búgin bazarǵa amalynyń joǵynan kelgen. Jýyrda ǵana áskerden oralǵan kenjesin úılendirgen-di. Endi sol balasyna esik ashtyrmaq. Bári barlyqtyń, toqtyqtyń bálesi, bu kúnde esik atý da, qyzdyń dúnıesin berý de báseke, eshkim qatarynan qalǵysy kelmeıdi. Ol da tyshqansha tyqqyshtap jıǵan -tergeni bar, aǵaıyn - jekjatqa salyq salyp qosqany bar, baryn jumsap daıyndyq qamyna shyqqan. Quda - qudaǵıǵa aparatyn kıtke qajetti mata kileń asyldan saılanbasa, el kúletin bolǵan. Aýyldyń dúkenderinen qarıa izdegenin tappaı osynda kelgen. Jibek pen sháıi, maqpal men torqa jetpegendeı adam atynan shatasatyn kirempilen degen bálesi taǵy shyǵypty.
Qala dúkenderinen jartymdy eshteńe taba almaǵan qarıa bazardan qymbatyna bolsa da qajetin zyr qaǵyp júrip taýyp, esh jerge aıaldamaı aeroportqa tartqan. Qalada qonaǵa qalǵysy kelmegen, tústen keıingi samoletke úlgirem ǵoı dep oılaǵan. Eki ókpesin qolyna alyp, myqshyńdap jetkeninde sovhozǵa ushatyn samolet ushý alańynda dýadaqsha dedektep barady eken. Kóliktiń basqadaı reti joq. Avtobýs erteńgilik júredi, poezben júrý bir qıamet, áýeli aýdan ortalyǵyna barý kerek, sodan soń aýylǵa ala ketetin mashına izdep taǵy sandalý... Endi qalaǵa qonýdan basqa ne amal bar? Qalada tanysy joq qarıa qaıda bararyn bilmeı daǵdaryp osharylyp qala bergen. Kenet oıyna qonaq úıi túsip, qala ortalyǵyndaǵy «Syrdarıa» degen úlken meımanhanaǵa soǵyp edi, ondaǵy bir áıelder «dokýment kerek, pasportsyz adamdy qondyrmaımyz» dep mańaılaryna jolatpady.
«Osy jerge túnep shyqsam, bireý qýmaıtyn shyǵar, — dep oılady shal, — qalaly jerde ury - qary bolady deýshi edi, mynaýymnan aırylyp qalar ma ekenmin?» Qorjynyna súıenip eńsesin kóterdi. «Myna úılerdiń bireýi qondyrmas pa eken, túge? Qudaıy qonaqpyn dep barsam, olar da pashpyrt surar ma eken?» — dep kúńgirttene bastaǵan terezelerge úmitpen jaǵalaı qarap shyqty.
«Fýh - pah!»—dep tarsyldatyp myltyq atqan bop butany baspalap oınaǵan kishkentaılar shalǵa taıaý júrgen-di. Bir kezde bir trýsısheń, máıkisheń, kózi moıyldaı jyltyraǵan tórt - bester shamasyndaǵy qara domalaq bala shaldyń qalqasyna kep tyǵyldy. Shal moınyn buryp, balaǵa:
— Mynda kel, mynda tyǵyl, — dedi jadaǵaıynyń etegin kóterip.
Balanyń moıyldaı kózi kúlimdeı ushqyn atty. Eki qolyn soza umtylyp:
— Ata! — dep qushaqtaı aldy.
Shal áýeli sasyp qalǵan. «Aınalaıyn, aınalaıyn, balam», — dep onyń shashynan sıpalady... Shamasy óz atasyna uqsatty - aý... Bala basyn shaldyń býryl saqalyna tyǵyp, qoınyna kirip barady. Sábı meıirinen tula boıy shymyrlady.
— Ata, sen qashan keldi?—dedi bala shal moınynan bosatyp.
— Búgin keldim.
— Sen maǵan baýyrsaq ákeldi? — Bala bir til jetpeıtin qýanysh qushaǵynda edi.
Shal ne derin bilmedi. — Baýyrsaǵy nesi?
— Baýyrsaq ákeldi sen... Doma?.. Úıde?.. Ata, júr úıge, — dep bala onyń qolynan tartqylady.
Shal qorjynyn ıyǵyna salyp, balaǵa erdi.
— Ermek, ty kýda? — dep aıqaılaǵan qurbylaryna bala qaırylmady. Shaldy qolynan jetektegen boıymen saıajolǵa tónip turǵan úlken úıdiń ortańǵy esigine kelip kirdi. Ekinshi qabatqa kóterildi. Bala sol qol jaqtaǵy kók esikti tarsyldata urdy.
— Mama, otkroı, ıa s dedýshkoı! — dep shattana aıqaılady.
Esik ashqan jyly júzdi, qara tory kelinshek qarıaǵa qalyń qasyn kótere tańyrqady. «Ata», — deı jazdap ernin jymqyrdy.
— Esensiń be, shyraǵym? — dedi shal balaǵa erip kelgenine qıpaqtap.
— Sálem berdik, ata! Kelińiz, — dedi kelinshek ıilip.
— Júr, ata, júr, — dep shaldy qolynan tartyp ishke kirgizgen Ermek mamasyna erkeleı asyldy. — A gde baýyrsaq?
— Qaıdaǵy baýyrsaq?
— Ata ákeldi baýyrsaq, — dedi urtyn burtıtyp Ermek.
Mamasy endi uqty. Myna qarıa óziniń marqum qaıyn atasyna soıyp qaptaǵandaı uqsaıdy. Iá, Ermek óz atasyn uqsatqan eken ǵoı. Aýyldan kelgen saıyn nemereme dep baýyrsaq ala keletin edi-aý, ımandy bolǵyr...
— Baýyrsaq... — dep, odan ári aıtar sóz tappaǵandaı múdirip qaldy mamasy.
Ermek júgirip asqanaǵa baryp, muzdatqyshty saldyrlatyp ashyp jatty.
Shal balanyń qaıta - qaıta baýyrsaq suraǵanynyń sebebin bilmeı dal bop basyn shaıqady da ıyǵyndaǵy qorjynyn dúrs etkizip bosaǵaǵa tastaı saldy.
— Ata, tórletińiz, — dedi kelinshek, — Atamyz bar edi sizge uqsaǵan. Dúnıe salǵanyna jylǵa taıap qaldy. Sizdi so kisige uqsatyp júr-aý deımin. Atań emespin demeı-aq qoıyńyz... Baıǵus kelgen saıyn nemereme dep baýyrsaq ákelýshi edi.
— Qap, men baýyrsaq ákelmep em, endi qaıttim? — Shal qorjynyna eńkeıip, bir basyn aǵytyp, shaǵyn túıinshekti sýyryp aldy.
— Kempirim shóldeseń talmarsyń dep bes - alty qurt túıip salyp edi, osydan basqa eshteńe...
— Qurtty da jaqsy kóredi... Áı, Ermek, beri kel, — dep daýystady kelinshek.
— Baýyrsaqty samolette umytyp ketippin deıin, — dedi shal taban astynan aıla taýyp.
— Sóıdeńiz?
— Kýda sprátala? — dep ashýlanyp oralǵan Ermektiń qolyna mamasy shaldan alǵan túıinshekti ustata saldy. — Atań qurt ákepti.
— Baýyrsaqty samolette umytyp ketippin qudaı aljastyryp... Ermekjan, — dep shal onyń basynan sıpady.
Túıinshekti mamasy sheshti. Eki ýysyna eki - eki qurttan qysqan Ermek qaıtadan kóńildenip:
— Ata, aýyl ketpe. Men sen jatam, — dedi de oıynǵa barǵaly tysqa jónedi.
— Tórletińiz, ata.
Shal kebisin sheship, kelinshekke erip, qonalqy bólmege ketti. Keń jıhazdy bólme edi. Kelinshek bosaǵa jaqtaǵy túımeni basyp sham jaqty. Qaýashaǵy ashylmaǵan bir býat raıhan gúli sekildengen lústra aqshyl nur shashty. Qyzyl aǵashtan shabylǵan jyltyr servant, onyń ishindegi hrýstal rúmkalar jaltyldap sáýle oınatty. Edende, taban astynda tyqyr qyzyl kilem. Shal úıdiń sáýleti men tazalyǵynan qaımyqqandaı kibirtikteı basyp, bosaǵa jaqtaǵy shetki oryndyqqa otyrǵaly jatyr edi, kelinshek:
— Ata, anda jumsaq dıvanǵa otyryńyz, — dedi tór jaq qabyrǵaǵa taıaý ústine sarǵysh masaty jabylǵan dıvandy nusqap.
— Oıda joqta... tús sekildi bir is boldy-aý, — dedi dıvanǵa jaıǵasqan shal.
— Qalaıda, ata, búgin bizdikine qonatyn boldyńyz, — dedi kelinshek kúlimsirep. — Shaı qoıaıyn, óz úıińizdeı kórip jaılasyp otyra berińiz.
— «Otyraıyn... otyraıyn». Kóshege túneımin-aý dep otyrǵanda mynadaı jaıly quttyhanadan bir-aq shyqqanyna óz-ózinen aıran-asyr shal: «Shirkin, nemere de tátti -aý... Ana Almatydaǵy bizdiń shirkinder, balamyzdy aýylǵa jibersek jylan shaǵyp alady dep, elge jolatpaıdy. Eki-úsh jylda bir kórýge zarmyz», — dep joǵary oqý ornyn bitirgen soń astanada qyzmette qalǵan úlken balasyn oılady. «Myńqatta shúkir, qolymdaǵy jamanym aman bolsyn. Bir jyl shydasam, nemere de bolar...»
Bir-eki kese shaı iship shóli basylǵan kez shal kelinshekke shynyn aıtty.
— ...Qalada tanysym bolmaǵansyn qonaq úıine barsam, bir marja: «pashpyrt davaı, pashpyrt davaı!» — deıdi. Men aıtam: «Pashpyrt bitken, menen ne suraısyń, aýylda qalǵan?» Ol aıtady: «Dabaı, onda poshol» deıt... Sodan qaıda túnerimdi bilmeı dal sol esik aldyndaǵy kóleńkede otyr edim ǵoı... Endi, mine, bári sebep... osy úıdiń myna shaıy buıyryp tur. Dám-tuz qoısyn ba?!
— Ata, bul jaqsy, esten ketpeıtin oqıǵa boldy. Balańyz úıde bolǵanda oı bir óz ákesin kórgendeı keremet qýanatyn edi. Ermekjan maýqyn basatyn boldy bárinen buryn. Atam qaıtqanda Ermekjan naýqastanyp qap aýrýhanada jatyr edi. Atam baıǵusqa nemeresinen topyraq buıyrmady. Jerlengende alyp bara almadyq. Endi Ermekjanǵa: «Atań qaıtys bolǵan desek, ol senbeıdi, ólgen joq, ata keledi, baýyrsaq ákeledi», — deıdi. Kózimen kórmegesin qaıdan sensin. Sosyn sábı neme ólim degendi de shyndap uqpaıdy ǵoı... Endi biz de onyń kóńilin muqaltpaımyz... «Atań keledi, baýyrsaq ákeledi deımiz»... Siz bizdiń ataıdan esh aýmaıdy ekensiz.
— Adam adamǵa uqsaı beredi, shyraǵym.
— Sonda da siz... eger atamnyń qazasyn kózimmen kórmesem, men de sizdi aıyra almas edim.
Bir ýaqta Ermek keldi. Moınyna asynǵan avtomatyn qarıaǵa oqtap tyryldatyp: «Ata, tyǵyl, tyǵyl, oq tıedi!» — dep yrjıa kúledi. Shal kádimgideı qoryqqan túr tanytyp stoldyń shetine buqpaılap oıynǵa qosylǵansydy.
— Ata, sen ketpe aýyl. Mamam, papam sen óldi, govorát.
— Mazalama atany, — dedi mamasy oǵan keıip. — Shaı ishsin. Qarashy, estigenin umytpaýyn.
Bala shal janynan ketpedi. Saqalyn ustap, japsyrma emes pe ózi degendeı tartqylap kórdi.
— Atanyń mazasyn alma dedim ǵoı saǵan.
— Oqasy joq, otyra ber, aınalaıyn, — dep shal tilin shyǵaryp mańdaıynan ıiskedi.
— Ata, sende at bar?
— Bar, aınalaıyn.
— Qandaı? Úlken?
— Úlkeni de bar, taıy da bar.
— Maǵan mingizesiń?
— Mingizem, aınalaıyn, mingizem.
— Men alyp ket, ata.
— Aýylǵa ma? Alyp ketem, aınalaıyn, alyp ketem.
Bala shattanyp shaldyń aldynan sekirip tústi de tórdegi televızor tetigin qosty. Kúnde mamasynan: «Televızor qoıýǵa bola ma?» — dep suraıtyn edi. Atasyn arqa tutyp onysyn umytqan syńaı tanytty.
— Atashke múltfılm pokajý.
— O ne degeni? — dep shal túsinbedi.
— Sizge kıno kórsetem deıdi, — dedi kelinshek.
— Á... kósegeń kógersiń, balam!
Mamasy tamaq qamymen asqanaǵa ketken kezde Ermek oryndyq arqalyǵyna shyǵyp, shaldyń moınyna at qyp minip aldy.
— Shý-shý, konáshka! — dep syqylyqtaı kúledi.
Shal da máz, shaıǵa qanyp, sharshaǵany basylǵan.
Ornynan turyp at qusap oqyranyp, stoldy aınalyp, qorbalańdaı shapqylady.
Shal men balasynyń myna qylyǵynyń ústinen túsken kelinshek esik qalqasynda turyp aýzyn basyp, kózinen jas aqqansha kúldi.
Qonaq kádesin jasaǵan soń kelinshek dıvandy jazyp shalǵa tósek salyp berdi.
— Men atashka jatam, — dedi Ermek.
— Joq, óz ornyńa jatasyń, atań ekeýiń syımaısyń, — dedi mamasy bóten kisiniń qoınyna balasynyń jatqanyn qolaılamaı.
Ermek kózinde jas dóńgelep, shalǵa qarap qıpaqtady... Aıtsaı deıtindeı. Bóten kelinge sózim óte me, ótpeı me dep shal qınaldy.
— Ornyńa jata ǵoı, aınalaıyn.
Qara kózinen yrshyp shyqqan móldir tamshy kirpiginen úzilip tústi. «Atasyn saǵynǵan eken». Mamasy balasyn aıap ketti de:
— Jata ǵoı, — dep ruqsat berdi. Shamdy sóndirdi.
Ermek júregi jarylardaı qýanyp dıvan ústine yrǵyp shyqty. Shal qasyna jatqan soń bir qolymen qushaqtap, bir qolymen saqalyn shıratyp oınap:
— Ata, men saqal joq? — dep surady.
— Mendeı shal bolǵanda sende saqal bolady.
— Úlken saqal... da?
— Iá... Úlken saqal.
— Ata, aýyl baýyrsaq bar?
— Kóp, balam.
— Ata, at minem?
— Mingizem, aınalaıyn, sáıgúlikke mingizem.
— Sáıgúlik, chto ol?
— Júırik at.
— Mashına oza ma?
— Ozady.
— Samolet oza ma?
— Odan da ozady, — dedi balanyń suraqqa jalǵaý qospaı sóılegenine úırenip alǵan shal.
Bala úndemeı qaldy. Samoletten de júırik at bar eken-aý?! Kóz aldyna qos qanatty at elestedi. Shaýyp barady... Shaýyp bara jatqan joq, aspanda ushyp barady. Ústinde Ermek. Bulttyń ústinde... Shetsiz-shetsiz dala ústinde... Kók muhıt ústinde... Kirpigi ilinisip, shaldy belinen tas qyp qushaqtaǵan kúıi uıyqtap ketti.
You Might Also Like
