InfoHub Logo

Qazbaýyr bulttar aq seńgir taýdan aýdarylyp túsip aýyp barady. Kenet aq bulttyń búıirin tesip shyqqan sámólót kúnuzaqqa qoranyń ústinde otyrǵan qarapushyq balanyń ezýine erke kúlki uıalatyp, eriksiz aıqaıǵa bastyrdy-aı kelip. «Sámólóóóóót, sámólóóóóót, meni ózińmen ala keeeeeeet!» Saıyn dalany jańǵyrtqan aıqaıǵa ushaqtyń da qulaq túrer kúni bar eken-aý. Shyǵysqa tartqan baǵytynan aınyp, dál osy qabyrǵasy qaqyrap, bopyry borpyldap jatqan shıdiń arasyndaǵy eski qystaýǵa áýeniń áýlıesi baǵyt alyp keledi. Balanyń júregi jelisin úzer qulyndaı tyqyrshyp, baǵytyn bilmeı, baǵdaryn tanymasa da, saparǵa shyǵatyn jolaýshydaı sabyry ketti.

Kenet eski tandyrdyń árgi jaǵynda shı toqýǵa jıǵan bir qushaq shıdiń úkisin úlbire qushaqtap, bir múshek tezegin súıretip aq jaýlyǵy samal jelmen  maıda ǵana jelbirep kele jatqan ájesin baıqady. Eljiregen jymıysty ezýimen ertip ákele jatqan qamqorshysy qaıdaǵy bir qaýipten sekem alǵan sezikti keıipke aýysqany erke balasyna «Qoshaqanym, qaıda barasyń?.. Ketpe... Kete kórme...» dep turǵandaı kórindi.

Emeshegi ezilip turǵan enesin kórip degbiri ketken tól sekildi «Apaaa!» dep bıik qoranyń tóbesinen bar pármenimen sekirip ketkeni sol edi áldebir kúsh áýege julyp alyp ákete berdi. Kenet óziniń byrtyq saýsaqtarynyń orynynda qaýyrsyn qanattar tynbaı qaǵylyp bara jaqanyn ańǵardy. Bir qarasa álgi aq sámóletpen jarysyp keledi eken. Al apasy kóz ushynda jaýlyǵynyń ushymen kózin súrtip qolyn bulǵap qala berdi. «Apaaaa, men kelem! Men keleeeem!»

Imanbek shoshyp oıandy. Jastyǵyn jasqa kómip, kórpesin terge shylap jibergen eken. Jańaǵy jelisin úzerdeı tyqyrshyǵan júrek endi mamadaǵy qur attaı keýdesin tarpyp tur.

Átteń, aýyl-aı! Týǵan jer jalǵyz ózinde ǵana bardaı ańsary aýyp, asqar taýlary men alysta qalǵan balalyqtyń kýási alaqandaı qystaýdy saǵyna beretini nesi? Eeeh, shirkin-aı, «tikenek bolsa da, bulbuldyń óz uıasy» deýshi edi. Oǵan qaraǵanda jerdiń jánnáti, bildeı bir Qazaqstannyń «Shvesarıasy» Narynqol ǵoı.

«Aqymaq, saǵynyshtan ańqańdy keptirip shóldeıtiniń bar eken, nege kettiń aýyldan? It baılasa turmaıtyn ısi tútin qalada ıi qanbaǵaı terideı ılenip júrgende bitirgeniń ne? Ákeniń qarashańyraǵyna qara qulypty kúzetshi qylyp, qalaǵa tartqan jas-káriniń  maqsatsyz kóshine  murnyn tesken tanadaı jetektelip ketkendegi jalǵandy japyrǵanyń káne?»

 Bálkim bul saǵynysh barsha aýyl balasynda bar shyǵar. Aıranyńdy urttap, qoıyńdy qurttap, kertóbelińe jalań keýde minip alyp, ózińdi kentavr sekildi sezinip keýdeńdi kere keń dalada kósilip shabatyn kúnder-aı deseńshi. «Arqada qys jaıly bolsa, arqar aýyp nesi bar». Keshegi kolhozdaǵydaı tirshiliktiń qazany qaınap, eńbektiń bazary jaınap turar ma edi. Qaıran óndiris oryndary... Sanasyn qamap ustaǵan halyqqa bir sát bostandyq tıe qalǵanda oıyna kelgeni «qaıtsem úlesimdi alyp qalam, qaıtsem  tonap úlgerem» degen ǵana boldy ǵoı. Sonda aýyldyń bolashaǵy oılandy ma?

Qaıdan... Baıtal túgil bas qaıǵy boldy ǵoı. Qyrmandar qıratylyp qoranyń shatyry bolyp jabylyp, temiri dińgektiń deńgeıine túsip, garajdar talanyp taǵasyna deıin satylyp bitti. Keshegi keýsenin qalaǵanyńsha alatyn kartoptyń dalasynyń da shańy salaq qatynnyń shýdadaı shubatylyp qala berdi. Ortaq dep júrgen malǵa talasqanda da ash qasqyrdaı antalaǵan halyq aǵaıynyn tanymaı, sıyrdyń búıregindeı bólektendi-aı kelip. Sol talastyń ishinde Imanbektiń atasynyń qystaýy da ómiri maldyń azabyn tartyp, qoranyń ıisin kórmegen bir portfeldiniń páıi bolyp kete bardy. Nesin aıtasyz, nemene kerektiń bárin úıine tasyǵan halyq erteń nemeresi bolatynyn oılady ǵoı deımisiz. Tipti sol úlesteri tyqyr taıanǵan jyldarda tıyn qurly bolmaı, bir zatty bir múshek aqshaǵa bir kún kezek kútip alatyn ýaqytqa tap kelip, arqa eti arsha, borbaı eti borsha bolyp bódeneniń boǵyndaı byshyrap bosyp ketpedi me?

Imanbek shal-kempirdi máńgilik mekenine attandyryp, aǵaıynmen qoshtasyp nápaqa izdep tas qalaǵa kelgenine birneshe jyl ǵana boldy. Al saǵynysh... saǵynysh – bir ǵasyrlyq.

«Qasqa bulaq, qasyńnan nege kettim,

Ne degen jel aıdaǵan kóbelekpin,

Erkindik, erkelikti mise tutpaı,

Tasqa ákep ózimdi-ózim shegeleppin».

Muqaǵalı aqynnyń osy óleńi kóńildiń perdesin dál basyp, kózińniń kólin tolqytady-aý. Atanyń kózi bolyp qalǵan eski dombyrasyn tyńqyldatyp neshe márte aıtty eken. Qalanyń shetindegi Shańyraq degen yqshamaýdanynda páter jaldap birneshe jyl turǵanda on shaqtysyna aýysqan shyǵar. Biraq osy bir ándi jyqpyl-jyqpyl bolyp ıin tirespese jyǵylýǵa shaq qalyp turǵan jaman jataqtyń birine de tastap ketken emes.

Kezinde mektepti jap-jaqsy bitirgenine qaramastan «Kolhoz aman bolsa, eki qolǵa bir kúrek tabylar, ákesiniń!» dep qatary bir qatty qaǵaz úshin qalaǵa attanyp jatqanda bilek sybanyp eńbektiń myltyqsyz maıdanyna kirisip ketken. Qatty qaǵazdy qarmap qalǵandar qazir qaryshtap júr. Al munyń qolynan keletini – qara jumys.

Qara jumystyń qamytyn kıip qarańǵyda qaıtyp, bir jyrtyqty jamasa bir jyrtyqqa jetkize almaı toǵyz qatynnyń tolǵaǵy bir kúnde keletin tolǵamy kóp kúnder bir-biriniń artynan ilese berdi. Shıetteı úsh bala uıadaǵy tynymsyz shıqyldaǵan qarlyǵashtyń balapandary sekildi. Janyn kúıttep, tabanynan tozsa, osy balapandardyń tátti kúlkisi, áıeliniń eshteńege qaramastan sýynbaıtyn rıasyz mahabbaty júrekke jubanysh, tirshilikke talpynys syılaıdy.

Qaıtadan sol óleń. Qaıran Muqa! Asqar taýlardyń qýysynda, Allanyń ýysynda jatqan Qarasazdy saǵynbaý múmkin be? Al Imanbek aýylǵa ár barǵan saıyn jany kúızelip, Jer anadan keshirimin kóz jasyn tóge surap qaıtady. Óıtkeni onyń aýylǵa kelisteri tek aǵaıynnyń ólimin aza tutyp, topyraq salýǵa aınalyp bara jatyr edi. Aýylǵa arnaıy saǵynyp kelip, aýnap-qýnap jatyp, atqa minip ashyla shabatyn kúnder qalǵaly qashan? Endi mine tulypqa mekirengen sıyr sekildi týǵan jerde túptelgen álbomdy tóńkeristirip, kóńildegi saǵynyshpen kózdiń jasyn ıitip júrgeni. Jańa ǵana shoshyp oıanǵan túsindegideı «Apaaaa, men kelem! Men keleeeem!» dep aıqaılaǵysy keledi.

Keshegi Mysyrdy bılegen Beıbarystyń altyn taqty tastap atyna minip Arqanyń dalasyna aıaq asty jaba jónelýine bir ýys jýsannyń ıisi ǵana sebep bolǵan desedi. Al biz she?..

Qaıtarǵa jol bar ma? Qaıran aýyl, alystan qarasy kórinse, qashyqtaǵy jeńgelerim ótip ketkenińshe kútip turatyn, qaıran aýyl! Aýyl arasynda kóligine mingizip jetkizip salǵan kisige aqsha berseń kóńili qalatyn, qaıran aýyl! Úıiniń qasynan ótip ketýge batpaı, «Jelibaýymdy attap kettiń!» dep renjip qalar dep árbir úıden qymyz iship qyzara bórtip, bólinbegen enshimdi suraı keletin, qaıran aýyl! Bilegińdi sybansań boldy, júregi bir aǵaıyn sharýańdy dóńgeletip, shóbińdi shabysyp, tamyńdy turǵyzyp, mańyrama marqasyn baýyzdap asarlatyp áketetin, qaıran aýyl! Tipti qapyda qısaıa qalsań da, aǵaıyn bolyp attandyryp kómýsiz qaldyrmaıtyn, qaıran aýyl!

Qaıtarǵa jol bar ma? Tozyǵy jetip, tor basqan úıi tur. Biraq aldyńda ashatuıaǵyń, astynda butartaryń joq qoı. Al tirshiliktiń jáıi ne bolmaq? Áı, biraq erdiń moınynda qyl arqan shirimeıdi ǵoı. Erýligin jasap kútip alar aýyldastar. Eldiń ishinde ólmespiz. Narynqoldyń jerine naǵyz baýyryn tósep ósetin kartopty egip, bala kúngideı bir kún kúlge qaqtap, bir kún asyp, bir kún qýyryp jesek te kúneltermiz. Eldiń aldy etegin túre kiriskendeı úkimetten kásipkerlerge beriletin puldan biz de alyp bir sharýany dóńgeletermiz da. Aqyryn Alla kórseter. Basym jerge jetip turǵan joq. Myna qarasıraqtar da tas qalanyń tastandysy emes, aýyldyń kóńili daladaı darhan, taýdaı bıik azamaty bolyp óssin...

Osy oılar maza bermeı tańdy kózben atyryp júrgeli biraz bolǵan.

Kenet basyn kóterip, sórege qolyn sozyp qutyǵa salyp qýratqan kókshil jýsannyń ıisin bar demimen qushyrlana ıiskedi...

...Almatynyń munarly kúni kishkene terezeden túsip, qannen qapersiz qushaqtasyp ortada uıyqtap jatqan balapandardyń byrtıǵan bashpaılaryna túsip bastap, bolymsyz jylýmen borbaılaryna qaraı syrǵı berdi.

Imanbek búgin bir sheshimniń kópten kóbigin alyp, etin pisirgendeı eńsesin kóterip, túbirli oıyna taban tirep áıelin oıatty.

«Janym, oıanshy. Aýylǵa kóshemiz!»

---