Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 9 saǵat buryn)
Geometrıalyq fıgýralardy sabaqtardy qoldaný
Geometrıkalyq fıgýralardy paıdalanyp oqytýdaǵy is - tájirıbem
Qazirgi zamanǵy bilim berýdegi maqsatqa jetýdiń negizi - mekteptegi oqý - tárbıe úrdisin, oqytý formalaryn jáne ádisterin jańartý. Damýdyń jańa satysyna baǵyt alǵan mekteptiń eń negizgi ózegi - oqýshylardyń jan - jaqty damýyn jetildirý. Osy baǵytta bilim alyp otyrǵan ár bir jas jetkinshektiń tulǵalyq baǵdarly bilim alýyna zertteýshilik, baıqampazdyq, zerektik qabiletin damytý isi ár bir pedagogtan kásibı sheberlikti qajet etedi.

Bastaýysh synypta oqıtyn bala áli qorshaǵan ortamen tanysý prosesin bastan keshirýde bolady. Sondyqtan da ol óz bolmysynda baıqampaz, zerek bolyp keledi. Sol qabiletterin jetildirip, damytý úshin túrli ádis - tásilder qoldanyp kelemin.
Solardyń biri – geometrıalyq fıgýralardy tanytý. Olardy qorshaǵan ortadan anyqtaı bilý, sol bilimderin sabaqta, kúndelikti ómirde paıdalanýǵa úıretý. Bul baǵyttaǵy bilim bilikti tek qana matematıka emes, barlyq pán sabaqtarynda qalyptastyrýǵa bolady.

Geometrıa ǵylymy týraly qysqasha
Geometrıa - kóne de, qyzyqty ǵylym. Ol adamdardyń kúndelikti ómir qajettiliginen týyndaǵan. Mysaly, ara - qashyqtyq, aýdan, kólem, t. s. s. ár túrli shamalardy ólsheý geometrıa ǵylymyna negizdeledi. Sonymen qatar ol fıgýralardyń qasıetterin zertteıtin ǵylym. Ol grektiń «geo»- jer, «metreo»- ólsheımin degen sózderinen shyqqan. Fıgýra degen sózdi núkteler jıyny dep uǵamyz. Geometrıalyq pishinderdiń qasıetteri týraly alǵashqy maǵlumattardy adamdar kúndelikti ómirde aınala qorshaǵan álemdi baqylaı otyryp túsine bastaǵan. Ejelgi geometrıalyq quraldarǵa jatatyn sırkúl men syzǵyshtyń alǵashqy paıda bolǵany - syzǵysh.

Matematıka sabaǵynda paıdalaný
Matematıka sabaqtarynda bastaýysh synyp oqýshylarynda núkteniń, túzýdiń jáne qısyq syzyqtardyń, túzý kesindiniń kópburyshtardyń, sheńberdiń, dóńgelekterdiń aıqyn beınelerin qalyptastyrý kerek. Muǵalimniń mindeti oqýshylardy osy fıgýralardy bólip kórsetýge, olardyń atyn atap durys kórsetýge, olardy qaǵaz betinde jáne taqtada keskindeýge, ekinshi synyptan bastap árippen belgileýge úıretý. Balalar berilgen uzyndyqtaǵy kesindini ólsheýge jáne syzýǵa úırenýleri tıis. Núktemen oqýshylar birinshi synypta alǵashqy qadamynan bastap - aq tanysady. Birinshi synyp oqýshylarynyń túzý syzyq týraly túsinigi olardyń ár túrli praktıkalyq jattyǵýlardy oryndaý prosesinde qalyptasady. Munda túzý syzyqty qısyq syzyqpen salystyrady. Mysaly jipti (baý, shpagat) keredi odan keıin ony ol salbyrap turatyndaı bosatady. Túzý jolmen jalǵyz aıaq qısyq jol keskindelgen sýretterdi qarastyrady. Paraq qaǵazdy búktep, ony qaıta jazyp ıilgen jeri boıynsha ony qıady t. s. s. Ár jaǵdaıda qandaı syzyq (túzý syzyq pa álde qısyq syzyq pa) paıda bolǵanyn túsindirip otyramyn.

Matematıka sabaǵynda «Núkte. Sáýle. Burysh» taqyrybyn ótkende fıgýralardyń núkteler jıyntyǵynan quralatynyn túsindire kelip, ár fıgýrany atap aıtqyzamyn. Kespe qaǵazdardy paıdalana otyryp, dóńgelek, sharshy, úshburysh t. b. Fıgýralardan qandaı buıymdar jasaýǵa bolatynyna oı tastaımyn. Oqýshylar oılana kelip, sharshy men úshburyshtan úıdi qurastyryp, tiktórtburyshty fıgýralardyń eki túrin alyp mashına qurastyrady, dóńgelekterden aıaqtaryn qoıady.
Birneshe núktelerdi taqtaǵa belgileımin. Oqýshylarǵa sol núktelerdi qosatyn túzýler syzǵyzamyn. Birikken túzýlerden shyqqan fıgýralardyń atyn aıtqyzamyn. Ár túrli kespe qaǵazdardan fıgýralar jasap, ondaǵy pishinderdiń nege uqsaıtynyn aıtqyzamyn. Qorshaǵan ortadan sol fıgýraǵa uqsaıtyn buıymdardy tapqyzamyn.

Saýat ashý pánine qoldaný
Birinshi synypta «Saýat ashý» pánin oqytý barysynda «Dybys jáne árip» taqyrybynda daýysty dybysty qyzyl dóńgelekpen belgilep ajyrata bastaımyz.
«A árpi men dybysy» taqyrybyn ótkende «alma» sózi tórt dybystan turady, tórt sharshymen belgilengen. Olardyń dybystalýy, qandaı fıgýra ekenin, daýysty eki qyzyl dóńgelek pen daýyssyz eki kók dóńgelekten turatynyn belgiletemin..

Almanyń túsi, dámi, pishini qandaı degen suraqtar qoıyp, domalaq pishindi taǵy ne kórip tursyńdar? deı otyryp basqa da buıymdardyń pishinin ajyrata bilýge mashyqtandyramyn. Mysaly: almurt sopaqsha, apelsın, anar da domalaq eken, al banan sopaqsha eken t. s. s.
«Ia árpi men dybysy» taqyrybyn ótken kezde «Uıa» óleńin mánerleı oqı otyryp, qustyń uıasynyń neden jasalǵanyn, kim jasaǵanyn, qalaı jasalǵanyn suraımyn. Uıanyń pishinin sıpattaýdy suraımyn. Qabyrǵasy sharshy nemese tik tórtburysh, al shatyry úshburysh fıgýralaryna uqsaıtynyn balalar aıtady.

Dúnıetaný pánine qoldaný
Dúnıetaný sabaǵynda aýa raıyn baqylaýdyń kúndeligin toltyramyz. Ár bir shartty belginiń qandaı fıgýraǵa uqsaıtynyn aıtqyzamyn. Kún ashyq - dóńgelek, jańbyr - tórt núkte, muz - úshburysh, naızaǵaı - qısyq syzyq.
«Býnaqdeneliler» taqyrybyn ótkizgen kezde bal arasynyń pishinin qandaı fıgýralarǵa uqsaıtynyn tapqyzamyn. Basy dóńgelek, keýdesi segment, qursaǵy sopaqsha, qanattary uzyn, murty qısyq syzyq. Óziniń eńbekqor jándik ekendigin aıtamyn. Onyń omartadaǵy bal jınaıtyn «uıashyqtarynyń» qandaı fıgýralarǵa uqsaıtyny aıtqyzamyn. Ornalasýyn segniz burysh fıgýrasy arqyly kórsetip beremin.

Dene tárbıesi sabaǵynda paıdalaný
Dene tárbıesi sabaǵynda sport zaldaǵy qural - jabdyqtardy kórsete otyryp, olardyń pishini nege uqsaıtynyn suraımyn. Mysaly: tósenish - tik tórtburysh, basketbol dobyn laqtyratyn saqınanyń sheńber ekenin, taǵy qandaı dóńgelek pishindi buıymdar bar ekenin suraımyn.. Mysaly: dop, shyǵyrshyq, sekirtpe túzý syzyq nemese qısyq syzyqqa uqsaıtynyn aıtqyzamyn.
«Velosıped» taqyrybyn ótkende velosıped tebý erejesin túsindire otyryp jol erejelerin saqtaýdy úıretemin. Velosıpedtiń dóńgelekteri, korpýsy, baǵyttaýshy bólshegi nege uqsaıtynyn aıtqyzamyn. Tabıǵattaǵy barlyq nárseni geometrıalyq fıgýralar dep qarastyrýǵa bolatynyn eskertemin.

Eńbek sabaǵynda paıdalaný
Eńbek sabaǵynda «Qaǵaz jáne qatyrma qaǵaz ben jumys isteý» taraýynda ár túrli pishinderden aqqalany, mashınany qandaı fıgýralardan qurastyrý kerektigin túsindiremin. Sharshy, tik tórtburysh, dóńgelek bólshekterin qıyp alyp ár fıgýranyń ornyn taýyp, durys úılestirip qoıýǵa kómektesemin. Geometrıalyq fıgýralardan taǵy da ne jasaýǵa bolatynyn suraımyn. Oqýshylar ózdiginen úı, átesh, aqqala, túrli oıynshyqtar jasaıdy. Ár fıgýranyń ornyn anyqtaıdy. «Qýyrshaq kıimin modeldeýde» qazaqtyń ulttyq kıimderiniń biri - sáýkeleni qatyrma qaǵazdan jasap kórsetemin. Sáýkeleniń pishinin anyqtatamyn, konýs, dóńgelek pishinderdi balalarǵa aıtqyzamyn da geometrıalyq fıgýralarmen, denelermen tanystyramyn.

Beıneleý sabaǵynda paıdalaný
Beıneleý sabaǵynda geometrıalyq fıgýralardyń mineziniń áserli mazmunyn ashamyn. Kúrdeli pishinnen qarapaıym pishin kórýge jáne qarapaıym pishinnen kúrdelirek pishin qurastyrýǵa úıretemin. Qysqa óleńder arqyly fıgýralardy tapqyzamyn.
1) Burysh joq mende esh qandaı,
Uqsaımyn men tabaqqa,
Qarbyzǵa da, sharǵa da
Taýyp kórshi qandaımyn
Dóńgelekpi, doptaımyn
2) Meniń dosym bir qyzyq,
Jan jaǵy bar tik syzyq
Qabyrǵalary birdeı,
Onyń aty – tórtburysh.
3) Úsh tóbem bar súıirli,
Taýǵa uqsaımyn súıkimdi
Kim tabady, qanekeı,
Úshburysh dedi bári de.
Syzyqtar tuıyqtalyp belgili bir pishin quraıdy.
Fıgýralardyń kómegimen janýarlardyń qyzyqty pishinderin jasap kóreıik.
«Oıý - órnek qurastyrý» taqyrybyn ótken sabaqta órnekterdi nemese túrli fıgýralar men syzyqtardy belgili tártippen ornalastyryp, qarapaıym oıý - órnek qurastyrady. Oıý - órnekterdiń qandaı geometrıalyq fıgýralardan turatynyn aıtqyzamyn. Óz oılarynan geometrıalyq pishinderden oıý - órnekter oılap tabýyn tapsyramyn.

Qyzyqty matematıka sabaǵynda paıdalaný
«Qyzyqty matematıka» sabaǵynda «Sıqyrly kózildirik» oıynyn oınatamyn. Balalarǵa elestete otyryp, kózimizge sıqyrly kózildirikti kıemiz. Birinshi kózildirigimiz dóńgelek, ony kıgenimizde biz jan - jaǵymyzdan tek qana dóńgelek pishindi zattardy tabamyz. Mysaly: saǵat, gúl salatyn ydystyń túbi t. b Ekinshi kózildirik - tórt buryshty. Ony kıip jan - jaǵymyzǵa qaraımyz, tórtburyshty pishindi buıymdardy aıtamyz. Mysaly: taqta, ústel, kitap, tereze, esik, t. b. Bul kózildirikti sheship, úshinshisin kıemiz. Onyń kózderi úshburyshty eken. Qıalymyzda synyptan shyǵyp qorshaǵan ortadan izdep kóreıik: Úıdiń shatyry, qustyń tumsyǵy, t. b

Qorytyndy
Osyndaı qarapaıym jattyǵýlar prosesinde balalardy geometrıalyq fıgýralardy ajyratý, anyqtaý, syzý, ólshemderin taba bilý daǵdylary qalyptasyp, geometrıalyq túsinikteri damyp otyramyn. Sondaı - aq balalardy matematıkanyń bir bóligi bolyp tabylatyn geometrıaǵa degen qyzyǵýshylyǵy artyp, qorshaǵan ortany tanyp - bilý, zerdelep úırenýge jeteleımin..
Ǵylym men tehnıka damyp otyrǵan qazirgi kezeńde oqýshylarǵa belgili kólemde bilim - bilik daǵdylaryn meńgertýmen birge tabıǵat, qorshaǵan orta týraly túsinikterin keńeıte otyryp, olardy zertteýshilik baǵytta jan - jaqty damytý búgingi kúnniń talaby jáne árbir ustazdyń basty mindetteriniń biri bolyp tabylady.

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama