InfoHub Logo

Адамгершілік - бұл әр адамның ішкі моралдық қасиеттерін, жақсы мінез-құлық нормаларын бейнелейтін түсінік. Адамгершілік туралы мақал-мәтелдер әртүрлі мәдениеттерде кездеседі және олар адамдардың мінез-құлқы, өзара қарым-қатынасы және өмірлік құндылықтары туралы терең ойларды білдіреді. Міне, кейбір мақал-мәтелдер мысалы:

1. "Адамның адамгершілігі - асыл қазына."
2. "Сөзің - сөз, ісің - кісі."
3. "Жақсы адамның жолы ақырын, бірақ тү

зу."
4. "Адамгершілік алтыннан қымбат."
5. "Жақсы сөз - жарым ырыс, жаман сөз - жарым қазық."
6. "Мейірімді жүрек - адамгершіліктің отаны."
7. "Тіл - көңілдің кілті, адамгершілік - бақыттың кілті."
8. "Адамгершіліктің көзі - қайырымдылықта."
9. "Білімдінің басы иілген, адамгершіліктің басы биік."
10. "Құрмет - адамгершіліктің көркі, сыйластық - досыңның қорғаны."

Адамгершілік туралы мақал-мәтелдер:

-Адамгершілік абырой алып береді.

- Адамгершілік белгісі - 

Иіліп сәлем бергені.

Шын достықтың белгісі -

Көп кешікпей келгені.

- Адамгершілік опалыққа тұрақтайды.

- Адамға адам ақ ниетімен жақ,

Қара ниетімен жат.

-Адамдық ардан айырылғанша,

Ардақты жаннан айырыл.

- Адамдықтан үлкен ат жоқ, 

Надандықтан үлкен дат жоқ.

- Адамды тұрар адам қып

Ақ жүрек пен адалдық.

- Адамды тарлық шынықтырады,

Адамгершілікті барлық ұмыттырады.

Адалдық — ардың ісі.
***
Адалдық жүрген жерде, адамдық жүреді.
***
Құлан өз қағынан өзі жерімес.
***
Ала жіпті аттамағанңың абыройы биік.
***
Асылдың бірі — адалдық.
***
Арқанды ат қазығына оралар.
***
Жүз сом ақшаң болғанша,
Жүз жолдасың болсын.
***
Жаман туғаның болғанша,
Жақсы жолдасың болсын.
***
Досы көпті жау алмайды,
Ақылы көпті дау алмайды.
***
Жолдастың мыңын алма, бірін ал
***
Дос бергенінің түсіне қарама.
***
Досың ауырса, ыңқылда.
***
Дос досқа жалынса,
Достың көңілі алынады.
***
Дос, досқа зыянкер емес,
Зыянкер болса, дос емес.
***
Соймасымды соямын,
Сүйгенімнің көңілі үшін.
***
Жолдас, жолдасқа қиянат еткен оңбас.
***
Ескі дос келгенде,
Жаңа достың көзінен жас шығады.
***
Жолдасыңның жоғын қарас:
Табылса жоғына жақсы,
Табылмаса көңіліне жақсы.
***
Кісімен дос болма, дос болсаң,
Қимасына көңіл салма.
***
Доспен дос болғанға шаттан,
Дұшпанмен дос болғаннан сақтан.
***
Досқа келсең босқа келме.
***
Тәуір көрген досыңа,
Тәуір көрген малың бер.
Көре-көре сүйінсін;
Жаман көреген досыңа,
Жаман көрген малың бер,
Көре-көре күйінсін.
***
Дос басқа қарар,
Дұшпан аяққа қарар.
***
Дос сыртыңнан мақтар,
Дұшпан көзіңе мақтар.
***
Мал көтерер өлімді,
Дос көтерер көңілді.
***
Қажымалы мың жолдас, жоқпен тең,
Жанын қиған бір жолдас, көппен тең.
***
Жолдасың соқыр болса,
Бір көзіңді қысып отыр.
***
Алыстағы дұшпаннан,
Аңдып жүрген дос жаман.
***
Аз қайғыны ас басады,
Көп қайғыны дос басады.
***
Ет бергендей досың болсын,
Жер бергендей қосың болсын.
***
Дос жылатып айтар,
Дұшпан күлдіріп айтар.
***
Досқа ат берме,
Ат берсең, жай жүр деме.
***
Достың көңілі бір атым насыбайдан қалады.
***
Айтулы достың малы бір,
Кемедегінің жаны бір.
***
Сүйек тамыр сүйенісіп күн көреді,
Ауыз тамыр айтысып артығын алады.
***
Екі жасты қосқанның сауабы бар,
Дос арасын ашқанның обалы бар.
***
Екі кісі қағысса,
Бір кісіге орын бар.
***
Екі аяқтыдан құрдас тату,
Төрт аяқтыдан бота тату.
***
Досыңа өтірік айтпа,
Дұшпаныңа сырыңды айтпа.
***
Болымсыздан үлгі шықпас,
Көңілсізден күлкі шықпас.
***
Жақсы көрер тамырдың,
Атын алма, тайын ал.
***
Жартыны жарып жеген
Татулықтың белгісі.
***
Көзден кетсе, көңілден кетеді.
***
Киім кірі жуса кетеді,
Көңіл кірі айтса кетеді.
***
Ауыз ашса, сыр көрінеді,
Есік ашса төр көрінеді.
***
Көңіл — қазы, көз — таразы.
***
Қорыққан мен қуанған бірдей.
***
Көңіл — сөздің сандығы.
***
Көз — бұлақ,
Көңіл — сынап.
***
Адам құлақтан азады,
Көңілден семіреді.
***
Арымақ, семірмек көңілден.
***
Көңіл жетсе бәрі жетер.
***
Кісінің көзіне көзің түссе, мейірімі түседі.
***
Ақылды мақтанса, істі тындырар,
Ақылсыз мақтанса, аяғын сындырар.
***
Адамның өзі жетпеген жерге сөзі жетеді.
***
Жігіт жолдасынан белгілі.
***
Ақпейілдің аты арымайды,
Тоны тозбайды.
***
Өзі зордың иығы да зор.
***
Кең пейілді кем болмас.
***
Жасыңда қылжың болсаң,
Қартайғанда мылжың боларсың.
***
Санасызға сан айтсаң да болмайды.
***
Есер ақылы түстен кейін кіреді.
***
Сараңның өз малы өзіне бұйырмас.
***
Ауру кетеді, мінез кетпейді.
***
Жығылған сүрінгенге күледі.
***
Жыртық тесікке күледі.
***
Басқа түссе, баспақшыл.
***
Ақымақтың сөзі ақау татыр.
***
Ақымақ бұзуға бар,
Түзеуге жоқ.
***
Ақылы аздың азабы көп.
***
Ақымақтың үлкен-кішісі болмайды.
***
Аңқау бөрі қой үркітеді,
Ақылсыз адам ел үркітеді.
***
Ақылдыға ишарат,
Ақымаққа таяқ.
***
Ақылы жоқтың арманы жоқ.
Берместің үйінде бесті қымыз тұрады.
***
Ымды білмеген, дымды білмейді.
***
Түлкінің қызылдығы өзіне сор.
***
Екі кеменің құйрығын ұстаған суға кетер.
***
Ұялмаған бұйырмағаннан татар.
***
Жаужұмыр жақсы болса,
Итке тастар ма еді.
***
Мал кедейлігінен, ақыл кедейлігі жаман.
***
Ашулының алдында тұрма.
***
Аңқау аңдамайды,
Әңгі тыңдамайды.
***
Баста мый жоқ болса,
Екі аяққа күш түсер.
***
Аузында әзілі жоқтың,
Қолында масқарасы бар.
***
Пейілі жаманға пәле жолығады.
***
Көпсінген азға жегізер.
***
Ұрыншақ ат арық болар,
Көңілшек жігіт жарлы болар.
***
Күншілдің күні қараң.
***
Арамзаның құйрығы бір-ақ тұтам.
***
Көк долыдан дәу пері қашыпты.
***
Өзінің түйедей мінін көрмей,
Біреудің түймедей мінін көрер.
***
Өзім білем өрге апармас.
***
Ақылы жоқ басқа, адырайған көз бітеді.
Дуасы жоқ ауызға, судыраған сөз бітеді.
***
Азды алмаған, көптен құр қалады.
***
Берместің сылтауы көп.
Аталы сөзге арсыз таласады.
***
Шын жомарт жоқтығын білдірмес.
***
Ақкөңілден арамдық шықпас,
Арамдық шықса да жамандық шықпас.
***
Өз ақылын шамалаған қор болмас.
***
Сыпайы сырын жасырмайды.
***
Сыпайыны үйде көрме, түзде көр.
***
Арғымақтың белгісі,
Аз оттар да көгі жусар.
Асыл жігіт белгісі,
Аз сөйлер де көп тыңдар.
***
Күлме досыңа, келер басыңа.
***
Көзіне қарама, сөзіне қара.
***
Кең болсаң кем болмайсың.
***
Бастан құлақ садаға.
***
Ақылдының алдымен жүр,
Ақымақтың артымен жүр.
***
Түсі игіден түңілме.
***
Дос жылата айтар,
Дұшпан күлдіре айтар.
***
Арлы арына қараса,
Арсыз жеңдім дейді.
***
Жамандық жақын, жақсылық алыс.
***
Жамандықты көп қусаң,
Құтылмас пәле жолығар,
Жақсылықты көп қусаң,
Бақ-әулетің молығар.
***
Жақсылық ағаш басында,
Жамандық аяқ астында.
***
Жас-жастың тілегі бір,
Жібектің түйіні бір.
***
Қолы жетпеген кәріп.
***
Досыңнан түйе сұрасаң,
Ұялғанынан бие берер.
***
Теңін тапса, тегін бер.
***
Әсіре қызыл тез оңар.
***
Тентек шоқпар жинар.
***
Бет көрсе, жүз ұялады.
***
«Сіз» деген әдеп,
«Біз» деген көмек.
***
Айтпаса жүректен кетеді,
Тартпаса білектен кетеді.
***
Сыйласаң, сый көрерсің.
***
Ашу арындайды,
Ақыл соңынан аяндайды.
***
Ашу тұрған жерде, ақыл тұрмас.
***
Құтырғаннан құтылған.
***
Көргеннен көз ақы алады.
***
Аурудан әдет жаман.
***
Ақылдан ашу көп болса, ақыл кетер,
Ашудан ақыл көп болса, ашу не етер.
***
Судың түбін шым бекітер,
Даудың түбін қыз бекітер.
***
Ит дегенге ашуланып,
Күшік десең күледі.
***
Көкірек байғұс текірек қағар.
***
Жығылған күреске тоймас.
***
Бетің қисық болса, айнаға өкпелеме.
***
Мал шөпке, адам сөзге тоқтайды.
***
Өлі бураның басымен,
Тірі атанды қорқытады.
***
Бүлінген елден бүлдіргі алма.
***
Дария жанынан құдық қазба.
***
Бермес астан дәметпе.
***
Асы бар аяқтан аттама.
***
Аяз әліңді біл,
Құмырсқа жолыңды біл.
***
Қоя жесең, қой қалар.
Тарта жесең, тай қалар.
***
Жылағанды сұрама, күлгенді сұра.
***
Кірмей тұрып, шығарыңды ойла.
***
Су ішкен құдығына түкірме.
***
Сыртын көріп ішінен түңілме.
***
Әзілің жарасса, атаңмен ойна.
***
Қарт келсе асқа,
Жас келсе іске.
***
Жақсы кісінің ашуы,
Жібек орамал кепкенше.
***
Біреуге деп көр қазба,
Өзің түсерсің.
***
Барамын деп аспа,
Жоқпын деп саспа.
***
Қанағат қылсаң, қарның тоқ.
***
Жарлы болсаң да, арлы бол.
***
Өтірік айтып жағынғанша,
Шыныңды айтып жалын.
***
Буынсыз жерге пышақ ұрма.
***
Кекшіл болма, көпшіл бол.
***
Бермегенді беріп ұялт.
***
Бұрынғы істің басында болмасаң,
Соңғы істің қасында бол.
***
Әзіл айтсаң да ,әділ айт.
***
Қайтып келер есікті қатты серіппе.
***
Біреу зәбір етсе, сен сабыр ет.
***
Тұрлаусыз серт тұрпайы мүше тәрізді.
***
Сабын кірді ашады,
Сабырсыз сырды ашады.
***
Есердің тобы екеуге жетпей тозар,
Ездің қайраты жау кеткенде қозар.
***
Ақылдының белгісі байыса аспайды,
Дәрежесіне таспайды.
***
Өтірік те, шын да ауыздан шығады: айырмасы айтылуында емес, мағынасында.
***
Өзің көтермейтін сөзді басқаға айтпа.
***
Өзінді өзің сыйламасаң,
Өзгеден сый дәметпе.
***
Нәрсізге назынды айтпа, сағың сынады.
Нәрліге ишарат етсең, айтпай ұғады.
***
Озбыр олжа үшін өледі,
Күншіл күндеумен бүледі.
***
Судың жолын құм богер,
Ердің жолын сұм бөгер.
***
Тымырық болса ер оңбас,
Тоңға жатса мал оңбас.
***
Ақыл — жас ұланнан,
Жүйрік — тай құнаннан.
***
Ойнап сөйлесең де,
Ойлап сөйле.
***
Ойын сөзге шын төре.
***
Ой ойласаң, тең ойла.
***
Ақылдассаң шешерсің,
Ақылдаспасаң кем кесерсің.

Бұл мақал-мәтелдер адамдарға олардың өмірінде адамгершілік қасиеттердің маңыздылығын еске салады және олардың қоғамда қалай өмір сүруі тиіс екенін бейнелейді. Адамгершілік қасиеттер - бұл тек қана жеке мінездің бір бөлігі ғана емес, сонымен қатар өзгелерге деген құрметті, сыйластықты және мейірімділікті қамтитын қоғамдық мәдениеттің негізгі бөлігі болып табылады.