InfoHub Logo

Baıaǵyda bir shal bolypty. Shaldyń bir áıeli, eki balasy, bir dáýlet qusy bolypty. Shaldyń áıeli ólip, onyń ornyna basqa áıel alady. Shal bir saparǵa keter aldynda dáýlet qusyn, eki balasyn áıeline tapsyryp ketedi. Áıeldiń budan basqa jalǵan kóńil qosqan adamy bolypty. Jańaǵy kisi saparǵa ketkesin, áıeldiń úıine jalǵan baıy keledi de: «Maǵan dáýlet qusty soıyp ber», – deıdi.

Onda áıel: «Shalymnyń tapsyryp ketken dáýlet qusyn soıyp bermeımin», – deıdi. Sosyn jańaǵy jigit ókpelep ketip qalady. Bes-alty kún ótkesin áıel jigitti shaqyryp aldyryp, «bolmas endi» dep, dáýlet qusty aspazshyǵa soıdyryp, ózderi moldaǵa ketedi. Molda bylaı deıdi: «Bul dáýlet qustyń júregin jegen kisi han bolady, al tobyǵyn jegen adam altyn túkirik túkiredi», – deıdi. Bular endi úıge kelse, oqýdan kelgen shaldyń eki balasynyń úlkeni dáýlet qustyń júregin, al kishisi tobyǵyn jep qoıypty. Jigit endi balanyń bireýin soıyp ber deıdi. Buǵan áıel kelispeı: «Soımaımyn, sebebi bul ekeýin ákesi ózim kelgenshe, urmaı-soqpaı baq dep tapsyrǵan edi», – deıdi. Jigit taǵy ókpelep ketip qalady. Jıyrma shaqty kún ótkesin áıel taǵy da jigitti shaqyryp alyp: «Qoı bolmas, balalardy soıdyramyn, biraq ózim soımaımyn, baýkespe, uryǵa soıdyramyn», – deıdi. Sóıtip, áıel uryǵa bir tabaq altyn beredi. Ury esik aldynda eki balany óltirýge jasyrynyp turady. Bul kezde eki bala oqýda bolady. Balalar oqýdan úıge kelip, uryny kishisi aldymen kóredi.          «Anam saǵan bir tabaq altyn berse. men saǵan on tabaq altyn beremin», – dep, jerge túkirse, aýzynan on tabaq altyn túsedi. Ury alyp ketip qalady. Sóıtip, ekeýi ólimnen qutylyp ketedi.

Endi eki bala kele jatyp, jolda úsh atty kisige kezdesedi. Ol úsh kisi ákesinen qalǵan úsh zatqa talasyp kele jatady. Talasqan zattary: qurym kıiz. saýyt, altyn taýsylmaıtyn qobdı. Kishi bala: «Men sadaq atamyn, sonyń oǵyn kim buryn taýyp berse, soǵan osy úsh zatty beremin», – deıdi. Úsheýi de oqty birdeı tabady. «Endi muny maǵan ber, talasqannan táýir bolar», – deıdi de kishi bala aǵasyn alyp, saýytpen ushyp ketedi. Ekeýi bir elge kelip qonsa, zarlap júrgen adamdardy kóredi. Úlkeni: «Nege zarlaısyńdar?», – deıdi. «Hanymyz qaıtys bolyp, sonyń ornyna han bolmaı tur. Hannyń dáýlet qusyn qansha ushyrsaq ta bir adamǵa qonbaıdy», – deıdi bir adam.

         — Káne, taǵy da ushyryn kórińder, – deıdi bala. Sonda dáýlet qusy ushyp, balanyń basyna qonyp, bala sol elge han bolyp qalady. Al kishisi saýytpen ushyp ketedi. Bul kishi bala ushyp, bir elge keledi. Kelse, taǵy da zarlap júrgen kisilerge kez bolady. Jón surasa kelgende, bul eldegi hannyń qyzy jurttyń ózine teńdes balalarymen altynmen qumar oınap, jeńip otyrady eken. Sosyn jeńilgen kisini óz qolymen shaýyp tastaıtyn bolǵan. Osylaısha halyqqa zıan keltirip otyrypty. Buny estigen kishi bala: «Káne, menimen oınap kórsin», – deıdi. Oıynnyń sharty: qarsy jaqtaǵy kisini on ret jeńse, ol kisi utqan bolady eken. Kishi bala hannyń qyzynyń altynyn taýysyńqyrap, toǵyz ret jeńipti. «Qalǵanyn erteń oınarmyn», – dep, qyz taıanǵan ólimnen qutylýdyń jolyn izdestire bastaıdy. Ol úshin aılaker mystanǵa keledi. Qyz bolǵan oqıǵany túgel mystanǵa aıtyp shyǵady. «Osyny jeńýdiń amalyn taýyp ber», – deıdi. «Buny jeńip shyǵý úshin, – deıdi mystan, — sen oǵan sharap berip mas qyl, esin aýystyr, sonda ol qusady, qusqanda aýzynan birdeme tússe, sony kórsetpeı tyǵyp tasta», – deıdi. «Jaraıdy», – dep hannyń qyzy ketip qalady. Balany shaqyryp aldyryp, mas qylyp, qusqan ýaqytta aýzynan túsken tobyqty tyǵyp tastaıdy. Bala deni túzelgensin, jerge túkiredi, túkirse, jaı adamǵa tán kádimgi túkirik túsedi. Erteńine qyzben taǵy oınaıdy. Biraq qasıetti tobyǵynan aıyrylyn qalǵan balanyń altyny taýsylyp qalyp, qatarynan on ret jeńiledi. Hannyń qyzy óltirý úshin balany darǵa alyp kele jatady. Sol ýaqytta bala aıtady: «Aqyrǵy tilegim bar, halyq arasynda birer sóz aıtaıyn», – deıdi de tysqa shyǵyp alyp, saýytyna minip ushyp ketedi. Opyq jegen hannyń qyzy qalyp qoıady. Bala bir jerlerge kelgende, orman-toǵaıdyń arasyna qonady. Bul jerde pisken aq alma, qońyr alma, qyzyl alma turady. Qyzyqqan bala aq almany jep jiberse, saýysqan bolady, qońyr almany jese, qasqyr bolady, al qyzyl almany jese, sulý jigit bolady. Bala osylaısha ormandy kezip júre beredi. Bir kúni balanyń aldynan kempir shyǵady. Jón surasa kelgende, kempirdiń elindegi hannyń qyzy sonshalyqty ajarsyz bolyp, han: «Kim qyzymdy sulý etetin amal oılap tapsa, soǵan at basyndaı altyn beremin», – dep jar salǵan eken. Jurt buǵan «ondaı amal joq» desedi. Sonda ashýly han halyqty qaladan qýyp jiberipti. Sol qýylǵan kisiniń biri jańaǵy kempir bolyp shyǵady. Bala ol kóriksiz qyzdyń ózimen altynmen qumar oınaıtyn qyz ekenin biledi de: «Aq almany hannyń qyzyna ber, jegen ýaqytta saraıynyń esik-terezesi ashyq bolsyn», – deıdi. Kempir almany qyzǵa ákelip beredi. Han ózi bas bolyp, qyzy aq almany jeıin dep jatqan ýaqytta ýázirlerimen qyz-dyń aınalasyn qorshap otyrypty. Almany jegen qyz saýysqan bolyp shyǵypty da saraıdyń terezesinen ushyp ketipti. Búkil halyqty han jınap, saýysqandy áreń degende ólip-talyp ustapty. Muny adam qylyp shyǵarý úshin talaı molda men táýipterge qaratypty, sonda da jazylmapty. Buny estigen bala hanǵa kelip: «Men qyzyńdy adam qylyp shyǵaraıyn», – deıdi. Sóıtip, ol qyzdy birese qasqyr, birese saýysqan etip sabaıdy. «Endi aqyrǵy emim bar, ol em qonady. Biraq maǵan áýeli tobyǵymdy taýyp ber», – deıdi hanǵa. Han balaǵa tobyqty taýyp beredi. Tobyqty alǵasyn bala qyzdy «sulý qyz» etedi. Han balaǵa altyn sapty qylysh beredi.

         Bala hanǵa: «Men búgin ketýim kerek. Halyqty jına, onyń ishinde qyzyń da bolsyn», – deıdi. Han «jaraıdy» dep, jurtty jınaıdy.

         — Men ketemin, bir-eki aýyz sóz sóıleıin, – dep, bala qylyshty joǵary kóterip, hannyń qyzynyń basyn shabady da saýytyna minip ushyp kededi. Kelip bir jerge túsedi. Osy jerde qaıyr surap júrgen aǵasyn kóredi. «Bul qalaı?», – dep tańyrqap, aǵasynan jón suraıdy.

         — Meni áli balasyń dep taqtan alyp tastady. Basqa bireý han boldy, – deıdi aǵasy.

         — Olaı bolsa, myna aq alma men qońyr almany han men ýázirlerine ber, – deıdi de aǵasyna bir qapshyq jańaǵydaı alma arqalatyp hanǵa jiberedi. Han ýázirlerimen almany jep, biri qasqyr, biri saýysqan bolyn qańǵyp ketedi.

         Eki bala bireýi han, ekinshisi bas ýázir bolyp, el bılep, qyzyqty dáýren súripti.

---