InfoHub Logo

Qumarǵalı Dılnaz

Obektıvti kózqaras — adam obektıvti zańdylyqtar boıynsha ómir súredi, sýbektıvti — adam álemdi jasaıdy.Fılosofıa men psıhologıadaǵy sýbektıvti jáne obektıvti qatynas máselesi psıhofızıologıalyq problemamen bir qatarda tur. Adamnyń ómirinde sýbektıvti qabyldaý nemese obektıvti zańdardy ustaný jetekshi bolyp tabylady. Sýbektıvti kózqarasty jaqtaýshylar bastapqy sýbektıvti prınsıpti ustanady, jáne osylaısha álemdi adam jasaıdy dep aıtady. Bul tásilden aıyrmashylyǵy, obektıvti kózqarasty jaqtaýshylar álemniń bastaýy jáne adamnyń ómirdiń obektıvti zańdaryn ustanýy týraly aıtady.

Másele teorıalardyń árqaısysynda bir element emes, kerisinshe sıpattalǵan kezde bastalady. Sonymen, eger adam álemdi jasasa, onda adamnyń ózi qaıda bolsa, álem adamnan úlken ekeni anyq jáne adamnyń ózi álemde ekeni anyq, kerisinshe emes. Bul jerde sýbektıvti tásil durys emes, ıaǵnı obektıvti, biraq obektıvti tásil adamnyń ómir zańdylyqtaryn ustanatyndyǵyn bildiredi, demek onyń erki bul proseske qatyspaıdy jáne ol tek mehanıkalyq túrde osy zańdylyqtardyń ne isteıtinin jasaıdy. Biraq adam ómirine birdeı qajettilikterdi júzege asyrýdyń ártúrli nusqalary bolǵandyqtan, obektıvti tásil de shyndyqqa tolyq sáıkes kelmeıdi.

Adam obektıvti álemde ómir súredi, biraq sýbektıvti túrde ómir saltyn, qajettilikterdi júzege asyrý ádisin tańdaıdy.Sheshim-bul eki tásildi de biriktirý. Shynynda da, adam álemde ómir súredi jáne álem adamnan úlken, sondyqtan sýbektıvtige qatysty obektıvti tásildi birinshi orynǵa qoıý kerek dep aıtý kerek, biraq obektıvti ómir súrý jaǵdaılary qalaı júzege asyrylady, bul adamǵa baılanysty tolyǵymen sýbektıvti proses. Basqasha aıtqanda, adam obektıvti álemde ómir súredi, biraq osy ómirdiń ártúrli nusqalaryn júzege asyrady nemese osy obektıvti álemge qajettilikterdi óz qalaýy boıynsha, ıaǵnı sýbektıvti túrde júzege asyrý joldaryn aıtqan durys. Álemniń obektıvtiliginiń dáleli, mysaly, sýbektıvti ádistermen, mysaly, sendirý sıaqty, kez-kelgen jaǵdaıda jáne oǵan adam tarapynan kez-kelgen kózqaraspen, eger siz ony otqa salsańyz, qolyńyzdy kúıdiretin sham bolýy múmkin. Iaǵnı, bul adamnyń erkine qaramastan bolady. Biraq bul tolyǵymen onyń erkinde emes, ıaǵnı bul áli de sýbektıvti, biraq obektıvti sheńberdegi proses.

Sýbektıvtiliktiń taǵy bir dáleli-bul adamǵa eshnárse jasaýǵa májbúrleý múmkin emes, tipti eger ol basqalarǵa ózine nemese basqalarǵa zıan tıgizse de. Bul óte jıi kezdesetin jaǵdaılar, olar dálelder keltiredi, dáleldeıdi, qandaı da bir patologıalyq áreketterdi jasamaýdy suraıdy, biraq adam báribir jasaıdy jáne ony kúshtep májbúrleı almaıdy. Siz tek odan alystap, basqa nárselermen aınalysa alasyz. Adam álemdi jasamaıdy jáne ómirdiń bir eriksiz baǵdarlamasyn ustanbaıdy, biraq qajettilikterdi júzege asyrýdyń múmkin ádisteriniń ishinen eń jaqsysyn tańdaıdy, al eger ol bolmasa, ony ashpaıdy jáne jasamaıdy.

Tanym shekarasy. Fılosofıa men psıhologıadaǵy obektıvti álemdi taný máselesin sheshý eki ustanymmen usynylǵan: obektıvti álem tolyq tanylady, al obektıvti álem múldem tanylmaıdy.Fılosofıa men psıhologıadaǵy obektıvti álemdi taný týraly másele, negizgi jáne eń daýly máselelerdiń biri. Ideal men materıaldyń, sýbektıvti jáne obektıvti qatynastardyń araqatynasy týraly suraqtar sıaqty, eki qarama-qarsy kózqaras bar, degenmen bul máselede ekinshi kózqaras qarama-qaıshylyqtardyń araqatynasy týraly basqa suraqtardaǵydaı keń usynylmaıdy.Birinshisi - adam tabıǵatta ómir súredi. Tabıǵat álemdi beıneleıdi, bul eń keń uǵym, ol tolyǵymen tanylady, ıaǵnı biz álemdi tolyq bilemiz. Ekinshisi adam tek qoǵamda ómir súredi jáne obektıvti álemdi qabyldaı almaıdy deıdi. Birinshi jaǵdaıda tabıǵat pen adam arasynda shekara joq. Janýarlarmen sóılese almaý, olarmen áleýmettik qarym-qatynas jasaı almaý, tabıǵattyń sońǵy shekaralaryn kóre almaý jáne anyqtaı almaý ýaqytsha dep sanalady, bul ǵylym áli úırenbegendikten. Sonymen qatar, shyn máninde, Adam tabıǵatpen tikeleı qarym-qatynas jasamaıdy jáne ishinara emes, tolyǵymen. Adamdarda janýarlardyń birde-bir túrimen baılanys joq, sonymen qatar ósimdiktermen de, tabıǵat kúshterimen de baılanys joq. Ekinshi tásil, tek qoǵamdy qarastyra otyryp, obektıvti álemdi shynaıy emes, tek adamnyń ol týraly oılaýynyń saldary etedi. Osylaısha qoǵamdyq qatynastar birinshi orynǵa shyǵady, biraq qoǵam ómiri úshin resýrstar qaıdan alynatyny eskerilmeıdi. Bul jaǵdaıda elektr qýaty rozetkadan, aǵyn sýdan, al tamaq tońazytqyshtan alynady.

Adam tabıǵatty tek áleýmettik turǵydan qabyldaı alady.Qoǵam ómiriniń qaınar kózi-tabıǵat, biraq adam tabıǵatty tikeleı qabyldaı almaıdy. Ol álemge áınek arqyly qaraǵan sıaqty. Ol ony kóre alady, biraq qol tıgizbeıdi. Tabıǵatpen ózara árekettesý júredi, biraq ol tanym shekarasymen, qabyldaý shegimen shekteledi.Osylaısha, eki tásil de osy máseleni sheshýdiń úshinshi nusqasyna biriktiriledi, munda materıaldyq, negizgi qajettilikterdi júzege asyrýdyń ǵana emes, sonymen birge tabıǵat, obektıvti álem joǵary deńgeıge kóteriledi, biraq onymen ózara árekettesý sýbektıvti qabyldaýmen shekteledi. Basqasha aıtqanda, adam tabıǵatty adam retinde ǵana qabyldaı alady. Sonymen, tabıǵı resýrstarda siz ómirge qajetti zattardy, mysaly, aǵash, tastar, qumdy qurylys materıaly retinde jasaý múmkindigin ǵana kóre alasyz. Tabıǵat sonymen qatar joǵary qajettilikterdi qanaǵattandyra alady, mysaly, tabıǵatta demalý, tabıǵattyń sulýlyǵyn kórý - estetıkalyq, keıde tipti fılosofıalyq jáne dinı qajettilikterdi qanaǵattandyrý. Ǵylymdaǵy janýarlardy baqylaý áleýmettik ǵylymdarda alynǵan bilimdi qoldaný, sodan keıin qoldaný kózi bolyp tabylady. Úı janýarlary joǵary, biraq áli de áleýmettik qajettilikterdi qanaǵattandyrady: qamqorlyq, qamqorlyq, nazar, qoldaý, ıaǵnı adamnyń janýarmen, janýarmen tikeleı baılanysy joq.Osylaısha adam qoǵamda ómir súredi jáne tabıǵatta bola almaıdy, bul sózdiń tolyq maǵynasynda ol onymen qarym-qatynas jasaı alady, biraq sonymen birge qoǵamda qalady. Basqasha aıtqanda, tabıǵatpen qarym-qatynasqa qaramastan, adam tek qoǵamda ómir súredi.

Tanym shekarasy tek obektıvti álemge ǵana emes, sonymen birge sýbektıvti qabyldaýǵa da qatysty.Adamnyń obektıvti álemi men osy álemdi sýbektıvti qabyldaýy birge qarastyrylýy kerek, óıtkeni adamsyz álemdi qarastyrýdyń maǵynasy joq, al álemsiz adam ómir súre almaıdy, álemdi taný máselesin tek álemge ǵana emes, adamnyń ózine de qaraý kerek. Iaǵnı, álemdi ǵana emes, ózin de tanýdyń shegi bar.Biz obektıvti álemdi tolyq bilmeımiz, óıtkeni adamnyń álemdegi qajettilikterin júzege asyrý tásilderi qaıdan keletinin nemese tabıǵı resýrstar qaıdan keletinin anyqtaý múmkin emes. Sýbektıvti qabyldaý nemese adam tolyǵymen tanylmaıdy, óıtkeni adamnyń osy ádisterge qatysty tańdaýy qaıdan shyqqanyn anyqtaý múmkin emes. Iaǵnı, ol maqsatqa jetýdiń bir nemese basqa nusqasyn nege tańdamaıdy, biraq nege ol múldem tańdaıdy. Bul tańdaý qajettilikterdi júzege asyrý qajettiligi sıaqty adam ómirinde fakt retinde bar.Biraq tańdaýdyń paıda bolýy adamnyń ózi ony jasamaıdy degendi bildirmeıdi. Tek sýbektıvti tańdaý kózin qabyldaý shekteýli, ol qajettilikti júzege asyrýdyń belgili bir tásiline baǵyttalǵan, al adam ózi tańdaıdy.

---