بالانىڭ باس ۇستازى اتا انا (اتا-انالار جينالىسىنا)
اتا-انالار جينالىسى
تاقىرىبى: بالانىڭ باس ۇستازى اتا انا
ماقساتى:
1. اتا - انانىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتۋ.
2. اتا - انالاردى بالالارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا شاقىرۋ.
3. بالانىڭ بۇگىنگى ىستەگەن قادامى ەرتەڭگى تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا ۇلكەن اسەر ەتەتىنىن اتاپ ءوتۋ.
مىندەتى:
1. بالالاردى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدەگى اتا - انانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى.
2. مەكتەپتە اتا - انانىڭ وقۋ - تاربيە سالاسىنداعى ءرولى.
3. الداعى ۋاقىتتا وقۋشىلاردى تاربيەلەۋدە ءمۇعالىم مەن اتا - انانىڭ بىرىگىپ جۇمىس جاساۋى.
كەرەكتى قۇرالدار: ۇلەستىرمەلى قيما قاعاز،
ءادىس - تاسىلدەر: پىكىرلەسۋ، سۇراق - جاۋاپ، «قىزىقتى سۇراقتار»، «ءسىز قانداي اتا اناسىز» تەست
جينالىس بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
اتا انالاردى وتىرعىزۋ
پاراقشالار تاراتۋ
2. كىرىسپە:
1. جينالىس ماقساتىن ايتۋ
كىرىسپە ءسوز. ءمۇعالىم:
ۇلاعاتتى ۇستازدار، ارداقتى اتا - انالار! جەل بەسىكتەن، جەر بەسىككە دەيىنگى ادام ومىرىندەگى تاربيەنىڭ ۇيىتقىسى اتا - انا مەن مەكتەپ. بولاشاق دەسەك تە، كەلەشەك دەسە دە بالا - ۇرپاق دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ادامنىڭ وزگە تىرشىلىك يەسىنەن ايىرماشىلىعى – دۇنيەگە پەرزەنت اكەلگەن سوڭ، ونىڭ بولاشاعىن ويلاۋ، ادام ەتىپ تاربيەلەۋ.
بالا تاربيەسى – ءبىر وتباسىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ مەملەكەتتىك ابىرويلى مىندەتى. كەزىندە ءال فارابي بابامىز «عىلىم ەمەس، ەڭ الدىمەن تاربيەگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك، تاربيەسىز ادامعا عىلىم باياندى بولمايدى» - دەمەپ پە ەدى. وسىعان وراي بۇكىل اتا - انا تاربيەگە بەت بۇرۋى كەرەك. ۇرپاق تاربيەسىنە مۇددەلى ەكەندىگىن اتا - انالار ءىس - جۇزىندە دالەلدەپ وتىرۋلارى ءتيىس. مىنە وسىنداي ىنتىماق بىرلىگىندە عانا ويداعىداي ناتيجە بەرەرى اقيقات.
3. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
اتا - انالار ءبىر بىرىنە جۇرەكشە سىيلاۋ ارقىلى ىستىق لەبىزىن بىلدىرەدى.
4. بايانداما.
جاس ۇرپاق ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ تىكەلەي جالعاستىرۋشى عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ تىرەگى، مىزعىماس بولاشاعى. ادامزاتتىڭ ومىردەگى ەڭ قىمباتتىسى، كوز قۋانىشى – بالا. بالا – دەربەس تۇلعا. ونىڭ بويىنداعى تابيعي قاسيەتتەر، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى وتباسىندا، مەكتەپتە، الەۋمەتتىك ورتادا نارلەنەدى. بالانىڭ باس ۇستازى – اتا – اناسى. تاربيە ءۇردىسىنىڭ ءبىر تاراۋى وتباسىمەن جۇمىس دەسەك، وتباسىنان باستالاتىن تاربيە مەكتەپ ومىرىنەن جالعاسىن تابادى. قازاقتىڭ وتباسىندا ومىرگە كەلگەن ءار بالا ەس ءبىلىپ، ەتەك جىيعانشا، نەگىزىنەن اكە مەن انانىڭ تاربيەسىندە بولادى. بۇگىنگى ماقسات - ءاربىر بالا تۇبەگەيلى بىلىممەن مادەنيەتتىڭ نەگىزدەرىن ءبىلۋ جانە ولاردىڭ جان - جاقتى دامۋىنا اتا - انا، مەكتەپ جاعداي جاساۋى كەرەك. سوندىقتان سىزدەرگە بالالارىڭىزدىڭ مەكتەپتەن بارلىق مۇمكىندىكتەردى پايدالانىپ ءبىلىم الۋ مەن تاربيە جۇمىستارىنا قاتىستىرىپ ءوزىن - ءوزى باسقاراتىن ازامات بولۋىنا ات سالىسۋ قاجەت.
بىزدە كوپتەگەن اتا - انالار بالانىڭ كەمشىلىگىن مەكتەپتەگى مۇعالىمدەردەن كورەدى. وتباسىندا مۇعالىمدەر تۋرالى جاقسى پىكىر ايتىلسا، الدىمەن اتا - انانىڭ مەكتەپ، ۇستاز تۋرالى جاقسى نيەتى بالاعا جاقسى اسەر ەتەدى. ونداي بالالاردىڭ وقۋعا، بىلىمگە، مەكتەپكە قۇشتارلىعى ارتادى. ۇستازدى، ادامدى سىيلاۋى وزگەشە بولادى. مەكتەپ، ۇستاز تۋرالى باسقاشا پىكىردە كوڭىلى تولماعان ويلاردىڭ جەتەگىندە بالاسىنىڭ الدىندا عايباتتاۋ سوزدەر سويلەنەتىن بولسا، ول بالانىڭ مەكتەپ، مۇعالىمگە كوزقاراسى وزگەرەدى. وقۋ - ۇلگەرىمىنە اسەر ەتەدى. نەمقۇرايلى قاراپ، ۇلگەرىمى ناشارلايدى. اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ ىنتاسىن ۇيدەگى تاربيە ارقىلى ءوزى جويىپ وتىرعانىن بىلمەيدى. بالا تاربيەسى وتباسىنان باستالادى. مەكتەپكە كەلگەننەن كەيىن ول مىنەز وتباسىندا قالىپتاسقان تاربيە ودان ءارى جالعاسادى. ءبىر تاۋلىكتىڭ ياعني 24 ساعاتتىڭ 6 ساعاتى مەكتەپتە، قالعانى تاربيە ورداسى، ۇنەمى اتا - انا بولىپ قالا بەرەدى. بالانىڭ ساباققا سانالى قاراپ وزات وقۋشى بولىپ ءوسۋى، ول ءمۇعالىم مەن اتا - انانىڭ بىرىگىپ وسىرگەن جەمىس اعاشى، نەمەسە ۇشقىر ۇشاق جاساۋمەن تەڭ دەسەم ارتىق ەمەس. دۇرىس وسپەگەن جەمىس اعاشى، دۇرىس جەمىس بەرمەسە قۋانۋعا بولا ما؟ ءبىر بولشەگى بۇرىس جاسالعان ۇشاقتى ۇشىرعاننان نە پايدا؟ ول وزىندە، وزگەنى دە مەرت ەتپەي مە؟
سونىمەن ءاربىر اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ تاربيەلى دە، سانالى، مادەنيەتتى، جۇرگەن ورتاسىندا سۇيكىمدى بولۋ ءۇشىن الدىمەن تاربيەنى وزىنەن باستاعانى ءجون، ياعني وعاش قىلىقتارمەن بالاسىنا ۇلگى - ونەگە كورسەتپەۋگە تىرىسقانى ءجون. جاس كەزىندە بالاسىنا دۇرىس تاربيە بەرە الماعان اتا - انا كەيىن بارماعىن تىستەپ وكىنىپ قالادى. قالاي قيسايتساڭ سولاي وسەدى. ونىڭ ءتۇزۋ جولمەن ءجۇرىپ ءبىلىمدى دە سانالى ازامات بولىپ ءوسۋى ءبىزدىڭ، ياعني ءاربىر اتا - انانىڭ قولىندا.
5.«قىزىقتى سۇراقتار»
تاراتىلعان پاراقتارعا جاۋاپ جازۋ
1. بالاڭىزدىڭ تۋىلعان كۇنى؟
2. سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ تولىق اتى ءجونى؟
3. بالاڭىزدىڭ اياعىنىڭ ولشەمى؟
4. بالاڭىزدىڭ پارتالاسى كىم؟
5. بالاڭىزدىڭ سۇيىكتى اسى قانداي؟
6. بالاڭىز قانداي ءتۇستى جاقسى كورەدى؟
7. بالاڭىز ءبىرىنشى سىنىپقا قاي جىلى باردى؟
8. بالاڭىزدى ەركەلەتكەندە قانداي سوزدەر پايدالاناسىز؟
9. بالاڭىزعا اشۋلانعاندا اۋزىڭىزعا ەڭ الدىمەن قانداي ءسوز تۇسەدى؟
10. بالاڭىزدىڭ ەڭ جاقىن دوسى كىم؟
6. اتا - انالارعا «ءسىز قانداي اتا - اناسىز؟» تەست. ولار بالالارمەن قارىم - قاتىناس بارىسىندا نەعۇرلىم ءجيى سوزدەردى بەلگىلەۋ قاجەت.
- مەن ساعان قانشا رەت ايتامىن؟ - ماعان كەڭەس بەرە قويشى، اينالايىن! - مەن سەنسىز نە ىستەر ەدىم؟! - بۇل نە تاعى؟ - ءبىز ءبارىن بىرگە ويلاساتىن دوستارمىز عوي؟ - كىمگە تارتقان بالەسىڭ ءوزىڭ؟ - مەن سەندەي كەزىمدە.. - سەن مەنىڭ تىرەگىمسىڭ، قولقاناتىمسىڭ! - سەنىڭ جانىڭداعى قانداي دوستار وسى؟ - سەن نە ويلاپ وتىرسىڭ؟ - ۇلىم (قىزىم)، سەن قالاي ويلايسىڭ، جۇرتتىڭ بالاسى بالا سياقتى، ال سەن بولساڭ… - اقىلدىمسىڭ عوي سەن مەنىڭ!
جاۋاپتارى: 7 - 8 بالل - ءسىز ءوز بالاڭىزبەن جۇيەلى تۇردە قارىم - قاتىناس جاساپ وتىرماساڭىز دا، ول ءسىزدى قۇرمەتتەيدى. ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز ونىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا كومەكتەسەدى.
9 - 10بالل - بالاڭىز ءسىزدى قۇرمەت ەتكەنىمەن ءارقاشان اشىق سويلەسە بەرمەيدى. ونىڭ تۇلعالىق دامۋى كەزدەيسوق جاعداياتتار ىقپالىنان بولماق. 11 - 12 بالل – ءسىزدىڭ بالا تاربيەسىنە مۇقياتتىلاۋ بولعانىڭىز ءجون. بالاڭىز ءسىزدى قۇرمەتتەيدى، ءبىراق ول، اتا - انانىڭ ايالى الاقانىنا، جىلى سوزدەرىنە ءزارۋ. 13 - 14بالل - ءسىزدىڭ بالا تاربيەسىنە بايلانىستى ۇستانعان جولىڭىز دۇرىس ەمەس ەكەنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. بالاڭىز بەن ءسىزدىڭ اراڭىزدا سەنىمسىزدىك بار - وعان كوبىرەك كوڭىل بولۋگە تىرىسىڭىز، ونىڭ سوزدەرىنە قۇلاق اسىڭىز. ءمۇعالىم: ءبىزدىڭ تەستىمىز ءىستىڭ شىن جاعدايىنا قاتىستى ەمەۋرىن عانا، ءسىزدىڭ قانداي اتا - انا ەكەنىڭىزدى وزىڭىزدەن باسقا ەشكىم جاقسى بىلمەيدى.
7. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: بارلىق ونەگە جانۇيادان تارايدى. حالىق جانۇياداعى تاربيەگە ەرەكشە كوڭىل بولگەن. ونى «تاياقتاۋ وڭاي، تاربيەلەۋ قيىن»، «بالاقان ءوسىرۋ - بالاپان ۇشىرۋ ەمەس» دەگەن ماقال - ماتەلدەردەن كورۋىڭىزگە بولادى.
ەندەشە پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق تۇرعىدان بەرىلەتىن تومەندەگى 14 كەڭەسكە قۇلاق ءتۇرىڭىز:
1. تاڭەرتەڭ (نە تۇستە) ساباققا بارارىندا بالانى جايلاپ قانا وياتىڭىز. ءسىزدىڭ بيازى ءۇنىڭىز بەن كۇلكىڭىز - اق ۇيقىسىن اشۋى ءتيىس. كەشەگى ءبىر تەرىس قىلىقتارىن ايتىپ، باسقا تۇككە تۇرمايتىن نارسەگە جۇيكەسىن جۇقارتپاڭىز. تاماعىن ىشپەي جاتىپ ۇرىس - كەرىس ۇيىمداستىرماڭىز.
2. ەگەر بالاڭىز ساباقتان كەشىگەتىندەي بولىپ جاتسا، وندا «بول دا بولدىڭ!» استىنا الىپ ايعايلاماڭىز. ونى ەرتەرەك وياتپاعان ءوزىڭىز كىنالىسىز.
3. بالانى ساباققا (اسىرەسە تاڭەرتەن) اشقۇرساق جىبەرمەڭىز؛
4. «بۇزىق بولما!»، «قيسالاڭداماي تىنىش ءجۇر!»، «بۇگىن 2 الساڭ قۇرتامىن!» دەگەن ەسكەرتۋلەردى ءجيى ايتا بەرمەڭىز. كەرىسىنشە، وعان جىلۋ سىيلاپ، جاقسى باعا الىپ كەلۋىنە تىلەكتەستىك ءبىلدىرىڭىز؛
5. ەسىكتەن كىرمەي جاتىپ، «بۇگىن قانداي باعا الدىڭ؟» دەپ باس سالىپ بالىڭىزدى سۇراقتىڭ استىنا الماڭىز. مەكتەپتەن كەلگەن بالاڭىزدى كوڭىلدى قارسى الىڭىز، ونىڭ ساباقتان شارشاپ كەلگەنىن ەسكەرىڭىز. ەگەر بالا الدەنەگە رەنجىپ كەلسە، بىردەڭەنى ايتپاقشى بولسا، «سەنى تىنداۋعا ۋاقىتىم جوق» دەمەي، ارنايى كوڭىل ءبولىپ، مۇقيات تىڭداڭىز؛
6. بالا بىردەڭەگە اشۋلانىپ جۇرسە، ۇندەمەڭىز. ساباسىنا تۇسكەن سوڭ، ول بولعان جايدى ءوزى - اق ايتادى؛
7. بالانىڭ ءبىر قىلىعى ءۇشىن ءمۇعالىم ءسىزدى شاقىرتىپ السا، ءوزارا اڭگىمەگە بالانى قاتىستىرماڭىز؛
8. مەكتەپتەن كەلە سالا بالانى وتىرعىزىپ قويىپ ساباققا دايىندالتپاڭىز. ولار دا 2 - 3 ساعات ويناپ، دەمالعان ءجون، تۇستە ۇيىقتاپ تىنىقسىن. بەسىن مەزگىلى - ساباققا ازىرلەنۋدىڭ ءساتتى كەزى.
9. ءبىر مەزگىلدىە بارلىق ساباققا ازىرلەنۋىن تالاپ ەتپەڭىز. ءار ساباققا ازىرلەنگەن كەزدە ءۇزىلىس جاساۋ دۇرىس؛
10. ساباققا ازىرلەنىپ جاتقان بالانىڭ جەلكەسىنەن ءتونىپ تۇرماڭىز. دورەكى سويلەمەڭىز. ودان دا كومەكتەسىپ، بىرلەسىپ دايىندالىڭىز.
11.«ەگەر، سەن، وسى ساباقتى ورىنداماساڭ!» دەپ باستالاتىن تارتىپكە شاقىرۋ بالانىڭ جۇيكەسىنە اسەر ەتەدى. ودان دا ءوزىڭىز كىرىسىپ، جايلاپ جەتەكتەپ وتىرىڭىز.
12. كۇندە جارتى ساعات ەشتەڭەگە الاڭداماي بالالارىڭىزبەن ەمىن - ەركىن، جاقىن تارتىپ اڭگىمەلەسىپ تۇرىڭىز.
13. بالاڭىزدىڭ كوڭىل - كۇيى ناشار بولسا، وندا بىردەن نازار اۋدارىڭىز. ول ساباقتان زورىعۋى مۇمكىن.
14. ەگەر بالاڭىز ايتقانىڭىزدى تىڭدامايتىن بولسا، وندا ۇستازىمەن، پسيحولوگ مامانىمەن، دارىگەرمەن كەڭەسىڭىز.
6. قورىتىندى ءبولىم:
قۇرمەتتى اتا - انالار ۇلتىمىزدىڭ قانىنداعى ىزەتتىلىك – دورەكىلىككە، قايىرىمدىلىق - قاتىگەزدىككە، جومارتتىق - توعىشارلىققا، ادالدىق - ارامدىققا، پاراساتتىلىق - پارىقسىزدىققا اۋىسپاسىن دەگەن ۇلكەن ءۇمىت تۇر.
ءومىردىڭ وتپەلى قيىن كەزەڭىندە ۇل - قىزدارىمىزدىڭ سانالى تاربيە مەن ناقتى ءبىلىم الۋلارىنا كۇش سالايىق. بالاعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، وقىتۋ مەن ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدە وتباسىنىڭ باسىم ءرولىن مويىنداپ، بىرلەسە، ىنتىماقتاسا ارەكەت ەتۋىمىز قاجەت دەپ بۇگىنگى جينالىسىمىزدى اياقتاعالى وتىرمىز.
اقتوبە قالاسى، №1ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش كلاسس وقىتۋشىسى
مۋرىنوۆا اليا وردابايەۆنا
تاقىرىبى: بالانىڭ باس ۇستازى اتا انا
ماقساتى:
1. اتا - انانىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتۋ.
2. اتا - انالاردى بالالارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا شاقىرۋ.
3. بالانىڭ بۇگىنگى ىستەگەن قادامى ەرتەڭگى تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا ۇلكەن اسەر ەتەتىنىن اتاپ ءوتۋ.
مىندەتى:
1. بالالاردى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدەگى اتا - انانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى.
2. مەكتەپتە اتا - انانىڭ وقۋ - تاربيە سالاسىنداعى ءرولى.
3. الداعى ۋاقىتتا وقۋشىلاردى تاربيەلەۋدە ءمۇعالىم مەن اتا - انانىڭ بىرىگىپ جۇمىس جاساۋى.
كەرەكتى قۇرالدار: ۇلەستىرمەلى قيما قاعاز،
ءادىس - تاسىلدەر: پىكىرلەسۋ، سۇراق - جاۋاپ، «قىزىقتى سۇراقتار»، «ءسىز قانداي اتا اناسىز» تەست
جينالىس بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
اتا انالاردى وتىرعىزۋ
پاراقشالار تاراتۋ
2. كىرىسپە:
1. جينالىس ماقساتىن ايتۋ
كىرىسپە ءسوز. ءمۇعالىم:
ۇلاعاتتى ۇستازدار، ارداقتى اتا - انالار! جەل بەسىكتەن، جەر بەسىككە دەيىنگى ادام ومىرىندەگى تاربيەنىڭ ۇيىتقىسى اتا - انا مەن مەكتەپ. بولاشاق دەسەك تە، كەلەشەك دەسە دە بالا - ۇرپاق دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ادامنىڭ وزگە تىرشىلىك يەسىنەن ايىرماشىلىعى – دۇنيەگە پەرزەنت اكەلگەن سوڭ، ونىڭ بولاشاعىن ويلاۋ، ادام ەتىپ تاربيەلەۋ.
بالا تاربيەسى – ءبىر وتباسىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ مەملەكەتتىك ابىرويلى مىندەتى. كەزىندە ءال فارابي بابامىز «عىلىم ەمەس، ەڭ الدىمەن تاربيەگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك، تاربيەسىز ادامعا عىلىم باياندى بولمايدى» - دەمەپ پە ەدى. وسىعان وراي بۇكىل اتا - انا تاربيەگە بەت بۇرۋى كەرەك. ۇرپاق تاربيەسىنە مۇددەلى ەكەندىگىن اتا - انالار ءىس - جۇزىندە دالەلدەپ وتىرۋلارى ءتيىس. مىنە وسىنداي ىنتىماق بىرلىگىندە عانا ويداعىداي ناتيجە بەرەرى اقيقات.
3. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
اتا - انالار ءبىر بىرىنە جۇرەكشە سىيلاۋ ارقىلى ىستىق لەبىزىن بىلدىرەدى.
4. بايانداما.
جاس ۇرپاق ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ تىكەلەي جالعاستىرۋشى عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ تىرەگى، مىزعىماس بولاشاعى. ادامزاتتىڭ ومىردەگى ەڭ قىمباتتىسى، كوز قۋانىشى – بالا. بالا – دەربەس تۇلعا. ونىڭ بويىنداعى تابيعي قاسيەتتەر، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى وتباسىندا، مەكتەپتە، الەۋمەتتىك ورتادا نارلەنەدى. بالانىڭ باس ۇستازى – اتا – اناسى. تاربيە ءۇردىسىنىڭ ءبىر تاراۋى وتباسىمەن جۇمىس دەسەك، وتباسىنان باستالاتىن تاربيە مەكتەپ ومىرىنەن جالعاسىن تابادى. قازاقتىڭ وتباسىندا ومىرگە كەلگەن ءار بالا ەس ءبىلىپ، ەتەك جىيعانشا، نەگىزىنەن اكە مەن انانىڭ تاربيەسىندە بولادى. بۇگىنگى ماقسات - ءاربىر بالا تۇبەگەيلى بىلىممەن مادەنيەتتىڭ نەگىزدەرىن ءبىلۋ جانە ولاردىڭ جان - جاقتى دامۋىنا اتا - انا، مەكتەپ جاعداي جاساۋى كەرەك. سوندىقتان سىزدەرگە بالالارىڭىزدىڭ مەكتەپتەن بارلىق مۇمكىندىكتەردى پايدالانىپ ءبىلىم الۋ مەن تاربيە جۇمىستارىنا قاتىستىرىپ ءوزىن - ءوزى باسقاراتىن ازامات بولۋىنا ات سالىسۋ قاجەت.
بىزدە كوپتەگەن اتا - انالار بالانىڭ كەمشىلىگىن مەكتەپتەگى مۇعالىمدەردەن كورەدى. وتباسىندا مۇعالىمدەر تۋرالى جاقسى پىكىر ايتىلسا، الدىمەن اتا - انانىڭ مەكتەپ، ۇستاز تۋرالى جاقسى نيەتى بالاعا جاقسى اسەر ەتەدى. ونداي بالالاردىڭ وقۋعا، بىلىمگە، مەكتەپكە قۇشتارلىعى ارتادى. ۇستازدى، ادامدى سىيلاۋى وزگەشە بولادى. مەكتەپ، ۇستاز تۋرالى باسقاشا پىكىردە كوڭىلى تولماعان ويلاردىڭ جەتەگىندە بالاسىنىڭ الدىندا عايباتتاۋ سوزدەر سويلەنەتىن بولسا، ول بالانىڭ مەكتەپ، مۇعالىمگە كوزقاراسى وزگەرەدى. وقۋ - ۇلگەرىمىنە اسەر ەتەدى. نەمقۇرايلى قاراپ، ۇلگەرىمى ناشارلايدى. اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ ىنتاسىن ۇيدەگى تاربيە ارقىلى ءوزى جويىپ وتىرعانىن بىلمەيدى. بالا تاربيەسى وتباسىنان باستالادى. مەكتەپكە كەلگەننەن كەيىن ول مىنەز وتباسىندا قالىپتاسقان تاربيە ودان ءارى جالعاسادى. ءبىر تاۋلىكتىڭ ياعني 24 ساعاتتىڭ 6 ساعاتى مەكتەپتە، قالعانى تاربيە ورداسى، ۇنەمى اتا - انا بولىپ قالا بەرەدى. بالانىڭ ساباققا سانالى قاراپ وزات وقۋشى بولىپ ءوسۋى، ول ءمۇعالىم مەن اتا - انانىڭ بىرىگىپ وسىرگەن جەمىس اعاشى، نەمەسە ۇشقىر ۇشاق جاساۋمەن تەڭ دەسەم ارتىق ەمەس. دۇرىس وسپەگەن جەمىس اعاشى، دۇرىس جەمىس بەرمەسە قۋانۋعا بولا ما؟ ءبىر بولشەگى بۇرىس جاسالعان ۇشاقتى ۇشىرعاننان نە پايدا؟ ول وزىندە، وزگەنى دە مەرت ەتپەي مە؟
سونىمەن ءاربىر اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ تاربيەلى دە، سانالى، مادەنيەتتى، جۇرگەن ورتاسىندا سۇيكىمدى بولۋ ءۇشىن الدىمەن تاربيەنى وزىنەن باستاعانى ءجون، ياعني وعاش قىلىقتارمەن بالاسىنا ۇلگى - ونەگە كورسەتپەۋگە تىرىسقانى ءجون. جاس كەزىندە بالاسىنا دۇرىس تاربيە بەرە الماعان اتا - انا كەيىن بارماعىن تىستەپ وكىنىپ قالادى. قالاي قيسايتساڭ سولاي وسەدى. ونىڭ ءتۇزۋ جولمەن ءجۇرىپ ءبىلىمدى دە سانالى ازامات بولىپ ءوسۋى ءبىزدىڭ، ياعني ءاربىر اتا - انانىڭ قولىندا.
5.«قىزىقتى سۇراقتار»
تاراتىلعان پاراقتارعا جاۋاپ جازۋ
1. بالاڭىزدىڭ تۋىلعان كۇنى؟
2. سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ تولىق اتى ءجونى؟
3. بالاڭىزدىڭ اياعىنىڭ ولشەمى؟
4. بالاڭىزدىڭ پارتالاسى كىم؟
5. بالاڭىزدىڭ سۇيىكتى اسى قانداي؟
6. بالاڭىز قانداي ءتۇستى جاقسى كورەدى؟
7. بالاڭىز ءبىرىنشى سىنىپقا قاي جىلى باردى؟
8. بالاڭىزدى ەركەلەتكەندە قانداي سوزدەر پايدالاناسىز؟
9. بالاڭىزعا اشۋلانعاندا اۋزىڭىزعا ەڭ الدىمەن قانداي ءسوز تۇسەدى؟
10. بالاڭىزدىڭ ەڭ جاقىن دوسى كىم؟
6. اتا - انالارعا «ءسىز قانداي اتا - اناسىز؟» تەست. ولار بالالارمەن قارىم - قاتىناس بارىسىندا نەعۇرلىم ءجيى سوزدەردى بەلگىلەۋ قاجەت.
- مەن ساعان قانشا رەت ايتامىن؟ - ماعان كەڭەس بەرە قويشى، اينالايىن! - مەن سەنسىز نە ىستەر ەدىم؟! - بۇل نە تاعى؟ - ءبىز ءبارىن بىرگە ويلاساتىن دوستارمىز عوي؟ - كىمگە تارتقان بالەسىڭ ءوزىڭ؟ - مەن سەندەي كەزىمدە.. - سەن مەنىڭ تىرەگىمسىڭ، قولقاناتىمسىڭ! - سەنىڭ جانىڭداعى قانداي دوستار وسى؟ - سەن نە ويلاپ وتىرسىڭ؟ - ۇلىم (قىزىم)، سەن قالاي ويلايسىڭ، جۇرتتىڭ بالاسى بالا سياقتى، ال سەن بولساڭ… - اقىلدىمسىڭ عوي سەن مەنىڭ!
جاۋاپتارى: 7 - 8 بالل - ءسىز ءوز بالاڭىزبەن جۇيەلى تۇردە قارىم - قاتىناس جاساپ وتىرماساڭىز دا، ول ءسىزدى قۇرمەتتەيدى. ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز ونىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا كومەكتەسەدى.
9 - 10بالل - بالاڭىز ءسىزدى قۇرمەت ەتكەنىمەن ءارقاشان اشىق سويلەسە بەرمەيدى. ونىڭ تۇلعالىق دامۋى كەزدەيسوق جاعداياتتار ىقپالىنان بولماق. 11 - 12 بالل – ءسىزدىڭ بالا تاربيەسىنە مۇقياتتىلاۋ بولعانىڭىز ءجون. بالاڭىز ءسىزدى قۇرمەتتەيدى، ءبىراق ول، اتا - انانىڭ ايالى الاقانىنا، جىلى سوزدەرىنە ءزارۋ. 13 - 14بالل - ءسىزدىڭ بالا تاربيەسىنە بايلانىستى ۇستانعان جولىڭىز دۇرىس ەمەس ەكەنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. بالاڭىز بەن ءسىزدىڭ اراڭىزدا سەنىمسىزدىك بار - وعان كوبىرەك كوڭىل بولۋگە تىرىسىڭىز، ونىڭ سوزدەرىنە قۇلاق اسىڭىز. ءمۇعالىم: ءبىزدىڭ تەستىمىز ءىستىڭ شىن جاعدايىنا قاتىستى ەمەۋرىن عانا، ءسىزدىڭ قانداي اتا - انا ەكەنىڭىزدى وزىڭىزدەن باسقا ەشكىم جاقسى بىلمەيدى.
7. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: بارلىق ونەگە جانۇيادان تارايدى. حالىق جانۇياداعى تاربيەگە ەرەكشە كوڭىل بولگەن. ونى «تاياقتاۋ وڭاي، تاربيەلەۋ قيىن»، «بالاقان ءوسىرۋ - بالاپان ۇشىرۋ ەمەس» دەگەن ماقال - ماتەلدەردەن كورۋىڭىزگە بولادى.
ەندەشە پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق تۇرعىدان بەرىلەتىن تومەندەگى 14 كەڭەسكە قۇلاق ءتۇرىڭىز:
1. تاڭەرتەڭ (نە تۇستە) ساباققا بارارىندا بالانى جايلاپ قانا وياتىڭىز. ءسىزدىڭ بيازى ءۇنىڭىز بەن كۇلكىڭىز - اق ۇيقىسىن اشۋى ءتيىس. كەشەگى ءبىر تەرىس قىلىقتارىن ايتىپ، باسقا تۇككە تۇرمايتىن نارسەگە جۇيكەسىن جۇقارتپاڭىز. تاماعىن ىشپەي جاتىپ ۇرىس - كەرىس ۇيىمداستىرماڭىز.
2. ەگەر بالاڭىز ساباقتان كەشىگەتىندەي بولىپ جاتسا، وندا «بول دا بولدىڭ!» استىنا الىپ ايعايلاماڭىز. ونى ەرتەرەك وياتپاعان ءوزىڭىز كىنالىسىز.
3. بالانى ساباققا (اسىرەسە تاڭەرتەن) اشقۇرساق جىبەرمەڭىز؛
4. «بۇزىق بولما!»، «قيسالاڭداماي تىنىش ءجۇر!»، «بۇگىن 2 الساڭ قۇرتامىن!» دەگەن ەسكەرتۋلەردى ءجيى ايتا بەرمەڭىز. كەرىسىنشە، وعان جىلۋ سىيلاپ، جاقسى باعا الىپ كەلۋىنە تىلەكتەستىك ءبىلدىرىڭىز؛
5. ەسىكتەن كىرمەي جاتىپ، «بۇگىن قانداي باعا الدىڭ؟» دەپ باس سالىپ بالىڭىزدى سۇراقتىڭ استىنا الماڭىز. مەكتەپتەن كەلگەن بالاڭىزدى كوڭىلدى قارسى الىڭىز، ونىڭ ساباقتان شارشاپ كەلگەنىن ەسكەرىڭىز. ەگەر بالا الدەنەگە رەنجىپ كەلسە، بىردەڭەنى ايتپاقشى بولسا، «سەنى تىنداۋعا ۋاقىتىم جوق» دەمەي، ارنايى كوڭىل ءبولىپ، مۇقيات تىڭداڭىز؛
6. بالا بىردەڭەگە اشۋلانىپ جۇرسە، ۇندەمەڭىز. ساباسىنا تۇسكەن سوڭ، ول بولعان جايدى ءوزى - اق ايتادى؛
7. بالانىڭ ءبىر قىلىعى ءۇشىن ءمۇعالىم ءسىزدى شاقىرتىپ السا، ءوزارا اڭگىمەگە بالانى قاتىستىرماڭىز؛
8. مەكتەپتەن كەلە سالا بالانى وتىرعىزىپ قويىپ ساباققا دايىندالتپاڭىز. ولار دا 2 - 3 ساعات ويناپ، دەمالعان ءجون، تۇستە ۇيىقتاپ تىنىقسىن. بەسىن مەزگىلى - ساباققا ازىرلەنۋدىڭ ءساتتى كەزى.
9. ءبىر مەزگىلدىە بارلىق ساباققا ازىرلەنۋىن تالاپ ەتپەڭىز. ءار ساباققا ازىرلەنگەن كەزدە ءۇزىلىس جاساۋ دۇرىس؛
10. ساباققا ازىرلەنىپ جاتقان بالانىڭ جەلكەسىنەن ءتونىپ تۇرماڭىز. دورەكى سويلەمەڭىز. ودان دا كومەكتەسىپ، بىرلەسىپ دايىندالىڭىز.
11.«ەگەر، سەن، وسى ساباقتى ورىنداماساڭ!» دەپ باستالاتىن تارتىپكە شاقىرۋ بالانىڭ جۇيكەسىنە اسەر ەتەدى. ودان دا ءوزىڭىز كىرىسىپ، جايلاپ جەتەكتەپ وتىرىڭىز.
12. كۇندە جارتى ساعات ەشتەڭەگە الاڭداماي بالالارىڭىزبەن ەمىن - ەركىن، جاقىن تارتىپ اڭگىمەلەسىپ تۇرىڭىز.
13. بالاڭىزدىڭ كوڭىل - كۇيى ناشار بولسا، وندا بىردەن نازار اۋدارىڭىز. ول ساباقتان زورىعۋى مۇمكىن.
14. ەگەر بالاڭىز ايتقانىڭىزدى تىڭدامايتىن بولسا، وندا ۇستازىمەن، پسيحولوگ مامانىمەن، دارىگەرمەن كەڭەسىڭىز.
6. قورىتىندى ءبولىم:
قۇرمەتتى اتا - انالار ۇلتىمىزدىڭ قانىنداعى ىزەتتىلىك – دورەكىلىككە، قايىرىمدىلىق - قاتىگەزدىككە، جومارتتىق - توعىشارلىققا، ادالدىق - ارامدىققا، پاراساتتىلىق - پارىقسىزدىققا اۋىسپاسىن دەگەن ۇلكەن ءۇمىت تۇر.
ءومىردىڭ وتپەلى قيىن كەزەڭىندە ۇل - قىزدارىمىزدىڭ سانالى تاربيە مەن ناقتى ءبىلىم الۋلارىنا كۇش سالايىق. بالاعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، وقىتۋ مەن ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدە وتباسىنىڭ باسىم ءرولىن مويىنداپ، بىرلەسە، ىنتىماقتاسا ارەكەت ەتۋىمىز قاجەت دەپ بۇگىنگى جينالىسىمىزدى اياقتاعالى وتىرمىز.
اقتوبە قالاسى، №1ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش كلاسس وقىتۋشىسى
مۋرىنوۆا اليا وردابايەۆنا
You Might Also Like
-
پسيحولوگيا ءپانى بويىنشا تەست سۇراقتارى جاۋابىمەن. جالپىلاۋ تەستىلەرى
