InfoHub Logo

ءجۋرناليستىڭ كاسىپتىك ەتيكاسىنىڭ پرينسيپتەرى.

1. ءجۋرناليستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى

ءجۋرناليستىڭ باستى مىندەتى - حالىققا تەز ءارى شىنايى اقپارات جەتكىزۋ. كۇندەلىكتى ومىردە ادامدار گازەت-جۋرنالداردى وقىعاندا، نە بولماسا تەلەديدار جاڭالىقتارىن باقىلاعاندا، ەڭ الدىمەن، اقپاراتقا قارايدى.اقپارات پايدالى، قوعامداعى ماسەلەلەردى شەشەتىن بولۋى كەرەك. مىسالعا، رۋسلان وتەپبايدىڭ “كورەمىز” باعدارلاماسىن الساق بولادى. بۇل باعدارلامادا بارىنشا الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى قوزعاپ، ونىڭ شەشىمىن تابۋعا وتىرىسادى. اپالى سىڭىلىلەر وقيعاسى، اسكەردەگى ورىن الىپ جاتقان ماسەلەلەر، قازىرگى تاڭداعى وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ ءبارى وسى باعدارلامادا شەشىمىن تابادى. ودان بولەك، جۋرناليستەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى تەك كوگىلدىر ەكراندا عانا ەمەس، الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە بولۋى ءتيىس. مىسالعا، 2020 جىلى 25 ناۋرىز ورالدىق جۋرناليست ماريا مەلنيكوۆا فەيسبۋك پاراقشاسىندا جالعان اقپارات تاراتتى. تولىعىراق ايتقاندا، ورتالىق اباي الاڭىنداعى «اباي ەسكەرتكىشى الىنىپ تاستالعان» دەگەن اقپارات تاراتقان بولاتىن، ول ق ر قك 274-بابى 4-بولىگى 2-تارماقشاسىنا سايكەس، جالعان اقپارات تاراتۋ فاكتىسى بويىنشا جاۋاپقا تارتىلعان. وسىنداي سىندى جۋرناليستەردىڭ اقپاراتتىڭ دالدىگىنە كوزىن جەتكىزبەي، حالىقتىڭ سەنىمىن جوعالتىپ الادى.

2. ادامداردىڭ شىنايى اقپارات الۋعا دەگەن قۇقىعى.

ءجۋرناليستىڭ ءبىرىنشى مىندەتى -حالىققا شىندىقتى ايتۋ جانە شىنايى اقپارات الۋعا كەپىلدىك بەرۋ. جۋرناليست فاكتىلەردى ادال نيەتپەن، ولاردىڭ شىنايى ماعىناسىن ساقتاپ، ماڭىزدى بايلانىستاردى اشادى جانە بۇرمالانۋعا جول بەرمەيدى. ول ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ، ادامدارعا الەم تۋرالى ناقتى جانە ءبىرتۇتاس تۇسىنىك قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ماتەريال الۋ ءۇشىن بارىنشا پايدالانادى.

بىزدە وكىنىشكە وراي كوپ سايتتاردا شىنايى وقپارات بەرىلە بەرمەيدى. “ازاتتىق”، “Factchek.kz”، “Akorda.kz” سايتتارى عانا ءدال قازىرگى ۋاقىتتا اقپاراتتى بۇرمالاماي، شىنايى جەتكىزەدى. 

3. ءجۋرناليستىڭ وبەكتيۆتى شىندىققا ادال بولۋى، ار-ۇياتتىلىق

جۋرناليستيكادا اقپارات تۇتىنۋ وبەكتىسى رەتىندە ەمەس، قوعامدىق يگىلىك رەتىندە تۇسىنىلەدى. بۇل دەگەنىمىز، جۋرناليست بەرىلگەن اقپارات ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك ارتادى.جالعان اقپارات ەكەنىن بىلە تۇرا تالان تاراجىعا سالماي قاز قالپىندا كوپشىلىككە ۇسىنۋ دا ار مەن شىنايىلىققا جات دۇنيە. مىسالعا، جاقىندا ايدى اسپانعا كوتەرىپ، “اباي قۇنانبايەۆ بولماعان. قولدان جاسالعان تاريحي ءتۇلعا ” دەپ فيلولوگ، جازۋشى زاۋرە باتايەۆا كولەمدى ماقالا جازعان. ول كىسىنىڭ ايتۋ بويىنشا “اباي- ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ جوباسى” . ال ابايدىڭ جازعان شىعارمالارى بۇل ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ جازباسى، سەبەبى “ەكى تۇلعانىڭ شىعارمالارى ستيليستيكا مەن يدەيا تۇرعىسىندا-ەگىزدەر“ دەيدى اۆتور. وسىنداي سىندى ناقتىلانباعان، جالعان اقپاراتتى ەلگە تاراتىپ، حالىقتىڭ ميىن ۋلاۋى مۇمكىن.

4. ءجۋرناليستىڭ كاسىبي شىنايىلىعى

اقپارات اسىپ تاسىعان ۋاقىتتا، پلاگياتتى كوپ كەزدەستىرەمىز. مىسالى، 2020 جىلى قاتتى تانىمالدىلىققا يە بولعان “5:32” سەريالى جۋرناليست اسقار جالدينوۆتىڭ “ ۆنە پروتوكولا” كىتابى بويىنشا تۇسىرىلگەن. ياعني، سەناريي دالمە-دال كىتاپتان كوشىرىلگەن. رەجيسسەرلار اۆتوردان رۇقسات الماي تۇسىرگەنى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان.

5. ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ ءومىرى مەن ءقادىر قاسيەتىن قۇرمەتتەۋ

جۋرناليست قانداي دا ءبىر اقپاراتتى جازباس بۇرىن، ونىڭ ەشقانداي ادامعا زيانى ءتيىپ كەتپەسىن نازارعا الۋ كەرەك. جانە دە، ەگەردە ءبىر ادام كەلىپ اقپاراتپەن ءبولىسىپ، ءبىراق ەش جەرگە جاريالاماۋىن سۇراسا، ونىڭ وتىنىشىنەن اتتاپ كەتپەۋ كەرەك.مىسالعا، اسكەري جۋرناليست ميحايل كوزاچكوۆ ادامنىڭ جەكە باسىنا نۇقسان كەلتىرىپ، سول ادام تۋرالى جالعان اقپارات تاراتقانى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلعان.

6. جالپىادامزاتتىق قوعامدىق قۇندىلىقتاردى قادىرلەۋ

ءالى كۇنگە دەيىن اتا-بابامىزدىڭ ميراس ەتىپ قالدىرىپ كەتكەن جەرى كوپتىڭ اۋىزىندا جۇرگەن ماسەلەردىڭ ءبىرى. الەۋمەتتىك جەلىدە تاراعان ەۆگەنيي فەدەروۆتىڭ “ زەمليا كازاحستانا ەتو بولشوي پوداروك وت روسسيي” دەپ ايتقان پىكىرى ەلدىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى. جەر، ەل ءۇشىن جۇرگىزىلگەن قانتوگىس شايقاستار، اشتىق، ۇجىمداستىرۋ وسى ءبىر قان مەن تەرگە تولى جولدى فەدەروۆتىڭ “رەسەيدەن بەرىلگەن سىيلىق” دەۋى قانىڭدى قارايتادى. تاريحقا، فاكتىلەرگە سۇيەنبەي، ايتاتىندارى ءجاي عانا بوس ءسوز. وسى ءبىر دۇنيەلەردى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلاقتارىن قۇرمەتتەمەۋ دەپ ەسەپتەيمىن.

7. اقپارات ايماعىنداعى جاڭا حالىقارالىق تارتىپكە ىقپالداسۋ

قوعامدا تۋىنداعان ماسەلەلەردى بىرگە تالقىلاپ، پىكىر الماسۋ ارقىلى شەشىمىن تابۋعا بولادى. قازىرگە كەزدە نەشە ءتۇرلى فورۋمدار، جيىندار جۇرگىزىلىپ وتىرادى.

مىسالعا، ورتالىق كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىن الساق بولادى. بۇندا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر باس قوسىپ، قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابادى.

---