InfoHub Logo

تۇيىندەمە. بۇل ماقالادا تەولينگۆيستيكا تەرمينى، ونىڭ وزەكتىلىگى، اسپەكتىلەرى تۋ باياندالادى.

رەزيۋمە. ۆ داننوي ستاتە يزلاگاەتسيا تەرمين تەولينگۆيستيكا، ەگو اكتۋالنوست، اسپەكتى.

Abstract. This article describes the term theolinguistics، its relevance، aspects.

ءتۇيىن سوزدەر: تەولينگۆيستيكا، ءدىن، ءتىل، وزەكتىلىك، مادەنيەت

 

تەولينگۆيستيكا - ءتىل مەن ءدىن اراسىنداعى بايلانىستى زەرتتەيتىن عىلىمي ءپان. ءبىلىمنىڭ بۇل سالاسى ماڭىزدى جانە وزەكتى، ويتكەنى ول ءتىلدىڭ ءدىني نانىمداردى قالاي بەينەلەيتىنىن جانە ولارعا اسەر ەتەتىنىن، سونداي-اق ءدىني ماتىندەردىڭ تىلدىك قۇرىلىمداردى قالاي قالىپتاستىراتىنىن جانە وزگەرتەتىنىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

1. ءتىل ءدىني يدەيالاردى جەتكىزۋ قۇرالى رەتىندە: تەولينگۆيستيكا زەرتتەيتىن العاشقى وزەكتى ءتاقىرىپ-تىل ارقىلى ءدىني يدەيالاردى جەتكىزۋ. ءتىل قارىم-قاتىناس پروسەسىنىڭ نەگىزگى قۇرالى بولىپ تابىلادى جانە ءدىني ىلىمدەر مەن نانىمداردى جەتكىزۋ قۇرالى بولىپ تابىلادى. تىلدىك قۇرىلىمداردىڭ ءدىني يدەيالاردى قالاي قالىپتاستىراتىنىن جانە جەتكىزەتىنىن زەرتتەۋ ءدىننىڭ ءمانىن جانە ونىڭ قوعامداعى ءرولىن جاقسى تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

2. ءدىننىڭ تىلدىك قۇرىلىمدارعا اسەرى: تەولينگۆيستيكا اينالىساتىن ەكىنشى ماڭىزدى اسپەكت-دىننىڭ تىلدىك قۇرىلىمدارعا اسەرى. ءدىن، اسىرەسە قاسيەتتى ماتىندەرى بار ۇيىمداسقان ءدىني جۇيەلەر ءتىلدىڭ دامۋىنا جانە ونىڭ قۇرىلىمىنا قاتتى اسەر ەتەدى. مىسالى، ءارتۇرلى ءدىني ماتىندەردە سەنۋشىلەر قاۋىمداستىعىنىڭ ءتىلىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەتىن ناقتى تەرميندەردى، سينتاكسيستىك قۇرىلىمداردى جانە گرامماتيكالىق ەرەجەلەردى قولدانۋ بايقالۋى مۇمكىن.

3. ءتىل جانە مادەني مۇرا: تەولينگۆيستيكانىڭ ءۇشىنشى وزەكتىلىگى - بۇل ءتىلدى مادەني مۇرانىڭ بولىگى رەتىندە زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءدىن مادەنيەتتىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى جانە وسى مادەنيەتتە قولدانىلاتىن تىلمەن تىعىز بايلانىستى. تەولينگۆيستيكانى زەرتتەۋ ءتىلدىڭ مادەني ماڭىزدىلىعىن جانە ونىڭ ءارتۇرلى حالىقتار مەن قوعامدار ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

4. ءتىل قۇرىلىمدارىنىڭ وزگەرۋى: تەولينگۆيستيكا سونىمەن قاتار ءدىننىڭ اسەرىنەن تىلدىك قۇرىلىمداردىڭ وزگەرۋىن زەرتتەيدى. ءدىني ماتىندەر مەن تاجىريبەلەر ءسوز سەمانتيكاسىنىڭ وزگەرۋىنە، جاڭا تەرميندەر مەن قۇرىلىمداردىڭ پايدا بولۋىنا جانە گرامماتيكالىق ەرەجەلەردىڭ وزگەرۋىنە اكەلۋى مۇمكىن. وسى تىلدىك وزگەرىستەردى زەرتتەۋ ءتىلدىڭ ءدىن كونتەكستىندە قالاي داميتىنىن جانە ءدىننىڭ قوعامنىڭ تىلدىك دامۋىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. بىردە تاتيانا چەرنيگوۆسكايامەن اڭگىمە قۇرعان دميتريي يسكوۆيچ: "وزات قۇدايدىڭ گيپوتەزاسىن قاجەت ەتپەيتىن عىلىمي وي، ول ءارقاشان ونىمەن ازاپ شەگەدى، ءاردايىم شاتاساتىن جانە ەشتەڭە تۇسىنبەيتىن جيەك بولىپ قالا بەرەدى" [1]. 

تەولينگۆيستيكا ءتىل مەن ءدىن اراسىنداعى بايلانىستى اشۋ قابىلەتىنە بايلانىستى زەرتتەۋدىڭ وزەكتى سالاسى بولىپ تابىلادى. بۇل ءپاندى زەرتتەۋ ءتىل مەن ءدىني نانىمداردىڭ بىر-بىرىمەن قالاي ارەكەتتەسەتىنىن جانە ولاردىڭ مادەنيەت پەن جالپى قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. تەولينگۆيستيكا تەك لينگۆيستەر مەن ءدىني زەرتتەۋشىلەر ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءتىل مەن مادەنيەتتىڭ ءوزارا بايلانىسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتقاندار ءۇشىن دە ماڭىزدى. تەولينگۆيستيكانىڭ وزەكتىلىگى بىرنەشە اسپەكتىلەردە جاتىر:

مادەني تۇسىنىك: تەولينگۆيستيكا ءدىني قاۋىمداستىقتاردىڭ مادەني اسپەكتىلەرىن جاقسى تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ءدىن مەن ءتىل اراسىنداعى بايلانىستى زەرتتەيدى. ءدىني ماتىندەر مەن راسىمدەردە قولدانىلاتىن ءتىلدى ۇيرەنۋ ءارتۇرلى دىندەردىڭ الەۋمەتتىك، تاريحي جانە مادەني ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى تۇسىنىگىمىزدى ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى. عىلىم ءپانىن انىقتاۋ، اسىرەسە قۇرىلۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندەستيحيالىق-ەمپيريكالىق تۇردە داميتىن عىلىم قاراپايىم ەمەس تاپسىرما بولىپ كەلدى. بۇل ارنايى تەوريالىق جانە ءادىسنامالىق رەفلەكسيانى قاجەت ەتەدى جانە كوبىنەسە ءپاندى قالىپتاستىرۋدىڭ جەتكىلىكتى دامىعان دەڭگەيىندە عانا مۇمكىن بولادى. ت.ي.ويزەرمان جازعانداي: "تاقىرىپتىڭ انىقتاماسىعىلىمدار قاراپايىم مالىمدەمە ارقىلى عانا ەمەس؛ ول شەڭبەردى كورسەتۋى كەرەك ونى زەرتتەۋدىڭ مۇمكىن وبەكتىلەرى، ولاردىڭ جيىنتىعى وسى عىلىمنىڭ ءپانىن بارلىق باسقا عىلىمداردان ساپالى تۇردە اجىراتادى. عىلىم ءپانىنىڭ مۇنداي انىقتاماسى تەك تەوريالىق سيپاتتا بولۋى مۇمكىن؛ ول زەرتتەگەن بارلىق وبەكتىلەردىڭ بىرلىگىن انىقتاۋعا اسىقتى. سوندىقتان كەز كەلگەن عىلىمنىڭ ءپانىن انىقتاۋ تەك ارنايى زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسى بولۋى مۇمكىن، ونىڭ قاجەتتىلىگى ءاردايىم بولا بەرمەيدى جانە بارىنەبىردەي كورىنبەيدى " [2.1972، 97-بەت].

ماتىندەردى ءتۇسىندىرۋ: تەولينگۆيستيكا ءدىني ماتىندەردى تالداۋعا جانە تۇسىندىرۋگە كومەكتەسەدى. مۇنداي ماتىندەردە قولدانىلاتىن ءتىلدىڭ لينگۆيستيكالىق ادىستەر ارقىلى ۇيرەنۋگە بولاتىن ەرەكشە سيمۆولدىق جانە مەتافورالىق ماعىنالارى بار. بۇل ءدىني ىلىمدەردى دالىرەك جانە تەرەڭ تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

ءتىل قۇرىلىمدارىنىڭ وزگەرۋى: ءدىني ماتىندەر مەن تاجىريبەلەر ءتىل قۇرىلىمدارى مەن ءتىل ەۆوليۋسياسىنا اسەر ەتۋى مۇمكىن. تەولينگۆيستيكا بۇل وزگەرىستەردى زەرتتەيدى، بۇل بىزگە ءدىننىڭ بەلگىلى ءبىر مادەني جانە الەۋمەتتىك كونتەكستتەردە ءتىلدىڭ دامۋىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن جاقسى تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

مادەنيەتارالىق ءوزارا ارەكەتتەسۋ: ءارتۇرلى دىندەر مەن تىلدىك جۇيەلەردىڭ تەولينگۆيستيكاسىن زەرتتەۋ مادەنيەتارالىق ءوزارا ارەكەتتەسۋدى تۇسىنۋگە ىقپال ەتەدى. بۇل، اسىرەسە، كوپتەگەن تىلدەر مەن دىندەر قاتار ءومىر سۇرەتىن جانە بىر-بىرىمەن ءوزارا ارەكەتتەسەتىن قازىرگى الەمدە. تەولينگۆيستيكا تىلدىك جانە مادەني كەدەرگىلەردى جەڭۋگە كومەكتەسەدى جانە ءوزارا تۇسىنىستىك پەن توزىمدىلىككە ىقپال ەتەدى.

جانجالداردى شەشۋ: ءتىل مەن ءدىن اراسىنداعى بايلانىستى زەرتتەۋ ءدىني نانىمدار مەن تاجىريبەلەرگە قاتىستى تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر مەن قاقتىعىستاردى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءتىلدى قولدانۋداعى مادەني ايىرماشىلىقتاردى تالداۋ قاقتىعىستاردى شەشۋگە كومەكتەسەدى جانە ءارتۇرلى ءدىني توپتار اراسىنداعى بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتاستىققا ىقپال ەتەدى.

ءدىنارالىق ديالوگتاعى ءرولى: تەولينگۆيستيكا ءدىنارالىق ديالوگ پەن تۇسىنىستىككە ىقپال ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءار ءتۇرلى ءدىني داستۇرلەردەگى ءتىلدى، ءسيمۆوليزمدى جانە مەتافورانى ۇيرەنۋ باسقا نانىمدارعا قۇرمەت پەن توزىمدىلىكتى دامىتۋعا كومەكتەسەدى. دىندەردىڭ تىلدىك قۇرىلىمدارىنداعى ۇقساستىقتار مەن ايىرماشىلىقتاردى تالداۋ ءارتۇرلى مادەني جانە ءدىني توپتار اراسىندا كوپىر سالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

باسقا عىلىمدارمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ: تەولينگۆيستيكا انتروپولوگيا، ءدىن تاريحى، الەۋمەتتانۋ جانە پسيحولوگيا سياقتى باسقا عىلىمدارمەن بەلسەندى ءوزارا ارەكەتتەسەدى. تەولينگۆيستيكا سالاسىنداعى زەرتتەۋلەر بۇل پاندەردى جاڭا ادىستەر مەن تاسىلدەرمەن بايىتادى، سونىمەن قاتار دىندەر مەن مادەني زەرتتەۋلەر سالاسىنداعى ءبىلىم سالاسىن كەڭەيتەدى.

قازىرگى ءدىني ءبىلىم بەرۋدەگى ءرولى: تەولينگۆيستيكانىڭ قازىرگى ءدىني ءبىلىم بەرۋدە قولدانىلۋى بار. ءدىني ماتىندەردىڭ ءتىلى مەن سيمۆوليكاسىن زەرتتەۋ ستۋدەنتتەرگە وزدەرىنىڭ ءدىني داستۇرلەرىنىڭ نەگىزگى ۇعىمدارى مەن يدەيالارىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. بۇل سىني ويلاۋدى دامىتۋعا جانە سەنىمىڭىزدى تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە ىقپال ەتۋى مۇمكىن.

لينگۆيستيكا مەن اۋدارمادا قولدانۋ: تەولينگۆيستيكانىڭ لينگۆيستيكا مەن اۋدارما سالاسىندا ماڭىزدى قولدانىلۋى بار. ءدىني ماتىندەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋ ءدىني كونتەكستە قولدانىلاتىن ءتىل مەن ءسيمۆوليزمنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، اۋدارما مەن ءتۇسىندىرۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەرىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل اسىرەسە قاسيەتتى ماتىندەر مەن ءدىني ادەبيەتتەردىڭ اۋدارمالارىمەن جۇمىس ىستەگەندە پايدالى.

ءدىني ادەت-عۇرىپتار مەن تاجىريبەلەردى زەرتتەۋ: تەولينگۆيستيكا ءدىني ادەت-عۇرىپتار مەن تاجىريبەلەردى تىلدىك پەرسپەكتيۆا ارقىلى زەرتتەۋگە كومەكتەسەدى. ءدىني راسىمدەردە قولدانىلاتىن ءتىلدى تالداۋ ولاردىڭ ءسيمۆوليزمىن، راسىمدەرى مەن مەتافورالارىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ءدىني ادەت-عۇرىپتار جانە ولاردىڭ سەنىم كونتەكستىندەگى ماڭىزى تۋرالى ءبىلىمدى كەڭەيتۋگە كومەكتەسەدى.الايدا، ونىڭ بارلىق سىرتقى ايىرماشىلىقتارى بار سياقتى اتالعان وپسيالار تەولينگۆيستيكانى ورنالاستىرۋ نۇسقالارى – امبەباپ جانە جەكە كونفەسسيالىق-تۇبەگەيلى قايشى كەلمەيدى بىر-بىرىنە. كەيبىر ءادىسنامالىق تۇزەتۋلەرمەن مىنالار ۇسىنىلۋى مۇمكىن ءبىر ءبۇتىننىڭ بولىگى رەتىندە – اشۋعا ارنالعان ءبىر ءپان ءتىل مەن ءدىننىڭ ءوزارا بايلانىسى مەن بىرلىگى بولىپ كەلدى. سونىمەن، ا.ك.گادومتۇسىندىرمەسىندە، ءدىني تىلدە تەولينگۆيستيكاداعى زەرتتەۋ ءپانى رەتىندە الەمنىڭ ءدىني تىلدىك بەينەسىنىڭ "تىلدىك قۇرالدارى "تۇسىنىلەدى"، "الەمنىڭ ءدىني بەينەسىن" كورسەتۋ ءۇشىن قولدانىلادى" [3].

ءدىني سايكەستىكتى تالداۋ: تەولينگۆيستيكا ءدىني سايكەستىكتى زەرتتەۋ ءۇشىن پايدالى بولۋى مۇمكىن. ءدىني قاۋىمداستىقتاردا قولدانىلاتىن ءتىل سەنۋشىلەردىڭ جەكە باسىن قالىپتاستىرۋدا جانە ساقتاۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءدىني قاۋىمداستىقتاردىڭ تىلدىك ەرەكشەلىكتەرى مەن ءوزارا ارەكەتتەسۋىن زەرتتەۋ ءدىني سايكەستىكتى قالىپتاستىرۋ جانە ءبىلدىرۋ پروسەستەرىن جاقسى تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

ءدىني ريتوريكانى تالداۋ: تەولينگۆيستيكا ۋاعىزداردا، سويلەۋلەردە جانە ءدىني ماتىندەردە قولدانىلاتىن تىلدىك ستراتەگيالار مەن تاكتيكالاردى زەرتتەۋ ارقىلى ءدىني ريتوريكانى تالداي الادى. بۇل ءدىني ليدەرلەر مەن ۋاعىزشىلاردىڭ ءوز ءىزباسارلارىنا اسەر ەتۋ، سەنىمدەردى قالىپتاستىرۋ جانە رۋحاني جانە مورالدىق قۇندىلىقتاردى جەتكىزۋ ءۇشىن ءتىلدى قالاي قولداناتىنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

ءدىني ماتىندەردى اۋدارۋ: تەولينگۆيستيكا ءدىني ماتىندەردى اۋدارۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءدىني ماتىندەردە كوبىنەسە باسقا تىلدەرگە اۋدارۋ قيىن بولۋى مۇمكىن ەرەكشە لەكسيكا، مەتافورالار مەن سيمۆوليزم بار. تەولينگۆيستيكالىق زەرتتەۋلەر اۋدارماشىلارعا ءدىني ماتىندەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىنۋگە جانە ءتۇپنۇسقانىڭ رۋحى مەن ماڭىزدىلىعىن ساقتاي وتىرىپ، ولاردىڭ ماعىناسى مەن ءمانماتىنىن باسقا تىلدەرگە جەتكىزۋگە كومەكتەسەدى.

رۋحانيات پەن ءدىني تاجىريبەنى دامىتۋ: تەولينگۆيستيكا رۋحانيات پەن ءدىني تاجىريبەنى دامىتۋعا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. ءدىني ماتىندەردەگى ءتىلدى، ءسيمۆوليزمدى جانە مەتافورالاردى زەرتتەۋ سەنۋشىلەرگە سەنىمدەرىنە تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ، ونىڭ ءمانى مەن ماعىناسىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. دۇعا، مەديتاسيا جانە باسقا دا رۋحاني تاجىريبەلەر ءتىلىن تالداۋ سەنۋشىلەرگە جوعارى دەڭگەيمەن بايلانىسىن تەرەڭدەتۋگە، ىشكى ۇيلەسىمدىلىك پەن رۋحانياتتىڭ وسۋىنە كومەكتەسەدى.

مادەنيەتارالىق ءتۇسىنۋدىڭ دامۋى: تەولينگۆيستيكا مادەنيەتارالىق ءتۇسىنۋدىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى، اسىرەسە ءدىن مەن سەنىم كونتەكستىندە. ءار ءتۇرلى توپتاردىڭ ءتىلىن، مادەنيەتىن جانە ءدىني داستۇرلەرىن زەرتتەي وتىرىپ، ءبىز ولاردىڭ ەرەكشە قۇندىلىقتارىن كورىپ، باعالاي الامىز، ولاردىڭ سەنىمدەرى مەن دۇنيەتانىمىن تۇسىنەمىز. بۇل مادەني ايىرماشىلىقتاردى جويۋعا جانە مادەنيەتارالىق ءوزارا ارەكەتتەسۋدە كوپىر سالۋعا كومەكتەسەدى.

دىندەردى سالىستىرمالى زەرتتەۋ: تەولينگۆيستيكانى ءارتۇرلى دىندەر مەن ولاردىڭ تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن سالىستىرمالى تۇردە زەرتتەۋ ءۇشىن دە قولدانۋعا بولادى. ءار ءتۇرلى ءدىني داستۇرلەردە قولدانىلاتىن تىلدەردى سالىستىرمالى تالداۋ جالپى بەلگىلەر مەن ايىرماشىلىقتاردى، سونداي-اق ءتىلدىڭ ءدىني ۇعىمدار مەن تۇسىنىكتەردىڭ قالىپتاسۋى مەن كورىنۋىنە اسەرىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي زەرتتەۋ دىندەردىڭ ارتۇرلىلىگىن جانە ولاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە ىقپال ەتەدى.

ءدىني ەۆوليۋسيا كونتەكستىندەگى تىلدەگى وزگەرىستەردى زەرتتەۋ: تەولينگۆيستيكا ءدىني ەۆوليۋسيا كونتەكستىندەگى تىلدەگى وزگەرىستەردى زەرتتەۋگە كومەكتەسەدى. ءدىني قاۋىمداستىقتار مەن داستۇرلەر ۇنەمى دامىپ، وزگەرىپ وتىراتىن جاعدايلار مەن قاجەتتىلىكتەرگە بەيىمدەلەدى. ءدىني ماتىندەردە، راسىمدەردە جانە رامىزدەردە قولدانىلاتىن تىلدەگى وزگەرىستەردى تالداۋ ءدىني دامۋ مەن ترانسفورماسيا پروسەستەرىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

پاسكال "فيلوسوفتار مەن عالىمداردىڭ قۇدايى" مەن "قۇدايدى" اجىراتقانى بەلگىلى اۆراام، يسااك جانە ياكوۆا سەكىلدى عالىمدار بولدى. سونىمەن، اريستوتەلدىڭ تەولوگياسىندا قۇداي "تازا ارەكەتوزىن-وزى ويلايتىن ويلار" [گيلسون، 5]. باسقاشا ايتقاندا – ءدىن، ول تەورەتيك جانە فيلوسوف ءۇشىن قالاي ارەكەت ەتەدى ويشىلدىڭ پىكىرى [6]. جانە ءدىننىڭ مازمۇنى رەتىندە "ءتىرى" بۇقارالىق سانا تاجىريبەسى" [سول جەردە]. تەولينگۆيستيكادا كەزدەسەتىن ەكى تۇسىنىكبار. العاشقى تۇسىنىك تەوريالىق قۇرىلىمداردا،ەكىنشىسى-ماعىنالى تاجىريبە رەتىندە.

ءدىني ماقساتتار ءۇشىن ءتىلدى قۇرۋ جانە بەيىمدەۋ: تەولينگۆيستيكانى ءدىني ماقساتتار ءۇشىن ءتىلدى قۇرۋ جانە بەيىمدەۋ ءۇشىن قولدانۋعا بولادى. كەيبىر جاعدايلاردا ءدىني قاۋىمداستىقتار وزدەرىنىڭ سەنىمدەرى مەن تاجىريبەلەرىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن ارنايى ءتىل جاسايدى نەمەسە بەلگىلى ءبىر لەكسيكا مەن تەرمينولوگيانى قولدانادى. تەولينگۆيستيكالىق زەرتتەۋلەر ءدىني ءتىلدىڭ قۇرىلۋى مەن جۇمىس ىستەۋ پروسەستەرىن جانە ونىڭ ءارتۇرلى مادەني كونتەكستتەرگە بەيىمدەلۋ مۇمكىندىكتەرىن جاقسى تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

ءدىننىڭ تىلگە جانە قوعامدىق كوممۋنيكاسياعا اسەرىن زەرتتەۋ: تەولينگۆيستيكا ءدىننىڭ تىلگە جانە قوعامدىق كوممۋنيكاسياعا اسەرىن زەرتتەي الادى. ءدىن كوبىنەسە تىلدىك نورمالارعا، سويلەۋ ۇلگىلەرىنە، مەتافورالارعا جانە قوعامداعى بەلگىلەرگە ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. ءدىني تاجىريبەلەر كونتەكستىندەگى تىلدىك وزگەرىستەردى تالداۋ ءدىننىڭ ءتىل مادەنيەتىن قالاي قالىپتاستىراتىنىن جانە قاۋىمداستىق ىشىندەگى قارىم-قاتىناس پەن سىرتقى الەممەن ءوزارا ارەكەتتەسۋگە قالاي اسەر ەتەتىنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

تەولينگۆيستيكانى ءبىلىم بەرۋ مەن مادەنيەتارالىق كوممۋنيكاسيادا قولدانۋ: تەولينگۆيستيكانى ءبىلىم بەرۋ مەن مادەنيەتارالىق كوممۋنيكاسيادا قولدانۋعا بولادى. دىندەردىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىن زەرتتەۋ ستۋدەنتتەر مەن زەرتتەۋشىلەرگە مادەنيەتارالىق تۇسىنىكتى دامىتۋعا، مادەني قۇزىرەتتىلىكتى ارتتىرۋعا جانە ءارتۇرلى ءدىني كونتەكستتەردە قارىم-قاتىناس داعدىلارىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەدى. بۇل سونىمەن قاتار تولەرانتتىلىق پەن ءارتۇرلى نانىمدار مەن مادەنيەتتەردى قۇرمەتتەۋگە ىقپال ەتەدى.

ءدىني ديسكۋرستاردى تالداۋ: تەولينگۆيستيكا ءدىني ديسكۋرستاردى، ياعني ادامداردىڭ ءدىن تۋرالى سويلەسۋ جانە جازۋ تاسىلدەرىن تالداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءدىني ماتىندەر مەن سويلەۋدە قولدانىلاتىن تىلدىك ەرەكشەلىكتەردى زەرتتەۋ ءدىني يدەيالار مەن تۇجىرىمدامالاردىڭ قالاي قالىپتاسىپ، بەرىلەتىنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. مۇنداي تالداۋ ءدىني كونتەكستە سايكەستىك، بيلىك، يەرارحيا جانە ورىنداۋشىلىق ماسەلەلەرىن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

تىلدىك جانە مادەني قاقتىعىستاردى شەشۋ: تەولينگۆيستيكا ءدىني قاۋىمداستىقتار مەن ءدىني توپتار اراسىنداعى تىلدىك جانە مادەني قاقتىعىستاردى شەشۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارا الادى. دىندەردەگى تىلدىك نيۋانستار مەن ايىرماشىلىقتاردى زەرتتەۋ تۇسىنبەۋشىلىكتى جويۋعا جانە ءارتۇرلى دىندەر اراسىنداعى بايلانىستى جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. تەولينگۆيستيكا سونىمەن قاتار ءدىنارالىق جانە مادەنيەتارالىق ديالوگتار مەن زەرتتەۋلەردى دامىتۋعا كومەكتەسەدى.

ءدىني ۇيىمدار مەن ينستيتۋتتاردى زەرتتەۋ: تەولينگۆيستيكانى ءدىني ۇيىمدار مەن ينستيتۋتتاردى زەرتتەۋ ءۇشىن قولدانۋعا بولادى. ءدىني ماتىندەردە، عيباداتتاردا، ۋاعىزداردا جانە ءدىني قاۋىمداستىقتارداعى قارىم-قاتىناستا قولدانىلاتىن ءتىلدى تالداۋ وسى ۇيىمداردىڭ سيپاتتامالارى مەن ماقساتتارىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. بۇل اقپارات ءدىني كوشباسشىلىقتى، ۇيىمدىق مادەنيەتتى جانە قوعاممەن ءوزارا ارەكەتتەسۋدى زەرتتەۋ ءۇشىن پايدالى بولۋى مۇمكىن.

ءدىني پراكتيكاداعى ءتىلدىڭ ءرولىن زەرتتەۋ: تەولينگۆيستيكا ءدىني پراكتيكاداعى ءتىلدىڭ ءرولىن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءتىل ءدىني راسىمدەردە، دۇعالاردا، اندەردە، مەديتاسيالاردا جانە باسقا دا رۋحاني تاجىريبەلەردە ماڭىزدى قۇرال بولىپ تابىلادى. وسى تاجىريبەلەردە قولدانىلاتىن ءتىلدى تالداۋ ءتىلدىڭ ءدىني تاجىريبەگە، ەموسيونالدى كۇيگە جانە قۇدايمەن قارىم-قاتىناسقا قالاي اسەر ەتەتىنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

ءوزارا تۇسىنىستىك پەن سىيلاستىقتى ىلگەرىلەتۋ: سايىپ كەلگەندە، تەولينگۆيستيكا ءارتۇرلى ءدىني توپتار مەن مادەنيەتتەر اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىكتى، تولەرانتتىلىقتى جانە قۇرمەتتى ىلگەرىلەتۋگە ىقپال ەتەدى. دىندەردىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىن زەرتتەۋ الالاۋشىلىقتى، ستەرەوتيپتەر مەن قاقتىعىستاردى ازايتۋعا كومەكتەسەدى جانە ءوزارا قۇرمەت پەن ىنتىماقتاستىقتى قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى.

---