كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنىڭ تۋماسى - راقىمجان توقاتايەۆتىڭ ءوز بەينەسى، باتىرلىق تۇلعاسى
تاقىرىبى: كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنىڭ تۋماسى - راقىمجان توقاتايەۆتىڭ ءوز بەينەسى، باتىرلىق تۇلعاسى.
سەكسياسى: تاريح
«جاستار شىعارماشىلىعى – قازاقستاننىڭ يننوۆاسيالىق دامۋداعى قادامى» تاقىرىبىنداعى ايماقتىق عىلىمي – تاجىريبەلىك كونفەرەنسياسى
ماقساتى: ۇلى جەڭىستىڭ 75 جىلدىق مەرەي تويى قارساڭىندا ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە ءوزىنىڭ ەلى، جەرى ءۇشىن ايانباي ەرلىك كورسەتكەن ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنىڭ تۋماسى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى - راقىمجان توقاتايەۆ تۋرالى مالىمەت بەرۋ، وشپەس ەرلىكتەرىن ۋاعىزداۋ جولىندا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
مىندەتتەرى:
1. راقىمجان توقاتايەۆ جايىنداعى عىلىمي ادەبيەتتەردى وقىپ، تالداپ، سارالاۋ.
2. ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە جەڭىسكە قول جەتكىزۋگە اتسالىسقان باتىرلارىمىزدىڭ ءبىرى راقىمجان توقاتايەۆتىڭ وشپەس ەرلىكتەرىن جاڭعىرتۋ.
3. حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار ازاماتى جايىندا جان – جاقتى زەرتتەپ، تاريحقا بەيمالىم جاقتارىن اشۋ.
وزەكتىلىگى: راقىمجان توقاتايەۆ – عاسىرلار وتسە دە، زامان وزگەرسە دە ءوزى ءومىر سۇرگەن زامانى مەن ومىرىندە ەڭبەك ەتۋدەن تىنباعان، سول ارقىلى حالىققا قىزمەت ەتۋدەن جالىقپاعان بىردەن - ءبىر تۇلعا ەكەندىگى جان - جاقتى دالەلدەمەلەر ارقىلى اشىلدى. ونىڭ كەيىنگى ۇرپاققا قالدىرعان ىزگى ىستەرى ءوز كۇشىن جويعان جوق. سوندىقتان، راقىمجان اتامىزدىڭ ءىسىن ۇلگى ەتۋ، سول ارقىلى ادامگەرشىلىك رۋحى جوعارى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ.
بولجامى: راقىمجان توقاتايەۆتىڭ ەرلىكتەرىن زەرتتەي وتىرىپ، ونىڭ ءوز زامانىندا قالدىرعان باعا جەتپەس مۇراسى بۇگىنگى جانە كەلەسى تاڭىمىزداعى جاستارعا اقىل - وسيەت، ءتالىم – تاربيە رەتىندە ساباق بولادى.
زەرتتەۋ ءادىسى:
راقىمجان توقاتايەۆتىڭ مۇراجايىنا ەكسكۋرسيا جاساۋ، تۋىسقاندارىنان ماتەريالدار ىزدەستىرۋ، كىتاپتاردى وقىپ ماتەريال جيناۋ، ءفيلمىن قاراستىرۋ، جۇيەلەپ جيناقتاۋ.
زەرتتەۋگە نەگىز بولعان ماتەريالدار:
تۋعان تۋىستارىنىڭ ر. توقاتايەۆ تۋرالى بىلەتىن مالىمەتتەرى، باسپا ءسوز ماتەريالدارى، وتباسىلىق ارحيۆىنەن الىنعان قۇجاتتار.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ قۇرىلىمى: عىلىمي جوبا كىرىسپەدەن، زەرتتەۋ بولىمىنەن، قورىتىندىدان، پايدالانعان ادەبيەتتەر جانە قوسىمشا تىزىمىنەن تۇرادى.
بايانداما (تەزيس)
بۇل جۇمىس ولكەمىزدىڭ تاريحتا اتى قالعان تۇلعالارىن دارىپتەۋگە ارنالعان. سونىڭ ىشىندە حح عاسىردىڭ الاپات سوعىسى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بولسا، سونىڭ ءبىر بولشەگى ۇلى وتان سوعىسى بولدى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە قازاقتاردىڭ قولدارىنا قارۋ بەرمەي، اۋىر تىل جۇمىستارىنا السا، ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە قازاقستاندىقتار قولدارىنا قارۋ الىپ ءبىر كىسىدەي مايدانعا بارىپ، وتان قورعاۋعا اتسالىستى. قانشاما قازاقستاندىقتار ۇرىس دالاسىندا مەرت بولدى. جەڭىس بىزگە ارزانعا تۇسپەگەنى ءاربىر جانۇيانىڭ تاريحىندا ءىز قالدىرىپ كەتكەنى بارشاعا ايان.
سول ۇلى وتان سوعىسىندا ەرلىك كورسەتكەن ءوزىمىزدىڭ جەرلەسىمىز راقىمجان توقاتايەۆ اتامىزدىڭ حالىق بىلمەيتىن تۇستارىن ءار جاس ۇرپاق ءبىلۋى ءتيىس. سوندىقتان زەرتتەۋ جۇمىس بارىسىندا وسى ادامنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە شولۋ جاسالدى. توقاتايەۆ فاشيستەردىڭ توبەسىنە وق پەن وت ويناتا ءجۇرىپ بەردىچيەۆ، ۆيننيسا، چەرتكوۆ، دوروگوۆيچي، سامبور، سانوك، مۋكاچيەۆ، ۋجگورود قالالارى مەن قوسا چەحوسلوۆاكيا جەرىندەگى ميحالوۆسك، كيشيسا، زارۋ دەگەن قالالاردى نەمىس باسقىنشىلارىنان ازات ەتتى. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى راقىمجان توقاتايەۆتىڭ ەرلىگى مەن مەرگەندىگى جايىندا «ستالينسكوە زناميا» اتتى مايدان گازەتى بۇل وقيعا تۋرالى 1945 جىلى وسىلاي جازعان: ن... ەلدى مەكەن ماڭايىندا بولعان ءبىزدىڭ بولىمگە، ءتىپتى بۇكىل اسكەري قۇرامىندا تانىمال بولدى. سەرجانت راقىمجان توقاتايەۆ تانككە قارسى 76 مم زەڭبىرەكتىڭ جەتەكشىسى، جاۋىنگەرلىك ەرلىك كورسەتىپ، ءبىر ۇرىستا 13 نەمىس تانكىسىن اتىپ جويدى.». 1946 جىلى قاڭتاردا اسكەر قاتارىنان بوساپ، قاراكەمەر اۋىلىنداعى كيروۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتە مۇعالىمدىك قىزمەتىن جالعاستىردى. 1946 جىلى تامىزدا الماتىداعى اباي اتىنداعى پەدينستيتۋتىندا وقۋعا ءتۇسىپ، 1950 جىلى ءبىتىردى. 1950 – 1988 جىلدارى ارالىعىندا ەسىك قالاسىنداعى مالكەيەۆ اتىنداعى مەكتەپ ينتەرناتىندا ءمۇعالىم، ديرەكتور قىزمەتتەرىن اتقارعان. مەن تۋعان ولكەمىزدە وسىنداي باتىر رۋحتى قازاقتىڭ بار بولعانىن ماقتان ەتەمىن. ەرەن ەرىمىزدىڭ ەرلىگىن باعالاپ كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى. سونىمەن قاتار ەسىك قالاسىندا كوشە اتى جانە ەسىكتەگى قازاق مەكتەبىنە راقىمجان توقاتايەۆتىڭ ەسىمى بەرىلدى. مۇنىڭ ءوزى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. قازاقستان تاريحى بەتتەرىنەن لايىقتى ورىن الىپ، ءتىپتى دەرەكتى فيلم تۇسىرىلسە دە، ءبىراق مۇنىڭ بەيمالىم جاقتارى كوپ. وسى دەرەكتەر مەنىڭ قىزىعۋشىلىعىمدى وياتادى. ويتكەنى «اتاعا قاراپ ۇل وسەر» دەگەندەي جاس ۇرپاق اعا بۋىنعا قاراپ ساپ تۇزەيدى ەمەس پە؟
قورىتىندى: ءسوز سوڭىندا ايتارىم، ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ: «وتكەن تاريحىمىزعا تاعزىم دا، بۇگىنگى باقىتىمىزعا ماقتانىش تا، گۇلدەنگەن كەلەشەككە سەنىم دە «ماڭگىلىك ەل» دەگەن قۇدىرەتتى ۇعىمعا سىيىپ تۇر. وتاندى ءسۇيۋ – بابالاردان ميراس بولعان ۇلى مۇرانى قادىرلەۋ، ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ، ءوز ۇلەسىڭدى قوسىپ، دامىتۋ جانە كەيىنگى ۇرپاققا امانات ەتىپ، تابىستاۋ» دەگەن. سوندىقتان دا مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ تۇپكى ءمانى - وسى.
ەسىك گۋمانيتارلىق – ەكونوميكالىق كوللەدجى
ورىنداعان: مۇراتجان قىزى گۇلمينا.
عىلىمي جەتەكشىسى: ايتبەكوۆا اليا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سەكسياسى: تاريح
«جاستار شىعارماشىلىعى – قازاقستاننىڭ يننوۆاسيالىق دامۋداعى قادامى» تاقىرىبىنداعى ايماقتىق عىلىمي – تاجىريبەلىك كونفەرەنسياسى
ماقساتى: ۇلى جەڭىستىڭ 75 جىلدىق مەرەي تويى قارساڭىندا ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە ءوزىنىڭ ەلى، جەرى ءۇشىن ايانباي ەرلىك كورسەتكەن ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنىڭ تۋماسى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى - راقىمجان توقاتايەۆ تۋرالى مالىمەت بەرۋ، وشپەس ەرلىكتەرىن ۋاعىزداۋ جولىندا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
مىندەتتەرى:
1. راقىمجان توقاتايەۆ جايىنداعى عىلىمي ادەبيەتتەردى وقىپ، تالداپ، سارالاۋ.
2. ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە جەڭىسكە قول جەتكىزۋگە اتسالىسقان باتىرلارىمىزدىڭ ءبىرى راقىمجان توقاتايەۆتىڭ وشپەس ەرلىكتەرىن جاڭعىرتۋ.
3. حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار ازاماتى جايىندا جان – جاقتى زەرتتەپ، تاريحقا بەيمالىم جاقتارىن اشۋ.
وزەكتىلىگى: راقىمجان توقاتايەۆ – عاسىرلار وتسە دە، زامان وزگەرسە دە ءوزى ءومىر سۇرگەن زامانى مەن ومىرىندە ەڭبەك ەتۋدەن تىنباعان، سول ارقىلى حالىققا قىزمەت ەتۋدەن جالىقپاعان بىردەن - ءبىر تۇلعا ەكەندىگى جان - جاقتى دالەلدەمەلەر ارقىلى اشىلدى. ونىڭ كەيىنگى ۇرپاققا قالدىرعان ىزگى ىستەرى ءوز كۇشىن جويعان جوق. سوندىقتان، راقىمجان اتامىزدىڭ ءىسىن ۇلگى ەتۋ، سول ارقىلى ادامگەرشىلىك رۋحى جوعارى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ.
بولجامى: راقىمجان توقاتايەۆتىڭ ەرلىكتەرىن زەرتتەي وتىرىپ، ونىڭ ءوز زامانىندا قالدىرعان باعا جەتپەس مۇراسى بۇگىنگى جانە كەلەسى تاڭىمىزداعى جاستارعا اقىل - وسيەت، ءتالىم – تاربيە رەتىندە ساباق بولادى.
زەرتتەۋ ءادىسى:
راقىمجان توقاتايەۆتىڭ مۇراجايىنا ەكسكۋرسيا جاساۋ، تۋىسقاندارىنان ماتەريالدار ىزدەستىرۋ، كىتاپتاردى وقىپ ماتەريال جيناۋ، ءفيلمىن قاراستىرۋ، جۇيەلەپ جيناقتاۋ.
زەرتتەۋگە نەگىز بولعان ماتەريالدار:
تۋعان تۋىستارىنىڭ ر. توقاتايەۆ تۋرالى بىلەتىن مالىمەتتەرى، باسپا ءسوز ماتەريالدارى، وتباسىلىق ارحيۆىنەن الىنعان قۇجاتتار.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ قۇرىلىمى: عىلىمي جوبا كىرىسپەدەن، زەرتتەۋ بولىمىنەن، قورىتىندىدان، پايدالانعان ادەبيەتتەر جانە قوسىمشا تىزىمىنەن تۇرادى.
بايانداما (تەزيس)
بۇل جۇمىس ولكەمىزدىڭ تاريحتا اتى قالعان تۇلعالارىن دارىپتەۋگە ارنالعان. سونىڭ ىشىندە حح عاسىردىڭ الاپات سوعىسى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بولسا، سونىڭ ءبىر بولشەگى ۇلى وتان سوعىسى بولدى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە قازاقتاردىڭ قولدارىنا قارۋ بەرمەي، اۋىر تىل جۇمىستارىنا السا، ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە قازاقستاندىقتار قولدارىنا قارۋ الىپ ءبىر كىسىدەي مايدانعا بارىپ، وتان قورعاۋعا اتسالىستى. قانشاما قازاقستاندىقتار ۇرىس دالاسىندا مەرت بولدى. جەڭىس بىزگە ارزانعا تۇسپەگەنى ءاربىر جانۇيانىڭ تاريحىندا ءىز قالدىرىپ كەتكەنى بارشاعا ايان.
سول ۇلى وتان سوعىسىندا ەرلىك كورسەتكەن ءوزىمىزدىڭ جەرلەسىمىز راقىمجان توقاتايەۆ اتامىزدىڭ حالىق بىلمەيتىن تۇستارىن ءار جاس ۇرپاق ءبىلۋى ءتيىس. سوندىقتان زەرتتەۋ جۇمىس بارىسىندا وسى ادامنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە شولۋ جاسالدى. توقاتايەۆ فاشيستەردىڭ توبەسىنە وق پەن وت ويناتا ءجۇرىپ بەردىچيەۆ، ۆيننيسا، چەرتكوۆ، دوروگوۆيچي، سامبور، سانوك، مۋكاچيەۆ، ۋجگورود قالالارى مەن قوسا چەحوسلوۆاكيا جەرىندەگى ميحالوۆسك، كيشيسا، زارۋ دەگەن قالالاردى نەمىس باسقىنشىلارىنان ازات ەتتى. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى راقىمجان توقاتايەۆتىڭ ەرلىگى مەن مەرگەندىگى جايىندا «ستالينسكوە زناميا» اتتى مايدان گازەتى بۇل وقيعا تۋرالى 1945 جىلى وسىلاي جازعان: ن... ەلدى مەكەن ماڭايىندا بولعان ءبىزدىڭ بولىمگە، ءتىپتى بۇكىل اسكەري قۇرامىندا تانىمال بولدى. سەرجانت راقىمجان توقاتايەۆ تانككە قارسى 76 مم زەڭبىرەكتىڭ جەتەكشىسى، جاۋىنگەرلىك ەرلىك كورسەتىپ، ءبىر ۇرىستا 13 نەمىس تانكىسىن اتىپ جويدى.». 1946 جىلى قاڭتاردا اسكەر قاتارىنان بوساپ، قاراكەمەر اۋىلىنداعى كيروۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتە مۇعالىمدىك قىزمەتىن جالعاستىردى. 1946 جىلى تامىزدا الماتىداعى اباي اتىنداعى پەدينستيتۋتىندا وقۋعا ءتۇسىپ، 1950 جىلى ءبىتىردى. 1950 – 1988 جىلدارى ارالىعىندا ەسىك قالاسىنداعى مالكەيەۆ اتىنداعى مەكتەپ ينتەرناتىندا ءمۇعالىم، ديرەكتور قىزمەتتەرىن اتقارعان. مەن تۋعان ولكەمىزدە وسىنداي باتىر رۋحتى قازاقتىڭ بار بولعانىن ماقتان ەتەمىن. ەرەن ەرىمىزدىڭ ەرلىگىن باعالاپ كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى. سونىمەن قاتار ەسىك قالاسىندا كوشە اتى جانە ەسىكتەگى قازاق مەكتەبىنە راقىمجان توقاتايەۆتىڭ ەسىمى بەرىلدى. مۇنىڭ ءوزى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. قازاقستان تاريحى بەتتەرىنەن لايىقتى ورىن الىپ، ءتىپتى دەرەكتى فيلم تۇسىرىلسە دە، ءبىراق مۇنىڭ بەيمالىم جاقتارى كوپ. وسى دەرەكتەر مەنىڭ قىزىعۋشىلىعىمدى وياتادى. ويتكەنى «اتاعا قاراپ ۇل وسەر» دەگەندەي جاس ۇرپاق اعا بۋىنعا قاراپ ساپ تۇزەيدى ەمەس پە؟
قورىتىندى: ءسوز سوڭىندا ايتارىم، ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ: «وتكەن تاريحىمىزعا تاعزىم دا، بۇگىنگى باقىتىمىزعا ماقتانىش تا، گۇلدەنگەن كەلەشەككە سەنىم دە «ماڭگىلىك ەل» دەگەن قۇدىرەتتى ۇعىمعا سىيىپ تۇر. وتاندى ءسۇيۋ – بابالاردان ميراس بولعان ۇلى مۇرانى قادىرلەۋ، ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ، ءوز ۇلەسىڭدى قوسىپ، دامىتۋ جانە كەيىنگى ۇرپاققا امانات ەتىپ، تابىستاۋ» دەگەن. سوندىقتان دا مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ تۇپكى ءمانى - وسى.
ەسىك گۋمانيتارلىق – ەكونوميكالىق كوللەدجى
ورىنداعان: مۇراتجان قىزى گۇلمينا.
عىلىمي جەتەكشىسى: ايتبەكوۆا اليا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
