مولەكۋلا كينەتيكالىق تەوريانىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى، جانە ولاردى تاجىريبەلىك نەگىزدەۋ
كۇنى___________ ءپانى: فيزيكا وقۋ توبى: 1 «ا»، «ب»، «ۆ» ساباق رەتى ______
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مولەكۋلا كينەتيكالىق تەوريانىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى، جانە ولاردى تاجىريبەلىك نەگىزدەۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا گازداردىڭ مكت نەگىزگى قاعيدالارى، زات قۇرىلىسى تۋرالى ونىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: مكت نەگىزدەرىن وقىپ – ۇيرەنۋدە وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ جۇيەسىن دامىتۋ، جۇيەلى تۇردە ويلاۋعا، ىزدەنۋگە باعىتتاۋ.
3. تاربيەلىك: ءومىردىڭ بارلىق اعىمى فيزيكالىق زاڭدىلىققا قاتىستى ەكەندىگىن كورسەتۋ. وقۋشىلاردى ەڭبەكتەنە، ىزدەنە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پروەكتور، سلايد
ءپانارالىق، پانىشىلىك بايلانىس: فيزيكا 9 سىنىپ
ساباق بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
VI. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءا) توپتى ەكىگە ءبولۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
بليس - تۋرنير
1توپقا سۇراق:
1. زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيلەرىن اتا؟ (قاتتى، سۇيىق، گاز)
2. سۇيىق پەن گازعا ورتاق قاسيەت قانداي؟ (فورماسىن ساقتامايدى)
3. سۇيىقتار سىعىلا ما الدە گازدار سىعىلا ما؟ (گازدا)
4. ءبىر قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ ءمانى؟ (105 پا)
5. زاتتىڭ گاز كۇيىنە ءتان قانداي قاسيەت؟ (ءپىشىنى مەن كولەمىن ساقتامايدى)
6. سۇيىقتىڭ ەڭ كىشكەنتاي بولشەگى قالاي اتالادى؟ (تامشى)
7. بار جوعىن بىلمەيسىڭ، ونسىز ءومىر سۇرمەيسىڭ (اۋا)
8. اسپانداعى الىپ توپ، جارقىرايدى جارىق بوپ (كۇن)
9. يدەال سۇيىق دەپ قانداي سۇيىقتى ايتادى؟ (ىشكى ۇيكەلىس كۇشتەرىن ەسكەرمەيتىن سۇيىقتىق)
2 توپقا سۇراق
1. اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەيتىن قۇرال؟ (بارومەتر)
2. لامينارلىق اعىس دەپ قانداي اعىستى ايتادى؟ (سۇيىق بولشەكتەرىنىڭ جىلدامدىقتارىنىڭ بارلىق جەردە تۇتىك بويىمەن باعىتتالعان جانە سۇيىقتىڭ سيليندر تۇرىندەگى تۇتىكپەن قوزعالىسى)
3. ءار ءتۇرلى قيمالارى بار كولدەنەڭ قۇبىردان اعىپ جاتقان سۇيىقتىڭ جىلدامدىعى قاي جەردە جوعارى بولادى؟ (ديامەترى كىشى قيمادا)
4. سۋدىڭ حيميالىق فورمۋلاسىن ايت (ن20)
5. سۋدىڭ ءۇش اگرەگاتتىق كۇيىن ايت. (مۇز، سۋ، بۋ)
6. 1 توننا ماقتا اۋىر ما، الدە 1 توننا تەمىر اۋىر ما؟ (تەڭ بولادى)
7. ساندىققا نەنى تىعىپ قويۋعا بولمايدى؟ (جارىق)
8. دۇنيە جۇزىندە كوپ تاراعان سۇيىق (سۋ)
9. بەرنۋللي تەڭدەۋىن جازۋ (p+Pgh+pv2/2=const)
جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ.
فيزيكادا 18 عاسىردىڭ باسىندا زاتتاردىڭ تابيعاتى تۋرالى بىرنەشە كوزقاراس بولدى. وسى كەزدە عالىمدار كوپتەگەن ەڭبەكتەر جازدى. ونىڭ ىشىندە ورىستىڭ كورنەكتى ۇلى اعارتۋشىسى م. ۆ لومونوسوۆتىڭ دا ەڭبەكتەرى بولدى. ول بارلىق دەنەلەر وتە ۇساق ماتەريالدىق بولشەكتەردەن نەمەسە ولاردان تۇراتىن ىرىلەۋ بولشەكتەردەن تۇرادى دەپ ەسەپتەدى. ول زاتتىڭ ءۇش كۇيىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىردى.
سونىمەن مولەكۋلا دەگەنىمىز زاتتاردىڭ نەگىزگى حيميالىق قاسيەتتەرىن يەلەنۋشى ەڭ كىشى ەلەكترلىك بەيتاراپ بولشەك. ول اتومداردان تۇرادى. اتومدار دەگەنىمىز مولەكۋلالار قۇرالاتىن ەڭ ۇساق بولىنبەيتىن بولشەك.
ءبىر زاتتىڭ مولەكۋلالارى ءبىر بىرىنەن اينىمايدى، ءار ءتۇرلى زاتتاردىڭ مولەكۋلالارى ءوزىنىڭ قۇرىلىمىمەن، قۇرلىسىمەن ياعني اتومدىرىنىڭ سانىمەن جانە تۇرىمەن ەرەكشەلەنەدى.
مولەكۋلا كينەتيكالىق تەوريانىڭ نەگىزدەرىنە ۇلەس قوسقان عالىمدار:
قازىرگى ۋاقىتتا اتومدىق مولەكۋلالىق ءىلىمنىڭ شىنايىلىعى كوپتەگەن تاجىريبەلەردىڭ نەگىزىندە دالەلدەندى. سوندىقتان عىلىمي مولەكۋلالى كينەتيكالىق تەقريا تولىعىمەن مويىندالدى.
زاتتاردىڭ قۇرىلىسى تۋرالى مولەكۋلالى كينەتيكالىق تەوريانىڭ (مكت) نەگىزگى قاعيدالارى مىنالار:
1. كەز كەلگەن زات وتە ۇساق بولشەكتەردەن اراسىندا بوس ارالىقتار بار مولەكۋلالاردان نەمەسە اتومداردان تۇرادى.
2. مولەكۋلالار مەن اتومدار ءارقاشاندا ۇزدىكسىز بەي بەرەكەت، رەتسىز قوزعالىستا بولادى.
3. مولەكۋلالار (اتومدار) اراسىندا تارتىلىس جانە تەبۋ كۇشتەرى ارەكەت ەتەدى.
زاتتار قۇرىلىسىنىڭ مكت نەگىزگى قاعيدالارىن راستايتىن كوپتەگەن باقىلاۋلار مەن تاجىريبەلەردى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. زات قۇرىلىسى تۋرالى قانداي تۇسىنىكتەر بولدى؟
2. تابيعاتتاعى بارلىق زاتاتردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن ەجەلگى گرەك فيلوسوفتارى قالاي ءتۇسىندىردى؟
3. مكت نەگىزگى قاعيدالارى قالاي ايتىلادى؟
4. مولەكۋلا دەگەنىمىز نە؟
5. اتوم دەپ نەنى اتايدى؟
«اداسقان ارىپتەر» ويىنى (2 مين)
1. اسسەنديگ - گاسسەندي
2. كريتمودە - دەموكريت
3. پيەكۋر - ەپيكۋر
4. يۋتونن - نيۋتون
5. ۋكرەسييل – لۋكرەسيي
ۇيگە تاپسىرما: § 20 زاتتاردىڭ قۇرىلىسىنا كوزقاراس. مولەكۋلا كينەتيكالىق تەوريانىڭ نەگىزگى قاعيدالارى تاقىرىبىن وقىپ كەلۋ.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر: 1. فيزيكا – 10 وقۋلىعى. 2. فيزيكا كۋرسى 3. مف، فا جۋرنالدارى.
ساباقتىڭ تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مولەكۋلا كينەتيكالىق تەوريانىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى، جانە ولاردى تاجىريبەلىك نەگىزدەۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا گازداردىڭ مكت نەگىزگى قاعيدالارى، زات قۇرىلىسى تۋرالى ونىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: مكت نەگىزدەرىن وقىپ – ۇيرەنۋدە وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ جۇيەسىن دامىتۋ، جۇيەلى تۇردە ويلاۋعا، ىزدەنۋگە باعىتتاۋ.
3. تاربيەلىك: ءومىردىڭ بارلىق اعىمى فيزيكالىق زاڭدىلىققا قاتىستى ەكەندىگىن كورسەتۋ. وقۋشىلاردى ەڭبەكتەنە، ىزدەنە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پروەكتور، سلايد
ءپانارالىق، پانىشىلىك بايلانىس: فيزيكا 9 سىنىپ
ساباق بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
VI. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءا) توپتى ەكىگە ءبولۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
بليس - تۋرنير
1توپقا سۇراق:
1. زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيلەرىن اتا؟ (قاتتى، سۇيىق، گاز)
2. سۇيىق پەن گازعا ورتاق قاسيەت قانداي؟ (فورماسىن ساقتامايدى)
3. سۇيىقتار سىعىلا ما الدە گازدار سىعىلا ما؟ (گازدا)
4. ءبىر قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ ءمانى؟ (105 پا)
5. زاتتىڭ گاز كۇيىنە ءتان قانداي قاسيەت؟ (ءپىشىنى مەن كولەمىن ساقتامايدى)
6. سۇيىقتىڭ ەڭ كىشكەنتاي بولشەگى قالاي اتالادى؟ (تامشى)
7. بار جوعىن بىلمەيسىڭ، ونسىز ءومىر سۇرمەيسىڭ (اۋا)
8. اسپانداعى الىپ توپ، جارقىرايدى جارىق بوپ (كۇن)
9. يدەال سۇيىق دەپ قانداي سۇيىقتى ايتادى؟ (ىشكى ۇيكەلىس كۇشتەرىن ەسكەرمەيتىن سۇيىقتىق)
2 توپقا سۇراق
1. اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەيتىن قۇرال؟ (بارومەتر)
2. لامينارلىق اعىس دەپ قانداي اعىستى ايتادى؟ (سۇيىق بولشەكتەرىنىڭ جىلدامدىقتارىنىڭ بارلىق جەردە تۇتىك بويىمەن باعىتتالعان جانە سۇيىقتىڭ سيليندر تۇرىندەگى تۇتىكپەن قوزعالىسى)
3. ءار ءتۇرلى قيمالارى بار كولدەنەڭ قۇبىردان اعىپ جاتقان سۇيىقتىڭ جىلدامدىعى قاي جەردە جوعارى بولادى؟ (ديامەترى كىشى قيمادا)
4. سۋدىڭ حيميالىق فورمۋلاسىن ايت (ن20)
5. سۋدىڭ ءۇش اگرەگاتتىق كۇيىن ايت. (مۇز، سۋ، بۋ)
6. 1 توننا ماقتا اۋىر ما، الدە 1 توننا تەمىر اۋىر ما؟ (تەڭ بولادى)
7. ساندىققا نەنى تىعىپ قويۋعا بولمايدى؟ (جارىق)
8. دۇنيە جۇزىندە كوپ تاراعان سۇيىق (سۋ)
9. بەرنۋللي تەڭدەۋىن جازۋ (p+Pgh+pv2/2=const)
جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ.
فيزيكادا 18 عاسىردىڭ باسىندا زاتتاردىڭ تابيعاتى تۋرالى بىرنەشە كوزقاراس بولدى. وسى كەزدە عالىمدار كوپتەگەن ەڭبەكتەر جازدى. ونىڭ ىشىندە ورىستىڭ كورنەكتى ۇلى اعارتۋشىسى م. ۆ لومونوسوۆتىڭ دا ەڭبەكتەرى بولدى. ول بارلىق دەنەلەر وتە ۇساق ماتەريالدىق بولشەكتەردەن نەمەسە ولاردان تۇراتىن ىرىلەۋ بولشەكتەردەن تۇرادى دەپ ەسەپتەدى. ول زاتتىڭ ءۇش كۇيىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىردى.
سونىمەن مولەكۋلا دەگەنىمىز زاتتاردىڭ نەگىزگى حيميالىق قاسيەتتەرىن يەلەنۋشى ەڭ كىشى ەلەكترلىك بەيتاراپ بولشەك. ول اتومداردان تۇرادى. اتومدار دەگەنىمىز مولەكۋلالار قۇرالاتىن ەڭ ۇساق بولىنبەيتىن بولشەك.
ءبىر زاتتىڭ مولەكۋلالارى ءبىر بىرىنەن اينىمايدى، ءار ءتۇرلى زاتتاردىڭ مولەكۋلالارى ءوزىنىڭ قۇرىلىمىمەن، قۇرلىسىمەن ياعني اتومدىرىنىڭ سانىمەن جانە تۇرىمەن ەرەكشەلەنەدى.
مولەكۋلا كينەتيكالىق تەوريانىڭ نەگىزدەرىنە ۇلەس قوسقان عالىمدار:
| اشقان عالىم | ۋاقىتى | قاي ەلدىڭ عالىمى | ەڭبەگى |
| تيت لۋكرەسيي كار | ءى عاسىر | ريم | زاتتاردىڭ تەگى جايلى |
| دەموكريت | V عاسىر | گرەكيا | اتوميستيكالىق ءىلىم |
| ەپيكۋر | V عاسىر | گرەكيا | اتوميستيكالىق ءىلىم |
| گاسسەندي | XVIII عاسىر | فرانسيا | اتوميستيكالىق ءىلىم |
| لومونوسوۆ | XVIII عاسىر | روسسيا | مكت جاسادى |
زاتتاردىڭ قۇرىلىسى تۋرالى مولەكۋلالى كينەتيكالىق تەوريانىڭ (مكت) نەگىزگى قاعيدالارى مىنالار:
1. كەز كەلگەن زات وتە ۇساق بولشەكتەردەن اراسىندا بوس ارالىقتار بار مولەكۋلالاردان نەمەسە اتومداردان تۇرادى.
2. مولەكۋلالار مەن اتومدار ءارقاشاندا ۇزدىكسىز بەي بەرەكەت، رەتسىز قوزعالىستا بولادى.
3. مولەكۋلالار (اتومدار) اراسىندا تارتىلىس جانە تەبۋ كۇشتەرى ارەكەت ەتەدى.
زاتتار قۇرىلىسىنىڭ مكت نەگىزگى قاعيدالارىن راستايتىن كوپتەگەن باقىلاۋلار مەن تاجىريبەلەردى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. زات قۇرىلىسى تۋرالى قانداي تۇسىنىكتەر بولدى؟
2. تابيعاتتاعى بارلىق زاتاتردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن ەجەلگى گرەك فيلوسوفتارى قالاي ءتۇسىندىردى؟
3. مكت نەگىزگى قاعيدالارى قالاي ايتىلادى؟
4. مولەكۋلا دەگەنىمىز نە؟
5. اتوم دەپ نەنى اتايدى؟
«اداسقان ارىپتەر» ويىنى (2 مين)
1. اسسەنديگ - گاسسەندي
2. كريتمودە - دەموكريت
3. پيەكۋر - ەپيكۋر
4. يۋتونن - نيۋتون
5. ۋكرەسييل – لۋكرەسيي
ۇيگە تاپسىرما: § 20 زاتتاردىڭ قۇرىلىسىنا كوزقاراس. مولەكۋلا كينەتيكالىق تەوريانىڭ نەگىزگى قاعيدالارى تاقىرىبىن وقىپ كەلۋ.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر: 1. فيزيكا – 10 وقۋلىعى. 2. فيزيكا كۋرسى 3. مف، فا جۋرنالدارى.
ساباقتىڭ تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
بالاباقشادا قولدانىلاتىن ءتيىمدى تەحنولوگيالار
-
كۇنى___________ ءپانى: فيزيكا وقۋ توبى: 1 «ا»، «ب»، «ۆ» ساباق رەتى ______
