مۇقاعاليتانۋ. ارناۋلى كۋرس
تۇسىنىك حات
قازاق ادەبيەتىن جاڭا بەلەسكە كوتەرگەن، قازاق حالقىنىڭ كوركەمدىك ويىنىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرىن تۋعىزعان قالامى جۇيرىك جازۋشى، زامانى مەن حالقى جونىندە وي تولعانعان اقيىق اقىن، ويشىل فيلوسوف، اۋدارماشى، سازگەر مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ شىعارمالارى مەكتەپ وقۋشىلارىن تاربيەلەۋدە قولداناتىن باعا جەتپەس قۇرال.
«ادام ءۇشىن ەڭبەگىم،
ومىردەن بارلىق تەرگەنىم.
قالاعانىڭ قاراپ ال،
مۇرام سول، جاستار، بەرگەنىم»،- دەپ تۇجىرىمداي جىرعا قوسقان مۇقاعالي بۇگىن جارقىن بەينەسىمەن دە جالىندى جىرىمەن دە بىزبەن بىرگە جاساسىپ كەلەدى.
مۇقاعالي تەك قازاق ادەبيەتى تاريحىندا ەمەس، بۇكىل قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى ۇلكەن دە ەرەن قۇبىلىس. تاماشا اقىننىڭ، كەمەڭگەر ويشىلدىڭ، دارىندى سازگەردىڭ ءومىرى مەن قايراتكەرلىگى تاريحي جاعىنان دا ادەبيەت تۇرعىسىنان دا وتە قىزىق. سوندىقتان ەلەكتيۆتى كۋرستىڭ باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - جاسوسپىرىمدەردى مۇقاعالي ءومىرى، شىعارماشىلىعى ارقىلى تاربيەلەۋ، ولاردىڭ مۇقاعالي شىعارمالارىن وقۋعا دەگەن قۇشتارلىعىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، دامىتۋ
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم تۋرالى زاڭىندا: «قوعامنىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى - مەكتەپ قابىرعاسىندا قابىلەتى انىقتالعان جاستاردىڭ تالاپتارىن دامىتۋ» كەرەك ەكەنى ايتىلعان. وسى ورايدا مۇقاعاليتانۋ كۋرسىن جۇرگىزۋدىڭ قازاق ادەبيەتى ءپانى بويىنشا بولاشاقتا ءبىلىمىن جالعاستىرعىسى كەلەتىن مەكتەپ وقۋشىلارى ءۇشىن ءمانى زور. ەلىمىزدىڭ ادامزات تاريحىندا الاتىن ورنى، ادەت - عۇرپى، سالت - ساناسى مۇقاعالي شىعارمالارىنان كورىنىس تابادى.
ۇسىنىلىپ وتىرعان باعدارلاما «قازاقستان رەسپۋبليكاسى جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ مەملەكەتتىك جالپىعا مىندەتتى» ستاندارتى سايكەس جانە قازاقستان رەسپۋليكاسىنىڭ ادىستەمەلىك نۇسقاۋ حاتىنا سۇيەنە وتىرىپ جاسالىندى. بۇل كۋرس اپتاسىنا ءبىر رەت، بارلىعى - 34 ساعاتقا جوسپارلانعان. كۋرس ساباقتارى ءار تۇردە وتكىزىلەدى: سىناق ساباق، سەمينار ساباق، كونفەرەنسيا ساباق، سايىس ساباق، ساياحات ساباق ت. ب. مۇقاعالي شىعارمالارىن وقىتۋ قاراپايىمنان كۇردەلىگە قاراي وقىتۋ نەگىزىندە جاسالعان. وقىتۋ وقۋشى تۇسىنىگىنە جاقىن جانە لايىقتى ۇعىمداردان باستالادى. بالالارعا ۇنەمى باعىت - باعدار بەرىپ، ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ جۇمىس جاساۋ ءۇشىن قوسىمشا ادەبيەتتەر ءتىزىمى ۇسىنىلادى
مۇقاعاليتانۋ» كۋرسىنىڭ ماقساتى مەن مىندەتى:
1. بىلىمدىلىك: قازاقتىڭ قالامى جۇيرىك اقىنى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن تەرەڭ مەڭگەرتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: مۇقاعاليدىڭ وسكەن ورتاسى، شىعارماشىلىعى تۋرالى تەرەڭ ءبىلىم بەرۋ، ولەڭدەرىن مانەرلەپ وقۋعا، جاتقا ايتۋعا باۋلۋ، اندەرىن ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردىڭ مۇقاعالي ولەڭدەرىن پوەمالارىن، اۋدارمالارىن تالداۋ ماشىعىن، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ.
3. تاربيەلىك: مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ تەرەڭدىگىن سەزىندىرۋ ادامگەرشىلىك،
ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ، ەڭبەكقورلىققا، سانالىلىققا تاربيەلەۋ. مۇقاعالي
شىعارمالارىنىڭ تارالۋىن ناسيحاتتاۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
«مۇقاعاليتانۋ» ەلەكتيۆتى كۋرسى بويىنشا بالالار تومەندەگى بىلىمدەردى مەڭگەرىپ شىعۋلارى كەرەك: مۇقاعالي ءومىربايانى؛ مۇقاعالي ءومىر سۇرگەن ورتاسى؛ مۇقاعالي تۋىستارى، وتباسى جونىندەگى مالىمەتتەر؛ مۇقاعالي اجەسى تۋرالى زەرتتەۋلەر؛ مۇقاعالي مۇراسىنىڭ رۋحاني كوزدەرى؛ مۇقاعالي جانە باتىس ادەبيەتى؛ مۇقاعاليدىڭ شەكسپيردەن، دانتەنىڭ ۋيتمەن اۋدارمالارى؛ مۇقاعالي ولەڭدەرىنە تالداۋ جاساي ءبىلۋ؛ اباي مەن مۇقاعاليدىڭ شىعارماشىلىق بايلانىسى؛ مۇقاعاليدىڭ سازگەرلىگىن ءبىلىپ شىعۋ
«مۇقاعاليتانۋ» ارناۋلى كۋرسىنىڭ مازمۇنى.
1 - ساباق. مۇقاعالي - اقيىق اقىن
شىنايى پوەزيا وكىلى، عاجايىپ اقىنداردىڭ بىرەگەيى، اقيىق اقىن – مۇقاعالي تۋرالى جالپى ماعلۇمات بەرۋ
2 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ بالالىق شاعى.
الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى، قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلۋى. بالالىق شاعى سوعىس جىلدارىمەن تۇسپا تۇس كەلۋى، ون ءبىر جاسىنان ولەڭ جازۋى. اجەسى تيىننىڭ تاربيەسى ارقىلى تالانتتى اقىن، پاراساتتى وي يەسى رەتىندە قالىپتاسۋى؛
3 - ساباق. ازاماتتىق، اقىندىق قالىپتاسۋ ورتاسى.
ارنايى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الماسا دا، ءوز بەتىنشە ىزدەنە ءجۇرىپ، گازەت - جۋرنال بەتتەرىنەن ولەڭدەرىنىڭ جارىق كورىنۋى، اپتال ازاماتتاردىڭ ءبىرى اتانۋى؛
4 - ساباق. مۇقاعالي ليريكاسى.
تۇڭعىش ولەڭدەرى نارىنقول اۋداندىق «سوۆەتتىك شەكارا» گازەتىندە 1948 جىلدارى جاريالانا باستاعان. 1954 جىلى ءبىر توپ ولەڭى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا، كەيىن «قازاق ادەبيەتىندە» جاريالانعان.
5 - ساباق مۇقاعالي پوەزياسى.
از عۇمىرى ىشىندە بىرنەشە ليريكالىق جىر جيناعى مەن داستاندارىن ۇسىنعان ونىڭ پوەزياسى جۇمىر جەردىڭ بارلىق ماسەلەسىنە ارالاسقان، كەڭ، اۋقىمدى تاقىرىپتى قامتيدى. ونىڭ تۋعان جەر، ادامدار تاعدىرى، ءومىر مەن ءولىم، انا مەن بالا، اقىن مەن اقىندىق، سوعىس تاقىرىپتاعى ليريكاسى قايتالانباس ۇلتتىق سيپاتتا، ۇلتتىق زەرمەن كومكەرىلگەن.
6 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ اعارتۋشىلىق يدەياداعى ولەڭدەرى.
ول قازاق ولەڭىن مازمۇن، ءپىشىن جاعىنان تۇرلەنتتى. «قازاقتىڭ قۇدىرەتتى قارا ولەڭى، وندا دا ءبىر سۇمدىق سىر بار ەستىلمەگەن»دەيدى اقىن. ول ءداستۇرشىل اقىن، ونەر مەن عىلىم ۇيرەنۋ ارقىلى كوڭىل كوزىن اشۋعا شاقىرۋى؛
7 - ساباق. مۇقاعالي پوەزياسىنداعى ادىلەت، ار تازالىعى.
اقىن تۇرمىس تاۋقىمەتىن تارتا ءجۇرىپ، سىنعا ۇشىراعاندا دا «اقىننىڭ اقىندىعى اتاقتا ەمەس، اردا عانا» دەگەن بايلامدى بەرىك ۇستاپ، شەن - شەكپەنگە دە، لاۋازىم اتاققا دا قىزىقپاعان.
8 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ ءسوز ونەرىن باعالاۋى
اقىننىڭ ءسوز ونەرىنىڭ قۇدىرەتىن تۇسىنۋگە شاقىرۋى؛ اباي سالعان سوقپاقتى، ادەبي ءداستۇردى، كوركەمدىك ءتاسىلدى باسشىلىققا الۋى؛ ولەڭ الەمىندەگى، ءسوز پاتشالىعىنداعى وزىندىك جولى، ءوز باعدارى بار اقىن
9 - ساباق مۇقاعاليدىڭ ساياسي - الەۋمەتتىك ليريكاسى.
اقىن قاي تاقىرىپتى جازسا دا، جالعان سەزىم، جىلتىراق سوزگە اۋەس بولمادى. ول تۋرالى: «مەن جىرلامايمىن، سىرلاسامىن. سىرى ءبىر زامانداسپەن مۇڭداسامىن. كوگەندەپ جىر قوساعىن، كەلمەيدى جىر جاساعىم» دەيدى. «ءومىرداستان» اتتى توپتامالى تولعاۋىندا جەسىر جەڭگە وبرازى ارقىلى تىلداعى حالىق ءومىرى مەن ادامدىق، ازاماتتىق، ادالدىق، ار نامىس، رۋح، ءناپسى اراسىنداعى تولاسسىز كۇرەس پسيحولوگيالىق شيەلەنىس ارقىلى شەبەر جەتكىزىلگەن.
10 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ فيلوسوفيالىق ليريكاسى.
ناعىز اقىن الدىمەن ويشىل، فيلوسوف بولۋى قاجەت. پوەزيادا فيلوسوف بولۋ ءوزىن قورشاعان الەمدى ۇعىنۋ، ءار زاتتىڭ ءمانىن ءبىلۋ، اقىرىنا دەيىن «ادام جانىنىڭ ينجەنەرى» بولۋ دەگەندى ۇستانادى.
11 - ساباق مۇقاعالي پوەزياسىنداعى ەڭبەك تاقىرىبى..
ەڭبەك تاقىرىبىنا بايلانىستى اقىننىڭ جازعان ولەڭدەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن ۇعىنۋ.
12 - ساباق. مۇقاعالي مىسالدارى
مۇقاعاليدىڭ تابيعات تۋرالى، دوستىق تۋرالى، انا تاقىرىبىندا جازعان ولەڭدەرى، وتان تاقىرىبىنداعى مىسالدارىمەن وقىپ، تانىسۋ
13 ساباق مۇقاعالي پوەمالارى
مۇقاعاليدىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىندا ەل نانىم - سەنىمىن قاستەرلەۋ، «رايىمبەك، رايىمبەك» پوەماسىندا ەل تاريحىن سۋرەتتەسە، «جان ازاسى» پوەماسىندا ءومىر تۋرالى گيمن تۋعىزدى زامان بيىگىنەن وي تولعاعان ءسوز زەرگەرىنىڭ شىنايى اقىندىق تۇلعاسى، ازاماتتىق كەلبەتىنىڭ تانىلۋى؛
14 - ساباق. «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»پوەماسى.
«اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىندا ەل نانىم - سەنىمىن قاستەرلەۋ، سۇلۋلىق ۇندەستىگىن جىر ەتەدى.
15 - ساباق. «رايىمبەك، رايىمبەك» پوەماسى.
«رايىمبەك، رايىمبەك» پوەماسىندا ەل تاريحىن، ەل باسىنا قاتەر تونگەندە قولىنا تۋ ۇستاپ، جاۋىنا قارسى اتتانعان رايىمبەك حانگەلدى ۇلىنىڭ ەرلىگىن سۋرەتتەيدى. كەيىپكەر بەينەسىن سومداۋدا زامان شىندىعىنان الشاق كەتپەۋى؛
16 - ساباق. «جان ازاسى» پوەماسى.
ءومىردى ءسۇيۋدىڭ عاجايىپ ۇلگىسىن كورسەتكەن اقىن مۇقاعالي «جان ازاسى» پوەماسىندا ءومىر تۋرالى گيمن تۋعىزدى. قازاقتىڭ قارا ولەڭىنىڭ ۇلگىسىنە جۇگىنۋى؛
17 - ساباق.«مۇقاعالي تاعىلىمى - ءومىر ۇستانىمى» شىعارما.
وقۋشىلاردىڭ «مۇقاعاليتانۋ» دارىسىنەن العان وي - ورىستەرىنىڭ دەڭگەيىن بايقاۋ؛ جازۋ ءستيلىن كوركەمدىگىن باعالاۋ؛ وي ەركىندىگىنە، ءتىل ەرەكشەلىگىنە، تەرەڭ ويلىلىعىنا ءمان بەرىلۋى؛
18 - ساباق. مۇقاعالي اندەرى.
ءسانى مەن سازىن بۇگىنگە دەيىن جوعالتپاعان اۋەزدى اندەردىڭ تۋىندىگەرى؛ مۇقاعالي ولەڭدەرىنە ءان جازىلىپ،، ونى كوپتەگەن انشىلەر ورىنداۋدا. ولەڭدەرىندەگى دىبىستىق ۇيلەسىم، ىشكى ۇيقاستىڭ بەرىلۋى؛ اسقاق پوەتيكالىق رۋحپەن جىرلانۋى؛
19 - ساباق. «ەسىڭە مەنى العايسىڭ»، «باقىتىڭدى جىرلايدى» اندەرى.
قازىرگى ەسترادا انشىلەرىنىڭ ورىنداۋىنداعى مۇقاعالي اندەرىن تىڭداۋ.
20 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ پروزالىق شىعارمالارى.
پروزالىق تۋىندىلارىنداعى قازاق تۇرمىسىنىڭ رەاليستىك بەينەدەگى كورىنىسى؛ حالىق ويىنىڭ تەرەڭ دە، مول تۇنباسى؛ حالىقتىڭ عاسىرلار بويى جيناقتاعان دانالىعى، تاريحتىڭ تاعىلىمىنىڭ بىتە قايناۋى؛ تەرەڭ فيلوسوفيالىق وي، ايشىقتى سۋرەتتەرمەن بەرىلۋى؛
21 - ساباق. «جىل قۇستارى» پوۆەسى
ەڭ كولەمدى، ەڭ كۇردەلى تۋىندىسى ەكەندىگىن ايتا كەتۋ
22 - ساباق. «مارۋسيانىڭ تاۋى»، «اجە» اڭگىمەسى
شاعىن شىعارماداعى مۇقاعاليدىڭ ومىرلىك تاجىريبەدەن جيناقتاعان، ۇلاعاتتى وي تۇجىرىمدارى، فيلوسوفيالىق پايىمداۋلارى؛ ءوز اجەسى تۋرالى وي تولعانىسى
23 - ساباق. «قوش، ماحاببات» پەساسى
مۇقاعاليدىڭ بۇل پەساسى العاشقى ماحابباتقا ارنالعان جانە بۇل ماحابباتتىڭ ساتسىزدىككە ۇشىراعانىن كورسەتەدى.
24 - ساباق. سىني ەڭبەكتەرى «رۋح جانە سەزىم»
و. سۇلەيمەنوۆ، م. الىمبايەۆ، ق. مىرزالييەۆ، ج. ناجىمەدەنوۆ، س. ماۋلەنوۆ، مۇقاعالي شىعارمالارىنا تالداۋ جاساپ، ونەر، پوەزيا تۋرالى وي تولعايدى.
25 - ساباق مۇقاعالي اۋدارمالارى.
باتىستىڭ وزىق ويلى ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ ءىنجۋ - مارجاندارىمەن تانىستى
شىعارمالارىن ەرەكشە قاستەر تۇتىپ، ءتارجىمالاۋى؛
26 - ساباق. «ۋ. ۋيتمەن ءشوپ جاپىراقتارى» اۋدارماسى
باتىس كلاسسيكتەرىنىڭ اۋدارمالارىن وقىپ، تانىسۋ
27 - ساباق. شەكسپيردەن اۋدارماسى «سونەت»
شەكسپيردىڭ «سونەتتەر» اتتى اۋدارماسىمەن تانىسۋ
28 - ساباق. دانتە اۋدارماسى «قۇدىرەتتى كومەدياسى».
دانتەنىڭ «قۇدىرەتتى كومەدياسىمەن» تانىسۋ
29 - ساباق. مۇقاعالي جانە فولكلەر.
مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ حالىق پوەزياسىنان ۇلگى الا وتىرىپ، اباي جانە حالىق پوەزياسىن دامىتۋشى ەكەندىگى؛ اۋىز ادەبيەتى مەن جازبا ادەبيەتىن قاتار مەڭگەرە بىلگەندىگى؛
30 - ساباق. مۇقعالي جانە سەرگەي ەسەنين.
اقيىق قازاق اقىنى مۇقاعالي مەن ورىس كلاسسيگى سەرگەي ەسەنيننىڭ تاعدىرلاس، ءو - ءمىر سارىنىنىڭ ۇيلەسىمدىلىگى تۋرالى ايتۋ، ولەڭ جىر شۋماقتارىنىنىڭ ءبىر – ماندەس بولۋىنا توقتالۋ
31 - ساباق. مۇقاعالي جانە سالاۋاتتى ءومىر.
مۇقاعاليدىڭ ءوز زامانىنداعى قالامى جۇيرىك اقىن، كەمەل كوسەم ءسوزشى ەكەندىگى؛ قۇسبەگى، مەرگەن بولعاندىعى؛
34 - ساباق. مەن تانىعان - مۇقاعالي (وي تولعاۋ).
مۇقاعاليدىڭ ءار قىرلىلىعى؛ ونىڭ اقىندىعىنان باسقا ومىردەن ۇلكەن سوققى جەپ -، ءوز اقىندىعىنىڭ مارتەبەسىن كورە الماي كەتۋى تۋرالى ايتۋ، «عاسىر اقىنى» اتانعان مۇقاعاليدىڭ بارلىق ەڭبەكتەرىن قورىتىندىلاۋ
وقۋشىعا ۇسىنىلاتىن ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. مۇقاعالي شىعارمالارى. «جازۋشى» باسپاسى، 1988ج
2. مۇقاعالي ماقاتايەۆ. الماتى 1989ج
3. مۇقاعالي «ءومىرداستان»، الماتى 2003ج
4. مۇقاعالي «جىلاپ قايتتىم ءومىردىڭ بازارىنان» (ولەڭدەرى مەن شىعارمالارى
5. ش. ساتپايەۆا « اقيىق اقىن» ا. 1990ج
6. قازاق ادەبيەتى وقۋلىق «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسى
7. قازاق ادەبيەتى وقۋلىق «رايىمبەك، رايىمبەك» پوەماسى
قازاق ادەبيەتىن جاڭا بەلەسكە كوتەرگەن، قازاق حالقىنىڭ كوركەمدىك ويىنىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرىن تۋعىزعان قالامى جۇيرىك جازۋشى، زامانى مەن حالقى جونىندە وي تولعانعان اقيىق اقىن، ويشىل فيلوسوف، اۋدارماشى، سازگەر مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ شىعارمالارى مەكتەپ وقۋشىلارىن تاربيەلەۋدە قولداناتىن باعا جەتپەس قۇرال.
«ادام ءۇشىن ەڭبەگىم،
ومىردەن بارلىق تەرگەنىم.
قالاعانىڭ قاراپ ال،
مۇرام سول، جاستار، بەرگەنىم»،- دەپ تۇجىرىمداي جىرعا قوسقان مۇقاعالي بۇگىن جارقىن بەينەسىمەن دە جالىندى جىرىمەن دە بىزبەن بىرگە جاساسىپ كەلەدى.
مۇقاعالي تەك قازاق ادەبيەتى تاريحىندا ەمەس، بۇكىل قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى ۇلكەن دە ەرەن قۇبىلىس. تاماشا اقىننىڭ، كەمەڭگەر ويشىلدىڭ، دارىندى سازگەردىڭ ءومىرى مەن قايراتكەرلىگى تاريحي جاعىنان دا ادەبيەت تۇرعىسىنان دا وتە قىزىق. سوندىقتان ەلەكتيۆتى كۋرستىڭ باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - جاسوسپىرىمدەردى مۇقاعالي ءومىرى، شىعارماشىلىعى ارقىلى تاربيەلەۋ، ولاردىڭ مۇقاعالي شىعارمالارىن وقۋعا دەگەن قۇشتارلىعىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، دامىتۋ
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم تۋرالى زاڭىندا: «قوعامنىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى - مەكتەپ قابىرعاسىندا قابىلەتى انىقتالعان جاستاردىڭ تالاپتارىن دامىتۋ» كەرەك ەكەنى ايتىلعان. وسى ورايدا مۇقاعاليتانۋ كۋرسىن جۇرگىزۋدىڭ قازاق ادەبيەتى ءپانى بويىنشا بولاشاقتا ءبىلىمىن جالعاستىرعىسى كەلەتىن مەكتەپ وقۋشىلارى ءۇشىن ءمانى زور. ەلىمىزدىڭ ادامزات تاريحىندا الاتىن ورنى، ادەت - عۇرپى، سالت - ساناسى مۇقاعالي شىعارمالارىنان كورىنىس تابادى.
ۇسىنىلىپ وتىرعان باعدارلاما «قازاقستان رەسپۋبليكاسى جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ مەملەكەتتىك جالپىعا مىندەتتى» ستاندارتى سايكەس جانە قازاقستان رەسپۋليكاسىنىڭ ادىستەمەلىك نۇسقاۋ حاتىنا سۇيەنە وتىرىپ جاسالىندى. بۇل كۋرس اپتاسىنا ءبىر رەت، بارلىعى - 34 ساعاتقا جوسپارلانعان. كۋرس ساباقتارى ءار تۇردە وتكىزىلەدى: سىناق ساباق، سەمينار ساباق، كونفەرەنسيا ساباق، سايىس ساباق، ساياحات ساباق ت. ب. مۇقاعالي شىعارمالارىن وقىتۋ قاراپايىمنان كۇردەلىگە قاراي وقىتۋ نەگىزىندە جاسالعان. وقىتۋ وقۋشى تۇسىنىگىنە جاقىن جانە لايىقتى ۇعىمداردان باستالادى. بالالارعا ۇنەمى باعىت - باعدار بەرىپ، ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ جۇمىس جاساۋ ءۇشىن قوسىمشا ادەبيەتتەر ءتىزىمى ۇسىنىلادى
مۇقاعاليتانۋ» كۋرسىنىڭ ماقساتى مەن مىندەتى:
1. بىلىمدىلىك: قازاقتىڭ قالامى جۇيرىك اقىنى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن تەرەڭ مەڭگەرتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: مۇقاعاليدىڭ وسكەن ورتاسى، شىعارماشىلىعى تۋرالى تەرەڭ ءبىلىم بەرۋ، ولەڭدەرىن مانەرلەپ وقۋعا، جاتقا ايتۋعا باۋلۋ، اندەرىن ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردىڭ مۇقاعالي ولەڭدەرىن پوەمالارىن، اۋدارمالارىن تالداۋ ماشىعىن، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ.
3. تاربيەلىك: مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ تەرەڭدىگىن سەزىندىرۋ ادامگەرشىلىك،
ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ، ەڭبەكقورلىققا، سانالىلىققا تاربيەلەۋ. مۇقاعالي
شىعارمالارىنىڭ تارالۋىن ناسيحاتتاۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
«مۇقاعاليتانۋ» ەلەكتيۆتى كۋرسى بويىنشا بالالار تومەندەگى بىلىمدەردى مەڭگەرىپ شىعۋلارى كەرەك: مۇقاعالي ءومىربايانى؛ مۇقاعالي ءومىر سۇرگەن ورتاسى؛ مۇقاعالي تۋىستارى، وتباسى جونىندەگى مالىمەتتەر؛ مۇقاعالي اجەسى تۋرالى زەرتتەۋلەر؛ مۇقاعالي مۇراسىنىڭ رۋحاني كوزدەرى؛ مۇقاعالي جانە باتىس ادەبيەتى؛ مۇقاعاليدىڭ شەكسپيردەن، دانتەنىڭ ۋيتمەن اۋدارمالارى؛ مۇقاعالي ولەڭدەرىنە تالداۋ جاساي ءبىلۋ؛ اباي مەن مۇقاعاليدىڭ شىعارماشىلىق بايلانىسى؛ مۇقاعاليدىڭ سازگەرلىگىن ءبىلىپ شىعۋ
«مۇقاعاليتانۋ» ارناۋلى كۋرسىنىڭ مازمۇنى.
1 - ساباق. مۇقاعالي - اقيىق اقىن
شىنايى پوەزيا وكىلى، عاجايىپ اقىنداردىڭ بىرەگەيى، اقيىق اقىن – مۇقاعالي تۋرالى جالپى ماعلۇمات بەرۋ
2 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ بالالىق شاعى.
الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى، قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلۋى. بالالىق شاعى سوعىس جىلدارىمەن تۇسپا تۇس كەلۋى، ون ءبىر جاسىنان ولەڭ جازۋى. اجەسى تيىننىڭ تاربيەسى ارقىلى تالانتتى اقىن، پاراساتتى وي يەسى رەتىندە قالىپتاسۋى؛
3 - ساباق. ازاماتتىق، اقىندىق قالىپتاسۋ ورتاسى.
ارنايى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الماسا دا، ءوز بەتىنشە ىزدەنە ءجۇرىپ، گازەت - جۋرنال بەتتەرىنەن ولەڭدەرىنىڭ جارىق كورىنۋى، اپتال ازاماتتاردىڭ ءبىرى اتانۋى؛
4 - ساباق. مۇقاعالي ليريكاسى.
تۇڭعىش ولەڭدەرى نارىنقول اۋداندىق «سوۆەتتىك شەكارا» گازەتىندە 1948 جىلدارى جاريالانا باستاعان. 1954 جىلى ءبىر توپ ولەڭى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا، كەيىن «قازاق ادەبيەتىندە» جاريالانعان.
5 - ساباق مۇقاعالي پوەزياسى.
از عۇمىرى ىشىندە بىرنەشە ليريكالىق جىر جيناعى مەن داستاندارىن ۇسىنعان ونىڭ پوەزياسى جۇمىر جەردىڭ بارلىق ماسەلەسىنە ارالاسقان، كەڭ، اۋقىمدى تاقىرىپتى قامتيدى. ونىڭ تۋعان جەر، ادامدار تاعدىرى، ءومىر مەن ءولىم، انا مەن بالا، اقىن مەن اقىندىق، سوعىس تاقىرىپتاعى ليريكاسى قايتالانباس ۇلتتىق سيپاتتا، ۇلتتىق زەرمەن كومكەرىلگەن.
6 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ اعارتۋشىلىق يدەياداعى ولەڭدەرى.
ول قازاق ولەڭىن مازمۇن، ءپىشىن جاعىنان تۇرلەنتتى. «قازاقتىڭ قۇدىرەتتى قارا ولەڭى، وندا دا ءبىر سۇمدىق سىر بار ەستىلمەگەن»دەيدى اقىن. ول ءداستۇرشىل اقىن، ونەر مەن عىلىم ۇيرەنۋ ارقىلى كوڭىل كوزىن اشۋعا شاقىرۋى؛
7 - ساباق. مۇقاعالي پوەزياسىنداعى ادىلەت، ار تازالىعى.
اقىن تۇرمىس تاۋقىمەتىن تارتا ءجۇرىپ، سىنعا ۇشىراعاندا دا «اقىننىڭ اقىندىعى اتاقتا ەمەس، اردا عانا» دەگەن بايلامدى بەرىك ۇستاپ، شەن - شەكپەنگە دە، لاۋازىم اتاققا دا قىزىقپاعان.
8 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ ءسوز ونەرىن باعالاۋى
اقىننىڭ ءسوز ونەرىنىڭ قۇدىرەتىن تۇسىنۋگە شاقىرۋى؛ اباي سالعان سوقپاقتى، ادەبي ءداستۇردى، كوركەمدىك ءتاسىلدى باسشىلىققا الۋى؛ ولەڭ الەمىندەگى، ءسوز پاتشالىعىنداعى وزىندىك جولى، ءوز باعدارى بار اقىن
9 - ساباق مۇقاعاليدىڭ ساياسي - الەۋمەتتىك ليريكاسى.
اقىن قاي تاقىرىپتى جازسا دا، جالعان سەزىم، جىلتىراق سوزگە اۋەس بولمادى. ول تۋرالى: «مەن جىرلامايمىن، سىرلاسامىن. سىرى ءبىر زامانداسپەن مۇڭداسامىن. كوگەندەپ جىر قوساعىن، كەلمەيدى جىر جاساعىم» دەيدى. «ءومىرداستان» اتتى توپتامالى تولعاۋىندا جەسىر جەڭگە وبرازى ارقىلى تىلداعى حالىق ءومىرى مەن ادامدىق، ازاماتتىق، ادالدىق، ار نامىس، رۋح، ءناپسى اراسىنداعى تولاسسىز كۇرەس پسيحولوگيالىق شيەلەنىس ارقىلى شەبەر جەتكىزىلگەن.
10 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ فيلوسوفيالىق ليريكاسى.
ناعىز اقىن الدىمەن ويشىل، فيلوسوف بولۋى قاجەت. پوەزيادا فيلوسوف بولۋ ءوزىن قورشاعان الەمدى ۇعىنۋ، ءار زاتتىڭ ءمانىن ءبىلۋ، اقىرىنا دەيىن «ادام جانىنىڭ ينجەنەرى» بولۋ دەگەندى ۇستانادى.
11 - ساباق مۇقاعالي پوەزياسىنداعى ەڭبەك تاقىرىبى..
ەڭبەك تاقىرىبىنا بايلانىستى اقىننىڭ جازعان ولەڭدەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن ۇعىنۋ.
12 - ساباق. مۇقاعالي مىسالدارى
مۇقاعاليدىڭ تابيعات تۋرالى، دوستىق تۋرالى، انا تاقىرىبىندا جازعان ولەڭدەرى، وتان تاقىرىبىنداعى مىسالدارىمەن وقىپ، تانىسۋ
13 ساباق مۇقاعالي پوەمالارى
مۇقاعاليدىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىندا ەل نانىم - سەنىمىن قاستەرلەۋ، «رايىمبەك، رايىمبەك» پوەماسىندا ەل تاريحىن سۋرەتتەسە، «جان ازاسى» پوەماسىندا ءومىر تۋرالى گيمن تۋعىزدى زامان بيىگىنەن وي تولعاعان ءسوز زەرگەرىنىڭ شىنايى اقىندىق تۇلعاسى، ازاماتتىق كەلبەتىنىڭ تانىلۋى؛
14 - ساباق. «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»پوەماسى.
«اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىندا ەل نانىم - سەنىمىن قاستەرلەۋ، سۇلۋلىق ۇندەستىگىن جىر ەتەدى.
15 - ساباق. «رايىمبەك، رايىمبەك» پوەماسى.
«رايىمبەك، رايىمبەك» پوەماسىندا ەل تاريحىن، ەل باسىنا قاتەر تونگەندە قولىنا تۋ ۇستاپ، جاۋىنا قارسى اتتانعان رايىمبەك حانگەلدى ۇلىنىڭ ەرلىگىن سۋرەتتەيدى. كەيىپكەر بەينەسىن سومداۋدا زامان شىندىعىنان الشاق كەتپەۋى؛
16 - ساباق. «جان ازاسى» پوەماسى.
ءومىردى ءسۇيۋدىڭ عاجايىپ ۇلگىسىن كورسەتكەن اقىن مۇقاعالي «جان ازاسى» پوەماسىندا ءومىر تۋرالى گيمن تۋعىزدى. قازاقتىڭ قارا ولەڭىنىڭ ۇلگىسىنە جۇگىنۋى؛
17 - ساباق.«مۇقاعالي تاعىلىمى - ءومىر ۇستانىمى» شىعارما.
وقۋشىلاردىڭ «مۇقاعاليتانۋ» دارىسىنەن العان وي - ورىستەرىنىڭ دەڭگەيىن بايقاۋ؛ جازۋ ءستيلىن كوركەمدىگىن باعالاۋ؛ وي ەركىندىگىنە، ءتىل ەرەكشەلىگىنە، تەرەڭ ويلىلىعىنا ءمان بەرىلۋى؛
18 - ساباق. مۇقاعالي اندەرى.
ءسانى مەن سازىن بۇگىنگە دەيىن جوعالتپاعان اۋەزدى اندەردىڭ تۋىندىگەرى؛ مۇقاعالي ولەڭدەرىنە ءان جازىلىپ،، ونى كوپتەگەن انشىلەر ورىنداۋدا. ولەڭدەرىندەگى دىبىستىق ۇيلەسىم، ىشكى ۇيقاستىڭ بەرىلۋى؛ اسقاق پوەتيكالىق رۋحپەن جىرلانۋى؛
19 - ساباق. «ەسىڭە مەنى العايسىڭ»، «باقىتىڭدى جىرلايدى» اندەرى.
قازىرگى ەسترادا انشىلەرىنىڭ ورىنداۋىنداعى مۇقاعالي اندەرىن تىڭداۋ.
20 - ساباق. مۇقاعاليدىڭ پروزالىق شىعارمالارى.
پروزالىق تۋىندىلارىنداعى قازاق تۇرمىسىنىڭ رەاليستىك بەينەدەگى كورىنىسى؛ حالىق ويىنىڭ تەرەڭ دە، مول تۇنباسى؛ حالىقتىڭ عاسىرلار بويى جيناقتاعان دانالىعى، تاريحتىڭ تاعىلىمىنىڭ بىتە قايناۋى؛ تەرەڭ فيلوسوفيالىق وي، ايشىقتى سۋرەتتەرمەن بەرىلۋى؛
21 - ساباق. «جىل قۇستارى» پوۆەسى
ەڭ كولەمدى، ەڭ كۇردەلى تۋىندىسى ەكەندىگىن ايتا كەتۋ
22 - ساباق. «مارۋسيانىڭ تاۋى»، «اجە» اڭگىمەسى
شاعىن شىعارماداعى مۇقاعاليدىڭ ومىرلىك تاجىريبەدەن جيناقتاعان، ۇلاعاتتى وي تۇجىرىمدارى، فيلوسوفيالىق پايىمداۋلارى؛ ءوز اجەسى تۋرالى وي تولعانىسى
23 - ساباق. «قوش، ماحاببات» پەساسى
مۇقاعاليدىڭ بۇل پەساسى العاشقى ماحابباتقا ارنالعان جانە بۇل ماحابباتتىڭ ساتسىزدىككە ۇشىراعانىن كورسەتەدى.
24 - ساباق. سىني ەڭبەكتەرى «رۋح جانە سەزىم»
و. سۇلەيمەنوۆ، م. الىمبايەۆ، ق. مىرزالييەۆ، ج. ناجىمەدەنوۆ، س. ماۋلەنوۆ، مۇقاعالي شىعارمالارىنا تالداۋ جاساپ، ونەر، پوەزيا تۋرالى وي تولعايدى.
25 - ساباق مۇقاعالي اۋدارمالارى.
باتىستىڭ وزىق ويلى ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ ءىنجۋ - مارجاندارىمەن تانىستى
شىعارمالارىن ەرەكشە قاستەر تۇتىپ، ءتارجىمالاۋى؛
26 - ساباق. «ۋ. ۋيتمەن ءشوپ جاپىراقتارى» اۋدارماسى
باتىس كلاسسيكتەرىنىڭ اۋدارمالارىن وقىپ، تانىسۋ
27 - ساباق. شەكسپيردەن اۋدارماسى «سونەت»
شەكسپيردىڭ «سونەتتەر» اتتى اۋدارماسىمەن تانىسۋ
28 - ساباق. دانتە اۋدارماسى «قۇدىرەتتى كومەدياسى».
دانتەنىڭ «قۇدىرەتتى كومەدياسىمەن» تانىسۋ
29 - ساباق. مۇقاعالي جانە فولكلەر.
مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ حالىق پوەزياسىنان ۇلگى الا وتىرىپ، اباي جانە حالىق پوەزياسىن دامىتۋشى ەكەندىگى؛ اۋىز ادەبيەتى مەن جازبا ادەبيەتىن قاتار مەڭگەرە بىلگەندىگى؛
30 - ساباق. مۇقعالي جانە سەرگەي ەسەنين.
اقيىق قازاق اقىنى مۇقاعالي مەن ورىس كلاسسيگى سەرگەي ەسەنيننىڭ تاعدىرلاس، ءو - ءمىر سارىنىنىڭ ۇيلەسىمدىلىگى تۋرالى ايتۋ، ولەڭ جىر شۋماقتارىنىنىڭ ءبىر – ماندەس بولۋىنا توقتالۋ
31 - ساباق. مۇقاعالي جانە سالاۋاتتى ءومىر.
مۇقاعاليدىڭ ءوز زامانىنداعى قالامى جۇيرىك اقىن، كەمەل كوسەم ءسوزشى ەكەندىگى؛ قۇسبەگى، مەرگەن بولعاندىعى؛
34 - ساباق. مەن تانىعان - مۇقاعالي (وي تولعاۋ).
مۇقاعاليدىڭ ءار قىرلىلىعى؛ ونىڭ اقىندىعىنان باسقا ومىردەن ۇلكەن سوققى جەپ -، ءوز اقىندىعىنىڭ مارتەبەسىن كورە الماي كەتۋى تۋرالى ايتۋ، «عاسىر اقىنى» اتانعان مۇقاعاليدىڭ بارلىق ەڭبەكتەرىن قورىتىندىلاۋ
وقۋشىعا ۇسىنىلاتىن ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. مۇقاعالي شىعارمالارى. «جازۋشى» باسپاسى، 1988ج
2. مۇقاعالي ماقاتايەۆ. الماتى 1989ج
3. مۇقاعالي «ءومىرداستان»، الماتى 2003ج
4. مۇقاعالي «جىلاپ قايتتىم ءومىردىڭ بازارىنان» (ولەڭدەرى مەن شىعارمالارى
5. ش. ساتپايەۆا « اقيىق اقىن» ا. 1990ج
6. قازاق ادەبيەتى وقۋلىق «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسى
7. قازاق ادەبيەتى وقۋلىق «رايىمبەك، رايىمبەك» پوەماسى
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: ق ر كولىك قۇرالدارىنىڭ تىركەۋ نومىرلىك بەلگىلەرىنىڭ ۇلگىسى (پرەزەنتاسيا تۇرىندە)
-
تاقىرىبى: «جول ءتارتىبىن بىلەيىك، امان ەسەن جۇرەيىك!»
