قانىش ساتبايەۆ
قانىش ساتبايەۆ (1899-1964 جج.)
قانىش يمانتاي ۇلى ساتبايەۆ – اسا كورنەكتى قازاق گەولوگى، قوعام قايراتكەرى. قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىن ۇيىمداستىرۋشى جانە ونىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، قازاق كسر اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قازاقستاندىق مەتاللوگەنيا مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالۋشى. تۋعان جەرى – بۇرىنعى سەمەي گۋبەرنياسىنىڭ پاۆلودار ۋەزىندەگى اقكەلىن بولىسى (قازىرگى پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل اۋدانى).
گەولوگيالىق بارلاۋ ماماندىعى بويىنشا تومسك تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنىڭ تاۋ-كەن فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ كەلگەننەن كەيىنگى ق.ساتبايەۆتىڭ بۇكىل ءومىرى قازاقستاننىڭ مينەرالدىق رەسۋرستارىن جانە رۋدالىق كەندەر گەنەولوگياسىن زەرتتەۋگە ارنالعان. ونىڭ گەولوگيادان باسقا عىلىمدار، مادەنيەت سالاسىندا دا، تاريحتا دا قالدىرعان ىزدەرى سايراپ جاتىر. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالۋعا تاقاعاندا، جاعدايدىڭ اسا قيىن اۋىرلىعىنا قاراماستان، قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىنا باسشى بولىپ، ونىڭ ىسىنە بەل شەشە ارالاسۋى ۇلىلارعا ءتان كورەگەندىكتىڭ بەلگىسى ەدى. ونىڭ قالدىرعان عىلىمي باي مۇرالارىنىڭ ىشىندە، اسىرەسە، جەزقازعان كەنى تۋرالى زەرتتەۋلەرىنىڭ، سارىارقانىڭ مەتاللوگەندىك جانە بولجام كارتالارى جونىندەگى ەڭبەكتەرىنىڭ ءمانى ەرەكشە. جەزقازعاننىڭ ءىرى مىس رۋدالى اۋداندار قاتارىنا جاتۋى – كەزىندە وسى كەننىڭ جوسپارلى تۇردە كەڭ ماسشتابتاعى بارلاۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋعا بولاتىن ءىرى وبەكتى ەكەنىن دالەلدەپ بەرگەن قانىش ساتبايەۆ ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى. سونداي-اق ول مينەرالدىق شيكىزاتقا باي سارىارقا، كەندى التاي، قاراعاندى، قاراتاۋ سەكىلدى ايماقتارعا دا ەرەكشە نازار اۋدارا زەرتتەپ، ولاردىڭ كەندەرىنىڭ ستراتيگرافياسىن، تەكتونيكاسى، قۇرىلىسى، مەتاللوگەنياسى، نەوحيمياسى جانە شىعۋ تەگى تۋرالى ماڭىزدى عىلىمي قورىتىندىلار جاسادى، عىلىمعا فورماسيالىق مەتاللوگەندىك ءاناليزدىڭ كەشەندىك ءادىسىن ەنگىزدى.
كوپتەگەن ماماندار قاتىستىرىلا وتىرىپ، قانىش ساتبايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن بىرنەشە جىلدار بويى جۇرگىزىلگەن تىنىمسىز ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە سارىارقانىڭ مەتاللوگەندىك جانە بولجام كارتالارى جاسالدى. ونى وندىرىسكە ەندىرۋ ارقىلى سارىارقا ايماعىندا قارا، ءتۇستى جانە سيرەك مەتالداردىڭ ءبىراز جاڭا كەندەرى اشىلدى. ءبىراز كەندەرگە بۇتىندەي جاڭا وندىرىستىك باعا بەرىلدى.
ول قاراعاندى مەتاللۋرگيا زاۋىتىن سالۋعا، قوستاناي، التاي تەمىر جانە مارگانەس، قاراتاۋدىڭ فوسفوريت كەندەرىن جانە وسىلار سەكىلدى كوپتەگەن ءىرى نىسانداردى يگەرۋگە، ەرتىس-قاراعاندى كانالىنىڭ قازىلۋىنا، ءبىراز عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ اشىلۋىنا تىكەلەي ارالاسىپ، زور ەڭبەك ءسىڭىردى. قازاقستان عالىمدارىنىڭ زور ارمياسىنىڭ اقىلشىسى، تاربيەشىسى بولدى.
ول – گەولوگيا عىلىمىنا قاتىستى الەمدىك، وداقتىق، قازاقستاندىق ءتۇرلى دارەجەدەگى تولىپ جاتقان كوميسسيالاردىڭ، كوميتەتتەردىڭ مۇشەسى، باسشىلارىنىڭ ءبىرى، بىرنەشە مارتە كسرو جانە قازاق كسر جوعارعى كەڭەستەرىنىڭ دەپۋتاتى، سوكپ سەزدەرىنىڭ دەلەگاتى، كسرو مينيسترلەر كەڭەسى جانىنداعى لەنيندىك جانە مەملەكەتتىك سىيلىقتار جونىندەگى كوميتەتتىڭ پرەزيديۋم مۇشەسى. ول ءتور رەت لەنين وردەنىمەن، ەكىنشى دارەجەلى وتان سوعىسى وردەنىمەن ماراپاتتالىپ، كسرو مەملەكەتتىك جانە لەنيندىك سىيلىقتاردىڭ يەگەرى بولعان. ونىڭ ەسىمى ينستيتۋتتار مەن كەن-مەتاللۋرگيا كومبيناتتارىنا، قازاقستان قالالارىنىڭ كوشەلەرىنە، مەكتەپتەر مەن شارۋاشىلىق اتتارىنا بەرىلگەن. سونداي-اق الاتاۋدىڭ ءبىر شىڭى مەن مۇزداعى، قاراتاۋداعى ۆاناديي كەنىنىڭ رۋداسىنان تابىلعان ءبىر مينەرال (ساتبايەۆيت) ونىڭ اتىمەن اتالادى. وعان ارنالعان بىرنەشە مۇراجايلار بار.
You Might Also Like
