InfoHub Logo

قاتىگەزدىك جەكە ادامدارعا، جانۋارلارعا نەمەسە كەز كەلگەن باسقا تىرشىلىك يەلەرىنە قاساقانا اۋىرسىنۋ، ازاپ شەگۋ، زيان كەلتىرۋ نەمەسە رەنجىتۋدى بىلدىرەدى. بۇعان باسقالاردىڭ ءال-اۋقاتىنا دەگەن جاناشىرلىقتىڭ نەمەسە قامقورلىقتىڭ جوقتىعىن كورسەتەتىن، كوبىنەسە فيزيكالىق، ەموسيونالدىق نەمەسە پسيحولوگيالىق زاقىم كەلتىرەتىن ارەكەتتەر نەمەسە مىنەز-قۇلىق كىرەدى. قاتىگەزدىك فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق، ەموسيونالدىق زورلىق-زومبىلىق، نەمقۇرايلىلىق، زورلىق-زومبىلىق نەمەسە ءتىرى زاتتاردىڭ قادىر-قاسيەتى مەن قۇقىقتارىن ەلەمەيتىن كەز كەلگەن مىنەز-قۇلىق سياقتى ءارتۇرلى نىسانداردا كورىنۋى مۇمكىن. بۇل ەتيكالىق ەمەس، مورالدىق تۇرعىدان ايىپتالعان جانە كوپتەگەن جاعدايلاردا زاڭسىز بولىپ سانالادى، ويتكەنى ول مەيىرىمدىلىك، ادىلەتتىلىك جانە ءومىردىڭ اجىراماس قۇندىلىقتارىن قۇرمەتتەۋ پرينسيپتەرىنە قايشى كەلەدى.

قاتىگەزدىكتىڭ قوعامعا اسەرى تەرەڭ جانە اۋقىمدى، جەكە ادامدارعا، قاۋىمداستىقتارعا جانە جالپى الەۋمەتتىك قۇرىلىمعا اسەر ەتەدى. قاتىگەزدىك فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق پەن زورلىق-زومبىلىقتان ەموسيونالدىق جانە پسيحولوگيالىق زاقىمعا دەيىنگى مىنەز-قۇلىقتىڭ كەڭ اۋقىمىن قامتيدى جانە ونىڭ سالدارى كوپتەگەن دەڭگەيلەردە زياندى. قاتىگەزدىكتىڭ قوعامعا تيگىزەتىن نەگىزگى سالدارى:

1. فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق:

جەكە ازاپ: قاتىگەزدىك قۇرباندارى فيزيكالىق اۋىرسىنۋدى، ەموسيونالدى جاراقاتتى جانە پسيحولوگيالىق سترەسستى سەزىنەدى. فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق، قورلاۋ نەمەسە قاتىگەزدىك جاراقاتقا، جاراقاتتان كەيىنگى سترەسستىڭ بۇزىلۋىنا (PTSD)، دەپرەسسياعا، مازاسىزدىققا جانە باسقا دا پسيحيكالىق دەنساۋلىق ماسەلەلەرىنە اكەلۋى مۇمكىن.

ۇزاق مەرزىمدى اسەرلەر: قاتىگەزدىكتىڭ سالدارى ۇزاققا سوزىلۋى مۇمكىن. جابىرلەنۋشىلەر ءومىر بويى فيزيكالىق جانە ەموسيونالدىق تىرتىقتاردى كيۋى مۇمكىن، بۇل ولاردىڭ ءال-اۋقاتىنا، قارىم-قاتىناستارىنا جانە جالپى ءومىر ساپاسىنا اسەر ەتەدى.

سەنىمدى بۇزۋ:

سەنىم ەروزياسى: قاتىگەزدىك ارەكەتتەرى قوعامداعى سەنىمگە نۇقسان كەلتىرەدى. ادامدار قاتىگەزدىككە كۋا بولعاندا نەمەسە ونى وزدەرى سەزىنگەندە، بۇل ولاردىڭ باسقالارعا، سونىڭ ىشىندە وتباسى مۇشەلەرىنە، دوستارىنا جانە مەكەمەلەرىنە دەگەن سەنىمىن تومەندەتەدى.

الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋ: قاتىگەزدىك قۇرباندارى قورقىنىش، ۇيات نەمەسە سەنىمسىزدىك سالدارىنان الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناستان باس تارتۋى مۇمكىن. بۇل الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋعا جانە قوعامدىق بايلانىستاردىڭ بۇزىلۋىنا اكەلۋى مۇمكىن.

2. زورلىق-زومبىلىق سيكلى:

ۇيرەنگەن مىنەز-قۇلىق: قاتىگەزدىك ۇيرەنگەن مىنەز-قۇلىققا اينالۋى مۇمكىن، اسىرەسە بالالار وعان ۇشىراعان كەزدە. قالىپتاسۋ جىلدارىندا قاتىگەزدىككە تاپ بولعاندار ونى ەرەسەكتەر ومىرىندە جالعاستىرا الادى، بۇل وتباسىلار مەن قاۋىمداستىقتارداعى زورلىق-زومبىلىق سيكلىن جالعاستىرادى.

قوعامدىق زورلىق-زومبىلىق: قاتىگەزدىك پەن زورلىق-زومبىلىق دەڭگەيى جوعارى قوعامداردا اگرەسسيا مادەنيەتى پايدا بولۋى مۇمكىن، بۇل زورلىق-زومبىلىقتىڭ قاتال سيكلىن بۇزۋدى قيىنداتادى.

3. الەۋمەتتىك ءبولىنۋ جانە قاقتىعىستار:

پولياريزاسيا: قاتىگەزدىك ارەكەتتەرى الەۋمەتتىك بولىنۋگە ىقپال ەتۋى مۇمكىن، ويتكەنى ادامدار ءوز تاجىريبەلەرىنە نەمەسە سەنىمدەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ءبىر تاراپتى قابىلداي الادى. مۇنداي پولياريزاسيا قاۋىمداستىقتار ىشىندەگى قاقتىعىستار مەن دۇشپاندىقتىڭ كۇشەيۋىنە اكەلۋى مۇمكىن.

الەۋمەتتىك قىزمەتتەرگە جۇكتەمە: قاتىگەزدىكتىڭ جوعارى دەڭگەيى دەنساۋلىق ساقتاۋ، قۇقىق قورعاۋ جانە كەڭەس بەرۋ قىزمەتتەرىن قوسا العاندا، الەۋمەتتىك قىزمەتتەرگە اۋىرتپالىق تۇسىرەدى، ويتكەنى ولار قاتىگەزدىككە بايلانىستى وقيعالارعا جاۋاپ بەرىپ، ولاردىڭ سالدارىن جويۋى كەرەك.

4. ەكونوميكالىق شىعىندار:

دەنساۋلىق ساقتاۋ شىعىندارى: زورلىق-زومبىلىقتىڭ فيزيكالىق جانە پسيحيكالىق دەنساۋلىققا اسەرىن ەمدەۋ قىمباتقا ءتۇسۋى مۇمكىن. قوعام زارداپ شەككەندەرگە مەديسينالىق جانە پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋدىڭ قارجىلىق اۋىرتپالىعىن كوتەرەدى.

ونىمدىلىكتىڭ تومەندەۋى: قاتىگەزدىك ونىمدىلىكتىڭ تومەندەۋىنە جانە ەكونوميكالىق شىعىندارعا اكەلۋى مۇمكىن، ويتكەنى قۇربان بولعان نەمەسە قىلمىسكەر ادامدار تۇراقتى جۇمىسپەن قامتۋدى ارەڭ ساقتاي الادى.

5. الەۋمەتتىك كەلىسىمدى بۇزادى:

الەۋمەتتىك بايلانىستاردىڭ السىرەۋى: قاتىگەزدىك ارەكەتتەرى قاۋىمداستىق مۇشەلەرى اراسىندا قورقىنىش پەن سەنىمسىزدىك تۋدىراتىن الەۋمەتتىك كەلىسىمدى بۇزادى. بۇل قوعامداردى بىرىكتىرەتىن الەۋمەتتىك قۇرىلىمدى السىرەتەدى.

ەمپاتيانى باسۋ: قاتىگەزدىك مادەنيەتى ەمپاتيا مەن جاناشىرلىقتى باسۋى مۇمكىن، بۇل ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسى مەن بىر-بىرىنە قولداۋ كورسەتۋىن قيىنداتادى.

6. قۇقىقتىق جانە ەتيكالىق سالدارى:

زاڭدى سالدارى: قاتىگەزدىك كوبىنەسە تۇتقىنداۋعا، سوت ءىسىن جۇرگىزۋگە جانە تۇرمەگە جابۋعا اكەلەتىن زاڭدى سالدارعا اكەلەدى. قىلمىستىق سوت تورەلىگى جۇيەسى قاتىگەزدىك اكتىلەرىن قاراۋعا جانە ولار بويىنشا سوت شەشىمىن شىعارۋعا اۋىرتپالىق تۇسىرەدى.

مورالدىق-ەتيكالىق ديلەممالار: قوعام قاتىگەزدىككە قاتىستى مورالدىق-ەتيكالىق ديلەممالارعا تاپ بولادى. سوت تورەلىگى، جازا، وڭالتۋ جانە الدىن الۋ ماسەلەلەرىن ەسكەرۋ قاجەت.

قورىتىندىلاي كەلە، قاتىگەزدىك جەكە ادامدارعا، قاۋىمداستىقتارعا جانە جالپى الەۋمەتتىك قۇرىلىمعا اسەر ەتەتىن قوعامعا كەڭ اۋقىمدى جانە تەرەڭ اسەر ەتەتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. ونىڭ سالدارى فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق ازاپ تۇرىندە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە سەنىمگە نۇقسان كەلتىرۋ، زورلىق-زومبىلىقتى جالعاستىرۋ، الەۋمەتتىك ءبولىنۋ، ەكونوميكالىق شىعىندار جانە ەتيكالىق ماسەلەلەر تۇرىندە دە سەزىلەدى. قاتىگەزدىكپەن جانە ونىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىمەن كۇرەسۋ قوعامنىڭ ءال-اۋقاتى مەن بىرلىگى ءۇشىن وتە ماڭىزدى.

---