InfoHub Logo

جار دەگەندە جالعىز ۇلى بار ءبىر جارلى كەمپىر بولىپتى. ءبىر كۇنى كەمپىر ناۋقاستانىپ قالىپ، ۇلىن سۋ اكەلۋگە جۇمسايدى. بالا حان ورداسىنىڭ جانىنداعى قۇدىقتان سۋ الۋعا كەلەدى. سۋ تارتىپ بولىپ، حان سارايىنىڭ ساۋلەتىنە قىزىعا قاراپ تۇرعاندا، ۇستىڭگى قاباتتاعى اينەكتەلگەن سارايدى، ونىڭ تەرەزەسىنەن سىرتقا قاراپ تۇرعان ءبىر قىزدى كورەدى. قىزدىڭ سۇلۋلىعى سونشا، كۇنمەن جارىسىپ، جۇزىنەن نۇر توگىلەدى. بالا بۇل قىزعا عاشىق بولىپ قالادى دا، ۇيىنە كەلىپ:

— سول قىزدى ايتتىرىپ الىپ بەر، – دەپ، شەشەسىنىڭ مازاسىن الادى. شەشەسى بۇل ءىستىڭ ءجونى كەلمەيتىنىن قانشا ايتسا دا، بالاعا قونا قويماپتى.

— ولاي بولسا، – دەيدى شەشەسى بالاسىنىڭ كوڭىلىن قيماي.— سەن ۇيدەگى وتىن-سۋدى جابدىقتا. مەن حاننىڭ ۇيىنە بارىپ، ءجونىن ايتىپ قۇدالىق سويلەسەيىن...

كەمپىر «قۇدالىق سويلەسىپ ءجۇرمىن» دەگەن سىلتاۋمەن تاڭ اتپاي، ەل ورنىنان تۇرماي كەتەدى دە، حان سارايىنا بارىپ، ساراي الدىن سىپىرادى. حاننىڭ دارەت سۋىن جىلىتىپ بەرىپ، ءبىر جىلدى وتكىزەدى.

— بۇل ىستەردى كىم ىستەپ ءجۇر؟ – دەپ، بايىبىنا بارا الماي، ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، حاننىڭ باسى قاتادى. بۇعان كوز جەتكىزبەك بولىپ، تاڭ اتپاي تۇرىپ دالاعا شىقسا، كەمپىردىڭ ءىستى تىندىرىپ جۇرگەنىن كورىپ، قايران قالادى. سودان كەيىن كەمپىردەن نە ءۇشىن ۇيقىسىن ءبولىپ، اقىسىز-پۇلسىز جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىنىڭ سەبەبىن سۇرايدى.

حاننىڭ كىشىپەيىلمەن ءمان-جايدى سۇراعانىنا رازى بولعان كەمپىر مۇلدە ىسكە اسپايتىنىن بىلە تۇرا ۇلىنىڭ كوڭىلىنە بولا وسىلاي ىستەپ جۇرگەنىن ايتادى. كەمپىردىڭ مۇڭىن ۇققان حان ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ:

— ايتقانىڭىز دا ءجون. ەگەر بالاڭىز تۇرلەنبايدىڭ تۇرلەنۋىن ۇيرەنىپ كەلىپ، قىزىمدى الامىن دەسە، قارسىلىعىم جوق. ونەردەن، بىلىمنەن ارتىق ەمەسپىن، – دەيدى.

حان كىشپەيىل، ءبىلىمدى ادام ەكەن، كەمپىرگە اشۋ شاقىرمايدى. كەمپىر ۇيىنە كەلىپ، بالاسىنا حاننىڭ شارتىن ايتادى. ۇلى بۇل ءسوزدى ەستىگەن سوڭ، شەشەسىنە ءۇش جىلعا جەتەتىن ازىق-تۇلىگىن دايىنداپ بەرىپ، ءوزى تۇرلەنبايدىڭ تۇرلەنۋىن ۇيرەنۋگە اتتانادى.

بالا ونەر ۇيرەنەتىن جەرگە جەتىپ، تۇرلەنبايدىڭ سيقىر ونەرىن ۇيرەنۋگە كىرىسەدى. ۇيرەنۋ ىسىنە جان-تانىمەن كىرىسكەندىكتەن ونەردىڭ ءبارىن جەتىك يگەرە باستايدى. ۇيرەنۋدىڭ مەرزىمى ءبىتىپ، بالانىڭ قايتاتىن ۋاعى تاياعاندا، ۇستازى:

— سەنەن ەمتيحان الامىن. سودان وتسەڭ، ونەردى ۇيرەنگەنىڭ، – دەپ، ەمتيحان الماق بولادى ءارى بىلاي دەيدى:— مەن ءبىر تال سىرىڭكە شاعامىن. ساعان بەس كەز بۇل بەرەمىن. مىنا ءبىر تال سىرىڭكە شىرپى جانىپ بىتكەنشە سول بۇلدى بوياپ بولاسىڭ. مۇنى ورىنداساڭ – ونەردى يگەرگەنىڭ.

بالا ۇستازى ايتقان ۋاعىندا بەرگەن بۇلىن بوياپ شىعادى.

— قالاي، بولدى ما؟ – دەيدى بالا.

— ءيا، سەن كورىم ۇيرەنگەن ەكەنسىڭ، – دەپ، تۇرلەنباي بالاعا رۇقسات ەتەدى. تۇرلەنبايدىڭ ءبىر قىزى بالامەن ساباقتاس دوسى ەدى. سول قىز:

— سەنى ەندى اكەم تەگىن جىبەرمەيدى. ويتكەنى ول ونەرىڭنىڭ وزىنەن اسىپ كەتكەنىن بايقادى. سەن ەندى ءوزىننىڭ ءومىرىندى ساقتاپ قالۋىڭ كەرەك، – دەيدى دە، بالاعا تەز كەتىپ قالۋدى ايتادى. بالا مۇنى ەستىگەن سوڭ، ۇيىنە قاشىپ كەلەدى. شەشەسىنە ونەرىن كورسەتىپ، ءار جولدا ءوزى ءبىر ءتۇرلى حايۋان بولىپ، بازارعا ساتقىزىپ، شەشەسىنە اقشا تاۋىپ بەرەدى. شەشەسى بالاسىنىڭ تاپسىرۋى بويىنشا ساتقان مالىنىڭ بۇيداسىن الىپ كەتىپ وتىرادى. كەمپىر ۇيىنە كەلسە، بالاسى وزىنەن بۇرىن كەلىپ، توسىپ وتىرادى.

ءبىر كۇنى بالا اتان تۇيەگە اينالادى دا، شەشەسىنە جەتەكتەتتىرىپ، كوشەگە شىعادى. بۇلار مالبازارعا كەلگەندە تۇرلەنباي دا كەزىگە كەتەدى. تۇيەنىڭ ءوز شاكىرتى ەكەنىن تانيدى. «ەندى قولعا ءتۇسىرىپ، كوزىن جويۋدىڭ ىڭعايى كەلدى» دەپ ويلاپ، تۇيەنى جەتەلەپ جۇرگەن كەمپىرمەن ساۋدالاسادى. كەمپىر سۇراعان مىڭ ءدىلدانى بەرىپ، تۇيەنى ساتىپ الادى دا، جەتەلەي جونەلەدى. كەمپىر دە اسىپ-ساسىپ:

— ەي، بۇيدامدى بەرىپ كەت! – دەپ جارماسادى. ءبىراق ماڭايىنداعى جاماعات:

— بۇيداسىن بەرمەسەڭ، اساۋ تۇيەنى ول ءقايتىپ جەتكىزىپ الادى؟ – دەپ جازعىرىپ، كەمپىرگە ىرىق بەرمەيدى. وسى ورايدا تۇرلەنباي دا اسىعىپ جولعا تۇسەدى. كەمپىر لاجسىز قالادى.

تۇرلەنباي تۇيەنى جەتەلەپ ۇيىنە اكەلىپ، قىزىن داۋىستاپ شاقىرادى دا:

— مىنا تۇيەنى سويامىن، ۇلكەن پىشاقتى الىپ شىق، – دەيدى.

قىزى جۇگىرىپ شىعىپ، تۇيەگە قاراپ، تۇرلەنىپ تۇرعان ءوزىنىڭ ساباقتاسى ەكەنىن تانيدى دا، قۇتقارۋدى ويلاپ، امال قاراستىرادى. قىز ۇيگە جۇگىرىپ كىرىپ، قايتا شىعادى دا، اكەسىنە:

— پىشاقتى تابا المادىم. قويعان جەرىڭىزدەن ءوزىڭىز تاۋىپ الىپ شىعىڭىزشى، – دەيدى.

سيقىر تۇيەنىڭ بۇيداسىنان بىرەۋ ۇستاپ تۇرماسا، قاشىپ كەتەتىنىن بىلەتىن اكەسى تۇيەنى قىزىنا بۇيداسىنان ۇستاتا سالىپ، ءوزى ۇيگە كىرىپ كەتەدى.

— سەن ەندى قۇتىلماساڭ، ءقازىر ولەسىڭ، – دەيدى قىز.— بار داۋسىڭمەن باقىرىپ، مەنىڭ ۇستىمە جىنىندى اقتارا شاش. مەن قورىققان بولايىن دا، قويا بەرە سالايىن. اكەم ماعان سوندا سەنەدى.

قىزدىڭ ايتۋى بويىنشا تۇيە باقىرىپ، جىنىن شاشىپ جىبەرەدى. قىز قويا بەرە سالىپ، كورىققان ادامشا قالشيىپ تۇرىپ قالادى. تۇيە قاشا جونەلەدى.

تۇرلەنباي ۇيدەن جۇگىرىپ شىعىپ، تۇيەنىڭ قاشىپ بارا جاتقانىن كورەدى دە، جولبارىسقا تۇرلەنىپ، سوڭىنان قۋادى. جولبارىس جەتە بەرگەندە، تۇيە قىرعاۋىل بولىپ ۇشادى. جولبارىس ەندى قارشىعا بولىپ قۋادى. قارشىعا ەندى جەتىپ ىلە بەرگەندە، قىرعاۋىل تورعاي بولىپ زىمىرايدى. قارشىعا قىرعي بولىپ، تورعايدى باستىرمالاتا قۋادى. قىرعي قۋىپ جەتىپ، ەندى ىلە بەرگەندە تورعاي كەپتەرگە اينالىپ قاشادى. قىرعي سۇڭقار بوپ قۋادى. اقىرى بولماعان كەپتەر ءبىر ءۇيدىڭ شاڭىراعىنا قونىپ، جاپىراق بولىپ ءۇيدىڭ ىشىنە تۇسەدى. تۇرلەنباي ادام كەيپىنە كەلىپ، ءۇيدىڭ ەسىگىنەن قاراسا، تورت-بەس ادام شاي ءىشىپ وتىر ەكەن. ەسىكتەن سىعالاعان تۇرلەنباي:

— مەنىڭ جاپىراعىم ۇشىپ كەلىپ، جاندارىڭىزعا قونىپ ەدى، الىپ بەرە سالىڭىزدارشى، – دەيدى ۇيدەگىلەرگە. ۇيدە وتىرعان ءبىر جىگىت ۇمتىلىپ، جاپىراقتى الا بەرگەندە، جاپىراق قۇبىلىپ، تارى بوپ شاشىلادى. تۇرلەنباي تۇرلەنىپ، تاۋىق بوپ تارىنى تەرىپ جەي باستاعاندا، ءبىر ءتۇيىر تارى ىرشىپ مىسىق بولادى دا، تاۋىقتىڭ باسىن جۇلىپ الادى.

ءاسىلى تارىنىڭ ءبىر ءتۇيىرى بالانىڭ ءوزى، قالعانى ۇيرەنگەن ونەرى ەكەن. تۇرلەنباي بالانىڭ ءدال قايسى تارى ەكەنىن ايىرا الماي، «ونەردى» شوقىپ جاتقاندا بالا تۇرلەنبايدىڭ تۇرلەنۋىنە مۇرشا بەرمەي، ونىڭ باسىن جۇلىپ الىپتى.

ءسويتىپ، بالانىڭ ونەرى تۇرلەنبايدان ارتىپ، ونىڭ قىزعانىشپەن ىستەگەن ارەكەتى ءۇشىن كوزىن جويادى دا، امان-ەسەن ۇيىنە قايتىپ كەلەدى. بۇل كەزدە حان ۇلكەن توي جاساپ جاتىر ەكەن. بالا شەشەسىنە بىلاي دەيدى:

— مەن كەلىسكەن قارا ارعىماق بولامىن. ءوزىڭىز ءمىنىڭىز دە، حاننىڭ تويىنا بارىپ، ءورلى-قىرلى جورعالاتىڭىز. اتقا حاننىڭ كوزى ءتۇسىپ، سۇراۋى مۇمكىن. سول كەزدە ءسىز: «بۇل اتتى قىزىڭىز ءمىنىپ كورسىن، ات حانىشاعا جاقسا، اياماي-اق بەرەيىن» دەڭىز.

كەمپىر بالاسىنىڭ ايتقانىن ىستەيدى. قارا جورعاعا قاتتى قىزىققان حان كەمپىردەن قارا ارعىماقتى سۇرايدى.

— بۇل اتتى حانىشا ءمىنىپ كورسىن، بالاعا ۇناسا، الىڭىز، – دەيدى كەمپىر.

حان قىزىن شاقىرىپ، اتقا مىنگىزىپ، قىزىنا جاقسا بۇل اتتى الاتىنىن ايتادى. قىز اتقا ءمىنىپ، جورعالاتا جونەلگەندە ات الىپ قاشىپ كەتەدى. ونى بۇكىل ەل بولىپ قۋىپ ۇستاي المايدى. وسى كەزدە حان: «بۇل عارىپ كەمپىردىڭ ۇلى بولدى. تۇرلەنبايدىڭ تۇرلەنۋىن ۇيرەنىپ كەلىپ، ونەرىن اسىرىپ، قىزىمدى العان ەكەن» دەپ ويلايدى دا، ۋازىرلەرىن جيناپ الىپ:

— سوزىمنەن قايتا المايمىن. قىزىمدى وسى بالاعا قوسىپ، تويىن جاسايمىن، – دەيدى. بۇعان ۋازىرلەرى دە ماقۇل بولادى.

ءسويتىپ، حان ءدۇيىم ەلدى شاقىرىپ، توي جاسايدى. وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن وتكىزىپ، قىزىن ونەرلى بالاعا قوسادى.

زەردەلى بالا ونەرىمەن وسىلايشا مۇراتىنا جەتكەن ەكەن.

---