InfoHub Logo

ۇساق قول موتوريكاسىن دامىتۋ ارقىلى كوركەم جازۋعا باۋلۋ

ۆ.ا.سۋحوملينسكيي بالانىڭ ءومىر ەسىگىن، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن اشاتىن ويىن ىس-ارەكەتى دەپ قاراستىرعان. بالانىڭ اقىل-ويىنىڭ قالىپتاسۋىندا ويىن ىس-اركەتىنىڭ بولماۋى مۇمكىن ەمەس. ياعني، بالانىڭ كەز كەلگەن ىس-ارەكەتىندە ويىننىڭ بولىكتەرى بولۋى ماڭىزدى. سول سەكىلدى بالانىڭ باستاۋىش سىنىپتا كوركەم جازۋىنا ۇساق قول موتوريكاسىنىڭ ماڭىزى زور. بالانىڭ كوركەم جازۋىمەن قاتار سويلەۋ ءتىلىنىڭ دامۋى قول ساۋساقتارىنىڭ قيمىلدارىنىڭ دامۋىمەن تىعىز بايلانىستا بولعاندىقتان، بالا قولىنىڭ ەپتىلىگىن تولىق جەتىلدىرۋ ءۇشىن جاتتىعۋ، ويىن  جۇمىسىن جۇيەلى جۇرگىزۋدى قالايدى.

ۇساق موتوريكا دامۋىنىڭ بالا جاسىنا بايلانىستى ەرەكشەلىكتەرىنە كەلەر بولساق: 5-6 جاستاعى بالا (1-سىنىپقا بارعان بالا) - سۋرەتتەردى جيەكتەپ ۇقىپتى قيا الۋى، ارىپتەر مەن سانداردى جازا الۋى مۇمكىن. ءبىراق دۇرىس، كوركەم جازۋ ءۇشىن بۇلشىق ەتى قالىپتى جەتىلگەن بولۋى ماڭىزدى ول ءۇشىن ۇساق قول موتوريكاسىن دامىتۋعا ارنالعان جاتتىعۋلار كومەكتەسەدى.

بالالاردىڭ ۇساق موتوريكاسىن دامىتۋدا تاقپاقپەن بىرگە جاسالاتىن ساۋساق جاتتىعۋلارىنىڭ ورنى ەرەكشە. ەرتە كەزدەن قازاق حالقىمىزدا بۇعان دا ەرەكشە نازار اۋدارعان. مىسالى، “قۋىرماش”، “ساناماق” ت.ب. ويىنداردى ويناتۋدىڭ بالانىڭ ۇساق موتوريكاسىن، كورۋ-قوزعالىس تەپە-تەڭدىگىن ساقتاۋدا، زەيىن قويۋ، ەستە ساقتاۋ، ساناۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋدا ماڭىزى زور.

قازىرگى تاڭدا اتا-انا قولدىڭ يكەمى مەن ۇساق موتوريكانىڭ دامۋ دەڭگەيىن مەكتەپكە باراردا عانا بايقايدى. بۇل ەندى مەكتەپكە باراتىن بالاعا اۋىر كەزەڭ. جاڭا اقپاراتتاردى قابىلداۋمەن قاتار، يكەمگە كەلمەيتىن ساۋساقتارىمەن قارانداشپەن جازىپ ۇيرەنۋى كەرەك. كىشكەنتاي عانا ءسابيدىڭ قالايتىنى كوزعالۋ، كوزعالىس - الەمدى تانۋدىڭ مۇمكىندىگى. ياعني، بالا كوزعالىسى ءدال جانە ناقتى بولسا، ونىڭ بەرىلگەن اقپاراتتى دۇرىس تانىپ، قابىلداۋى تەرەڭ بولا تۇسپەك.

كوركەم جازۋعا ساۋساقتاردىڭ كومەگىمەن قانداي دا بولماسىن ەرتەگىنى نەمەسە ولەڭ-تاقپاق شۋماعىن ساحنالاۋدىڭ ءوزىنىڭ كوپ كومەگى تيەدى. ساۋساق تەاترىندا كەيىپكەرلەردى قيمىلداتۋ ارقىلى بالانىڭ بۇلشىق ەتتەرىنىڭ دامۋىنا، قوزعالىس جاساۋىنا اسەرىن تيگىزەدى. ساۋساق ويىنى ارقىلى بالانىڭ سويلەۋگە دەگەن تالپىنىسى، قابىلەتى دامىپ، ىنتاسى ارتادى جانە شىعارماشىلىق ارەكەتىنە جول اشادى. ساۋساق ويىنىن ويناي وتىرىپ، بالالار قورشاعان ورتاداعى زاتتار مەن قۇبىلىستاردى، جان- جانۋارلاردى، قۇستاردى جانە اعاشتاردى بەينەلەي الادى. ساۋساقتارىنىڭ قوزعالىس-قيمىلىنا قاراپ بالا قۋانادى، شاتتانادى، بەرلىگەن ءسوزدى ايتۋعا تىرىسادى جانە ولەڭدەگى ۇيرەنگەن ءسوز شۋماقتارىن قايتالاپ ايتا وتىرىپ، ەسىندە ساقتايتىن بولادى. سونىمەن قاتار، بالالار ەكى قولىن قيمىلداتا وتىرىپ، سول، جوعارى، تومەن ت.ب. تۇسىنىكتەردى باعدارلاي الۋدى ۇيرەنەدى.

ساۋساق ويىندارىنىڭ ناتيجەسىندە بالا نەنى ۇيرەنەدى؟

— بالانىڭ سويلەۋ ءتىلى جەتىلەدى.
— قيمىل قوزعالىسى ارتادى.
— يكەمدىلىگى ارتادى.
— لوگيكالىق ويلاۋى داميدى.
— تانىمدىق دەڭگەيى ارتادى.

جاتتىعۋلار مەن ويىندار ءوز ناتيجەسىن بەرۋى ءۇشىن اتا-انالار ءۇشىن بىرنەشە ەرەجەلەردى ءبىلۋ ماڭىزدى:

— ءسىزدىڭ بالاعا ورىنداۋعا بەرەتىن ىس-ارەكەتتەرىڭىز بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋى كەرەك. ايتپەسە، ول ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزدى ورىندامايدى. بەرىلگەن ىس-ارەكەت ونىڭ جاسىنا سايكەس بولۋى كەرەك، ال جاتتىعۋلار ويىن تۇرىندە جاسالۋى كەرەك.
— بالاڭىزبەن بەلسەندى قارىم-قاتىناستا بولىڭىز. بالانىڭ مەكتەپتەن بولەك ۇيدە ساباق الۋ وتە ماڭىزدى، ويتكەنى بالا ءۇشىن ءسىز ەڭ جاقىن ادامسىز. بىرلەسكەن ساباقتار ونى ىنتالاندىرادى جانە قارىم-قاتىناستى نىعايتۋعا كومەكتەسەدى.
— بالانى ءجيى ماداقتاڭىز. بالالار ءۇشىن ولاردىڭ نە ىستەپ جاتقانىن ماقۇلداۋ وتە ماڭىزدى. ساباقتار وتە قىزىقتى بولسا دا، بالا ءسىزدىڭ وعان دەگەن ماداقتاماسىن ەستىمەگەن بولسا، ول ءسىز كورسەتكەن نەمەسە ايتقان ءىس - ارەكەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تەز جوعالتادى.
— جاتتىعۋدى تىم ۇزاق جاساماڭىز. بالانى شامادان تىس جۇمىس ىستەۋگە اكەلۋدىڭ قاجەتى جوق، ايتپەسە سىزدەردىڭ بىرلەسكەن ىس-ارەكەتتى ورىنداۋعا قۇلشىنىسى قاشادى.

قورىتىندىلاي كەلە، بالانىڭ ءبىلىم الۋى تەك قانا مەكتەپتە العان بىلىمىنە بايلانىستى ەمەس ونىڭ وتباسىندا الىپ جاتقان ءتالىم- تاربيەسىنە دە قاتىستى. ياعني، تاربيە مەن ءبىلىم ەكى جاقتى بىرگە بەرىلمەسە قيىن بولاتىندىعىنداي، ۇساق قول موتوريكاسىن دامىتپاي كوركەم جازۋعا ۇيرەتۋ، ناتيجەگە جەتۋ جولىنداعى ۇزاق جولدى تاڭداۋمەن تەڭ.

اۆتور: تەلەۋباي نازەركە ءشارىپ قىزى

---