حالىق ەرتەگىلەرى - دانالىق كوزى
عىلىمي جوبانىڭ تاقىرىبى: حالىق ەرتەگىلەرى - دانالىق كوزى
زەرتتەۋ ماقساتى:
1. ەرتەگىلەردىڭ بالا تاربيەسىندەگى ءرولىن اشىپ كورسەتۋ.
2. قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ ومىرشەڭدىگىن دالەلدەۋ.
3. ەرتەگى جانرىن تاربيە ۇردىسىندە قولدانۋ جانداندىرۋ.
4. ەرتەگىلەردى ناسيحاتتاۋ جولدارىن كورسەتۋ؛
زەرتتەۋ بولجامى:
ەرتەگىلەردىڭ ماڭىزىن زەرتتەۋ، ەرتەگىلەردى كۇندەلىكتى ومىردە قولدانۋعا ۇيرەتۋ.
زەرتتەۋ جاڭالىعى:
1. ەرتەگىنى كۇندەلىكتى قولدانۋدىڭ جاڭا تۇرلەرى.
2. اۋديوديسكىلەر شىعارۋ، كۇندەلىكتى قولدانىلاتىن قاعاز، پوليەتيلەن پاكەتتەر سىرتىنا ەرتەگى كەيىپكەرلەرى سۋرەتتەرىن شىعارسا.
3. ويىنعا كيەتىن باس كيىمىنە، فۋتبولكالارعا قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ اتىن جازىپ، كەيىپكەرلەرىنىڭ سۋرەتىن سالسا.
4. داپتەر، كۇندەلىك، قويىن داپتەر سىرتىندا ناسيحاتتالسا.
5. شوكولاد قوراپتارى سىرتىنا سۋرەتتەرىن سالۋ.
6. كومپيۋتەر، ۇيالى تەلەفون بەتتەرىنە قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ سۋرەتتەرى شىقسا.
7. قازاق ەرتەگىلەرىن دارىپتەپ، ناسيحاتتاۋ تۋرالى ارنايى زاڭ نەمەسە ەرەجە قابىلداۋ كەرەك.
زەرتتەۋ ناتيجەسى:
1. زەرتتەۋ جاڭالىعىن داپتەر، كۇندەلىك شىعاراتىن باسپاحانالاردا قولدانۋعا بولادى.
2. پاكەتتەر شىعاراتىن شاعىن كاسىپورىندار جۇزەگە اسىرۋىنا بولادى.
3. اۋديوديسكىلەر شىعارىپ بالاباقشالاردا، ۇيدە ۇيىقتار الدىندا تىڭداۋعا بولادى.
4. قازاق ەرتەگىلەرىن دارىپتەۋ جانە ناسيحاتتاۋ تۋرالى زاڭ نەمەسە ەرەجە كەرەك دەگەن ۇسىنىس زاڭداستىرىلسا، وندا بۇل ماسەلە مەملەكەتتىك دارەجەدە شەشىلەدى.
اننوتاسيا
مەنىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىمنىڭ تاقىرىبى «قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانى» دەپ اتالادى. ەرتەگىلەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتان ونى زەرتتەۋ تۋرالى نيەت تۋىندادى.
ەرتەگىلەرى. الەمدە ەرتەگىسى جوق ەل جوق. ءبىراق ءار ەلدىڭ، ءار حالىقتىڭ سول حالىقتىڭ سارقىلماس رۋحاني قازىناسى.
ءارى ەرتەگى ارقىلى ءبىز وتكەن اتا - بابالارىمىزدىڭ وي - قيالدارىن، تۇرمىس - سالتىن، ءتىل بايلىعىن بىلەمىز. ءار ەرتەگى تۇنىپ تۇرعان تاربيە قۇرالى. مىسالى، بالالارعا ارنالعان ارنالعان ەرتەگىلەر بالانى ادالدىققا، تاپقىرلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەيدى. وكىنىشكە وراي قازىرگى كەزدە راديو، تەليەۆيدەنيە ارقىلى شەتەلدىك ەرتەگىلەر جەلىسىمەن تۇسىرىلگەن كوركەم فيلمدەر، مۋلتفيلمدەر ءجيى كورسەتىلەدى. ونداعى كەيىپكەرلەر ەسىمى، جەر - سۋ اتتارى تانىس ەمەس جانە ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىزگە جات وقيعالار باياندالادى. ال، قازاق ەرتەگىلەرىن كورۋ نەمەسە تىڭداۋ ولاردان كورى الدەقايدا ءتيىمدى. مەن ءوزىمنىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىمدى قازاق ەرتەگىلەرىن زەرتتەپ، وقىپ، ولاردى قازىرگى عىلىم مەن تەحنيكا دامىعان زاماندا قالاي دامىتۋ كەرەكتىگىن جانە ناسيحاتتاۋ جولدارى تۋرالى ءوز جاڭالىعىم مەن ۇسىنىستارىمدى كورسەتتىم. بۇل جاڭالىقتارىم ءارى پايدالى، ءارى ءتيىمدى.
كىرىسپە
ەرتەگىلەر وتە ەرتە زاماندا، ءتىپتى جازۋ - سىزۋ بولماعان كەزدىڭ وزىندە - اق تۋعان. بۇلاردى حالقىمىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىزشا جەتكىزىپ كەلدى. اۋىز ادەبيەتىنىڭ باسقا تۇرلەرى سەكىلدى ەرتەگىلەردە ادام بالاسىنىڭ ەڭبەككە، تۇرمىس تىرشىلىك جاعدايلارىنا بايلانىستى تۋعان. جاراتىلىس قۇبىلىستارىن، تابيعات سىرىن جەتىك بىلمەگەن، ولاردىڭ نەدەن بولاتىنىن تولىق تۇسىنبەگەن ەرتەگىدەگى ادامدار ءار نارسەنى قيال ەتكەن، وزدەرىنىڭ اۋىر ەڭبەكتەرىن جەڭىلدەتۋ جايىن قاراستىرعان. بۇل جونىندە ءوز جاي كۇيلەرىن اڭگىمەلەپ ايتاتىن بولعان. بەرتىن كەلە ادام بالاسىنىڭ وي - ءورىسىنىڭ ۇلعايىپ ءوسۋى ەرتەگىلەردىڭ تۋىنداۋىنا كوپ اسەر ەتكەن. ەرتەگىلەردىڭ العاشقى ۇلگىلەرى ءار ءتۇرلى وزگەرىستەرگە تۇسكەن، مۇنىمەن قاتار جاڭا ەرتەگىلەر تۋا باستايدى جانە وندا حالىقتىڭ تۇرمىس - سالتى، ءىس - ارەكەتى باستى ورىن الادى. بۇلاردىڭ ءبارىن حالىق ەرتەگىلەرى ارقىلى كوركەمدەپ، ءار ءتۇرلى وبرازدار ارقىلى بەينەلەيدى. ەرتەگى بالالاردىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيە تانىمىن كەڭەيتەدى. ولاردى ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە، تاپقىرلىققا، سۇيىسپەنشىلىككە، سەزىمگە باۋلۋ ىسىندە شەشۋشى ورىن الادى.
نەلەر جاۋىزدىق، زۇلىمدىق جاساۋشىلار، توعىشارلار، ەل اراسىنداعى الاياق قۋلار ت. ب. حالىق ەرتەگىلەرىندە جيىركەنىشتى رول اتقارادى. ولارعا حالىق اراسىنان شىققان قاراپايىم ادامنىڭ اقىلى مەن قايراتىن، كوپشىلىك ءۇشىن جاساعان ادال ەڭبەگىن قاراما - قارسى قويادى دا، ۇلگى ەتەدى.
ەرتەگىلەردىڭ وزىندىك قۇرىلىسى، كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى بار. قانداي ەرتەگىنى الساق تا، ول بەلگىلى ءبىر سيۋجەتكە قۇرىلادى، وقيعا جەلىسىنىڭ باستالۋى، اياقتالۋى، وزىندىك شەشىمى بولادى. ەرتەگى باياۋ باستالىپ، وقيعا جەلىسى كۇردەلەنە تۇسەدى. كەيىپكەرلەر اراسىنداعى قايشىلىقتار ورىستەي كەلە ادىلدىك، ۇستەمدىك قۇرىپ، زۇلىمدىق جەڭىلىس تابۋمەن اياقتالادى. اسىرەسە ادام ومىرىنە بايلانىستى ءىس - ارەكەتتەر وتكىر سىقاق - مىسالمەن بىرىگىپ، بالا سەزىمىن سەلت ەتكىزىپ، كۇلكىگە ءماز ەتەدى. مىسالى: تازشا بالا تۋرالىەرتەگىلەردەگى اكە - شەشەسى جوق باسى تاز تازشا اتانعان بالانىڭ تاپقىرلىقتارى حاننىڭ اقىلىنان دا اسىپ كەتەدى. «قىرىق وتىرىك» ەرتەگىسىندەگى شىندىققا كەلمەيتىن قيال - عاجايىپ وقيعالاردى قىزىقتى ەتىپ بايانداۋ ارقىلى تازشا بالا حاننىڭ بايلىعىنا يە بولىپ، قىزىن الادى. ەرتەگىنى تىڭداعان بالالار جاعىمسىز كەيىپكەردىڭ جەكسۇرىن ارەكەتىنەن بوي تارتىپ، جاقسىلىققا قۇمارتادى. ەرتەگىنى قىزىقتى ەتىپ جەتكىزۋ ايتۋشىنىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى.
قازاق حالىق ەرتەگىلەرى — اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان كولەمدى سالاسىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. قازاق حالىق ەرتەگىلەرى – قازاق حالىق اۋىز ادەبيەتى ىشىندە اتادان بالاعا مۇرا رەتىندە بەرىلىپ، ەرتە زاماننان باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن دامۋ، ءوسۋ، تولىعۋ ۇستىندە كەلە جاتقان اسىل مۇرا. قازاق حالىق ەرتەگىلەرىنىڭ اسىلدىق قاسيەتى، ونىڭ دۇنيەگە كەلۋى سوناۋ ەرتە زامان بولسا دا، بۇگىنگى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدە قاجەتتىلىگى كۇشەيىپ ءمان — ماعىناسىنىڭ ارتىپ وتىرعاندىعىندا. ەرتەگىلەر حالقىمىزدىڭ تاريحىن، دۇنيەتانىمىن، تۇرمىسى مەن سالتىن، ادەت - عۇرپىن، نانىمى مەن سەنىمىن بىلدىرەدى. ەرتەگىلەر قوعام دامىعان سايىن ادامنىڭ دا وي - ساناسىن وسكەن، ومىرگە دەگەن كوزقاراسى وزگەرەدى. قازىرگى زاماننىڭ جەتىستىكتەرىن كورە وتىرىپ، ەرتەگى وقيعالارىنداعى حالىق ارمانىنىڭ ىسكە اسقانىڭ بايقايمىز.
الماتى وبلىسى، ساركان اۋدانى،
ساركان كالاسى
«ى. التىنسارين اتىنداعى ورتا مەكتەپ»
كمم - ءنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
كاۋمەنوۆا سانيا كۋسانوۆنا
حالىق ەرتەگىلەرى - دانالىق كوزى عىلىمي جۇمىستى جۇكتەۋ
زەرتتەۋ ماقساتى:
1. ەرتەگىلەردىڭ بالا تاربيەسىندەگى ءرولىن اشىپ كورسەتۋ.
2. قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ ومىرشەڭدىگىن دالەلدەۋ.
3. ەرتەگى جانرىن تاربيە ۇردىسىندە قولدانۋ جانداندىرۋ.
4. ەرتەگىلەردى ناسيحاتتاۋ جولدارىن كورسەتۋ؛
زەرتتەۋ بولجامى:
ەرتەگىلەردىڭ ماڭىزىن زەرتتەۋ، ەرتەگىلەردى كۇندەلىكتى ومىردە قولدانۋعا ۇيرەتۋ.
زەرتتەۋ جاڭالىعى:
1. ەرتەگىنى كۇندەلىكتى قولدانۋدىڭ جاڭا تۇرلەرى.
2. اۋديوديسكىلەر شىعارۋ، كۇندەلىكتى قولدانىلاتىن قاعاز، پوليەتيلەن پاكەتتەر سىرتىنا ەرتەگى كەيىپكەرلەرى سۋرەتتەرىن شىعارسا.
3. ويىنعا كيەتىن باس كيىمىنە، فۋتبولكالارعا قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ اتىن جازىپ، كەيىپكەرلەرىنىڭ سۋرەتىن سالسا.
4. داپتەر، كۇندەلىك، قويىن داپتەر سىرتىندا ناسيحاتتالسا.
5. شوكولاد قوراپتارى سىرتىنا سۋرەتتەرىن سالۋ.
6. كومپيۋتەر، ۇيالى تەلەفون بەتتەرىنە قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ سۋرەتتەرى شىقسا.
7. قازاق ەرتەگىلەرىن دارىپتەپ، ناسيحاتتاۋ تۋرالى ارنايى زاڭ نەمەسە ەرەجە قابىلداۋ كەرەك.
زەرتتەۋ ناتيجەسى:
1. زەرتتەۋ جاڭالىعىن داپتەر، كۇندەلىك شىعاراتىن باسپاحانالاردا قولدانۋعا بولادى.
2. پاكەتتەر شىعاراتىن شاعىن كاسىپورىندار جۇزەگە اسىرۋىنا بولادى.
3. اۋديوديسكىلەر شىعارىپ بالاباقشالاردا، ۇيدە ۇيىقتار الدىندا تىڭداۋعا بولادى.
4. قازاق ەرتەگىلەرىن دارىپتەۋ جانە ناسيحاتتاۋ تۋرالى زاڭ نەمەسە ەرەجە كەرەك دەگەن ۇسىنىس زاڭداستىرىلسا، وندا بۇل ماسەلە مەملەكەتتىك دارەجەدە شەشىلەدى.
اننوتاسيا
مەنىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىمنىڭ تاقىرىبى «قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانى» دەپ اتالادى. ەرتەگىلەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتان ونى زەرتتەۋ تۋرالى نيەت تۋىندادى.
ەرتەگىلەرى. الەمدە ەرتەگىسى جوق ەل جوق. ءبىراق ءار ەلدىڭ، ءار حالىقتىڭ سول حالىقتىڭ سارقىلماس رۋحاني قازىناسى.
ءارى ەرتەگى ارقىلى ءبىز وتكەن اتا - بابالارىمىزدىڭ وي - قيالدارىن، تۇرمىس - سالتىن، ءتىل بايلىعىن بىلەمىز. ءار ەرتەگى تۇنىپ تۇرعان تاربيە قۇرالى. مىسالى، بالالارعا ارنالعان ارنالعان ەرتەگىلەر بالانى ادالدىققا، تاپقىرلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەيدى. وكىنىشكە وراي قازىرگى كەزدە راديو، تەليەۆيدەنيە ارقىلى شەتەلدىك ەرتەگىلەر جەلىسىمەن تۇسىرىلگەن كوركەم فيلمدەر، مۋلتفيلمدەر ءجيى كورسەتىلەدى. ونداعى كەيىپكەرلەر ەسىمى، جەر - سۋ اتتارى تانىس ەمەس جانە ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىزگە جات وقيعالار باياندالادى. ال، قازاق ەرتەگىلەرىن كورۋ نەمەسە تىڭداۋ ولاردان كورى الدەقايدا ءتيىمدى. مەن ءوزىمنىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىمدى قازاق ەرتەگىلەرىن زەرتتەپ، وقىپ، ولاردى قازىرگى عىلىم مەن تەحنيكا دامىعان زاماندا قالاي دامىتۋ كەرەكتىگىن جانە ناسيحاتتاۋ جولدارى تۋرالى ءوز جاڭالىعىم مەن ۇسىنىستارىمدى كورسەتتىم. بۇل جاڭالىقتارىم ءارى پايدالى، ءارى ءتيىمدى.
كىرىسپە
ەرتەگىلەر وتە ەرتە زاماندا، ءتىپتى جازۋ - سىزۋ بولماعان كەزدىڭ وزىندە - اق تۋعان. بۇلاردى حالقىمىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىزشا جەتكىزىپ كەلدى. اۋىز ادەبيەتىنىڭ باسقا تۇرلەرى سەكىلدى ەرتەگىلەردە ادام بالاسىنىڭ ەڭبەككە، تۇرمىس تىرشىلىك جاعدايلارىنا بايلانىستى تۋعان. جاراتىلىس قۇبىلىستارىن، تابيعات سىرىن جەتىك بىلمەگەن، ولاردىڭ نەدەن بولاتىنىن تولىق تۇسىنبەگەن ەرتەگىدەگى ادامدار ءار نارسەنى قيال ەتكەن، وزدەرىنىڭ اۋىر ەڭبەكتەرىن جەڭىلدەتۋ جايىن قاراستىرعان. بۇل جونىندە ءوز جاي كۇيلەرىن اڭگىمەلەپ ايتاتىن بولعان. بەرتىن كەلە ادام بالاسىنىڭ وي - ءورىسىنىڭ ۇلعايىپ ءوسۋى ەرتەگىلەردىڭ تۋىنداۋىنا كوپ اسەر ەتكەن. ەرتەگىلەردىڭ العاشقى ۇلگىلەرى ءار ءتۇرلى وزگەرىستەرگە تۇسكەن، مۇنىمەن قاتار جاڭا ەرتەگىلەر تۋا باستايدى جانە وندا حالىقتىڭ تۇرمىس - سالتى، ءىس - ارەكەتى باستى ورىن الادى. بۇلاردىڭ ءبارىن حالىق ەرتەگىلەرى ارقىلى كوركەمدەپ، ءار ءتۇرلى وبرازدار ارقىلى بەينەلەيدى. ەرتەگى بالالاردىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيە تانىمىن كەڭەيتەدى. ولاردى ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە، تاپقىرلىققا، سۇيىسپەنشىلىككە، سەزىمگە باۋلۋ ىسىندە شەشۋشى ورىن الادى.
نەلەر جاۋىزدىق، زۇلىمدىق جاساۋشىلار، توعىشارلار، ەل اراسىنداعى الاياق قۋلار ت. ب. حالىق ەرتەگىلەرىندە جيىركەنىشتى رول اتقارادى. ولارعا حالىق اراسىنان شىققان قاراپايىم ادامنىڭ اقىلى مەن قايراتىن، كوپشىلىك ءۇشىن جاساعان ادال ەڭبەگىن قاراما - قارسى قويادى دا، ۇلگى ەتەدى.
ەرتەگىلەردىڭ وزىندىك قۇرىلىسى، كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى بار. قانداي ەرتەگىنى الساق تا، ول بەلگىلى ءبىر سيۋجەتكە قۇرىلادى، وقيعا جەلىسىنىڭ باستالۋى، اياقتالۋى، وزىندىك شەشىمى بولادى. ەرتەگى باياۋ باستالىپ، وقيعا جەلىسى كۇردەلەنە تۇسەدى. كەيىپكەرلەر اراسىنداعى قايشىلىقتار ورىستەي كەلە ادىلدىك، ۇستەمدىك قۇرىپ، زۇلىمدىق جەڭىلىس تابۋمەن اياقتالادى. اسىرەسە ادام ومىرىنە بايلانىستى ءىس - ارەكەتتەر وتكىر سىقاق - مىسالمەن بىرىگىپ، بالا سەزىمىن سەلت ەتكىزىپ، كۇلكىگە ءماز ەتەدى. مىسالى: تازشا بالا تۋرالىەرتەگىلەردەگى اكە - شەشەسى جوق باسى تاز تازشا اتانعان بالانىڭ تاپقىرلىقتارى حاننىڭ اقىلىنان دا اسىپ كەتەدى. «قىرىق وتىرىك» ەرتەگىسىندەگى شىندىققا كەلمەيتىن قيال - عاجايىپ وقيعالاردى قىزىقتى ەتىپ بايانداۋ ارقىلى تازشا بالا حاننىڭ بايلىعىنا يە بولىپ، قىزىن الادى. ەرتەگىنى تىڭداعان بالالار جاعىمسىز كەيىپكەردىڭ جەكسۇرىن ارەكەتىنەن بوي تارتىپ، جاقسىلىققا قۇمارتادى. ەرتەگىنى قىزىقتى ەتىپ جەتكىزۋ ايتۋشىنىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى.
قازاق حالىق ەرتەگىلەرى — اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان كولەمدى سالاسىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. قازاق حالىق ەرتەگىلەرى – قازاق حالىق اۋىز ادەبيەتى ىشىندە اتادان بالاعا مۇرا رەتىندە بەرىلىپ، ەرتە زاماننان باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن دامۋ، ءوسۋ، تولىعۋ ۇستىندە كەلە جاتقان اسىل مۇرا. قازاق حالىق ەرتەگىلەرىنىڭ اسىلدىق قاسيەتى، ونىڭ دۇنيەگە كەلۋى سوناۋ ەرتە زامان بولسا دا، بۇگىنگى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدە قاجەتتىلىگى كۇشەيىپ ءمان — ماعىناسىنىڭ ارتىپ وتىرعاندىعىندا. ەرتەگىلەر حالقىمىزدىڭ تاريحىن، دۇنيەتانىمىن، تۇرمىسى مەن سالتىن، ادەت - عۇرپىن، نانىمى مەن سەنىمىن بىلدىرەدى. ەرتەگىلەر قوعام دامىعان سايىن ادامنىڭ دا وي - ساناسىن وسكەن، ومىرگە دەگەن كوزقاراسى وزگەرەدى. قازىرگى زاماننىڭ جەتىستىكتەرىن كورە وتىرىپ، ەرتەگى وقيعالارىنداعى حالىق ارمانىنىڭ ىسكە اسقانىڭ بايقايمىز.
الماتى وبلىسى، ساركان اۋدانى،
ساركان كالاسى
«ى. التىنسارين اتىنداعى ورتا مەكتەپ»
كمم - ءنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
كاۋمەنوۆا سانيا كۋسانوۆنا
حالىق ەرتەگىلەرى - دانالىق كوزى عىلىمي جۇمىستى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: تەز دايىندالعان تاعامدار مەن كۇندەلىكتى قولدانىسقا كەلەتىن تاعامداردىڭ قۇرامى مەن ادام اعزاسىنا اكەلەر زيانى
