InfoHub Logo

Balyq eksportynyń búgini men erteńi

Qazaqstan – erekshe kontınentti tabıǵat pen tabıǵı resýrstarǵa baı el. Osy turǵydan alyp qarastyrsaq, elimizde agro-ónerkásip kesheniniń mańyzdy bir salasy, balyq sharýashylyǵyn keńinen óristep kele jatqan salalardyń biri dep zor maqtanyshpen aıta alamyz. Balyqtardyń san túri kezdesetin elimizdiń ekonomıkasyna da tap osy balyq resýrstarynyń úlken áseri bar sal ekenin aıta ketpese bolmas. Sebebi balyq ekporty jaǵynan Qazaqstannyń áleýeti áýelep-aq tur.

Resmı derekterge súıener bolsaq, Qazaqstan 36 memleketke jalpy sany 30 myń tonna balyq eksporttaıdy eken. Sonyń ishinde balyqtyń tońazytylǵan eti, keptirilip-ystalǵan ónimder men balyqtyń jon eti keńinen taralǵan. Dálirek aıtar bolsaq, Nıderlandy, Germanıa sıaqty elder úshin kókserkeniń jon eti Qazaqstandyq brend bolyp eseptelinedi. Al keptirilip-ystalǵan, tuzdalǵan ónim túrleri bolsa, Grýzıa, Norvegıa, Polsha, Qyrǵyzstan, Qytaı, Chehıa, Rýmyná, Ýkraına,Tájikstan, Reseı, Lıtva jáne taǵy da basqa kóptegen elderge taralady. Jalpy atalmysh ónimderden jylyna 60 mln AQSH dollaryna jýyq qarajat túsedi.  

Jalpy balyq ónimderiniń naryǵy jaǵynan elimizde balyq sharýashylyǵymen aınalysatyn 1000-nan asa kásiporyndar bar. Kásiporyndardyń basym kópshiligi elimizdegi iri sý aıdyndaryna jaqyn ornalasqan. Olardyń ishinde Shyǵys Qazaqstan oblysy men Atyraý aımaǵy aýlanǵan kúıindegi jáne Batys Qazaqstan oblysy konservilengen túrdegi balyqtardy óndirýden aldyńǵy orynda. Al aldaǵy ýaqytta osy salada nátıjeni arttyrý úshin ózender men sý qoımalarynda jáne balyq aýlanatyn sý aıdyndarynda balyq ósirý jumystaryn júıeli josparlaý qolǵa alynbaq. Sebebi balyqtyń ýyldyryqtaryn, uzaq saqtaýǵa arnalǵan konservilengen túrlerin, sonymen qatar brendtik erekshe balyq etterin de eksparttaýdy damytý kózdelgen. Osy maqsatta elimizdiń shyǵys óńirinde qyzyl balyq (forel), Súırik, Kókserke, Hanbalyq ósirý qolǵa alynǵan. Tipti bıyl bul ónimdi brendke aınaldyrý maqsatta tur.

Alaıda atalmysh balyq ónimderin tutyný elimizde jan basyna shaqqanda jylyna tek 4 kelini quraıtyn bolsa, alys-jaqyn shetelderde bul kórsetkish 4-5 esege kóp. Sondyqtan óz ónimderimiz elimizdi tolyq qamtamasyz etýge tolyǵymen qaýqarly. Biraq Qazaqstan Otandyq balyq ónimderi jaǵynan elimizdi tek 50 paıyz ǵana qamtamasyz etip otyr. Al qalǵan qajettilikter ımporttar arqyly tolyqtyrady. Ol az deseńiz, balyq ónimderiniń baǵasy elimizde kúnnen kúnge sharyqtap-aq bara jatyr. Onyń ishinde jańa aýlanǵan jáne muzdatylǵan balyqtar zor suranysqa ıe. Sol sebepten de olardyń quny byltyrǵy jylmen salystyrǵanda áldeqaıda kóterilgen. Tipten ótken jyldarmen salystyrǵanda tuzdalǵan, ystalǵan balyqtar 16 paıyzǵa, konservilengen balyqtardyń baǵasy 10 paıyzǵa ósken kórinedi. Ásirese Atyraý men el astanasy Nur-Sultan qalalarynda baǵanyń eń qymbat kórsetkishi belgilengen bolsa, eń arzan balyqtardy sáıkesinshe Pavlodar aımaǵynan taba alasyz. Osylaısha syrtqy eksportpen qatar ishki naryqtyq baǵalar da jarysa kóterilip kele jatqan balyq sharýashylyǵynyń da ózindik aqsap turǵan tustary bar. İshki suranysty tolyqtaı qanaǵattandyra almaı otyrýyna baılanysty joǵaryda atalǵan faktilerge qaramastan elimizde balyq sharýashylyǵynyń múmkinshilikteri áli de tolyqqandy paıdalanylmaǵan degen tujyrymǵa kelemiz. Munyń ózindik sebepteri de az emes. 

Qambar Seıthan Mahsatuly

---