InfoHub Logo

Elimizde bolyp jatqan áleýmettik - ekonomıkalyq túrlendirýler adamzattyń barlyq salalaryna eleýli ózertýler engizdi. Ásirese bul bilim salasyna aıtarlyqtaı yqpal etti. Elbasymyz N. Á. Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna joldaǵan joldaýynda bilim máselesine naqty toqtalyp, aldymyzǵa mindetter qoıdy. Damyǵan memleketterdiń qatarynan kórinýimiz úshin biz saýattylyǵy joǵary mamandar daıyndaýmyz kerektigin aıtty.
Elimizdiń bilim berý júıesindegi damý is - áreketi — bilim mazmuny men sapasyn arttyrý, bilim berýde jańasha pedagogıkalyq kózqaras qalyptastyrý sekildi keshendi sharalarǵa baılanysty. Qoldaýdy qajet etetin búgingi kúnniń biliminiń ornyna elimizdi alǵa tartatyn, jastarymyzdy durys jolǵa baǵyttaıtyn ınovasıalyq bilim kerek. Sol sebepten de, Nazarbaev Zıatkerlik mektebi men Kembrıdj ýnıversıtetiniń bilim fakúlteti arasyndaǵy birlesip jasaǵan úsh aılyq baǵdarlamanyń mańyzy zor. Bul baǵdarlamadan biz oqýshylardyń óz betinshe oqyp, úırenip, nátıjesinde óz pikirin erkin jetkize alatyn, damyǵan, yntaly, bilimge qushtarly, maqsat qoıa biletin tulǵanyń qalyptasqanyn kútemiz.
Uly qazaq pedagogy Y. Altynsarınniń aıtqanyndaı muǵalim — mektep júregi bolsa, onyń oqýshylardy tárbıeleý, damytýǵa baǵyttalǵan synyptaǵy kúndelikti jumysy oqytý úderisi men oqýshylardyń oqý nátıjelerine oń yqpal etedi (Barber and Mourshad, 2007). Usynylyp otyrǵan baǵdarlamanyń negizgi ıdeıasy syndarly oqytý teorıasyna negizdelip otyr. Sondyqtan da oqýshylardyń oılaý qabileti, qalyptasatyn bilimderi jan jaqtan jınaǵan (muǵalimnen, dostarynan, ınternetten, kitaptan, t. b.) aqparattaryna negizdeledi. Dástúrli oqytý kezinde oqýshynyń alǵan bilimderi mehanıkalyq túrde este saqtalynyp, keıbir jerde utymdy paıdalanylady, biraq, máni tereń meńgerilmegendikten oqýshylar ony ómirde tıimdi paıdalanbaıdy. Sol sebepten, oqýshylardyń qalaı oqý kerektigine, túsiný qabiletin damytyp, ony kerek kezde paıdalana biletin, oıyn naqty jetkize alatyn, kózqarasy damyǵan, jigerli tulǵanyń qalyptasýyn qamtamasyz etý — atalmysh teorıanyń negizgi maqsaty.
Biz Keńes Úkimeti kezinen bastaý alǵan oqytýdyń dástúrli túrin osy kúnge deıin basshylyqqa alyp keldik. Ol óz kezeginde jumys nátıjesin de bergen. Elimizde qanshama zıaly qaýym, bilikti mamandar men basshylar, qyzmetkerler, ınjener men ekonomıs, dáriger men pedagogtar jáne t. b. tulǵalardy oqytýdyń dástúrli ádisterimen daıyndaǵan bolatyn. Endi elimiz egemendik alyp damyǵan, progresshil elderdiń qatarynan kóriný úshin bilim sapasyna da zor kóńil bólip, jastardy bolashaq joǵary kvalıfıkasıalyq maman retinde qalyptasýyna yqpal etýimiz kerek. Qazirgi kezde tulǵany jan - jaqty bilimdi, izdenimpaz, oıy ushqyr, sanaly, zerek, jaýapkershiligi zor, qoǵam talaptaryn qanaǵattandyratyndaı etip qalyptastyrý eń mańyzdy máselelerdiń biri bolyp otyr. Ony sheshý úshin bilim berýdiń mazmunyn jańartyp, ozyq ádis - tásilderdi paıdalaný kerek. Sol sebepti bilim berýdi mektepten bastap, oqýshylardy óz betinshe bilim izdeýge daǵdylandyrýymyz abzal. Soǵan baılanysty mektep baǵdarlamasyndaǵy sabaqtardy ótýde Kembrıdj ýnıversıteti men Nazarbaev Zıatkerlik mektebi arasyndaǵy baǵdarlamasy usynyp otyrǵan jeti modýldiń kiriktirilýi sózsiz kerek. Muǵalimder osy kúnge deıin qoldanyp kelgen oqytýdyń ádis - tásilderinen aryla almaı keledi. Mekteptegi atqaryp kelgen is - áreketteri bir sydyrǵy. Úırenip alǵan bir ádisterin zeınetkerlikke shyqqansha qoldana beredi. Biri - birinen estigen oqýshylarda da sabaq barysynda eshqandaı qyzýǵyshylyq bolmaıdy, ilgerýshilik baıqalmaıdy.

Usynylyp otyrǵan osy baǵdarlamadaǵy modýlder boıynsha bilim alǵan oqýshy ózin erkin ustap oıyn dál jetkize alatyn, synı turǵydan oılaı alatyn, tujyrym jasaı biletin, birin - biri baǵalaı alatyn, kóshbasshy bola alatyndaı tulǵa bolyp qalyptasatynyna kúmánimiz bolmaıdy. Oqýshylardyń sabaqqa degen qulshynysyn, qyzyǵýshylyǵynyń artqanyn, qala berdi, eń bolmaǵanda jaman jolǵa túspeıtinine, synı turǵydan oılaýǵa bet alatynyn baıqaýǵa bolady. Eń mańyzdysy oqýshylar óz is - áreketin, synyptastarynyń, qurby - qurdastarynyń is - áreketterin, jetistikterin baǵalaýdy jáne jaýapkershilikke úırenedi.
Búgingi kúni oqýshylardyń oqý jetistikterin baǵalaý — oqý úderisiniń mańyzdy da salmaqty bóligi bolyp tabylady. Sol sebepten, zertteý is - áreketterin keńinen qoldanyp, oqýshylardyń jetistikterin búgingi kúnniń talabyna saı jańasha baǵalaý júıesi qajet etiledi. Bul jerde oqýshylar ózin - ózi baǵalaý, birin - biri baǵalaý, toptyq baǵalaýda oqý úderisiniń belsendi qatysýshysy bola alady. Óıtkeni, dástúrli baǵalaý prosesinde muǵalim oqýshyǵa jaýap bergeni úshin nemese sabaq oqymaǵany úshin baǵa qoıady. Sonda oqýshy qanshalyqty ádil baǵa alǵanyn bilmeı qalady, kúmánmen qaraıdy. Baǵalaýdyń jańa ádisinde oqýshy baǵany qandaı krıterııler boıynsha alǵanyn, kelesi sabaqtarda qandaı krıterıılerge kóńil bólý kerektigin uǵynady. Bul júıede oqýshynyń nátıjesimen birge is - áreketi de baǵalanady. Odan basqa oqýshylardy baǵalaýda muǵalim túrli ádis - tásilderdi qoldana alady. Birinshiden, oqýshynyń qyzyǵýshylyǵy artady, ekinshiden, muǵalimniń jumysy da jeńildeýi múmkin (oqýshylar birin biri baǵalaý, toppen baǵalaý, topty baǵalaý ádisterin qoldanǵanda).
Baǵalaý - oqytý nátıjesin anyqtaý úshin qoldanylatyn tásil, oqýshynyń berilgen taqyrypty meńgerýdegi kemshilikterin joıýda, onyń úlgeriminiń nátıjeli bolýyna yqpal etetin faktor. Baǵalaý, kóbinese, baǵa qoıýdyń sıntezdik túri (1 - den 5 - ke deıingi rang) arqyly júzege asady. Sondaı - aq, mektep tájirıbesindegi baǵalaý baǵa qoıýmen ǵana shekteletin tásil emes, ol materıaldy meńgerý, meńgermeý faktisimen qatar onyń sebepterin anyqtaýǵa múmkindik beretin oqytýdyń mańyzdy quramdy bóligi bolyp tabylady. Joǵary oqý oryndarynda baǵalaý reıtıńtik ádis arqyly júrgiziledi (Qazaq Ensıklopedıasy, 1 tom).
1960 - jyldardan bastap formatıvtik (qalyptastyrýshy) jáne sýmmatıvti (jıyntyq) baǵalaý termınderiniń arasyndaǵy aıyrmashylyq engizile bastady. Naqtyraq aıtqanda, jikteý úshin ótkiziletin oqýdy baǵalaý jáne oqytýdyń bóligi retinde baǵalaýdy qoldaný bolatyn oqytý úshin baǵalaý arasynda. Oqytýdy, ádisterdi jaqsartý múmkindikterin anyqtaýǵa baǵyttalǵan oqytý úshin baǵalaý (OúB) derbes tujyrymdama retinde 1999 jyldan keıin qoldanysqa endi. Baǵalaý oqytýdyń alǵa jyljýyn belgileıdi jáne óziniń fýnksıasy boıynsha baǵalaý jıyntyq (oqýdy baǵalaý) bolyp sanalady (Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq, 56 bet).
Oqýshyny qandaı maqsatta, ne úshin, qalaı baǵalaımyz? Baǵalaý kezinde mynadaı maqsattar bolýy múmkin: oqytýdyń qıyndyqtaryn anyqtaý, jetistikke jetkendegi keri baılanys, ýáj, boljaý, standarttardy baqylaý, baǵdarlamanyń mazmuny men stılin baqylaý. Bul keltirilgen barlyq baǵalaýdyń túrlerinde baqylaý, ınterpretasıalaý, qorytyndylaýdy qamtıdy.
«Oqytý úshin baǵalaý jáne oqýdy baǵalaý» modýli bilim berý, oqytý úderisindegi ádis - tásilderdiń barlyq túrlerimen baılanysta bolady. Buny meńgerý úshin qalǵan modýlderdiń mazmunyn ıgerý qajet, boljaý, suryptaý, baqylaý, josparlaý ádisterin meńgerý kerek. Oqýshylardyń alǵa qaraı damý maqsatynda jumys nátıjelerin, óz - ózderin baǵalaı bilýi kerek. Oqýdy baǵalaýdyń maqsaty — oqýshylardyń oqyp bilgenin jınaqtaý. Biraq, mańyzdy máni bar test júıesi arqyly oqýshylardyń bilimin baǵalaý oqytý úderisine keri áserin tıgizýi múmkin (Assesstment Reform Group, 2002 b.).
Muǵalimniń oqýshylardy baǵalaýy — ol onyń bilimin toptaý, belgili bir shablonmen salystyrý. Muǵalimniń is - áreketterine qaraı, sheberligine qaraı oqýshylardy baǵalaýda birneshe ádisterin qoldana alady: jeke, juptyq, toptyq, jıyntyq, qateler taldaýyn, salystyrmaly túrde, ózderin - ózderi, keri baılanys, t. b. Oqýshynyń muǵalimge degen senimi artady, kózqarasy ózgeredi.
Oqytý úshin baǵalaý men oqýdy baǵalaý modýli baǵdarlamanyń basqa modýlderimen tyǵyz baılanysqan. Bul modýldi paıdalanǵanda barlyq jańa tásilderdiń mazmunyn durys ıgerý kerek, oryndy paıdalaný kerek. Oqytý úshin baǵalaý men oqýdy baǵalaý modýli oqýshylardyń bilim deńgeıin anyqtaýǵa, aldaǵy jumystardy qalaı josparlaý kerektigi, alǵa qoıǵan maqsatqa jetý algorıtmin qurý kerek. Barlyq modýlder bir - birimen óte tyǵyz baılanysqan. Sabaq berý kezinde bir modýldi paıdalanǵa basqa modýldiń mindetti túrde kiristiriletinin sezemiz. Ekinshi jaǵynan, kez kelgen modýldi paıdalanǵanda onyń nátıjesin biliýimiz kerek, ıaǵnı qanshalyqty sabaq berý kezinde tańdap alynǵan modýldi paıdalanǵanymyzdy baǵalaýymyz tıis.
Qazirgi kezde oqytýdyń kóptegen jańa tehnologıalary jaıly aıtylyp, buqaralyq aqparattar quraldar arqyly da jarıalanyp keledi. Buǵan kóptegen materıaldar bar. Oqýdy baǵalaý taqyryby óte kúrdeli jáne muǵalimniń oqýshyǵa qoıatyn baǵasy óte tıanaqty, ádil, mańyzdylyq pen dáleldilik, jarıalylyq pen qarapaıymdylyqpen sıpattalatyn bolsa, oqýshylardyń da oqýǵa degen yntasy artýyna, qandaı da bir maqsatqa jetýine yqpal etedi dep esepteımiz. Oqýshylar tapsyrmany shyǵarmashylyqpen, izdenispen oryndasa, taqyryp mazmunyn sýrettep berse, ol jumys joǵary baǵalanatynyn biledi. Kez kelgen is - árekette óziniń qıyndyqtary bolady. Jańa baǵdarlamamen jumys istegen muǵalimderdiń de ózderine laıyqty jetistikteri men kedergilerge kezdesetini bolady. Muǵalimder mektep is - tájirıbesinde oqýshylardy formatıvti baǵalaýdyń bir ǵana túrin qoldanady. Oqýshylardy bilim alýǵa yntalandyrýda formatıvti baǵalaýdyń 12 túrin tolyq qoldanýy oń nátıjelerin bereri sózsiz. Muǵalimder oqýshylarynyń is - áreketterin sıpattap jazǵan refleksıvti esepterinde qınalady. Sebebi, muǵalimderdiń ózderin búkil kýrs barysynda biz trener retinde baǵalaıtynymyzdy sezbeıdi. Olardy kýrs barysynda basynan sońyna deıin biz formatıvti baǵalaımyz. Kýrstyń sońǵy aıynda tolyǵymen refleksıa júrgiziledi. Olar mekteptegi is - tájirıbe kezinde oryndaǵan jumystaryn ekinshi betpe - bette osynda kelip tolyǵymen baǵalaný úderisine túsedi. Tyńdaýshylardyń ózderi aldymen formatıvti baǵalanyp, sońynan portfolıo jınaqtap, tanystyrylymdardy qorǵap, emtıhan tapsyryp jıyntyq baǵalaý úderisine túsetinin biri bilse, biri bilmeı jatady. Baǵalaýdyń bul eki túriniń arasyndaǵy baılanysty túsinbeı jatady. Eń úlken qıyndyq, mine, osynda jatyr. Árıne, bul eki baǵalaýda da ózderine qatysty óz krıterııleri bolady. Ony ár toptyń tyńdaýshylaryn baǵalaıtyn táýelsiz baǵalaýshylardyń quzyryna beremiz.
 Biz, trenerler korpýsy, osyndaı qıyndyqtardy sheshýge jol silteı otyryp, baǵyt - baǵdar berip muǵalimderdiń kásibı jumystarynda oqýshylardy naqty, ádil baǵa berýine úıretemiz, daǵdylandyramyz. Sondaı muǵalimderden bilim alǵan ár - bir jetkinshekten qoǵam qurylady. Al, bizdiń qoǵamymyz shynshyldyqty, ádildikti, parasattylyqty, bilimdi basty maqsat etip ustansa Táýelsiz Elimizdiń damyǵan elderdiń qatarynan kórinetinine, bıik shyńdardy baǵyndyratynyna senimdimiz.