InfoHub Logo

Kreatıvtilik — jaýaby tabylmaǵan jumbaq. Neıroǵylymnyń úlken jetistikterine qaramastan, ǵalymdar kúni búginge deıin adamdarǵa qalaı taptyrmas ıdeıalar keletinin túsindire almaı dal. Bir qyzyǵy, erekshe ıdeıalar tasqyny saıabyrsymaq emes. Eń mańyzdysy — biz shyǵarmashylyq áreketke ozyq ǵylymı bilimderdi qoldana otyryp, áser ete alamyz. Mıdyń erekshelikterin qoldanyp, kreatıvtilikti qalaı arttyrýǵa bolady? — tolyǵyraq maqalada.

1 - Ózińizge shekteý ornatyńyz

Zertteýge sáıkes [Ward, Thomas B.,1994: https://eric.ed.gov/?id=EJ494059], kreatıvtilikke qarsy úlken tosqaýyldardyń biri — adamdardyń mıdyń qyzmetin az mólsherde paıdalanatyn joldy tańdaı otyryp, buryn-sońdy jasalǵan ıdeıalarǵa arqa súıeýi.

Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, erikti shekteýler qoıa bilý kreatıvtilikti jaqsartady. Sebebi, bul baǵyt shyǵarmashyl adamdardyń ózin qalypty, jaıly zonasynan shyǵyp jumys jasaýǵa ıtermeleıdi.

Mysaly, sizge áldeneni 1000 sózben sıpattaý qajet bolsa, áýeli 500 sózben dál solaı jasaýǵa tyrysyp kórińiz. Osylaısha sizge az sózge aýqymdy aqparatty syıdyrýdyń ońtaıly jolyn izdeýge týra keledi.

Muny «100 ıdeıa» atty kreatıvti ádistiń kómegimen iske asyrýǵa bolady. Áýeli, problemańyzdyń sheshimin tabý úshin kez kelgen 100 ıdeıany oılastyrasyz. Tipti, aqylǵa qonymsyz, qıal-ǵajaıyp ıdeıalardy da bul tizimge qosyp qoısańyz bolady. Atalǵan ádis sizdi qalypty sheńberden shyǵýǵa ıtermeleıdi.

2 - Máseleni qaıta qarastyryńyz

Ǵalymdardyń shyǵarmashylyqqa beıim adamdardan baıqaǵan taǵy bir ereksheligi — máseleni qaıta-qaıta qaraý úrdisi. [Csikszentmihalyi M., 1971: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/5558339]

Kreatıvti adamdar problemanyń sheshý joldaryn (kreatıvtiligi az áriptesteri sıaqty) belsendi túrde oılaǵannan góri, tapsyrmamen árli-berli oınap, jan-jaqtan qarastyryp, ýaqyt ótkizetin kórinedi.

Mysaly, sizdi ne salaryn bilmeı otyrǵan sýretshi delik. Ol kórermenge emosıa týdyratyn áldene jasaǵysy keledi. Sýretshi qansha oılansa da, oǵan aýyz toltyryp aıtarlyqtaı bir de bir ıdeıa kelmeıdi. Bul jaǵdaıda sýretshi problemaǵa basqa qyrynan qarap, «Qandaı vızýaldy obraz jalǵyzdyq sezimin týdyrýy múmkin?» deýdiń ornyna, «erekshe emosıonaldy dúnıeni qalaı salamyn?» degen pikirge oıyn shoǵyrlandyrady.

3 - Mentaldy qashyqtyq jasańyz

Tapsyrmadan nemese máseleden alystaý, shyǵarmashylyq túıindi sheshýge jáne túsinýge kómektesetini burynnan belgili. Biraq, ýaqytsha alshaqtaýdan basqa, «keńistikti» alshaqtaýdy da qoldanyp kórýge bolady.

Mysaly, myna zertteýge [Lile Jia, Edward R, 2009: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022103109001267]  qatysqandardan máselege jaqynan emes, alystaǵy nárse sıaqty qarap kórýdi tapsyrǵanda, adamdar eki ese kóp tapsyrmany oryndaı alǵan.

Sizge júktelgen tapsyrma sizdiń ózińizden jáne ornalasqan jerińizden qashyqtaǵy nárse retinde elestetip kórińiz. Zertteýge súıensek, bul tásil problemany túbegeıli túsinýge jáne ony sheshýde kreatıvtilikti kóbirek tanytýǵa kómektesedi.

4 - Qıalǵa berilmesten buryn, bilek sybana eńbek etińiz

Uıyqtaý nemes armanı kúıde bolý shyǵarmashylyq barysyna jaqsy áser eteninin ǵylymı zertteýlerdiń kóbi rastaǵanymen, aıta keterlik taǵy bir jaıt bar.

Zertteýdiń birine  [Zhong CB, 2008: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18947357] súıensek, kóbinese, problemaǵa qanshalyqty az kúsh jumsaǵan bolsańyz, qıal deńgeıindegi armandardyń da sizge tıer kómegi az bolmaq. Iaǵnı armandaýdyń áseri shyǵarmashylyq kúshińizdi erekshe salǵan jobańyzda tıimdirek bolmaq.

Sol úshin de erkin oıǵa berilmes buryn, shyǵarmashylyq áreketpen qanshalyqty baılanysta ekenińizdi anyqtap alyńyz. Sonda ǵana aýqymdy nátıjege qol jetkizetin bolasyz.

Zertteýge sáıkes [Travis Proulx, 2009: https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1111/j.1467-9280.2009.02414.x], absýrdty nemese súrealıs dúnıeni oqý/ýaıymdaý shyǵarmashylyq oıdy yntalandyrady eken.

Mysaly, joǵarydaǵy zertteýge qatysqandar Frans Kafkanyń (Frans Kafka — XX ǵ. eń negizgi nemis tildi jazýshylardyń biri. Shyǵarmalary absýrd pen súrrealızmge toly.) shyǵarmasyn oqydy. Alaıda, psıhologtar sonymen qatar basqa kitaptardy, máselen, «Alısa ǵajaıyptar elinde» shyǵarmasyn oqýǵa da keńes beredi.

Ǵalymdar aqyl únemi kórip turǵan nársesin uǵynýǵa tyrysady degen sheshim shyǵardy. Al súrealıstik nemese absýrdty shyǵarmashylyq qysqa ýaqytqa mıǵa asa kóp jumys berip jiberedi: ol ne nársege qarap turǵanyn nemese ne oqyp jatqanyn naqty túsinýge tyrysady.

Eger siz shyǵarmashylyq máseleńizdiń tyǵyryǵyna kelip tirelseńiz, Salvador Dalıdyń kartınasyn tamashalańyz, nemese Ýılám Berroýzdyń, bolmasa, Kafkanyń shyǵarmalaryn oqyńyz.

6 - Intensıvti kóńil-kúıde bolǵanda shyǵarmashylyqpen aınalysyńyz

Uzaq ýaqyt boıy qýanysh — shyǵarmashylyq úshin taptyrmas kóńil-kúı dep eseptelip keldi.

Dese de, Amerıka psıhologıalyq qaýymdastyǵy 2007 jylǵy zertteýinde emosıanyń jaǵymdysy da, jaǵymsyzy da ulǵaıǵan kezde kreatıvtilik jaqsarady degen toqtamǵa keldi.

Sondyqtan, siz energıasyn shyǵarmashylyqqa baǵyttaı otyryp, eń kúshti negatıviti sezimderińizdi de paıdańyzǵa jarata alasyz.

7 - Qımyldańyz

Fızıkalyq jattyǵýlar tek denege ǵana emes, sonymen qatar mıǵa da paıdaly.

Qazirgi tańda kóptegen zertteýler kreatıvti oılaýǵa belsendi qozǵalystyń paıdasy zor ekenin alǵa tartýda, sonyń biri mynaý. [Lorenza S.Colzato, 2013: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnhum.2013.00824/full]

Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, bul áser mıdyń qanmen qamtamasyz etilýiniń jaqsarýy men kóńil-kúıdiń joǵarylaýynan paıda bolady. Mahabbat jaıly oılaý kreatıvtilikti yntalandyrady degen zertteýler de osyǵan uqsas. Mundaǵy másele árekettiń ózinde emes, kóńil-kúıdiń ózgerýinde.

Bos ýaqytyńyzda fızıkalyq jattyǵýlar jasańyz — bul sizge qandaı da bir ınsaıt bereri sózsiz. Sondaı-aq, bul ınkýbasıa (psıhologıada termın) áserin de iske qosý múmkin.

Túıin

Kreatıvtiligińizdi shyńdaý úshin tómendegi ǵylymı negizdelgen ádisterdi qoldanyńyz:

— Mıyńyzdyń beıstandart oılaýy úshin, ózińizdi komfort aımaǵynan alyp shyǵyńyz.

— Máselege ár taraptan qaraýǵa kóbirek kúsh jumsańyz.

— Túıtkildi máseleden oısha arylyp, basqa, alys jerge aparyp tastańyz. Sosyn oǵan joǵarydan qarap kórýge tyrysyńyz.

— Jumys barysynda túpsanany qospas buryn, aldymen, berilgen tapsyrmany rasıonaldy mımen oryndap kórińiz.

— Mıdy biraz silkip alý úshin, absýrdty dúnıemen jumys jasaýǵa ıtermeleńiz.

— Qýanyshta da, ókinishte de shyǵarmashylyqpen aınalysyńyz. Kez kelgen ıntensıvti qobaljý sizdiń kreatıvtiligińizdi jaqsarta túspek.

— Kóbirek qımyldańyz. Bul mıǵa qannyń durys barýyn qamtamasyz etedi jáne kóńil-kúıdi jaqsartady.

bilim-all.kz, Nazerke Ásetova

Oqýǵa keńes beremiz:

Shekteýlerdiń ónimdi jáne tapqyr bolýǵa qandaı paıdasy bar?

Disney kompanıasynyń adamdy shabyttandyrar 3 sabaǵy

---