InfoHub Logo

Mahabbat ol birneshe ǵasyrlar boıy talqylanyp kele jatqan keń taqyryptardyń biri. Ol týraly kóptegen jazýshylar men aqyndar óz oıyn jetkizip, halyqpen bólisip otyrǵan. Sol sıaqty Ázilhan Nurshaıyqov ta óziniń “Mahabbat, qyzyq mol jyldar” kitabynda eki adam arasyndaǵy ystyq sezimderdi kórsetip, oqyrmanǵa umytylmas áser qaldyrdy.

Romandaǵy oqıǵa Uly Otan soǵysynan keıin, halyqtyń endi ǵana surapyl soǵystan qutylǵan kezderinde oryn alyp otyr. Shyǵarmanyń basty keıipkeri — Erbol. Ol endi ǵana soǵystan qaıtyp, halyq qaharmany atalǵan jas batyrlardyń biri. Almatyǵa kelgen soń, birden QazGý-ge oqýǵa túsip, óziniń jańa ómirin aq qaǵazdan bastaıdy, degenimen taǵdyr ony aıamaı, aıaǵynan shala beredi.

Bul kitap adam boıyndaǵy arsyzdyq qasıetin ashyq talqylaıdy. Ómirde adamdardyń birneshe túrleri kezdesedi. Solardyń biri — ar-uıatynan aıyrylǵan, ata-anasynyń tárbıesin jerge tókken jáne babalarymyzdyń muratyn satqandar. Bul qoǵam músheleri halyqty tek tómenge tartyp, onyń gúldenýine mursha bermeıdi. Mysaly, shyǵarmadaǵy osy teris jaqtarǵa ıe keıipkerlerdiń biri ol Tumajan. Ol Erbol ispettes soǵystan on eki múshesi saý bolyp qaıtqan, fashısterge toıtarys bergen soǵys ardageri, alaıda bes saýsaq birdeı emes degendeı, onyń jaǵymsyzdyǵynan árbir oqyrman tań qalady. Avtordyń janama minezdeýdi sátti qoldanǵanynyń arqasynda biz Tumajannyń ótirik sóıleıtin jáne zándem ekenin bilemiz. Meniń kóńilime kirbiń salǵan isteriniń eń soraqysy ol — Meńtaıdy kúshpen qyzdyq abyroıynan jáne páginen aıyrǵany. Osyndaı adamdardyń da bar ekenin aıtý arqyly avtor oqyrmanǵa ómirdiń teris jaǵyn aıqyn kórsetedi.

Sonymen qatar, romanda qyzqumarlyq máselesi de keń taralǵan. Avtor osy qumarlyqty synap, metaforalyq ádisterdi sátti qoldana otyryp oqyrmanǵa oı saldy. “Qumarlyq kóbinese ańshyǵa tán qasıet. Ańshy kórgeń ańyn qutqarmaýǵa tyrysady. Ol kókala qanat úırekti súıgenine emes, soǵan oǵynyń tıgenine razy bolady. Ańshyǵa sholaq sáttiń qýanyshy ǵana qajet. Al mahabbat máńgilik qýanyshtyń týyn ustaıdy”, - degen avtor sózderi osyǵan dálel bolady. Iaǵnı nápsiqumar adam ol - ańshy. Ol óltirýge, óziniń jańa qurbanyń ustap alyp shóliń qańdyrǵysy ǵana keledi. Týra solaı, qyzqumar jigit te jynystyq soqyr tilek qulyna aınalyp, jalt etpe sezimdi ǵana ańsaıdy. Onyń turaqtyly joq, ol jelókpe jáne qyzyqqysh bolyp keledi. Al osyndaı sıpattamaǵa ıe qý jigitter qalaı sha mahabbat pen shyn sezimge qolyn soza alady?! Osyny paıymdap, avtor oqyrmanǵa sabaq beredi. Bul onyń basty maqsattarynyń biri — oqyrmandy shyn mahabbat pen jaı tán qumarlyǵynyń aıyrmashylyǵyn túsindirý.

Osy tusta bul kitaptyń eń shyryndy jáne men úshin eń áserli jaǵy aıqyndalady. Ol — er men áıel arasyndaǵy naǵyz, rıasyz jáne móldir mahabbat sezimi. Men Ázilhan Nurshaıyqovtyń mahabbat týraly aıtqan parasatyn Erıh Fromnyń “Súıispenshilik óneri” kitabymen salystyrsam, olardyń saralaǵany uqsas keledi. Iaǵnı mahabbat ol jaı sulýlyqqa ulasqan aldamshy, ótkinshi qyzyǵýshylyq emes. Ol — ǵashyqtyq seziminiń týdyrǵan dostyq, aýyzbirshilik, ózara senim, sabyrlyq, keshirimdilik, sypaıylyq, qaltqysyz qamqorlyq jáne jaýapkershilik boryshy. Al kirshiksiz ǵashyqtyqqa qalaı jetýge bolady? “Mahabbat, qyzyq mol jyldar” romanynda osyǵan da jaýap bar. Ol shynaıy ǵashyqtyqty “bir kórgennen ǵashyq bolý”-dan ajyratyp, ara-jigin anyqtaıdy. Máselen, jigitterdiń keıbiri qyzdy bir kórgennen unatyp, oǵan qumar bolýdy mahabbatpen para-par sanaıdy, alaıda ol eshbir qısynǵa kelmeıdi, sebebi bir kóringen qyzdyń basyndaǵy qasıetterdi birden anyqtaýǵa bolmaıdy, ol múmkin emes. Qyz boıyndaǵy sulýlyq ol ǵashyq bolýdyń tek bir ǵana sharty, biraq sonymen qatar taǵy aqyl-parasat, adamgershilik jáne tárbıe degen qasıetter bar. Osy úsheýińe ıe bolǵan áıeldi arý dep ataıdy. Avtor aıtqandaı, “Ómirde sulý kóp, arý az”. Al unatyp qalǵan qyzyń arý ekenine kóz jetkizý úshin eń aldymen jastar óz nápsin tıyp, tez qaýyshýǵa qumartpaýy qajet. “Uzaq sóılesip, syılasyp, syrlasyp, ábden bileskennen keıin, shyn súıetinine, birigip, jarasty ómir keshetinderine anyq seniskennen soń ǵana bir-birine lázzat qushaqtaryn ashsa abzal. Kirshiksiz taza mahabbattyń táttiligi de sol bolmaq…” - degen kitaptan úzindi sony nasıhattaıdy.

Odan bólek, jigitti de “bir kórgennen ǵashyq boldym” deý aqylǵa syımaıdy. Qyzqumar jigit ońaı olja tabý úshin qyzdyń kózińe shóp salyp jalǵan mahabbat týraly soǵa beredi, al jasóspirim, beıkúná qyzdar oǵan senip qalady, sol sebepti qyzdyń ishki qasıetteri sekildi, uldyń da oǵan sáıkes terenińde jatqan muratyn bilý qajet. Jigit qyz aldyna qoıǵan talaptaryna ózi de laıyq bolýy tıis. Erinshek, sózińde turmaıtyn, maskúnem, menmen jigit óz-óziń árlep, qyzdyń aldynda naǵyz qaharman, batyr retinde shyǵýy múmkin. Al osyny áshkereleý maqsatynda Ázilhan Nurshaıyqov mahabbatty teńizben teńestirgen metaforalyq ádisin qoldanǵan. Iaǵnı avtordyń aıtýynsha, teńizdi birinshi ret kórgennen onyń sýy ashshy nemese tushshy ekenin, astynda ne baryn bilýge múmkin emes. Ony tek teńizge túsip kórip, túbine súńgigen adam ǵana aıta alady. Týra solaı, adamnyń da shyn betin tek sonymen ábden bilisip, baılanys tapqannan keıin ǵana ańǵarýǵa bolady.

Al endi bir-birine shynymen de ǵashyq bolǵan eki jar jup bolyp qosylyp, baqyt keship jatqannyń ózińde de, eki jaq lapyldap janyp turǵan otqa kezek-kezek “aǵash” salyp otyrýy qajet. Iaǵnı olardyń mahabbattary qaraýsyz qalǵan gúl sıaqty solyp qalmaýy úshin adam onyń jaǵdaıyn jasap otyrýy tıis. Súıiktisin mápeleý, ony qýantýǵa tyrysý, sonyń kóńilin qaldyrmaý — mahabbat kúshiniń týra sol qalpynda saqtalyp qalýynyń kepildigi.

Osy joǵarydaǵy aıtylǵandardyń barlyǵy — kitaptyń berer tárbıelik máni. Avtor osy oılardy keıipkerlerdiń is-áreketi men dıalog-monologtary arqyly jetkizip, oqyrmandy adamgershilikke jáne ystyq mahabbatqa shaqyrady. Qosa aıtatyn nárse, Erbol, Meńtaı sıaqty úlgi retinde kórsetilgen keıipkerlerden basqa, kitaptyń sújetinde baıqalatyn kóptegen detaldar da avtordyń adamgershilik oılaryn nyǵaıtady. Mysaly, kitaptyń taraýlarynyń birinde “Apamnyń oılary” degen jazbalar paıda bolady. Olardyń tizbektelgen 26 naqyl sózderi bar. Olardyń tárbıelik máni zor ekenin dáleldeıtin bir mysal: “Eshkimmen barqyldap uryspa, baǵańdy joıasyń” degen jazbalardan úzindi.

Sonymen qatar, kitaptyń qosymsha ereksheligi ol oqyrman úshin asa qyzyqty jáne eki ezýiń eki qulaǵyna tartatyn romantıkalyq epızodtary. Keıipkerlerdiń bir-birine sezimderi týraly ashyq aıtýyna júreksinýi, ázilderi, yńǵaısyz jáne uıatqa qaldyrar oqıǵalary, aıqasqan qushaqtary jáne súıiskenderi — osynyń barlyǵy kitapty bastan-aıaǵyna deıin oqýǵa talpyndyrady.

Al, jazylǵanyn bárin bekitýge ýaqyt keldi. Ázilhan Nurshaıyqov shynymen de erekshe jazý stıline ıe, qalammen sýret salǵan uly jazýshy. Onyń “Mahabbat, qyzyq mol jyldar” shyǵarmasy qazirgi jáne kelesi urpaqqa mura bolatyn asyl qazyńa bolyp tabylady. Ony bar janymen túsinip oqyǵan adam óz oı-órisin keńeıtýmen qatarlas, adamgershiligin de damytady.

---