InfoHub Logo

Atyraý oblysy, Qyzylqoǵa aýdany,
Saǵyz selosy, «Aqbota» shıpajaı tıpti baqshasy tárbıeshisi
Jubatova Kúmiskúl

Memlekettik til - meniń tilim
Til máselesi - máńgilik taqyryp. Qazaq zıalylary ulttyq tildiń, oı men sózdiń qudiretin, múmkindigin tereń tanyp, oǵan zor mán bergen. Aıtalyq, Ahmet Baıtursynov:
Taza minsiz asyl tas
Sý túbinde jatady
Taza minsiz asyl sóz
Oı túbinde jatady
Sý túbinde jatqan tas
Jel tolqytsa shyǵady
Oı túbinde jatqan sóz
Sher tolqytsa, shyǵady.

Jospary:
I Kirispe.
1. Ana tili – júregim.
II Negizgi bólim.
1. Ana tili jáne qazynam.
2. Til mártebesi - eldik másele.
3. Ulttyq tildi qorǵaý.
III Qortyndy.

Memlekettik til - meniń tilim
Til máselesi - máńgilik taqyryp. Qazaq zıalylary ulttyq tildiń, oı men sózdiń qudiretin, múmkindigin tereń tanyp, oǵan zor mán bergen. Aıtalyq, Ahmet Baıtursynov:
Taza minsiz asyl tas
Sý túbinde jatady
Taza minsiz asyl sóz
Oı túbinde jatady
Sý túbinde jatqan tas
Jel tolqytsa shyǵady
Oı túbinde jatqan sóz
Sher tolqytsa, shyǵady - dese, Abaı: «Til - óneri dertpen teń» degen. Til tabıǵattyń adamǵa bergen syıy. Ár halyqtyń, ár ulttyń óz tili bolady. Jer júzinde qanshama ult bolsa sonshama til bar. Til taǵdyry - el taǵdyry. Til qaı ultta, qaı elde bolmasyn qasıetti, qurmetti. Óıtkeni, tilsiz el, qoǵam bolmaıdy. Til - halyqtyń baılyǵy, qazynasy, júregi.
Eń birinshi baqytym - halqym meniń,
Soǵan berem oıymnyń altyn kenin.
Ol bar bolsa, men barmyn aıanbaımyn,
Qymbattyraq altynnan narqym meniń.
Al ekinshi baqytym - tilim meniń,
Tas júrekti tilimmen tilimdedim.
Keı - keıde dúnıeden túńilsem de,
Qasıetti tilimnen túńilmedim, - dep M. Maqataev aıtqandaı Ana tili - ár halyqtyń óziniń tól belgisi. Adam óz ana tilimen baqytty bolady. Óz halqynyń ótkenin, tarıhyn, salt - dástúrin bilý úshin ana tilin bilý kerek. Óziniń ana tilin súıgen adam óziniń halqyn da súıedi.
Til taǵdyry - el taǵdyry ekendigin bizdiń babalarymyz ejelden uqqan. Tarıh kerýenderiniń uly jolynyń boıyn jaılaǵan olarǵa syrtqy yqpal men ózindik daralyqtyń utymdy ara salmaǵyn ustana bilý qaı kezde de taǵdyrlyq másele bolǵany belgili. Ejelgi ańyzdaǵy Qorqytty da, el qamyn qursaqta jatyp oılaǵan Asan Qaıǵyny da jelmaıaǵa mingizip, "Jer - uıyqty" izdetip júrgen tiri qalýdyń emes, eldikti joǵaltpaýdyń, qara jerdiń betinde óz sıpaty, óz qasıeti, óz tarıhy bar halyq bolyp qalýdyń qamy edi.
Til men halyq biriniń - birinsiz kúni joq egiz dúnıe deımiz. Halyq degen uǵymǵa búgingi ómir súrip otyrǵan ózimiz ǵana emes, bizderden burynǵy ata - babalarymyzda, bizden keıin jasaıtyn murager urpaqtar da jatady.
Bul jalǵastyq pen tutastyq saqtalǵanda ǵana búgingi urpaqqa amanat ana tilimizdi bolashaq urpaqqa bar sánimen, bar mánimen tabys ete alamyz. Sonda ǵana ótken áýlet pen bolashaq aldynda júzimiz jarqyn bolmaq. Osynyń negizinde oıshyl aqynymyz Muzafar Álimbaev óz sózinde: "Ár urpaq, ár adam aldyńǵy býynmen ózińnen keıingi býynnyń eki arasyndaǵy rýhanı kópir bolýǵa tıis" dep, qoǵam aldyndaǵy azamattyq paryzyn taǵy bir anyqtaı tústi.
Ulttyń uly baılyǵy, basty tuǵyry - til.
Shyndyǵynda osylaı desek te, til tóńireginde alýan kózqaras, keraǵar pikirler de kezdesip qalady. Ulttyq uǵym - túsinikke toqtalsaq, árbir ulttyń, ultty quraıtyn halyqtyń bolashaqqa basty qaldyratyn qazyna – baılyǵy - til emes pe?
Memlekettik tildiń mártebesin kóterý, onyń aıbynyn asyryp, bedelin arttyryp, mereıin asqaqtatý máselesin tek oqytý, bilim berýmen shektelmeıtini belgili. Ulttyń ózin - ózi saqtaýymen bolmysyn bıikteý - óziniń tiline degen yqylasyna, súıispenshiligine tikeleı baılanysty bolmaq. Óıtkeni til – ulttyń saqtaýshysy, ózgege de ózine de ultty tanytýshy.
Asa kórnekti jazýshy M. Áýezov ana tiliniń bolashaǵyna kóz júrgizip keleshekte el basqaratyn azamattarǵa bylaı dep aıtyp ketken: « Ulttyń tili – sol ulttyń jany, jandúnıesi. Ol júrekti soqtyryp turǵan qan tamyry sıaqty. Egerde qan tamyry jabylyp qalsa, júrekte soǵýyn toqtatpaı ma? Meniń kúdigim - ultym kóp keshikpeı óz tilinen aıyrylyp qalýy múmkin». Ultymyzdyń asyl ulynyń til taǵdyry jónindegi bul qaýipi - barlyq qazaqty qatty oılandyrýy tıis, qazaqty sergek bolýǵa, ana tiline adal bolýǵa shaqyrady.
Eliniń, halqynyń adal ul - qyzy bolam degen adam ımandylyqqa toly ıgi qasıetterdi qalyptastyratyn ádeptilikti, izgilikpen izettilikke toly halyqtyń nurly, asyl sózderin, tildiń jan tebirenter qudiretin eń aldymen ana tilinde uǵyp, úırenedi. Iaǵnı ǵasyrlar boıy jınaqtaǵan saf kúmisteı til qazynasyn, onyń sóz baılyǵyn balanyń jadyna mysqyldap engizý aldymen anadan bastalady. Al ananyń aq sútimen boıymyzǵa qosa darıtyn til murasy bar baılyǵymen urpaqtan - urpaqqa jetkizýshi, sóz jasap damytýshy, tildi meılinshe qasterleýshi - halyq. Sondyqtan halqymyz tilin basqasha emes, ana tili dep ataǵan.
Halyqtyń tarıhta qalýy tiline baılanysty. Til – jany, júregi. Adamdy muratqa jetkizetin ana tili men ata dástúri. Elimiz Qazaqstan egemendi el atanyp, ana tilimizge memlekettik mártebe berildi. «Til týraly» zań qabyldandy.
«anamyzdyń aq sútimen daryǵan tilimizdi umytý - búkil ata - babamyzdyń tarıhyn umytý» degen B. Momyshuly. Ana tilin qurmettep, súıe bileıik.
Búgingi tańda tárbıelep jatqan búldirshinderimizdi ana tiline jetik, bilimdi, mádenıetti, óz tilin súıetin urpaq etip tárbıeleıik.