Men jáne meniń mamandyǵym
Soltústik Qazaqstan oblysy,
Shal aqyn aýdany, «Shal aqyn aýdanynyń Eńbek bastaýysh mektebi» KMM
«Erketaı» shaǵyn ortalyǵy tárbıeshisi Venıng Marına Ivanovna
«Men jáne meniń mamandyǵym» Esse
Men búgin
Erekshe bir sezimmen oıandym,
Sáýleli shýaqty aq tańǵa boıadym,
Júrekte qýanysh, boıda kúsh tasyǵan,
Ómirimniń mánine aınalǵan,
Búldirshinderdi kóremin taǵy da qasymnan!
Mynaý meniń balabaqsham... Mynaý meniń kishkentaı bóbekterim... Ár kúni olardyń súıkimdi júzin kórgende eriksiz kúlimsireımin. Óıtkeni olar meni qýana qarsy alady. Qýanyshyn jasyra almaı erkeleı aldyma keledi. Bir úıdiń úmiti, shyraǵy, aıaýlysy, ardaǵy, erkesi, buzyǵy, qyzyǵy. Men olarmen birge júrsem, balasha qýanyp, myna ómirge balasha qaraǵym keledi.
Men tárbıeshimin... Osynaý mamandyqtyń qyzyǵy men qıyndyǵyn ózi bala ortasynda júrgen jan ǵana túsine alady. Jer betinde tárbıeshi aldyn kórmegen adam kem de kem, múmkin bul mamandyq sodan kıeli shyǵar...
Dán egip ósirýden, balapan salyp ushyrýdan bala tárbıelep, balabaqshada búldirshinderge ómirde ne durys, ne burystyǵyn túsindirip ósirý eń qıyn is der edim. Óıtkeni eginshi kóktemde aldaǵy jaıma shýaq jazǵa arqa súıep egin egedi. Al qus kóktemde uıa salyp, kúzdiń sýyǵynda balapanyn qataıtyp ushyrady da nátıjesi birden kózge kórinedi. Al tárbıeshi she? Kúzdiń qońyraýlatqan kúnine de, qystyń qaharyna da, kóktemniń laısańyna qaramaı tabıǵat ananyń jańarýymen birge qustaryn baptaıdy. Bir qaraǵanda, tárbıeshi tirligi dıqan men qus sıaqty bolǵanymen, tabıǵat kezeńine qarsy júzip óz dánin shashatyn dıqan, balapanyn baptaǵan qus sıaqty. Biraq nátıjesi birden kózge kórine qoımaıdy. Kóp jyldar óte, kezinde aldynda búldirshin bolǵan azamat asqar taýdaı ósip, elimizdiń maqtanyshyna aınalsa - mine, nátıje.
Men balalardy janymdaı jaqsy kórem... Óıtkeni bala men úshin tazalyq pen páktiktiń, shynaıylyq pen týralyqtyń aınasy. Olar qýansa shyn qýanyp, renjise shyn renjı biledi. Olardyń jany jalǵandyqty, jasandylyqty súımeıdi, ne aıtsa da ádil, shyndyqty aıtady. Kózderi móldiregen, júzderinde kúlki oınaǵan balalarǵa qarasańyzshy...
Adam balasy balalyq shaqta qandaı sulý, qandaı názik, qandaı ańǵal, qandaı taza edi... Ár bala ózinshe bir álem... Jany jaqsylyqqa qumar, armanshyl... Tárbıeshi mamandyǵynyń kıesi de, qıyndyǵy da osy perishtelerdi úlken ómirge, qaltarys - bultarysy kóp ómirge daıarlap, qanaty qaıyrylmaıtyndaı etip tárbıeleýde emes pe?!
Jasyratyny joq, osy mamandyqty tańdaǵan jandardyń kásibine kóńili tolmaı qıyndyǵyn aıtatyndary kóp, al mamandyǵyn ózgertetinder sırek... Onyń sebebi, súıkimdi balalardyń kıeli ortasy tárbıeshini názik jippen ózine baılanystyryp qoıatyndaı.
Men balabaqshada úshinshi jyl eńbek etýdemin, bul eńbekten eshbir jalyqqan emespin. Óıtkeni meniń jas búldirshinderge arnaǵan osy ýaqytymdy ómirimdegi eń bir baǵaly ýaqytym, baqytty kezderim dep aıta alamyn.
Kúnde erteńgisin balabaqshada jas búldirshinderdi qarsy alyp, olardyń jaǵymdy únderin, syńǵyrlaǵan tátti kúlkilerin, «Sálemetsiz be?», «Qaıyrly tań!» degen sózderin estigende, boıym bir serpilip qalǵandaı bolady. Balalarmen bolǵan árbir ýaqytym meni jańa bir álemge jetelegendeı. Árdaıym balalardyń maǵan degen yqylasyn, maǵan umtylǵan úmitke toly kózderin, ne nárseni bilýge qushtar shabytty, suraýly janarlaryn baıqaımyn. Olardyń menen kútetinderi óte kóp ekenin sezemin... Balabaqshaǵa bara jatqanda basyma sol kúnniń jumysy týraly neshe túrli oılar keledi. Oılarym san túrli bolady: meniń kishkentaı dostarym qandaı kóńil kúımen keler eken? Kúnimiz qyzyqty ótý úshin oqý is - áreketin, oıyn túrlerin qalaı ótkizsem eken?..
Árıne árbir oqý is - áreketime jaýapkershilikpen qarap, daıyndalýdy esh jadymnan shyǵarǵan emespin.
Árbir oqý áreketterim jas búldirshinder úshin óz qupıasyn ashqan syr sandyqtaı bolsa, ózim sol tylsymy mol jumbaq álemniń sıqyrshysyndaı bolamyn. Ár kúnniń sátti shyǵýy, árıne ózime baılanysty.
Jas óspirimderdi tárbıeleýde erekshe qabilet pen asqan biliktilik, balaǵa degen súıispenshilik qajet. Óz pedagogıkalyq tájirıbemde, qandaı bilim berý salasynda bolmasyn ár jumystyń tartymdy, sátti shyǵýy tárbıeshiniń bala nazaryn eriksiz oqý is - áreketine aýdartý, balamen oqý is - áreketi ústindegi árbir qarym - qatynasty sheber uıymdastyra bilýine baılanysty ekenine kózim jetip júr. Kóbinese jumysymnyń negizgi bólimderine ǵana nazar aýdarylyp, uıymdastyrý bóliminde ótkiziletin psıhologıalyq trenıńter, sergitý sátteriniń alar orny erekshe. Mysaly, «Áýendi shapalaq», «Banan, banan, kokos» trenıńterinde tárbıelenýshilerim erekshe kóńil kúıge bólenedi. Al merekelik is - sharalarda « Shalqan», «Qasqyr men jeti laq», «Baýyrsaq» ertegilerin sahnalaǵanda túrli rólge enemin, birde Aqshaqar, birde shalqan, birde saıqymazaqqa aınalǵanda balapandarymnyń qýanyshyn sózben jetkizý múmkin emes. Aldyma keletin balalardy úlken jaýapkershilikpen osy ǵajaıyp álemniń tylsymyna endirý maǵan úlken lázzat syılaıdy. Pedagogıkalyq sheberliktiń máni aldymen qyzyqtyrý, sonan soń úıretý degen tujyrymdamasyn negizge alamyn. Meniń negizgi maqsatym – balalarǵa jaqsy kóńil - kúı syılaı otyryp, sanaly tárbıe, sapaly bilim berý. Ózimdi jumys barysynda balalarǵa baǵyt berýshi, jol silteýshi sezinemin. Bul balalardyń ózine degen senimin arttyryp, oqý is - áreketterine degen turaqty zeıinin qalyptastyrýǵa, qyzyǵýshylyǵyn oıatýǵa jaǵdaı týǵyzady.
Tárbıe – otbasynan bastalatyndyqtan qashanda tárbıelenýshiniń ata - ana, januıasymen jete tanysyp, únemi qarym qatynasta bolýdy ózime basty maqsat etemin. Ol bizdiń ortaq balamyz ekendigin sezinýge úıretýge tyrysamyn. Birde kezekti ata - analar jınalysynyń birinde áńgimeni bylaı bastadym:
Bir bala anasyna kelip:
- Ana, sen meni jaqsy kóresiń be? – depti.
- Árıne, sen jaqsy bolsań ǵana jaqsy kórem,– dep jaýap qaıtarypty anasy.
- Al, men seni únemi jaqsy kórem, - degen eken sonda balasy.
Sol kezde analarymnyń kózderine jas kelgenin baıqadym. Endi olar balalaryna basqasha qaraıtynyn sezindim. Kez - kelgen bala – daryndy nemese darynsyz bolsyn, jyldam nemese aqyryn qımyldasyn – báribir ózine degen súıispenshilik pen qurmetti qalaıdy. Sondyqtan da ár balanyń janyn túsinip, maqtap, qolpashtap, kómek kórsetý arqyly qyzmetimde tek qana jaqsy jetistikke qol jetkizetinime senemin. Tárbıeshi degen sózdiń maǵynasyna úńilsek, maqsaty tárbıe berý ekenin túsinemiz. Adamnyń jany men táni qashanda tárbıege muqtaj ekendigin eskersek, tárbıeshige artylar júk jeńil emestigine kózimiz jetedi. Balabaqshada durys tálim - tárbıe bere alsaq, ol erteń mektepke baryp sanaly túrde sapaly bilim alýǵa tyrysady. Sonyń nátıjesinde elin súıgen azamat bolyp shyǵady. Biz, tárbıeshiler, túrli bolashaq maman ıelerin tárbıelep jatyrmyz desem artyq bolmas. Bolashaq zańgerlerdi - ádildikke úıretý, dárigerlerdi - jaýapkershilikke baýlý, meıirimdilikke úıretý, qurylysshylardy - naqtylyqqa tárbıeleý – barlyǵy tárbıeshiniń qolynda. Sondyqtan da óz boıymyzda ádildik te, meıirimdilik te, jaýapkershilik te bolý qajet. Tárbıeshi jumysy – ońaı jumys emes. Biraq abyroıly, syıly. Jaqsy tárbıeshini balalar eshqashan umytpaıdy. Oǵan mysal, kóktemde ǵana qımastyqpen mektepke deıingi daıarlyq tobyna shyǵaryp salǵan tárbıelenýshilerim. Olarmen kezdese qalsam, maǵan umtylǵan saǵynyshqa toly janarlaryn kóremin. Sol kezde balabaqshadaǵy qyzyqty qylyqtary, buzyqtyqtary esime túsedi. Birin umytpaıdy ekensiń...
«El esińde bir jyl qalǵyn kelse - as ber, on jyl qalǵyn kelse - aǵash otyrǵyz, al máńgi qalǵyn kelse - bala tárbıele» deıdi dana halqymyz. Balanyń oı - órisin damytýǵa, olardyń qıalyna qanat bitirip, til baılyqtarynyń molaıýyna bizdiń tárbıeshilerdiń sińirer eńbegi orasan. Sondyqtan da Sózimiz – túzý, Eńsemiz – bıik, Rýhymyz – myqty bolsyn desek biregeı tárbıeshi mamandyǵyn ulyqtaı bileıik. Urpaǵymyzdyń tamyryna nár beretin mamandyq ekendigin esten shyǵarmaıyq.
«Bilerim - bir toǵyz, bilmeıtinim - toqsan toǵyz» demekshi, bilgen saıyn bilmeıtinin kóp ekenin uǵa túsesiń. Sondyqtan da shyǵar belesterim áli alda. Bilimimdi keńeıtip, tájirıbe jınaý aldymda. Bilimdi eshqashan ózin bilgish qyp kórsetýge tyryspaıdy. Shyn bilimdiniń zeıin - zerdesi keń, alystan qarasań - kerbez, jaqynnan qarasań - kishipeıil. Júzine úńilseń - meıirimdi, janyna úńilseń - shýaqty kórinbek.
Mine, osyndaı kerbez, kishipeıil, meıirimdi, shýaqty tárbıeshi atansam - adamı paryzymnyń oryndalǵany bolar.
Shal aqyn aýdany, «Shal aqyn aýdanynyń Eńbek bastaýysh mektebi» KMM
«Erketaı» shaǵyn ortalyǵy tárbıeshisi Venıng Marına Ivanovna
«Men jáne meniń mamandyǵym» Esse
Men búgin
Erekshe bir sezimmen oıandym,
Sáýleli shýaqty aq tańǵa boıadym,
Júrekte qýanysh, boıda kúsh tasyǵan,
Ómirimniń mánine aınalǵan,
Búldirshinderdi kóremin taǵy da qasymnan!
Mynaý meniń balabaqsham... Mynaý meniń kishkentaı bóbekterim... Ár kúni olardyń súıkimdi júzin kórgende eriksiz kúlimsireımin. Óıtkeni olar meni qýana qarsy alady. Qýanyshyn jasyra almaı erkeleı aldyma keledi. Bir úıdiń úmiti, shyraǵy, aıaýlysy, ardaǵy, erkesi, buzyǵy, qyzyǵy. Men olarmen birge júrsem, balasha qýanyp, myna ómirge balasha qaraǵym keledi.
Men tárbıeshimin... Osynaý mamandyqtyń qyzyǵy men qıyndyǵyn ózi bala ortasynda júrgen jan ǵana túsine alady. Jer betinde tárbıeshi aldyn kórmegen adam kem de kem, múmkin bul mamandyq sodan kıeli shyǵar...
Dán egip ósirýden, balapan salyp ushyrýdan bala tárbıelep, balabaqshada búldirshinderge ómirde ne durys, ne burystyǵyn túsindirip ósirý eń qıyn is der edim. Óıtkeni eginshi kóktemde aldaǵy jaıma shýaq jazǵa arqa súıep egin egedi. Al qus kóktemde uıa salyp, kúzdiń sýyǵynda balapanyn qataıtyp ushyrady da nátıjesi birden kózge kórinedi. Al tárbıeshi she? Kúzdiń qońyraýlatqan kúnine de, qystyń qaharyna da, kóktemniń laısańyna qaramaı tabıǵat ananyń jańarýymen birge qustaryn baptaıdy. Bir qaraǵanda, tárbıeshi tirligi dıqan men qus sıaqty bolǵanymen, tabıǵat kezeńine qarsy júzip óz dánin shashatyn dıqan, balapanyn baptaǵan qus sıaqty. Biraq nátıjesi birden kózge kórine qoımaıdy. Kóp jyldar óte, kezinde aldynda búldirshin bolǵan azamat asqar taýdaı ósip, elimizdiń maqtanyshyna aınalsa - mine, nátıje.
Men balalardy janymdaı jaqsy kórem... Óıtkeni bala men úshin tazalyq pen páktiktiń, shynaıylyq pen týralyqtyń aınasy. Olar qýansa shyn qýanyp, renjise shyn renjı biledi. Olardyń jany jalǵandyqty, jasandylyqty súımeıdi, ne aıtsa da ádil, shyndyqty aıtady. Kózderi móldiregen, júzderinde kúlki oınaǵan balalarǵa qarasańyzshy...
Adam balasy balalyq shaqta qandaı sulý, qandaı názik, qandaı ańǵal, qandaı taza edi... Ár bala ózinshe bir álem... Jany jaqsylyqqa qumar, armanshyl... Tárbıeshi mamandyǵynyń kıesi de, qıyndyǵy da osy perishtelerdi úlken ómirge, qaltarys - bultarysy kóp ómirge daıarlap, qanaty qaıyrylmaıtyndaı etip tárbıeleýde emes pe?!
Jasyratyny joq, osy mamandyqty tańdaǵan jandardyń kásibine kóńili tolmaı qıyndyǵyn aıtatyndary kóp, al mamandyǵyn ózgertetinder sırek... Onyń sebebi, súıkimdi balalardyń kıeli ortasy tárbıeshini názik jippen ózine baılanystyryp qoıatyndaı.
Men balabaqshada úshinshi jyl eńbek etýdemin, bul eńbekten eshbir jalyqqan emespin. Óıtkeni meniń jas búldirshinderge arnaǵan osy ýaqytymdy ómirimdegi eń bir baǵaly ýaqytym, baqytty kezderim dep aıta alamyn.
Kúnde erteńgisin balabaqshada jas búldirshinderdi qarsy alyp, olardyń jaǵymdy únderin, syńǵyrlaǵan tátti kúlkilerin, «Sálemetsiz be?», «Qaıyrly tań!» degen sózderin estigende, boıym bir serpilip qalǵandaı bolady. Balalarmen bolǵan árbir ýaqytym meni jańa bir álemge jetelegendeı. Árdaıym balalardyń maǵan degen yqylasyn, maǵan umtylǵan úmitke toly kózderin, ne nárseni bilýge qushtar shabytty, suraýly janarlaryn baıqaımyn. Olardyń menen kútetinderi óte kóp ekenin sezemin... Balabaqshaǵa bara jatqanda basyma sol kúnniń jumysy týraly neshe túrli oılar keledi. Oılarym san túrli bolady: meniń kishkentaı dostarym qandaı kóńil kúımen keler eken? Kúnimiz qyzyqty ótý úshin oqý is - áreketin, oıyn túrlerin qalaı ótkizsem eken?..
Árıne árbir oqý is - áreketime jaýapkershilikpen qarap, daıyndalýdy esh jadymnan shyǵarǵan emespin.
Árbir oqý áreketterim jas búldirshinder úshin óz qupıasyn ashqan syr sandyqtaı bolsa, ózim sol tylsymy mol jumbaq álemniń sıqyrshysyndaı bolamyn. Ár kúnniń sátti shyǵýy, árıne ózime baılanysty.
Jas óspirimderdi tárbıeleýde erekshe qabilet pen asqan biliktilik, balaǵa degen súıispenshilik qajet. Óz pedagogıkalyq tájirıbemde, qandaı bilim berý salasynda bolmasyn ár jumystyń tartymdy, sátti shyǵýy tárbıeshiniń bala nazaryn eriksiz oqý is - áreketine aýdartý, balamen oqý is - áreketi ústindegi árbir qarym - qatynasty sheber uıymdastyra bilýine baılanysty ekenine kózim jetip júr. Kóbinese jumysymnyń negizgi bólimderine ǵana nazar aýdarylyp, uıymdastyrý bóliminde ótkiziletin psıhologıalyq trenıńter, sergitý sátteriniń alar orny erekshe. Mysaly, «Áýendi shapalaq», «Banan, banan, kokos» trenıńterinde tárbıelenýshilerim erekshe kóńil kúıge bólenedi. Al merekelik is - sharalarda « Shalqan», «Qasqyr men jeti laq», «Baýyrsaq» ertegilerin sahnalaǵanda túrli rólge enemin, birde Aqshaqar, birde shalqan, birde saıqymazaqqa aınalǵanda balapandarymnyń qýanyshyn sózben jetkizý múmkin emes. Aldyma keletin balalardy úlken jaýapkershilikpen osy ǵajaıyp álemniń tylsymyna endirý maǵan úlken lázzat syılaıdy. Pedagogıkalyq sheberliktiń máni aldymen qyzyqtyrý, sonan soń úıretý degen tujyrymdamasyn negizge alamyn. Meniń negizgi maqsatym – balalarǵa jaqsy kóńil - kúı syılaı otyryp, sanaly tárbıe, sapaly bilim berý. Ózimdi jumys barysynda balalarǵa baǵyt berýshi, jol silteýshi sezinemin. Bul balalardyń ózine degen senimin arttyryp, oqý is - áreketterine degen turaqty zeıinin qalyptastyrýǵa, qyzyǵýshylyǵyn oıatýǵa jaǵdaı týǵyzady.
Tárbıe – otbasynan bastalatyndyqtan qashanda tárbıelenýshiniń ata - ana, januıasymen jete tanysyp, únemi qarym qatynasta bolýdy ózime basty maqsat etemin. Ol bizdiń ortaq balamyz ekendigin sezinýge úıretýge tyrysamyn. Birde kezekti ata - analar jınalysynyń birinde áńgimeni bylaı bastadym:
Bir bala anasyna kelip:
- Ana, sen meni jaqsy kóresiń be? – depti.
- Árıne, sen jaqsy bolsań ǵana jaqsy kórem,– dep jaýap qaıtarypty anasy.
- Al, men seni únemi jaqsy kórem, - degen eken sonda balasy.
Sol kezde analarymnyń kózderine jas kelgenin baıqadym. Endi olar balalaryna basqasha qaraıtynyn sezindim. Kez - kelgen bala – daryndy nemese darynsyz bolsyn, jyldam nemese aqyryn qımyldasyn – báribir ózine degen súıispenshilik pen qurmetti qalaıdy. Sondyqtan da ár balanyń janyn túsinip, maqtap, qolpashtap, kómek kórsetý arqyly qyzmetimde tek qana jaqsy jetistikke qol jetkizetinime senemin. Tárbıeshi degen sózdiń maǵynasyna úńilsek, maqsaty tárbıe berý ekenin túsinemiz. Adamnyń jany men táni qashanda tárbıege muqtaj ekendigin eskersek, tárbıeshige artylar júk jeńil emestigine kózimiz jetedi. Balabaqshada durys tálim - tárbıe bere alsaq, ol erteń mektepke baryp sanaly túrde sapaly bilim alýǵa tyrysady. Sonyń nátıjesinde elin súıgen azamat bolyp shyǵady. Biz, tárbıeshiler, túrli bolashaq maman ıelerin tárbıelep jatyrmyz desem artyq bolmas. Bolashaq zańgerlerdi - ádildikke úıretý, dárigerlerdi - jaýapkershilikke baýlý, meıirimdilikke úıretý, qurylysshylardy - naqtylyqqa tárbıeleý – barlyǵy tárbıeshiniń qolynda. Sondyqtan da óz boıymyzda ádildik te, meıirimdilik te, jaýapkershilik te bolý qajet. Tárbıeshi jumysy – ońaı jumys emes. Biraq abyroıly, syıly. Jaqsy tárbıeshini balalar eshqashan umytpaıdy. Oǵan mysal, kóktemde ǵana qımastyqpen mektepke deıingi daıarlyq tobyna shyǵaryp salǵan tárbıelenýshilerim. Olarmen kezdese qalsam, maǵan umtylǵan saǵynyshqa toly janarlaryn kóremin. Sol kezde balabaqshadaǵy qyzyqty qylyqtary, buzyqtyqtary esime túsedi. Birin umytpaıdy ekensiń...
«El esińde bir jyl qalǵyn kelse - as ber, on jyl qalǵyn kelse - aǵash otyrǵyz, al máńgi qalǵyn kelse - bala tárbıele» deıdi dana halqymyz. Balanyń oı - órisin damytýǵa, olardyń qıalyna qanat bitirip, til baılyqtarynyń molaıýyna bizdiń tárbıeshilerdiń sińirer eńbegi orasan. Sondyqtan da Sózimiz – túzý, Eńsemiz – bıik, Rýhymyz – myqty bolsyn desek biregeı tárbıeshi mamandyǵyn ulyqtaı bileıik. Urpaǵymyzdyń tamyryna nár beretin mamandyq ekendigin esten shyǵarmaıyq.
«Bilerim - bir toǵyz, bilmeıtinim - toqsan toǵyz» demekshi, bilgen saıyn bilmeıtinin kóp ekenin uǵa túsesiń. Sondyqtan da shyǵar belesterim áli alda. Bilimimdi keńeıtip, tájirıbe jınaý aldymda. Bilimdi eshqashan ózin bilgish qyp kórsetýge tyryspaıdy. Shyn bilimdiniń zeıin - zerdesi keń, alystan qarasań - kerbez, jaqynnan qarasań - kishipeıil. Júzine úńilseń - meıirimdi, janyna úńilseń - shýaqty kórinbek.
Mine, osyndaı kerbez, kishipeıil, meıirimdi, shýaqty tárbıeshi atansam - adamı paryzymnyń oryndalǵany bolar.
You Might Also Like
