Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 4 apta buryn)
Qazaq óneriniń alǵashqy qarlyǵashtary
Sabaqtyń taqyryby: Qazaq óneriniń alǵashqy qarlyǵashtary.
Sabaqtyń maqsaty: 1. Qazaq mýzyka óneriniń damý ereksheligimen jáne onyń tarıhymen tanystyrý. Elimizde halyqtyq jáne álemdik mýzyka óneriniń qalyptasýyna zor úles qosqan óner qaıratkerlerimen tanystyrý.
2. Mýzyka óneri arqyly este saqtaý qabiletterin, sóıleý, án oryndaýshylyq, jeke shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
3. Oqýshylardy óz eliniń mýzyka mádenıetin bilýge, mýzyka ónerin súıip, ony ıgerýge, óner qaıratkerleriniń eńbekterin baǵalaı bilýge, elimizdegi mýzyka óneriniń damýyna úles qosýǵa tárbıeleý.
Kórnekilikter: ınteraktıvti taqta, óner qaıratkerleriniń sýretteri. naqyl sózder, maqal - mátelder jazylǵan kesteler, sózjumbaq.
Ádisi: túsindirý, oıyn, shyǵarmashylyq jumys, sózjumbaq sheshý, suraq - jaýap.
Sabaqtyń barysy
İ.. Rebýs sheshý.
A) Jalpy óner degenimiz ne?
Óner án aıtý óleń shyǵarý aıtysý músindeý sýret salý aǵashtan buıymdar jasaý toqý zergerlik t. b.
- Osy óner túrleriniń ishinde biz búgin mýzyka ónerimen, onyń damý tarıhymen, alǵashqy óner qaıratkerlerimen tanysamyz.
İİ. Kirispe. Qulaqtan kirip boıdy alar,
Jaqsy án men tátti kúı.
Kóńilge túrli oı salar,
Ándi súıseń menshe súı.- dep Abaı atamyz án men kúıdiń, jalpy
mýzyka óneriniń qudiretin, mýzyka ónerine degen óziniń ystyq yqylasyn bildiredi..
Qazaq halqynyń ult bolyp qalyptasý kezeńinde ózine tán mýzyka dástúri dúnıege keldi. Urpaqtan – urpaqqa aýyzeki túrde jetken halyq mýzykasy onyń rýhanı ómirinen, qoǵamdyq qatynastarynan, kúndelikti turmysynan erekshe oryn aldy.
Aty ańyzǵa aınalǵan Qorqyt, mýzyka ǵylymy týraly «mýzykanyń uly kitaby» traktatyn jazǵan Ábý Nasyr Ál Farabı, Qaztýǵan men Asan Qaıǵy qazaqtyń kóne mýzyka mádenıetiniń ókilderi. Qazaqtyń mýzyka óneri tereńde jatyr. Halyq án - kúılerin dúnıege kelgen sábılerine arnap «Besik jyrynan» bastap, qyran búrkitine de, qumaı tazyǵa da, júırik atqa da arnady. Jaz jaılaýǵa kóshkende, kúz qystaýǵa qaıtqanda aýyl aqsaqaly ánmen bata berdi, rý basy aqsaqaldarynyń keńesi án nemese kúımen ashyldy.
Al habarshy jaqsylyq habardy, tótenshe jaǵdaıdy aýyldan - aýylǵa terme túrinde án áýeni arqyly jetkizdi. Áıelder kıiz úı tikse de, mal saýsa da, órmek toqysa da, kıiz bassa da án aıta júredi. Jıyn - toılarda da, tipti ólgen adamdy jerleý saltynda da joqtaý ánin oryndaǵan.
Jalpy bizdiń qazaq halqy óneri halyq, ónerdi qadirlegen halyq. Endeshe halyqtyń
«Gúlderaıym» ánin Ǵazızanyń oryndaýynda tamashalaıyq.

İİİ. Nazerke: Ataqty baılardyń asynda, jármenkelerde, jaılaýǵa kóshkende, qystaýǵa
qonǵanda, úılený toılarynda, náreste dúnıege kelgende, qyz uzatý toılarynda ulttyq oıyndarmen qatar aqyndar aıtysyp, ánshiler án aıtyp, kúıshiler kúı tartyp óz ónerlerin kórsetken.

1. Aıtys ónerin kórsetý. Oqýshylar aıtysy. Tamyrlan men Dınara
Tamyrlan: Assalaýmaǵalaıkým, armysyzdar,
Ustazdar, ata - ana, jigit - qyzdar.
Búgingi mereıli toı qutty bolsyn,
Aǵaıyn aman - esen barmysyzdar.
Dınara: Áriptes, amansyń ba. halyń qalaı,
Salatyn búgingi kún ániń qalaı.
Durystap ótkizeıik bul aıtysty,
Bekerge keýdem soqtap daryldamaı.
Tamyrlan: Alysqa shyrqap shyqqan daýysyńyz,
Árqashan órshil bolsyn tabysyńyz.
Aıta otyr synybyńda qandaı eken,
El - jurtqa maqtanatyn tabysyńyz.
Dınara: Otyrsyn tilegimiz oryndalyp,
Aıtysyp júreıik te shabyttanyp.
Rızamyn, Tamyrlan, sizdiń sózińizge,
Kánekeı, qoıaıynshy qolyńdy alyp.

Sabrına: Osyndaı óner jarysynda jeńip shyqqandar júlde alyp, úlken syı - qurmetke
ıe bolǵan. Olardyń ataǵy jan - jaqqa tarady. Ózgeshe sheber oryndaýshylyq qabiletteri úshin úlken qurmetpen «Sal», «Seri» dep ataǵan. Birjan sal Qojaǵululy, Aqanseri Qoramsauly, Muhıt Meralyuly, Jaıaý Musa Baıjanuly, Úkili Ybyraı, Uly Abaı t. b. kóptegen ánshi - kompozıtorlar
qazaq halqynyń án mádenıetiniń damýyna zor úles qosqan.
2. «Kózimniń qarasy» ánin Madıar oryndaıdy.
3. «Jaıaý Musa» ánin Arsen oryndaıdy.

Kamıla: Asqan dombyrashy, kúıshi - kompozıtorlarda, qazaq halqynyń aspaptyq mýzykasynyń, ıaǵnı kúı óneriniń damýyna zor úles qosqan Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly, Dáýletkereı Shyǵaıuly, Táttimbet Qazanǵapuly, Yqylas Dúkenuly t. b. óner adamdaryn ataýǵa bolady.
4. Úntaspadan Qurmanǵazynyń «Saryarqa» kúıin tyńdaý.

Aıdana: Qazaqtyń aspaptyq halyq mýzykasyndaǵy qobyz kúılerin qalyptastyrýda, ony jan - jaqty damytýda halyq kompozıtory ári asqan qobyzshy Yqylas Dúkenulynyń halyq mýzykasynyń tarıhynda erekshe oryn aldy. Onyń «Qorqyt kúıi», «Qambar kúıi», «Shyńyraý» atty t. b. kúıleri bar.
5. Qobyzben «Qoshaqanym» ániniń áýenin Nazerke oryndaıdy.

Tolqyn: Sybyzǵy aspabyna arnap kompozıtor ári sybyzǵasha Sarymalaı klasıkalyq kúıler shyǵardy. Ol «Nar ıdirgen», «Qara jorǵa», «Bulbul» t. b. kúıler shyǵaryp, sybyzǵyshylyq ónerin damytqan.
Aıda: Áıelderdiń qoǵamdyq ómirine, ánshi - kúıshilik ónerge aralasýyna tyıym salǵan eskilikti salt - joranyń qıyndyǵy men kedergisine qaramastan Názıpa Quljanova, Maıra Ýálıqyzy, Dına Nurpeıisova sıaqty qazaqtyń ónerpaz qyzdary túnek túndegi jaryq juldyzdaı kózge tústi. Olar qazaqtyń tuńǵysh professıonal ánshi áıelderi edi.
6. Úntaspadan Dınanyń «Jiger» kúıin tyńdaý.
7. Dombyrashylar toby «Erkem - aı» ániniń áýenin oryndaıdy.

Madıar: Qazaq mýzyka óneriniń damýy onyń qalyptasýy ǵasyrlar boıy halyq danalyǵy týdyrǵan mýzyka jáne poezıalyq fólklordyń baǵa jetpes asyl qazynasyn ıgere otyryp, ony shyǵarmashylyq jolmenen paıdalandy. Qazaqtyń opera jáne balet óneri men birge kóptegen jańashyl óner mádenıetin ıgerip damyta bastady.

Azamat: Keńes dáýirinde qazaq óner qaıratkerleri batyl izdenip, aıanbaıeńbektendi. Tuńǵysh qazaq teatyrynyń shymyldyǵy 1926j. 13 – qańtarda M. Áýezovtyń «Eńlik - Kebek» spektákl tragedıasymen Qyzylorda qalasynda ashyldy. 1933jyly Almatyda eń alǵash mýzyka stýdıasy
ashyldy.
8. Qoıylym: «Qazybek bıdiń tóreligi»

Ǵazıza: 1937 jyly Qazaqstandaǵy eń alǵashqy Qazaqtyń opera jáne balet teatry quryldy. M. Áýezovtyń «Aıman - Sholpan» kamedıasy men B. Maılınniń «Shuǵa» drammasy qoıyldy. Osy spektáklderde qazaqtyń bulbul ánshisi Kúlásh Baıseıitova úlken tabysqa jetse, qazaqtyń tuńǵysh rejıseri Jumat Shanın erekshe rejıserlik sheberlik qabiletin kórsetti.
9. Beıne taspadan K. Baıseıitovanyń oryndaýynda án tyńdaý

Hanshaıym: Al ánshi - artıser Qurmanbek Jandarbekov, Qanabek Baıseıitov, bıshi
Shara Jıenqulova t. b ónerpazdar akterlik talantymen jarq etti. Ásirese bı óneriniń damýyna, onyń qalyptasýyna zor úles qosqan Shara Jıenqulovanyń eńbegi erekshe bolǵan.
10. «Qamajaı» bıi. Bir top qyzdardyń oryndaýynda.

Dınara: 1934 jyly Qazhaqstanda eń alǵashqy Birikken qazaq - orys opera teatry ashylyp, halyq eposy negizinde jazylǵan qazaqtyń tuńǵysh operasy Evgenıı Brýsılovskııdiń «Qyz Jibek», sonymen birge 1935 jyly «Jalbyr», «Er Tarǵyn» operalary qoıyldy
11. Beıne taspadan «Qyz Jibek» operasynan úzindi tyńdaý.

Aıajan: 1935 jyly quramynda hor kollektıvi: halyq aspaptar orkestri, bı ansambli men ánshiler toby bar Jambyl Jabaev atyndaǵy Qazaq fılarmonıasy ashyldy.
Arsen: Qazaq mýzyka óneriniń damýyna ataqty kompozıtor E. Brýsılovskıı, L. Hamıdı, M. Tólebaev, A. Jubanovtar zor úles qosty.
Dıana: 1944 jyly Almatyda tuńǵysh konservatorıa, qazirgi Qurmanǵazy atyndaǵy konservatorıasy ulttyq mýzyka mamandaryn daıyndaıtyn úlken oqý orny ashyldy.
Sabına Qazaq ónerin eń alǵash shetelge tanytqan ataqty ánshi Ámire Qashaýbaev.
Ol Parıjde ótken dúnıe júzilik baıqaýǵa qatysyp, óziniń erekshe daýysymen álemdi tań qaldyrǵan..
16. Qazaq Halqynyń mýzykalyq shyǵarmalaryn jıyp – terýde jáne zertteýde, jergilikti ult mamandaryn tárbıeleýde orys mýzyka mamany, kompozıtor, mýzyka etnograf A. Zataevıchtiń eńbegi zor.
Tamyrlan: Qazaq mýzyka mádenıetiniń jetistikteri 1936 jyly jáne 1959 jyly Moskvada ótken qazaq ádebıeti men óneriniń on kúndiginde kórsetilip joǵary baǵaǵa ıe boldy.

12. «Jalǵasyn tap» oıyny. Óner týraly maqal - mátelder aıtý. Maqaldyń alǵashqy joly aıtylady, al sońǵy jolyn oqýshylar aıtýy kerek.

Ónerli.................................. Talaptyǵa.............................
Ónerli bala............................ Ónerdi úıren de,..................
Ónerliniń qoly altyn,
.........................................
Án kóńildiń.................
13. «Qarlyǵashtar» sózjumbaǵyn sheshý
Q u n a n b a e v
Sh A R A
N U r p e ı i s o v a
Q Y z J i b e k
T ó L e g e n o v a
Q u r m a n Ǵ a z y
Q A sh a ý b a e v
Sh a n ı n
Z a T a e v ı ch
Y q y l A s
Q o r a m s a u l y
1. Uly aqyn, ánshi - kompozıtor.
2. Qazaqtyń bı ónerin damytýshy bıshi qyzy.
3. Qazaqtyń kúıshi qyzy.
4. Qazaqtyń tuńǵysh operasy.
5. Qazaqtyń bulbuly, 24 jasynda Halyq artısi ataǵyn alǵan ánshi qyz.
6. Kúı atasy -
7. Álemdi qazaq ónerimen tanystyrǵan ánshi.
8. Qazaqtyń tuńǵysh rejıseri.
9. Orys mýzyka mamany, kompozıtor, qazaq mýzyka ónerin zertteýshi.
10. Qobyz kúılerin damytýshy - kompozıtor.
11. Qazaq halqynyń «Seri» ataǵyna ıe bolǵan ánshi – kompozıtor.
14. «Óner qarlyǵashtary» ánimen qorytyndylaý.

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama