InfoHub Logo

Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: qustardyń tirshiligindegi basty ereksheligi; eń qajetti jaǵdaıy jáne óli tabıǵatta bolatyn ózgeristerdiń tiri tabıǵatqa áseri týraly qosymsha málimet alý arqyly sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵy artady; oqýshylar qustar týraly alǵan bilimderin tolyqtyrady jáne pysyqtaıdy;

Damytýshylyq: ozyq tehnologıalardyń ádisterin, jabdyqtaryn qoldana otyryp, oqýshynyń oı - órisin, dúnıetanymyn, kórý, shyǵarmashylyq qabiletterin, sózdik qoryn, belsendiligin, qyzyǵýshylyǵyn, qıalyn, tilin damytý:

Tárbıelik: oqýshy dúnıetanymyn damyta otyryp, tabıǵatty súıýge, qustardy qorǵaýǵa tárbıelenedi.

Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: suraq – jaýap, túsindirý, pánaralyq baılanys (eńbek, ana tili), sózjumbaq, toptyq jumys, oıyn, STO jobasynyń strategıalary.
Sabaqtyń kórnekiligi: qystap qalatyn qustar týraly qosymsha materıal
Sabaqtyń jabdyǵy: ınteraktıvti taqta, kompúter, taqyryptyń mazmunyna baılanysty beıneli jáne zattyq sýretter, jemshashar jáne onyń ústine ázirlengen qustar dastarhany.

Sabaqtyń barysy:
İ. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý.
Qorshaǵan ortamen sálemdesý.
Sálemetsiz be, ashyq aspan!
Sálemetsiz be, kúnniń kózi,
Sálemetsizder me, ósimdikter men janýarlar!
Sálemetsizder me, qadirli qonaqtar!
İİ. Maǵynany ajyratý.
- Balalar, búgingi sabaǵymyzda qustar jaıly bilimderimizdi tolyqtyramyz. Biz qandaı qustardy bilemiz? (Toptastyrý)

QUSTAR
Interaktıvti taqtamen jumys:
Qustar janýarlardyń mańyzdy toby. Biz qaı pán bolmasyn qustar týraly aıtamyz. Qustar týraly biletinimiz de az emes. Endeshe, esimizge túsireıikshi, úı jáne dala qustary bolady. Bárimiz nazarymyzdy taqtaǵa aýdaraıyq, qustardy sýretine qarap atap, astyna attaryn jazyp qoıaıyq.
Interaktıvti taqtadan qustardy kórsete otyra, qaı qus ekenin jazý.
ÚI QUSTARY: kúrketaýyq, átesh, úırek, qaz, taýyq
DALA QUSTARY: aqqý, saýysqan, qarlyǵash, qaratorǵaı, búrkit, qur t. b.

- Osy qustardyń mektepke kele jatqanda nemese mektepten úıge bara jatqanda, aýlada oınap júrgende qaısysyn kezdestirdińder?
- Qazir jyldyń qaı mezgili?
- Qys mezgiliniń qaı aıy?
- Al, qalǵan qustar qaıda?
- Durys aıtasyńdar, olar jyly jaqqa ushyp ketti. Olardy “Jyl qustary” (sýretterin kórsetip, atap shyǵý) dep ataımyz. Al, endi olar nege ushyp ketedi dep oılaısyńdar?
- Salqyn túskende qustardyń jemi azaıady, sýyqqa tózimsiz.
- Al, nege olar qaıtyp oralady?
- Sebebi, bizdiń jaq olardyń týǵan jeri. Olar osy jerde paıda boldy. Ol jaqta óte ystyq. Jumyrtqa basatyn ýaqytta ystyqtan jumyrtqalary shirip ketedi, sondyqtan da osy jaqqa qaıtyp oralady.
- Al, endi shymshyq, torǵaı, qarǵa, saýysqan, toqyldaq t. b. sıaqty «... jyly jaqqa ushpaıtyn, bizdiń jaqta qystaıtyn» qustardy “Otyryqshy qustar” nemese “Qystap qalatyn qustar” deıdi. Al nege bul qustar qystap qalady?
Otyryqshy qustarǵa toqtalý:
SHYMSHYQ – sur, qońyr tústi, qaýyrsyndy kishkentaı, otyryqshy qus. Aýyl mańaıynda, aýlada júrip, jemin tabady.
ALA QARǴA – basy, qanaty, quıryǵy qara, al arqasy men baýyry surǵylt, tumsyǵy úshkir, tyrnaqtary ótkir. Túrli tamaq qaldyqtaryn tyrnaqtarymen qar astynan shuqyp jeıdi.
QARǴA – qara nemese sur qaýyrsyndy tamaq talǵamaıtyn, eti aram qus. Kez kelgen tamaqty qorek etetin qustardyń biri. Qar astynda qatyp qalǵan tógindilerdi ótkir tyrnaqtarymen tyrnap bosatyp, myqty úshkir tumsyǵymen shoqyp qorektenedi.
TOQYLDAQ – Qazaqstannyń turǵylyqty qusy. Túsi shubar, óte jyldam qımyldaıtyn eńbekqor qus. Aǵashtardyń qabyqtarynyń arasyndaǵy býnaqdenelilermen qorektenedi. Qar ústine túsken qaldyǵyn torǵaılar terip jeıdi. Osylaı ózge qustarǵa da jemin tabýyna kómektesedi. Óte sýyq, aıazdy kúni adam turaǵyna jaqyn keledi.
SÝYQTORǴAI – aǵash qýystaryn, inderdi, úı – jaılardy mekendeıdi. Butalardyń dánimen, jemisimen qorektenedi. Keıde toqyldaq qoreginiń qar betine túsken qaldyǵyn terip jeıdi.
SAÝYSQAN – ala qanatty, uzyn quıryqty qus. Ol óte saq. Ereksheligi – jaltyr, áshekeıli zattarǵa áýestigi. Onyń uǵymtaldyǵy da sonshalyq – kádimgi qaratorǵaı men toty sekildi, adamnyń aıtqan sózin jattap alady. Kez kelgen tamaqty qorek etedi.
QUR – orman qusy. Itmuryn, buta arasynda tirshilik etedi. Qorazy iri, túsi qara qanatynan qıǵash ornalasqan aq jolaq aıqyn baıqalady. Quıryǵynyń qaýyrsyny syrtyna qaraı qaıyrylyp ornalasady. Negizgi qoregi - ósimdikter. Ol alysqa usha almaıdy. Aıazdy kúnderi qar astyna kirip, sonda túneıdi. Kún kózi shyqqan kezde ǵana qardan shyǵyp jemin izdeıdi.
KEPTER – basy kishkentaı, tumsyǵy túzý, sıraǵy qysqa qus. Kepterdiń qolǵa úıretilgen túrin halyq arasynda “kógershin” dep ataıdy. Ósimdik tuqymymen, astyq tuqymdarynyń dánimen qorektenedi.
- Bul qustardyń kóbi sýyqtan qoryqpaıdy. Sýyqtan olardyń qalyń mamyqtary
saqtaıdy. Qys kezinde qus úshin qaýipti jaǵdaı jemniń tabylmaıtyndyǵy. Qystap qalatyn qustardyń túri, túsi, dene pishini, jemderin qar astynan taýyp jeýge ıkemdelgen.
Al endi qustar áńgimesine kóńil aýdaraıyq...
Shymshyq, qur, qarǵa, saýysqan, qaz, taýyqtyń áńgimesi.
- Biz qaı qustardyń áńgimesin tyńdadyq?
- Qustardyń tirshiligi jaıly ne bildik?
Endi qustar týraly sózjumbaqtar sheship kóreıik

1. Sózjumbaq sheshý arqyly jańa taqyrypty pysyqtaý
Kóldeneńinen:
Tumsyǵymen shymshyp.
Qurt teredi...(shymshyq)
Myqty qus bar sondaı,
Sýyqta da tońbaı,
İzdep júrip, dán tapqan,
Ushyp - qonǵan...(torǵaı)

Tiginen:
Qara tústi qarqyldaq
Ushyp qonyp jalpyldap
Qoqystardy shoqıdy
Jem izdeıdi tam-tumdap
Tamaǵy eger kezdesse,
Eki shoqyp bir qarar,
Qar ústinde jorǵalar
Deımiz ony -... (qarǵalar)

Ala shapan kıedi
Qypylyqtap júredi
Sekektep bir turmaıdy
Óreden qurt urlaıdy
Qaldyqty jep taýysqan,
Aty onyń... (saýysqan )

Toqyldatyp, mazany ap
Tumsyǵymen shoqyp qap,
Aǵashtardy emdeıdi
Emshi atanǵan... (toqyldaq )
Shymshyq, torǵaı, qarǵa, saýysqan, toqyldaq

Toppen jumys: Al, endi eki topqa bóline qoıyp, mynadaı tapsyrmany oryndap kóreıik:
Myna qustardyń sýretin aq qaǵazǵa túrli tústi qaǵazben japsyrý (ár topqa aq qaǵaz jáne túrli tústi qaǵaz salynǵan konvertter taratylady. Sol qaǵazdardan qurastyrǵan óleńderi qaı qusqa arnalsa «saýysqan», «sýyqtorǵaı»), sol qusqa arnap, óleń joldaryn jalǵastyrý.
Ala qanat... (saýysqan)
Qaldyqty jep... (taýysqan)
Jem izdeıdi... (tońbaı)
Aıazda... (sýyqtorǵaı)

Ár top qystap qalatyn qustardyń attaryn jazady.
Qystap qalatyn qustar: shymshyq, qur, qarǵa, ala qarǵa, saýysqan, kepter, sýyqtorǵaı.
Jaqsy oryndaǵan topqa qustardyń sýretin beremin.
Sergitý sáti.
Eptep – eptep jerden bıdaı tereıik
Tergenińdi torǵaılarǵa bereıik.
Torǵaı – torǵaı tompań - tompań sekirsin,
Ol da bizdeı úlken bolyp jetilsin.
Sharshadyń ba, otyra ǵoı demińdi al
Endi meniń áńgimeme qulaq sal.

İİİ. Oı tolǵanys.
“Sáıkesin tap!” oıyny (Qystap qalatyn qustardyń daýystaryn sáıkestendir)
Qarǵa------ shıqyldaıdy
Saýysqan----- toqyldaıdy
Shymshyq------ qarqyldaıdy
Toqyldaq --------shaqyldaıdy
Qur ----------- qurqyldaıdy
- Qustar bolmaı qalsa ne bolady?
Apat bolady. Ormandar, dalalar únsiz qalady. Qustar týraly jańa óleńder men taqpaqtar jazylmaıdy. Zıandy jándiktermen kemirgishter qaptap baqtar men baqshalardy qańyratyp tastaıdy. Qurttar, qabyq qońyzdar ormandardy kemirip tastaıdy. Orman jemisteriniń tuqymdaryn taratatyn eshteńe qalmaıdy.
- Al ondaı bolmas úshin biz ne isteýimiz kerek? (qustarǵa kómek jasaý týraly áńgime).
Jemshashar jasap, aǵashqa ilip qoıýymyz kerek. Jemshasharǵa qustarǵa arnap, taǵam qaldyqtaryn tastaý kerek.
Jyly jaqqa ushpaıtyn
Bizdiń jaqta qystaıtyn
Qustar júrse jýyqta
Jem shashýdy umytpa! - dep, búgingi bilgen qustarymyzdy “Qustar
dastarqanyna shaqyraıyq” (qur, saýysqan, qarǵa, toqyldaq, ala qarǵa, kepter, sýyqtorǵaı, shymshyq).
Balalar, jyl qustary men otyryqshy qustardy salystyryp óteıikshi:
Jyl qustary Otyryqshy qustar

Jyl qustary ------------- Dala qustary --------- Otyryqshy qustar
Sýyqqa tózimsiz --------- Ushady --------------------Sýyqqa tózimdi
Alys jerlerge---------- Qorektenedi ------------Mamyqtary qalyń
ushady ----------------------Kóbeıedi

Baǵalaý.
Qýanyshty habarlama.
Úıge tapsyrma berý.
Qystap qalatyn qustarǵa qamqorlyq kórsetý, olardyń bir kúndik tirshiligin baqylaý, dápterge jazý. Mátindi oqyp kelý.

Shymshyq:
- Adam turaǵyna jaqyn kelip qonystanǵanymyz jaqsy boldy! Bizge dastarqan daıyndap qoıypty. Tipti jemis te bar eken.
Qur:
- Buǵylar da kelmedi ǵoı. Olardyń izindegi qardan ashylǵan shóptiń dánin terip jep, bir toıatyn edim!
Qarǵa:
- Mynadaı qalyń qarda dán qaıdan tabylsyn! Aǵash búrshigimen, kepken jemis-jıdekpen kún kóre turamyz da.
Saýysqan:
- Eı, qazdar, sender jyly jaqqa ketpep pe edińder? Qys túskende munda neǵyp júrsińder?
Qazdar:
- Áı, saýysqan-aı, tanymadyń ba? Biz úı qazdarymyz ǵoı. Sen, óziń nege jyly ólkege ketpediń?
Saýysqan:
- Men týǵan jerde qystaıtyn otyryqshy quspyn ǵoı. Men sıaqty alaqarǵa, shymshyq, toqyldaq, torǵaı, sýyqtorǵaılar da qysta óz týǵan jerlerinde qystaıdy.
Taýyqtar:
- Bul, jazda bizdiń uıadaǵy jumyrtqany urlap alyp ketken qaraqshy ǵoı, tanyp turmyz.
Saýysqan:
- Taýyqtar, sózderińdi estidim. Jumyrtqańdy ashyp tastapsyń. Kórgen soń bireýin alyp, aýyz tıdim. Jumyrtqa meniń basty qoregim emes. Men býnaqdeneliler sıaqty usaq jándikterdi kóbirek aýlap jeımin. Meni paıdaly qus dep ósimdikter qadirleıdi. Muny bilgenderiń jón. Árıne, qazir olar joq, azyq tapshy, tirshilik etý ońaı emes. Onan da sender, úı qustary, myna qystaǵy óz jaǵdaılaryńdy aıtyńdar.

Úı qustary:
- Jaǵdaıymyz jaqsy. Uıadaı jyly oryn, mol azyqty bizder úshin adam daıyndaıdy. Biz adamǵa dámdi et, jumyrtqa, jumsaq mamyq, syılaımyz. Sol úshin bizdi adam kútip baǵady, bizge qamqorlyq jasaıdy.