Жасанды былғарыдан әмиян дайындау.
Шебер сабақ тақырыбы: Жасанды былғарыдан әмиян дайындау.
Сабақ мақсаты: Сәндік - қолданбалы өнер, былғарымен жұмыс жасау бөлімі бойынша оқушылардың білімдерін жетілдіру, білімін жан - жақты тексеру. Қызығушылықтарын арттыру, ұқыптылыққа, шыдамдылыққа, еңбек сүйгіштікке, зейін қоюға тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Интерактивті тақта, тәжірибелік жұмысқа қолдалынатын құралдар мата, қайшы, ине, жіп қолдану.
Күтілетін нәтиже: Әмиян қызметі, дизайн өнері жөнінде түсінік беру, былғарыдан әмиян жасау әдісін үйрету. Жасанды және табиғи былғарыны ажырата білу. Жасанды былғарыдан әмиян тігіп үйрену. Ой - өрісін, шығармашылық қабілетін, ойлау қабілеттерін дамыту.
Жұмыс мазмұны:
Әмиян қызметі - ақша, тиын - тебен салып жүруге арналған шағын қалта, шилан. Әмиянның ішін бір не бірнеше қатпарлы, бөлікті етіп көннен, былғарыдан тігеді. Ашылып - жабылатын аузы қайырмалы немесе қаусырмалы болып келеді. Кейбір әмияндардың аузына темірден жасалған көмкерме бекітіліп, басына домалақ шыртетпе орнатылады. Әмиянды киімнің қалтасына салып жүруге ыңғайлы етіп жасайды, оны жібекматадан да тігіп, бетін өз қалауына қарай кестелеген. Қазақтардың ұлттық ерекшелігі туралы орыс зерттеушісі В. И. Даль: «Қазақ жеріне өттің екен, әмияныңды қалтаңа салып қой. Жылтыраған тиын санап отырғаның - бұл елдің әдет - ғұрпына ерсі. Ал үйіне келдің екен, әрдайым асы дайын, шипалы қымызы және бар», — деген екен.
Былғары дегеніміз не?
Былғары — мал терілерін химиялық және механикалық әдістермен өңдеу арқылы алынатын материал. Одан аяқ киім, сырт киім, айыл - тұрман, галантерея, техникалық бұйымдар т. б. жасалады. Мал терісі 3 қабаттан — шелден, өзеңнен, қыртыстан тұрады. Былғары жасау үшін терінің жүні жидітіледі, шелі сылынып, қыртысы жазылады. Терінің өзеңін (ортаңғы қабатын) өңдей отырып былғары алынады. Өзең айқыш - ұйқыштанып тығыз байланысқан коллогенді талшықтардан құралады. Теріні жүннен арылту үшін сілті (күл мен әк ерітіндісі) және фермент жағылады, күкіртті натрий, әк ерітіндісі бүркіледі. Бірнеше сағаттан кейін қылшық пен босаң қыртыс арнаулы машина арқылы оңай ажыратылады. Мұнан соң шелдеу машинасымен терінің шелі сылынады. Осыдан шыққан шикізат көн деп аталады. Көндегі сілті және басқа қосылыстар кетіріліп, әк сумен жуылып шайылады. Шикізат талқымен жұмсартылады. Арнаулы машинамен ылғалдан арылтылған соң, қалыңдығы бір тегіс болу үшін былғары сүріледі де, қандай мақсатқа пайдаланатындығына және жағылатын бояу түсіне қарай сұрыпталады. Тікелей бояу, қышқылды бояу, т. б. тәсілдермен боялған былғарының қатпарлары жазылып, керу машинасына жіберіледі. Керіліп кептірілген былғарының пұшпақтары кесіледі, сығылады және оған жылтыр өң беріледі. Пайдалану мақсатына қарай былғары 4 топқа бөлінеді: аяқ киімдік былғары, қайыс немесе айыл - тұрмандық былғары, сырт киімдік және галантереялық былғары, техникалық былғары Аяқ киімдік былғары қасаң және жұмсақ былғары түрінде болады. Аяқ киімнің үстіңгі бөлігіне жұмсақ былғары, ал табан бөлігіне (ұлтан, өкше, сірі өкше, т. б.) қасаң былғары жұмсалады. Қасаң былғары ірі мал терісінен жасалады, өңделмеген терінің орташа салм. 23 — 26 кг - нан кем болмайды. Жұмсақ былғары қой, ешкі және бұзау, тана, құнажын, шошқа, жылқы терілерінен жасалады.
Былғары табиғи және жасанды болып екіге бөлінеді.
Табиғи былғары: киімге арналған табиғи былғарыны қой, ешкі, шошқа және тағы басқа жануарлар терілерінен алады. Тері былғарысын өңдеу механикалық және физика – химиялық операциялар жиынтығы болып саналады, мұның нәтижесінде былғары жұқа, жұмсақ, мықты, созылмалы, сыртқы әсерлерге тұрақты болады. Былғарының беткі қабатының табиғи суреті мерей деп аталады. Сипаттамасы бойынша мерей, яғни былғарының микроскопиялық бүрмелерінің суреті бойынша, бар болуына және түкті сумка іздерінің формасына қарай мамандар былғарының қандай жануардан алынғанын анықтайды. Үстіңгі бетін өңдеу сипатына қарай табиғи былғарылар келесідей түрлерге бөлінеді: тегіс – табиғи мерейлі; иір ойықты – иір ойық мерейлі; өрнекті – үстіңгі бетінде бадырайған көркемдік өрнегімен; түкті – түкті қабатымен, шлихталау арқылы алынған (велюр, замша).
Жасанды былғары – кадімгі тері орнына қолданылатын полимэр материалдар. Олардың құрамына қарай резиналы, талшықты, жұқа қабатты және беті қапталған мата. Қолданылуына қарай, галантериялық, техникалық болып бөлінеді. Жасанды былғары жасауда негізгі шикізат - каучук, полихлорвинил, нитроцеллюлоза, казеин, полиамидтер т. б. жұқа қабат түзгіш заттар.
Сонымен, нақты былғарыдан жасанды былғарыдан айыру үшін сізге не қарау керек?
Тігін машинасымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерімен таныса кетейік
1. Жұмыс орнын ретке келтіру.
2. Шашты жинап, жеңді қайыру.
3. Машинада тік, орындыққа толық жайғасып, денені жай ғана еңкейтіп, басты алға қарай иіп отыру керек.
4. Жарық жұмыс орнына сол жақтан немесе алдынан түсуі керек.
5. Тігін машинасын тікелей мұғалімнің жетекшілігімен іске қосу.
6. Машина мен жұмыс орындаушының ара қашықтығы 20 - 30 см
7. Аяқтар толығымен еденде немесе аяқ қойғышта (подставка) орнығуы керек.
8. Машина үстінде артық заттар жатпау қажет.
9. Машина тігісін бастарда бұйымда түйреуіштер немесе инелер болмауы тиіс.
10. Жұмыс бастамай тұрып орналасуын тексеру (табанды реттегіш бұранда жақсы ұстап тұр ма, ине тесігіне тура келе ме).
11. Матаны қойып, табанды түсірмей тігін машинасын жүргізуге болмайды.
12. Тігістерді ауыстырғанда инені жоғары көтеріп қою.
Шебер сабағымыздың тақырыбы: Жасанды былғарыдан әмиян дайындау
Әмиян лекалосы
Нұсқау карта
Топ - 36
Мамандығы: 07230100 - Тігін өндірісі және киімдерді үлгілеу
Шебер сабақ тақырыбы: Жасанды былғарыдан әмиян дайындау
Өндірістік оқыту шебері: Абдреш Айсалқын Теміржанқызы
Сабақ мақсаты: Сәндік - қолданбалы өнер, былғарымен жұмыс жасау бөлімі бойынша оқушылардың білімдерін жетілдіру, білімін жан - жақты тексеру. Қызығушылықтарын арттыру, ұқыптылыққа, шыдамдылыққа, еңбек сүйгіштікке, зейін қоюға тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Интерактивті тақта, тәжірибелік жұмысқа қолдалынатын құралдар мата, қайшы, ине, жіп қолдану.
Күтілетін нәтиже: Әмиян қызметі, дизайн өнері жөнінде түсінік беру, былғарыдан әмиян жасау әдісін үйрету. Жасанды және табиғи былғарыны ажырата білу. Жасанды былғарыдан әмиян тігіп үйрену. Ой - өрісін, шығармашылық қабілетін, ойлау қабілеттерін дамыту.
Жұмыс мазмұны:
Әмиян қызметі - ақша, тиын - тебен салып жүруге арналған шағын қалта, шилан. Әмиянның ішін бір не бірнеше қатпарлы, бөлікті етіп көннен, былғарыдан тігеді. Ашылып - жабылатын аузы қайырмалы немесе қаусырмалы болып келеді. Кейбір әмияндардың аузына темірден жасалған көмкерме бекітіліп, басына домалақ шыртетпе орнатылады. Әмиянды киімнің қалтасына салып жүруге ыңғайлы етіп жасайды, оны жібекматадан да тігіп, бетін өз қалауына қарай кестелеген. Қазақтардың ұлттық ерекшелігі туралы орыс зерттеушісі В. И. Даль: «Қазақ жеріне өттің екен, әмияныңды қалтаңа салып қой. Жылтыраған тиын санап отырғаның - бұл елдің әдет - ғұрпына ерсі. Ал үйіне келдің екен, әрдайым асы дайын, шипалы қымызы және бар», — деген екен.
Былғары дегеніміз не?
Былғары — мал терілерін химиялық және механикалық әдістермен өңдеу арқылы алынатын материал. Одан аяқ киім, сырт киім, айыл - тұрман, галантерея, техникалық бұйымдар т. б. жасалады. Мал терісі 3 қабаттан — шелден, өзеңнен, қыртыстан тұрады. Былғары жасау үшін терінің жүні жидітіледі, шелі сылынып, қыртысы жазылады. Терінің өзеңін (ортаңғы қабатын) өңдей отырып былғары алынады. Өзең айқыш - ұйқыштанып тығыз байланысқан коллогенді талшықтардан құралады. Теріні жүннен арылту үшін сілті (күл мен әк ерітіндісі) және фермент жағылады, күкіртті натрий, әк ерітіндісі бүркіледі. Бірнеше сағаттан кейін қылшық пен босаң қыртыс арнаулы машина арқылы оңай ажыратылады. Мұнан соң шелдеу машинасымен терінің шелі сылынады. Осыдан шыққан шикізат көн деп аталады. Көндегі сілті және басқа қосылыстар кетіріліп, әк сумен жуылып шайылады. Шикізат талқымен жұмсартылады. Арнаулы машинамен ылғалдан арылтылған соң, қалыңдығы бір тегіс болу үшін былғары сүріледі де, қандай мақсатқа пайдаланатындығына және жағылатын бояу түсіне қарай сұрыпталады. Тікелей бояу, қышқылды бояу, т. б. тәсілдермен боялған былғарының қатпарлары жазылып, керу машинасына жіберіледі. Керіліп кептірілген былғарының пұшпақтары кесіледі, сығылады және оған жылтыр өң беріледі. Пайдалану мақсатына қарай былғары 4 топқа бөлінеді: аяқ киімдік былғары, қайыс немесе айыл - тұрмандық былғары, сырт киімдік және галантереялық былғары, техникалық былғары Аяқ киімдік былғары қасаң және жұмсақ былғары түрінде болады. Аяқ киімнің үстіңгі бөлігіне жұмсақ былғары, ал табан бөлігіне (ұлтан, өкше, сірі өкше, т. б.) қасаң былғары жұмсалады. Қасаң былғары ірі мал терісінен жасалады, өңделмеген терінің орташа салм. 23 — 26 кг - нан кем болмайды. Жұмсақ былғары қой, ешкі және бұзау, тана, құнажын, шошқа, жылқы терілерінен жасалады.
Былғары табиғи және жасанды болып екіге бөлінеді.
Табиғи былғары: киімге арналған табиғи былғарыны қой, ешкі, шошқа және тағы басқа жануарлар терілерінен алады. Тері былғарысын өңдеу механикалық және физика – химиялық операциялар жиынтығы болып саналады, мұның нәтижесінде былғары жұқа, жұмсақ, мықты, созылмалы, сыртқы әсерлерге тұрақты болады. Былғарының беткі қабатының табиғи суреті мерей деп аталады. Сипаттамасы бойынша мерей, яғни былғарының микроскопиялық бүрмелерінің суреті бойынша, бар болуына және түкті сумка іздерінің формасына қарай мамандар былғарының қандай жануардан алынғанын анықтайды. Үстіңгі бетін өңдеу сипатына қарай табиғи былғарылар келесідей түрлерге бөлінеді: тегіс – табиғи мерейлі; иір ойықты – иір ойық мерейлі; өрнекті – үстіңгі бетінде бадырайған көркемдік өрнегімен; түкті – түкті қабатымен, шлихталау арқылы алынған (велюр, замша).
Жасанды былғары – кадімгі тері орнына қолданылатын полимэр материалдар. Олардың құрамына қарай резиналы, талшықты, жұқа қабатты және беті қапталған мата. Қолданылуына қарай, галантериялық, техникалық болып бөлінеді. Жасанды былғары жасауда негізгі шикізат - каучук, полихлорвинил, нитроцеллюлоза, казеин, полиамидтер т. б. жұқа қабат түзгіш заттар.
Сонымен, нақты былғарыдан жасанды былғарыдан айыру үшін сізге не қарау керек?
- ИІС. Жасанды былғарыдан өткір химиялық «хош иіс» шығады. Әрине, табиғи былғары иісі жағымсыз болмауы керек. Дегенмен, сіз тек иіске сенбеуіңіз керек, өйткені фабрикада арнайы былғарыдан жасалған хош иістер бар.
- ЖЫЛЫТУ. Материалды қолыңызға ұстаңыз. Егер ол тез қызып, біраз уақыт жылы болса, онда бұл тері. Егер суық болып қалса, онда бұл былғары.
- ТИІСІҢІЗ. Түпнұсқа былғары былғарыдан гөрі жұмсақ және серпімді, сонымен қатар біркелкі құрылымға ие.
- Толтыру және икемділік. Шынайы былғары толтырылуы керек. Теріге басқан кезде жағымды жұмсақтық сезіліп, басып шығару орны тез қалпына келеді.
- ШЫҒУ. Созылған кезде табиғи былғары резеңкеге ұқсамайды, бірақ сонымен бірге ол өзінің бастапқы күйіне тез оралады.
- ТҮС. Егер тері жартысына бүгілсе, иілген кезде түс өзгермейді. Бірнеше бүктелген кезде де іздер мен ойықтар болмауы керек.
- Кеуектер. Жасанды былғары тесіктері тереңдігі мен формасы бойынша бірдей, бірақ табиғи былғарыда олар ерікті түрде орналасады. Егер былғары табиғи беткейге ие болса, онда оның ерекше текстурасы бар өрнегі болады.
- ҮЛГІ. Затқа жабыстырылған материалдың үлгісі оның құрамы туралы да айта алады - кәдімгі алмас теріні білдіреді, бұйра - табиғи былғары көрсетілген.
- ЖІБЕРУ. Кесілген жерде сіз көптеген тоқылған талшықтарды (тері коллагенінің жіптері) көруіңіз керек. Егер мұндай талшықтар болмаса немесе олардың орнына мата негізі болса, онда бұл былғары емес!
- ІШІНДЕ. Терінің теңіз беті барқыт, жүнді болуы керек. Егер сіз қолыңызды жылжытсаңыз, ол бөртпелердің қозғалысына байланысты түсін өзгертуі керек.
Тігін машинасымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерімен таныса кетейік
1. Жұмыс орнын ретке келтіру.
2. Шашты жинап, жеңді қайыру.
3. Машинада тік, орындыққа толық жайғасып, денені жай ғана еңкейтіп, басты алға қарай иіп отыру керек.
4. Жарық жұмыс орнына сол жақтан немесе алдынан түсуі керек.
5. Тігін машинасын тікелей мұғалімнің жетекшілігімен іске қосу.
6. Машина мен жұмыс орындаушының ара қашықтығы 20 - 30 см
7. Аяқтар толығымен еденде немесе аяқ қойғышта (подставка) орнығуы керек.
8. Машина үстінде артық заттар жатпау қажет.
9. Машина тігісін бастарда бұйымда түйреуіштер немесе инелер болмауы тиіс.
10. Жұмыс бастамай тұрып орналасуын тексеру (табанды реттегіш бұранда жақсы ұстап тұр ма, ине тесігіне тура келе ме).
11. Матаны қойып, табанды түсірмей тігін машинасын жүргізуге болмайды.
12. Тігістерді ауыстырғанда инені жоғары көтеріп қою.
Шебер сабағымыздың тақырыбы: Жасанды былғарыдан әмиян дайындау
Әмиян лекалосы
Нұсқау карта
Топ - 36
Мамандығы: 07230100 - Тігін өндірісі және киімдерді үлгілеу
Шебер сабақ тақырыбы: Жасанды былғарыдан әмиян дайындау
Өндірістік оқыту шебері: Абдреш Айсалқын Теміржанқызы
| Жұмыс атауы | Мазмұны | Жабдығы |
| Әмиян лекалосын дайындау | Дайын лекало бойынша матаға лекалоны түсіру | Бор, сызғыш |
| Матаны кесу | Матамызды лекало бойынша кесіп аламыз | Қайшы |
| Әмиян жапқышы | Әмиян жапқышына кнопка орнату | Кнопка орнататын апарат |
| Бөлшектерді біріктіру | Тігін машинасы | |
| Дайын бұйым |
You Might Also Like
-
Мақсаты: Оқушыларға қазақ халқының ұлы мерекесі - Наурыз мейрамы жөнінде түсінік бере отырып, халқымыздың салт - дәстүрін бойларына дарыту арқылы, шынайылыққа, адамгершілікке ұлтжандылыққа тәрбиелеу.
