اڭساۋ
كۇن كەشكىرىپ، زاڭكيگەن بەس قابات ۇيلەردىڭ كولەڭكەسى قالبيىپ-قالبيىپ شىعا كەلگەن ۋاق ەدى. شىلدە كەزى، كۇن ۇزاعىنا اشىق، بۇلتسىز اسپان تورىنەن شاقىرايىپ اسفالت تۇگىل تەمىردىڭ ءوزىن ەرىتىپ جىبەرە جازداعان وت كۇن قالا ۇيلەرىنىڭ قالقاسىنا ەڭكەيىپ باتۋعا تايانعان. تىمىرسىق اۋاعا ەپتەپ قوڭىر لەپ قوسىلعانداي قاپىرىق سەيىلىپ، تىنىس كەڭي باستاعان-دى.
ازاننان بەرى تىڭقيعان قىزىل الا الاشا قورجىنىنىڭ ءبىر باسى قۇيىمشاعىن، ءبىر باسى كىندىك تۇسىن ۇرعىلاپ ابدەن قالجىراعان قىربىق مۇرت، دوڭگەلەك ساقالدى قارا قوجىر شال بيىك ۇيلەر اراسىنداعى قىسىراق جالىنداي كۇزەلگەن بالاپان تالدى ساياجولعا بۇرىلدى. جول شەتىندەگى ارقا تىرەۋىشى بار جالپاق جايداق ورىندىققا كەپ، قاسىنا قورجىنىن قۇلاتا سالىپ، جالپ وتىرا كەتتى. ۋف!—دەپ دەمىن ءبىر - اق الدى. جاداعايىنىڭ سىرتقى قالتاسىنان جايالىقتاي اق سۇر ورامالىن الىپ، جيەگى الا كۇلىك شاققانداي كۇلبىرەپ قىزارعانمەن ءالى نۇرى تايماعان قوڭىر كوزىنە قۇيىلعان اششى تەردى ءسۇرتتى، باسىنداعى قارا بارقىت شوشاق تاقياسىن قولىنا اپ تىزەسىنە سارت - سۇرت ۇرىپ قاققىشتاپ، شىپ - شىپ تەرشىگەن تاقىر كوكشىل قۇيقانى باستىرا قايتا كيدى.
بالاپان تالدىڭ سىرتىنداعى جولمەن ءبىر توپ بالا جارىسا شاۋىپ ءوتتى.
شال اياعىن سوزىپ، قورجىنىنا جانتايدى.
قاريا سىردىڭ ارعى بەتىندەگى «ماقپالكول» دەگەن سوۆحوزدان قالاعا بازارشىلاپ ازاندا كەلگەن-دى. بازارعا قۇمارى شامالى، «بەنزەننىڭ يسىنەن قۇسام» دەپ ماشينا اتاۋلىعا مىنۋدەن قاشىپ جۇرەتىن، «شىركىن، دالانىڭ جىلىك مايىنداي تازا اۋاسىنا نە جەتسىن!» دەپ اۋىلدان قارىس ۇزاپ شىقپايتىن ءبىرتوعا ادام ەدى. بۇگىن بازارعا امالىنىڭ جوعىنان كەلگەن. جۋىردا عانا اسكەردەن ورالعان كەنجەسىن ۇيلەندىرگەن-دى. ەندى سول بالاسىنا ەسىك اشتىرماق. ءبارى بارلىقتىڭ، توقتىقتىڭ بالەسى، بۇ كۇندە ەسىك اتۋ دا، قىزدىڭ دۇنيەسىن بەرۋ دە باسەكە، ەشكىم قاتارىنان قالعىسى كەلمەيدى. ول دا تىشقانشا تىققىشتاپ جيعان -تەرگەنى بار، اعايىن - جەكجاتقا سالىق سالىپ قوسقانى بار، بارىن جۇمساپ دايىندىق قامىنا شىققان. قۇدا - قۇداعيعا اپاراتىن كيتكە قاجەتتى ماتا كىلەڭ اسىلدان سايلانباسا، ەل كۇلەتىن بولعان. اۋىلدىڭ دۇكەندەرىنەن قاريا ىزدەگەنىن تاپپاي وسىندا كەلگەن. جىبەك پەن ءشايى، ماقپال مەن تورقا جەتپەگەندەي ادام اتىنان شاتاساتىن كىرەمپىلەن دەگەن بالەسى تاعى شىعىپتى.
قالا دۇكەندەرىنەن جارتىمدى ەشتەڭە تابا الماعان قاريا بازاردان قىمباتىنا بولسا دا قاجەتىن زىر قاعىپ ءجۇرىپ تاۋىپ، ەش جەرگە ايالداماي اەروپورتقا تارتقان. قالادا قوناعا قالعىسى كەلمەگەن، تۇستەن كەيىنگى سامولەتكە ۇلگىرەم عوي دەپ ويلاعان. ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ، مىقشىڭداپ جەتكەنىندە سوۆحوزعا ۇشاتىن سامولەت ۇشۋ الاڭىندا دۋاداقشا دەدەكتەپ بارادى ەكەن. كولىكتىڭ باسقاداي رەتى جوق. اۆتوبۋس ەرتەڭگىلىك جۇرەدى، پوەزبەن ءجۇرۋ ءبىر قيامەت، اۋەلى اۋدان ورتالىعىنا بارۋ كەرەك، سودان سوڭ اۋىلعا الا كەتەتىن ماشينا ىزدەپ تاعى ساندالۋ... ەندى قالاعا قونۋدان باسقا نە امال بار؟ قالادا تانىسى جوق قاريا قايدا بارارىن بىلمەي داعدارىپ وشارىلىپ قالا بەرگەن. كەنەت ويىنا قوناق ءۇيى ءتۇسىپ، قالا ورتالىعىنداعى «سىرداريا» دەگەن ۇلكەن مەيمانحاناعا سوعىپ ەدى، ونداعى ءبىر ايەلدەر «دوكۋمەنت كەرەك، پاسپورتسىز ادامدى قوندىرمايمىز» دەپ ماڭايلارىنا جولاتپادى.
«وسى جەرگە تۇنەپ شىقسام، بىرەۋ قۋمايتىن شىعار، — دەپ ويلادى شال، — قالالى جەردە ۇرى - قارى بولادى دەۋشى ەدى، مىناۋىمنان ايرىلىپ قالار ما ەكەنمىن؟» قورجىنىنا سۇيەنىپ ەڭسەسىن كوتەردى. «مىنا ۇيلەردىڭ بىرەۋى قوندىرماس پا ەكەن، تۇگە؟ قۇدايى قوناقپىن دەپ بارسام، ولار دا پاشپىرت سۇرار ما ەكەن؟» — دەپ كۇڭگىرتتەنە باستاعان تەرەزەلەرگە ۇمىتپەن جاعالاي قاراپ شىقتى.
«فۋح - پاح!»—دەپ تارسىلداتىپ مىلتىق اتقان بوپ بۇتانى باسپالاپ ويناعان كىشكەنتايلار شالعا تاياۋ جۇرگەن-دى. ءبىر كەزدە ءبىر ترۋسيشەڭ، مايكىشەڭ، كوزى مويىلداي جىلتىراعان ءتورت - بەستەر شاماسىنداعى قارا دومالاق بالا شالدىڭ قالقاسىنا كەپ تىعىلدى. شال موينىن بۇرىپ، بالاعا:
— مىندا كەل، مىندا تىعىل، — دەدى جاداعايىنىڭ ەتەگىن كوتەرىپ.
بالانىڭ مويىلداي كوزى كۇلىمدەي ۇشقىن اتتى. ەكى قولىن سوزا ۇمتىلىپ:
— اتا! — دەپ قۇشاقتاي الدى.
شال اۋەلى ساسىپ قالعان. «اينالايىن، اينالايىن، بالام»، — دەپ ونىڭ شاشىنان سيپالادى... شاماسى ءوز اتاسىنا ۇقساتتى - اۋ... بالا باسىن شالدىڭ بۋرىل ساقالىنا تىعىپ، قوينىنا كىرىپ بارادى. ءسابي مەيىرىنەن تۇلا بويى شىمىرلادى.
— اتا، سەن قاشان كەلدى؟—دەدى بالا شال موينىنان بوساتىپ.
— بۇگىن كەلدىم.
— سەن ماعان باۋىرساق اكەلدى؟ — بالا ءبىر ءتىل جەتپەيتىن قۋانىش قۇشاعىندا ەدى.
شال نە دەرىن بىلمەدى. — باۋىرساعى نەسى؟
— باۋىرساق اكەلدى سەن... دوما؟.. ۇيدە؟.. اتا، ءجۇر ۇيگە، — دەپ بالا ونىڭ قولىنان تارتقىلادى.
شال قورجىنىن يىعىنا سالىپ، بالاعا ەردى.
— ەرمەك، تى كۋدا؟ — دەپ ايقايلاعان قۇربىلارىنا بالا قايرىلمادى. شالدى قولىنان جەتەكتەگەن بويىمەن ساياجولعا ءتونىپ تۇرعان ۇلكەن ءۇيدىڭ ورتاڭعى ەسىگىنە كەلىپ كىردى. ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلدى. بالا سول قول جاقتاعى كوك ەسىكتى تارسىلداتا ۇردى.
— ماما، وتكروي، يا س دەدۋشكوي! — دەپ شاتتانا ايقايلادى.
ەسىك اشقان جىلى ءجۇزدى، قارا تورى كەلىنشەك قارياعا قالىڭ قاسىن كوتەرە تاڭىرقادى. «اتا»، — دەي جازداپ ەرنىن جىمقىردى.
— ەسەنسىڭ بە، شىراعىم؟ — دەدى شال بالاعا ەرىپ كەلگەنىنە قيپاقتاپ.
— سالەم بەردىك، اتا! كەلىڭىز، — دەدى كەلىنشەك ءيىلىپ.
— ءجۇر، اتا، ءجۇر، — دەپ شالدى قولىنان تارتىپ ىشكە كىرگىزگەن ەرمەك ماماسىنا ەركەلەي اسىلدى. — ا گدە باۋىرساق؟
— قايداعى باۋىرساق؟
— اتا اكەلدى باۋىرساق، — دەدى ۇرتىن بۇرتيتىپ ەرمەك.
ماماسى ەندى ۇقتى. مىنا قاريا ءوزىنىڭ مارقۇم قايىن اتاسىنا سويىپ قاپتاعانداي ۇقسايدى. ءيا، ەرمەك ءوز اتاسىن ۇقساتقان ەكەن عوي. اۋىلدان كەلگەن سايىن نەمەرەمە دەپ باۋىرساق الا كەلەتىن ەدى-اۋ، يماندى بولعىر...
— باۋىرساق... — دەپ، ودان ءارى ايتار ءسوز تاپپاعانداي ءمۇدىرىپ قالدى ماماسى.
ەرمەك جۇگىرىپ اسحاناعا بارىپ، مۇزداتقىشتى سالدىرلاتىپ اشىپ جاتتى.
شال بالانىڭ قايتا - قايتا باۋىرساق سۇراعانىنىڭ سەبەبىن بىلمەي دال بوپ باسىن شايقادى دا يىعىنداعى قورجىنىن ءدۇرس ەتكىزىپ بوساعاعا تاستاي سالدى.
— اتا، تورلەتىڭىز، — دەدى كەلىنشەك، — اتامىز بار ەدى سىزگە ۇقساعان. دۇنيە سالعانىنا جىلعا تاياپ قالدى. ءسىزدى سو كىسىگە ۇقساتىپ ءجۇر-اۋ دەيمىن. اتاڭ ەمەسپىن دەمەي-اق قويىڭىز... بايعۇس كەلگەن سايىن نەمەرەمە دەپ باۋىرساق اكەلۋشى ەدى.
— قاپ، مەن باۋىرساق اكەلمەپ ەم، ەندى ءقايتتىم؟ — شال قورجىنىنا ەڭكەيىپ، ءبىر باسىن اعىتىپ، شاعىن تۇيىنشەكتى سۋىرىپ الدى.
— كەمپىرىم شولدەسەڭ تالمارسىڭ دەپ بەس - التى قۇرت ءتۇيىپ سالىپ ەدى، وسىدان باسقا ەشتەڭە...
— قۇرتتى دا جاقسى كورەدى... ءاي، ەرمەك، بەرى كەل، — دەپ داۋىستادى كەلىنشەك.
— باۋىرساقتى سامولەتتە ۇمىتىپ كەتىپپىن دەيىن، — دەدى شال تابان استىنان ايلا تاۋىپ.
— سويدەڭىز؟
— كۋدا سپرياتالا؟ — دەپ اشۋلانىپ ورالعان ەرمەكتىڭ قولىنا ماماسى شالدان العان تۇيىنشەكتى ۇستاتا سالدى. — اتاڭ قۇرت اكەپتى.
— باۋىرساقتى سامولەتتە ۇمىتىپ كەتىپپىن قۇداي الجاستىرىپ... ەرمەكجان، — دەپ شال ونىڭ باسىنان سيپادى.
تۇيىنشەكتى ماماسى شەشتى. ەكى ۋىسىنا ەكى - ەكى قۇرتتان قىسقان ەرمەك قايتادان كوڭىلدەنىپ:
— اتا، اۋىل كەتپە. مەن سەن جاتام، — دەدى دە ويىنعا بارعالى تىسقا جونەدى.
— تورلەتىڭىز، اتا.
شال كەبىسىن شەشىپ، كەلىنشەككە ەرىپ، قونالقى بولمەگە كەتتى. كەڭ جيھازدى بولمە ەدى. كەلىنشەك بوساعا جاقتاعى تۇيمەنى باسىپ شام جاقتى. قاۋاشاعى اشىلماعان ءبىر بۋات رايحان گ ۇلى سەكىلدەنگەن ليۋسترا اقشىل نۇر شاشتى. قىزىل اعاشتان شابىلعان جىلتىر سەرۆانت، ونىڭ ىشىندەگى حرۋستال ريۋمكالار جالتىلداپ ساۋلە ويناتتى. ەدەندە، تابان استىندا تىقىر قىزىل كىلەم. شال ءۇيدىڭ ساۋلەتى مەن تازالىعىنان قايمىققانداي كىبىرتىكتەي باسىپ، بوساعا جاقتاعى شەتكى ورىندىققا وتىرعالى جاتىر ەدى، كەلىنشەك:
— اتا، اندا جۇمساق ديۆانعا وتىرىڭىز، — دەدى ءتور جاق قابىرعاعا تاياۋ ۇستىنە سارعىش ماساتى جابىلعان ديۆاندى نۇسقاپ.
— ويدا جوقتا... ءتۇس سەكىلدى ءبىر ءىس بولدى-اۋ، — دەدى ديۆانعا جايعاسقان شال.
— قالايدا، اتا، بۇگىن بىزدىكىنە قوناتىن بولدىڭىز، — دەدى كەلىنشەك كۇلىمسىرەپ. — شاي قويايىن، ءوز ۇيىڭىزدەي كورىپ جايلاسىپ وتىرا بەرىڭىز.
— «وتىرايىن... وتىرايىن». كوشەگە تۇنەيمىن-اۋ دەپ وتىرعاندا مىناداي جايلى قۇتتىحانادان ءبىر-اق شىققانىنا وز-وزىنەن ايران-اسىر شال: «شىركىن، نەمەرە دە ءتاتتى -اۋ... انا الماتىداعى ءبىزدىڭ شىركىندەر، بالامىزدى اۋىلعا جىبەرسەك جىلان شاعىپ الادى دەپ، ەلگە جولاتپايدى. ەكى-ۇش جىلدا ءبىر كورۋگە زارمىز»، — دەپ جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن سوڭ استانادا قىزمەتتە قالعان ۇلكەن بالاسىن ويلادى. «مىڭقاتتا شۇكىر، قولىمداعى جامانىم امان بولسىن. ءبىر جىل شىداسام، نەمەرە دە بولار...»
بىر-ەكى كەسە شاي ءىشىپ ءشولى باسىلعان كەز شال كەلىنشەككە شىنىن ايتتى.
— ...قالادا تانىسىم بولماعانسىن قوناق ۇيىنە بارسام، ءبىر مارجا: «پاشپىرت داۆاي، پاشپىرت داۆاي!» — دەيدى. مەن ايتام: «پاشپىرت بىتكەن، مەنەن نە سۇرايسىڭ، اۋىلدا قالعان؟» ول ايتادى: «داباي، وندا پوشول» دەيت... سودان قايدا تۇنەرىمدى بىلمەي دال سول ەسىك الدىنداعى كولەڭكەدە وتىر ەدىم عوي... ەندى، مىنە، ءبارى سەبەپ... وسى ءۇيدىڭ مىنا شايى بۇيىرىپ تۇر. ءدام-تۇز قويسىن با؟!
— اتا، بۇل جاقسى، ەستەن كەتپەيتىن وقيعا بولدى. بالاڭىز ۇيدە بولعاندا وي ءبىر ءوز اكەسىن كورگەندەي كەرەمەت قۋاناتىن ەدى. ەرمەكجان ماۋقىن باساتىن بولدى بارىنەن بۇرىن. اتام قايتقاندا ەرمەكجان ناۋقاستانىپ قاپ اۋرۋحانادا جاتىر ەدى. اتام بايعۇسقا نەمەرەسىنەن توپىراق بۇيىرمادى. جەرلەنگەندە الىپ بارا المادىق. ەندى ەرمەكجانعا: «اتاڭ قايتىس بولعان دەسەك، ول سەنبەيدى، ولگەن جوق، اتا كەلەدى، باۋىرساق اكەلەدى»، — دەيدى. كوزىمەن كورمەگەسىن قايدان سەنسىن. سوسىن ءسابي نەمە ءولىم دەگەندى دە شىنداپ ۇقپايدى عوي... ەندى ءبىز دە ونىڭ كوڭىلىن مۇقالتپايمىز... «اتاڭ كەلەدى، باۋىرساق اكەلەدى دەيمىز»... ءسىز ءبىزدىڭ اتايدان ەش اۋمايدى ەكەنسىز.
— ادام ادامعا ۇقساي بەرەدى، شىراعىم.
— سوندا دا ءسىز... ەگەر اتامنىڭ قازاسىن كوزىممەن كورمەسەم، مەن دە ءسىزدى ايىرا الماس ەدىم.
ءبىر ۋاقتا ەرمەك كەلدى. موينىنا اسىنعان اۆتوماتىن قارياعا وقتاپ تىرىلداتىپ: «اتا، تىعىل، تىعىل، وق تيەدى!» — دەپ ىرجيا كۇلەدى. شال كادىمگىدەي قورىققان ءتۇر تانىتىپ ستولدىڭ شەتىنە بۇقپايلاپ ويىنعا قوسىلعانسىدى.
— اتا، سەن كەتپە اۋىل. مامام، پاپام سەن ءولدى، گوۆوريات.
— مازالاما اتانى، — دەدى ماماسى وعان كەيىپ. — شاي ءىشسىن. قاراشى، ەستىگەنىن ۇمىتپاۋىن.
بالا شال جانىنان كەتپەدى. ساقالىن ۇستاپ، جاپسىرما ەمەس پە ءوزى دەگەندەي تارتقىلاپ كوردى.
— اتانىڭ مازاسىن الما دەدىم عوي ساعان.
— وقاسى جوق، وتىرا بەر، اينالايىن، — دەپ شال ءتىلىن شىعارىپ ماڭدايىنان يىسكەدى.
— اتا، سەندە ات بار؟
— بار، اينالايىن.
— قانداي؟ ۇلكەن؟
— ۇلكەنى دە بار، تايى دا بار.
— ماعان مىنگىزەسىڭ؟
— مىنگىزەم، اينالايىن، مىنگىزەم.
— مەن الىپ كەت، اتا.
— اۋىلعا ما؟ الىپ كەتەم، اينالايىن، الىپ كەتەم.
بالا شاتتانىپ شالدىڭ الدىنان سەكىرىپ ءتۇستى دە توردەگى تەليەۆيزور تەتىگىن قوستى. كۇندە ماماسىنان: «تەليەۆيزور قويۋعا بولا ما؟» — دەپ سۇرايتىن ەدى. اتاسىن ارقا تۇتىپ ونىسىن ۇمىتقان سىڭاي تانىتتى.
— اتاشكە مۋلتفيلم پوكاجۋ.
— و نە دەگەنى؟ — دەپ شال تۇسىنبەدى.
— سىزگە كينو كورسەتەم دەيدى، — دەدى كەلىنشەك.
— ءا... كوسەگەڭ كوگەرسىڭ، بالام!
ماماسى تاماق قامىمەن اسحاناعا كەتكەن كەزدە ەرمەك ورىندىق ارقالىعىنا شىعىپ، شالدىڭ موينىنا ات قىپ ءمىنىپ الدى.
— شۋ-شۋ، كونياشكا! — دەپ سىقىلىقتاي كۇلەدى.
شال دا ءماز، شايعا قانىپ، شارشاعانى باسىلعان.
ورنىنان تۇرىپ ات قۇساپ وقىرانىپ، ستولدى اينالىپ، قوربالاڭداي شاپقىلادى.
شال مەن بالاسىنىڭ مىنا قىلىعىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەن كەلىنشەك ەسىك قالقاسىندا تۇرىپ اۋزىن باسىپ، كوزىنەن جاس اققانشا كۇلدى.
قوناق كادەسىن جاساعان سوڭ كەلىنشەك ديۆاندى جازىپ شالعا توسەك سالىپ بەردى.
— مەن اتاشكا جاتام، — دەدى ەرمەك.
— جوق، ءوز ورنىڭا جاتاسىڭ، اتاڭ ەكەۋىڭ سىيمايسىڭ، — دەدى ماماسى بوتەن كىسىنىڭ قوينىنا بالاسىنىڭ جاتقانىن قولايلاماي.
ەرمەك كوزىندە جاس دوڭگەلەپ، شالعا قاراپ قيپاقتادى... ايتساي دەيتىندەي. بوتەن كەلىنگە ءسوزىم وتە مە، وتپەي مە دەپ شال قينالدى.
— ورنىڭا جاتا عوي، اينالايىن.
قارا كوزىنەن ىرشىپ شىققان ءمولدىر تامشى كىرپىگىنەن ءۇزىلىپ ءتۇستى. «اتاسىن ساعىنعان ەكەن». ماماسى بالاسىن اياپ كەتتى دە:
— جاتا عوي، — دەپ رۇقسات بەردى. شامدى ءسوندىردى.
ەرمەك جۇرەگى جارىلارداي قۋانىپ ديۆان ۇستىنە ىرعىپ شىقتى. شال قاسىنا جاتقان سوڭ ءبىر قولىمەن قۇشاقتاپ، ءبىر قولىمەن ساقالىن شيراتىپ ويناپ:
— اتا، مەن ساقال جوق؟ — دەپ سۇرادى.
— مەندەي شال بولعاندا سەندە ساقال بولادى.
— ۇلكەن ساقال... دا؟
— ءيا... ۇلكەن ساقال.
— اتا، اۋىل باۋىرساق بار؟
— كوپ، بالام.
— اتا، ات مىنەم؟
— مىنگىزەم، اينالايىن، سايگۇلىككە مىنگىزەم.
— سايگۇلىك، چتو ول؟
— جۇيرىك ات.
— ماشينا وزا ما؟
— وزادى.
— سامولەت وزا ما؟
— ودان دا وزادى، — دەدى بالانىڭ سۇراققا جالعاۋ قوسپاي سويلەگەنىنە ۇيرەنىپ العان شال.
بالا ۇندەمەي قالدى. سامولەتتەن دە جۇيرىك ات بار ەكەن-اۋ؟! كوز الدىنا قوس قاناتتى ات ەلەستەدى. شاۋىپ بارادى... شاۋىپ بارا جاتقان جوق، اسپاندا ۇشىپ بارادى. ۇستىندە ەرمەك. بۇلتتىڭ ۇستىندە... شەتسىز-شەتسىز دالا ۇستىندە... كوك مۇحيت ۇستىندە... كىرپىگى ءىلىنىسىپ، شالدى بەلىنەن تاس قىپ قۇشاقتاعان كۇيى ۇيىقتاپ كەتتى.
You Might Also Like
