دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ
دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ.
دەنى ساۋ ازاماتتار – مەملەكەتتىڭ ەڭ باعالى كاپيتالى.
(ۆ. كومات)
كەز كەلگەن ەلدىڭ بولاشاعى – حالقىنىڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ەكەنىن دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن شىندىق. ال ءبىزدىڭ بولاشاقتاعى باعىتىمىز – سالاۋاتتى ءومىر سالتى. « اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەندى ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ءسىڭىرىپ، ولاردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى قالىپتاستىرۋ بارشانىڭ بورىشى.
دەنساۋلىق دەگەنىمىز – ادام جانى مەن ءتانىنىڭ اماندىعى. دەنىنىڭ ساۋ بولۋىن قانداي ادام قالامايدى؟
دەنى ساۋ ادام ءوزى ءۇشىن دە، ول ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قوعام ءۇشىن دە كەرەك. قوعاماداعى نە ءبىر جۇمىستى دا سول دەنساۋلىق يەسى عانا اتقارا الادى. ادام بۇل ومىردە ماڭگىلىك ەمەس. سول بەرىلگەن از عۇمىردى دۇرىس پايدالانا بىلمەسەڭ، عۇمىرىڭ تەككە ءوتتى دەي بەر. «دەنساۋلىق – زور بايلىق» دەپ اتامىز قازاق بەكەر ايتپاعان بولار. ءار ادامنىڭ ومىرىندە دەنساۋلىقتىڭ ورنى بولەك. سوندىقتان دەنساۋلىعىمىزعا كوڭىل ءبولىپ، دۇرىس ساقتانعانىمىز ءجون. دەنىمىز ساۋ بولماسا، اۋرۋ مەڭدەپ، قالجىراتسا، شالقىعان بايلىقتان، اقشادان نە پايدا؟! وسىدان ءبىز نەنىڭ ءبىرىنشى بايلىق ەكەنىن اڭعارامىز.
شوپەنگاۋەردىڭ «دەنى ساۋ كەدەي – اۋرۋ كورولدەن باقىتتى»،- دەگەن قاناتتى ءسوزى وتە ورىندى ايتىلعان.
دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ. ارينە دەنىڭ ساۋ بولماسا، رۋحاني ساۋىعا الماسىڭ تاعى بەسەنەدەن بەلگىلى.
بۇگىنگى دەنى ساۋ ۇرپاق – ەلدىڭ ەرتەنگى جالعاسى.
حالقىمىزدىڭ تىرشىلىگى مەن بىرلىگى، جارقىن كەلەشەگى كوپ رەتتە دەنساۋلىق مادەنيەتىنىڭ قانشالىقتى دارەجەدە قالىپتاسۋىنا بايلانىستى. دەنساۋلىق – ەل دامۋىنىڭ باستى ارقاۋى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەگى كەلەلى ماسەلەلەردىڭ، ءۇشىنشى مىڭجىلدىققا اتاعان ەلىمىز ءۇشىن وزەكتى مىندەتتەردىڭ ءبىرى.
جەكە ادامنىڭ دا، مەملەكەتتىڭ، قوعامنىڭ دا باستى بايلىعى – دەنساۋلىق. وسىناۋ بايلىعىمىزعا بالاعان دەنساۋلىعىمىزدىڭ قامىن ەرتە باستان ويلاۋىمىز قاجەت ەكەنىن ەستەن شىعارىپ الاتىنىمىز وكىنىشتى - اق. ىنتىماق، بىرلىگى جاراسقان ەلىمىزدە ادام دەنساۋلىعىن نىعايتۋ جولىندا ۇكىمەتىمىز ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىر. رەسپۋبليكامىزدا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ بارىسىندا ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ باستاۋىمەن «2002 جىل – دەنساۋلىق جىلى» جاريالانعانى بارشامىزعا ايان.
تابيعاتتىڭ ەڭ قىمبات جەمىسى – ادامداردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا كوڭىل بولگەنى - ءوزىن - ءوزى سىيلاعانى. وسىدان - اق تابيعاتتىڭ بەرگەن سىيى تۇلا بويىنا تازا قاراپ، ءومىردىڭ سوڭىنا شەيىن دەنساۋلىعى زور بولىپ، ادام اتىنا كىر كەلتىرمەي ءوتۋ ابزال.
ادامنىڭ دەنساۋلىعى - ءومىر تىرشىلىگىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى شارتى بولىپ تابىلادى.
دەنى ساۋ بولسا، ادامنىڭ ءوزى دە، جان - جاعىنداعى ادامدار دا باقىتتى.
ادامعا دەنساۋلىقتان نە بار قىمبات،
اۋرۋ تونسە كەڭ دۇنيەنى تار قىلماق،- دەگەندەي، وكىنىشكە وراي، قىمبات بايلىعىمىزعا كەرەعار اسەرىن تيگىزەتىن زياندى نارسەلەر دە بارشىلىق.
ءبىر كەزدەرى ماقتانىش كورىپ، جەرگە سالىپ تاستاعان سان ءتۇرلى زاۋىتتاردىڭ ءتۇتىنى ادام اعزاسىن تۇنشىقتىرۋدا. شاشتى تىك تۇرعىزار «سەمەي پوليگونى» اتالعان ايماقتا ءالى كۇنگە شەيىن اۋرۋ بالالار دۇنيەگە كەلۋدە. ايداھاردىڭ ءۇش باسىنداي اراق، تەمەكى جانە ناشا – اۋرۋعا جول اشاتىن مۇمكىندىكتەردىڭ باستى سەبەپتەرى. ناشاقور ادامدار - ومىرلەرىنەن كۇدەر ۇزگەن، بولاشاعى جوق ادامدار دەپ ويلايمىن. سارالاپ الساق، وسىنىڭ بارلىعى ادام قولىمەن جاسالىپ، قوعامنىڭ ىلگەرى دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.
اشىق اسپانىمىزعا قارا بۇلت توندىرگەن زامان كەسەلدەرىنەن ارىلۋ، ارىلتۋ – كوكىرەگى اسۋ، كوزى اشىق ءاربىر ازاماتتىڭ بورىشى.
جاڭا عاسىر تابالدىرىعىناناتتانعان بولاشاقتىڭ تاعدىرى – ونىڭ دەنساۋلىعىندا. ۇلى اباي اتامىزدىڭ «بەس نارسەگە عاشىق بول، بەس نارسەدەن قاشىق بول» قاعيداسىن بەرىك ۇستاپ، ەرتەدەگى اتا - بابالارىمىزدىڭ اسكەرلى ءسوز مايەكتەرىمەن جەتكىزە بىلگەن دەنساۋلىق جايلى ويلارىنىڭ ءقادىرىن تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك.
ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادام كوڭىل،
ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر،- دەگەندەي، ومىرگە ادام بولىپ كەلگەن سوڭ، ادام بولىپ ءوتۋ، ءومىرىمىزدى ءماندى دە، ءساندى وتكىزۋ، كەلەشەككە وڭ كوزقاراسپەن قاراۋ – مىندەتىمىز. بۇل ءومىردى دۇرىس وتكىزەمىن دەسەڭ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستان.
سالاۋاتتىلىق – ساۋلىق كەپىلى، ال ساۋلىق – بايلىق نەگىزى.
وركەنيەتتىڭ جولىنداعى ەلدىڭ ەرتەڭى – حالقىنىڭ ساۋلىعىنا بايلانىستى. دەنى ساۋ حالىق – باي حالىق، حالقىنىڭ دەنى ساۋ بولىپ تۇرسا، مەملەكەتتىڭ دە مىقتى بولىپ تۇرارى ءسوزسىز. جانى سۇلۋ، ءتانى ساۋ ۇرپاق، ساعان امانات ەتكەن تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ التىن كىلتىن جوعالتپاي، كوك تۋىن كوككە قاراي بيىك كوتەر!
ەسىرتكى، ناشاقورلىق – ازاماتتى جۇتاتىن اجداھا ەكەنىن ءبىر ءسات ەستەن شىعارمايىق!
ءومىرىمىز - ءوز قولىمىزدا. ءبىزدىڭ باقىتىمىزدىڭ وننان توعىزى دەنساۋلىعىمىزعا بايلانىستى. ادامعا ءومىر ءبىراق رەت بەرىلەدى. بۇل رەتتە ونىڭ دەنساۋلىعى مىقتى، رۋحى كۇشتى بولعانى ابزال!
جاڭا عاسىر ازاماتى – دەنى ساۋ، رۋحاني باي ادام!
تاربيە ساعاتى: «سالاۋاتتى ءومىر سالتى».
بىلىمدىلىك ماقساتى: تابيعاتتىڭ ادام بالاسىنا سىيلاعان باستى بايلىعى – دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ باستى جولدارى – زياندى، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەننىڭ» الدە قايدا تيىمدىرەك ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ، دەنە تاربيەسىنە، سالاۋاتتىلىققا داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بويىنا ادامي يگى قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋعا، دەنساۋلىقتىڭ ءقادىرىن تۇسىنە، ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبالا، وقۋشىلاردىڭ گازەتتەرى، ماگنيتافون، قولشاتىر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلارعا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋدىڭ قاجەتتىلىگىن، زياندى زاتتاردىڭ زارداپتارىن بىلۋگە، جات ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا ۇيرەنۋ؛
2. وي – ورىستەرىن، سانا، سەزىمدەرىنىڭ، تىلدەرىن، شىعارماشىلىقتارىن دامىتۋ؛
3. ادامگەرشىلىك پەن بيىك مادەنيەتتىلىك قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرگەن جان – جاقتى، رۋحاني دامىعان تۇلعانى تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ماعىنانى تابۋ: سۇراق – جاۋاپ تۇرىندە اڭگىمەلەۋ.
- مىنە بالالار، ءبىز دەنساۋلىق تۋرالى تەگىن اڭگىمەلەپ وتىرعان جوقپىز، بۇگىنگى ساباعىمىزدا دەنساۋلىعىمىزدى قالاي ساقتايمىز، نە نارسەلەردەن اۋلاق بولۋىمىز كەرەك، سول جونىندە وي وربىتەمىز.
ءبىزدىڭ حاجلقىمىز «دەننىڭ ساۋلىعى – باستىڭ بايلىعى» – دەپ تەگىن ايتپاعان. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ حالقىمىزدىڭ دەنساۋلىعىنا ءوز جولداۋىندا ۇلكەن ءمان بەرىپ، ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا، قورشاعان ورتانىڭ تازا بولۋىنا كۇش سالۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ ايتقان.
ەندەشە، دەنساۋلىقتى ساقتاۋ ءوز قولىمىزدا. دەنساۋلىقتى ساقتاۋ – ەڭ اۋەلى تازالىقتى ساقتاۋدان باستالادى ەكەن. ءبىزدىڭ دىنىمىزدە دە دەنساۋلىعىمىزدى ساقتاۋ جولدارى تۋرالى ايتىلادى ەكەن. مىسالى، مىنا ءبىر جولداردى تىڭداپ كورەيىك.
ماگنيتوفوننان تىڭداۋ:
1. دەنىم ساۋ بولسىن دەسەڭ – تاماقتى ىشەر الدىندا جانە ءىشىپ بولعاننان كەيىن قولىڭدى جۋ. تاماقتىڭ بەرەكەسى دە وسىندا.
2. تىستەرىڭىزدى تازالاپ جۇرىڭىزدەر، سەبەبى ول پاكتىككە جاتادى. پاكتىك يمانعا شاقىرادى، ال يمان ءجانناتتا يەسىمەن بىرگە بولادى.
3. اللا تاعالا پاك، ول پاكتىكتى جاقسى كورەدى، ول تازا، تازالىقتى ۇناتادى. ءۇي جايىڭىزدى، ءجۇرىپ – تۇراتىن جولدارىڭدى تازا ۇستاڭدار.
(«مىڭ ءبىر حاديستەن»)
- ەندى، بالالار ءبىز دە دەنساۋلىعىمىزدى ساقتاۋ جولدارىن قانشالىقتى بىلەتىنىمىزدى ەكى توپ بوپ سايىسىپ، ورتاعا سالامىز.
1. توپ وقۋشىلارىن ەكى توپقا ءبولۋ.
1 - توپ «دەنساۋلىق»
ۇرانى: «دەنساۋلىق – زور بايلىق».
2 - توپ «سالاۋات»
ۇرانى: «سالاۋاتتى ءومىر – دەنساۋلىقتىڭ كەپىلى»
2. ءادىلقازىلار القاسىن سايلاۋ، سايىس شارتىن تانىستىرۋ:
ءى ءار توپ وزدەرى شىعارعان گازەتتەرىن قورعايدى.
ءىى كلاستەر قۇرۋ.
ءىىى «ءتۇسىپ قالعان ارىپتەر». بەرىلگەن سوزدەرگە ارىپتەردى قويۋ.
1 - توپ: دەنساۋلىقتى نىعايتۋ جولدارى.
2 - توپ: دەنساۋلىققا زياندى ادەتتەر.
1 - توپ: 1. د…… ءى (ءدارى)
2. ۆ…تا…ن (ۆيتامين)
3. …. نى….. ۋ (شىنىعۋ)
4. س…. اۋ……ت (سالاۋات)
2 - توپ: 1. گ…ي…نا (گيگيەنا)
2. تۋ…كۋ…. ەز (تۋبەركۋلەز)
3. تۇ……ۋ (تۇماۋ)
4. د… اۋ…. ق (دەنساۋلىق)
IV. «تاربيە كوزى – حالىقتا». ەكى توپ دەنساۋلىق تۋرالى ماقال – ماتەل جازىپ وقيدى.
V. شىعارماشىلىق تاپسىرما:
1 - توپ:
…………………………………………بالامىز،
…………………………………………. الامىز.
……………………………………………..
…………………………………………. سانامىز.
2 - توپ:
…………………………………………كۇلەمىز،
…………………………………………. جۇرەمىز،
……………………………………………….
……………………………………………سۇرەمىز.
سايىستى قورىتىندىلاۋ بارىسىندا وقۋشىلار ونەرىن كورسەتەدى.
1 - وقۋشى:
جىمىسقى جاۋ - اراق مىناۋ.
اڭقىلداعان جالپىلداعان.
اڭقاۋ جۇرتىم قازاعىم.
سەنگىشتىكتىڭ كونبىستىكتىڭ،
تارتتىڭ ادبەن ازابىن.
VI بەكىتۋ: ترەنينگ «قولشاتىر…»
- ءبىز زياندى زاتتاردان قورعانۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ وقۋشىلار قولشاتىردىڭ ءار بولىگىنە قاعازعا ءوز ويلارىن جازىپ ىلەدى.
ترەنينگ «دەنىڭ ساۋ بولسىن دەسەڭ…»
ءبىر وقۋشى «دەنىڭ ساۋ بولسىن دەسەڭ…» دەپ ورتاعا شىعادى. قالعان وقۋشىلار وسى سويلەمدى تولىقتىرىپ اياقتاپ، شەڭبەر قۇرايدى.
VII قورىتىندى:
ءادىلقازىلار ەكى توپتىڭ ۇپايىن ەسەپتەپ، العىس حات تابىستايدى.
دەنى ساۋ ازاماتتار – مەملەكەتتىڭ ەڭ باعالى كاپيتالى.
(ۆ. كومات)
كەز كەلگەن ەلدىڭ بولاشاعى – حالقىنىڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ەكەنىن دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن شىندىق. ال ءبىزدىڭ بولاشاقتاعى باعىتىمىز – سالاۋاتتى ءومىر سالتى. « اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەندى ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ءسىڭىرىپ، ولاردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى قالىپتاستىرۋ بارشانىڭ بورىشى.
دەنساۋلىق دەگەنىمىز – ادام جانى مەن ءتانىنىڭ اماندىعى. دەنىنىڭ ساۋ بولۋىن قانداي ادام قالامايدى؟
دەنى ساۋ ادام ءوزى ءۇشىن دە، ول ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قوعام ءۇشىن دە كەرەك. قوعاماداعى نە ءبىر جۇمىستى دا سول دەنساۋلىق يەسى عانا اتقارا الادى. ادام بۇل ومىردە ماڭگىلىك ەمەس. سول بەرىلگەن از عۇمىردى دۇرىس پايدالانا بىلمەسەڭ، عۇمىرىڭ تەككە ءوتتى دەي بەر. «دەنساۋلىق – زور بايلىق» دەپ اتامىز قازاق بەكەر ايتپاعان بولار. ءار ادامنىڭ ومىرىندە دەنساۋلىقتىڭ ورنى بولەك. سوندىقتان دەنساۋلىعىمىزعا كوڭىل ءبولىپ، دۇرىس ساقتانعانىمىز ءجون. دەنىمىز ساۋ بولماسا، اۋرۋ مەڭدەپ، قالجىراتسا، شالقىعان بايلىقتان، اقشادان نە پايدا؟! وسىدان ءبىز نەنىڭ ءبىرىنشى بايلىق ەكەنىن اڭعارامىز.
شوپەنگاۋەردىڭ «دەنى ساۋ كەدەي – اۋرۋ كورولدەن باقىتتى»،- دەگەن قاناتتى ءسوزى وتە ورىندى ايتىلعان.
دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ. ارينە دەنىڭ ساۋ بولماسا، رۋحاني ساۋىعا الماسىڭ تاعى بەسەنەدەن بەلگىلى.
بۇگىنگى دەنى ساۋ ۇرپاق – ەلدىڭ ەرتەنگى جالعاسى.
حالقىمىزدىڭ تىرشىلىگى مەن بىرلىگى، جارقىن كەلەشەگى كوپ رەتتە دەنساۋلىق مادەنيەتىنىڭ قانشالىقتى دارەجەدە قالىپتاسۋىنا بايلانىستى. دەنساۋلىق – ەل دامۋىنىڭ باستى ارقاۋى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەگى كەلەلى ماسەلەلەردىڭ، ءۇشىنشى مىڭجىلدىققا اتاعان ەلىمىز ءۇشىن وزەكتى مىندەتتەردىڭ ءبىرى.
جەكە ادامنىڭ دا، مەملەكەتتىڭ، قوعامنىڭ دا باستى بايلىعى – دەنساۋلىق. وسىناۋ بايلىعىمىزعا بالاعان دەنساۋلىعىمىزدىڭ قامىن ەرتە باستان ويلاۋىمىز قاجەت ەكەنىن ەستەن شىعارىپ الاتىنىمىز وكىنىشتى - اق. ىنتىماق، بىرلىگى جاراسقان ەلىمىزدە ادام دەنساۋلىعىن نىعايتۋ جولىندا ۇكىمەتىمىز ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىر. رەسپۋبليكامىزدا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ بارىسىندا ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ باستاۋىمەن «2002 جىل – دەنساۋلىق جىلى» جاريالانعانى بارشامىزعا ايان.
تابيعاتتىڭ ەڭ قىمبات جەمىسى – ادامداردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا كوڭىل بولگەنى - ءوزىن - ءوزى سىيلاعانى. وسىدان - اق تابيعاتتىڭ بەرگەن سىيى تۇلا بويىنا تازا قاراپ، ءومىردىڭ سوڭىنا شەيىن دەنساۋلىعى زور بولىپ، ادام اتىنا كىر كەلتىرمەي ءوتۋ ابزال.
ادامنىڭ دەنساۋلىعى - ءومىر تىرشىلىگىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى شارتى بولىپ تابىلادى.
دەنى ساۋ بولسا، ادامنىڭ ءوزى دە، جان - جاعىنداعى ادامدار دا باقىتتى.
ادامعا دەنساۋلىقتان نە بار قىمبات،
اۋرۋ تونسە كەڭ دۇنيەنى تار قىلماق،- دەگەندەي، وكىنىشكە وراي، قىمبات بايلىعىمىزعا كەرەعار اسەرىن تيگىزەتىن زياندى نارسەلەر دە بارشىلىق.
ءبىر كەزدەرى ماقتانىش كورىپ، جەرگە سالىپ تاستاعان سان ءتۇرلى زاۋىتتاردىڭ ءتۇتىنى ادام اعزاسىن تۇنشىقتىرۋدا. شاشتى تىك تۇرعىزار «سەمەي پوليگونى» اتالعان ايماقتا ءالى كۇنگە شەيىن اۋرۋ بالالار دۇنيەگە كەلۋدە. ايداھاردىڭ ءۇش باسىنداي اراق، تەمەكى جانە ناشا – اۋرۋعا جول اشاتىن مۇمكىندىكتەردىڭ باستى سەبەپتەرى. ناشاقور ادامدار - ومىرلەرىنەن كۇدەر ۇزگەن، بولاشاعى جوق ادامدار دەپ ويلايمىن. سارالاپ الساق، وسىنىڭ بارلىعى ادام قولىمەن جاسالىپ، قوعامنىڭ ىلگەرى دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.
اشىق اسپانىمىزعا قارا بۇلت توندىرگەن زامان كەسەلدەرىنەن ارىلۋ، ارىلتۋ – كوكىرەگى اسۋ، كوزى اشىق ءاربىر ازاماتتىڭ بورىشى.
جاڭا عاسىر تابالدىرىعىناناتتانعان بولاشاقتىڭ تاعدىرى – ونىڭ دەنساۋلىعىندا. ۇلى اباي اتامىزدىڭ «بەس نارسەگە عاشىق بول، بەس نارسەدەن قاشىق بول» قاعيداسىن بەرىك ۇستاپ، ەرتەدەگى اتا - بابالارىمىزدىڭ اسكەرلى ءسوز مايەكتەرىمەن جەتكىزە بىلگەن دەنساۋلىق جايلى ويلارىنىڭ ءقادىرىن تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك.
ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادام كوڭىل،
ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر،- دەگەندەي، ومىرگە ادام بولىپ كەلگەن سوڭ، ادام بولىپ ءوتۋ، ءومىرىمىزدى ءماندى دە، ءساندى وتكىزۋ، كەلەشەككە وڭ كوزقاراسپەن قاراۋ – مىندەتىمىز. بۇل ءومىردى دۇرىس وتكىزەمىن دەسەڭ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستان.
سالاۋاتتىلىق – ساۋلىق كەپىلى، ال ساۋلىق – بايلىق نەگىزى.
وركەنيەتتىڭ جولىنداعى ەلدىڭ ەرتەڭى – حالقىنىڭ ساۋلىعىنا بايلانىستى. دەنى ساۋ حالىق – باي حالىق، حالقىنىڭ دەنى ساۋ بولىپ تۇرسا، مەملەكەتتىڭ دە مىقتى بولىپ تۇرارى ءسوزسىز. جانى سۇلۋ، ءتانى ساۋ ۇرپاق، ساعان امانات ەتكەن تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ التىن كىلتىن جوعالتپاي، كوك تۋىن كوككە قاراي بيىك كوتەر!
ەسىرتكى، ناشاقورلىق – ازاماتتى جۇتاتىن اجداھا ەكەنىن ءبىر ءسات ەستەن شىعارمايىق!
ءومىرىمىز - ءوز قولىمىزدا. ءبىزدىڭ باقىتىمىزدىڭ وننان توعىزى دەنساۋلىعىمىزعا بايلانىستى. ادامعا ءومىر ءبىراق رەت بەرىلەدى. بۇل رەتتە ونىڭ دەنساۋلىعى مىقتى، رۋحى كۇشتى بولعانى ابزال!
جاڭا عاسىر ازاماتى – دەنى ساۋ، رۋحاني باي ادام!
تاربيە ساعاتى: «سالاۋاتتى ءومىر سالتى».
بىلىمدىلىك ماقساتى: تابيعاتتىڭ ادام بالاسىنا سىيلاعان باستى بايلىعى – دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ باستى جولدارى – زياندى، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەننىڭ» الدە قايدا تيىمدىرەك ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ، دەنە تاربيەسىنە، سالاۋاتتىلىققا داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بويىنا ادامي يگى قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋعا، دەنساۋلىقتىڭ ءقادىرىن تۇسىنە، ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبالا، وقۋشىلاردىڭ گازەتتەرى، ماگنيتافون، قولشاتىر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلارعا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋدىڭ قاجەتتىلىگىن، زياندى زاتتاردىڭ زارداپتارىن بىلۋگە، جات ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا ۇيرەنۋ؛
2. وي – ورىستەرىن، سانا، سەزىمدەرىنىڭ، تىلدەرىن، شىعارماشىلىقتارىن دامىتۋ؛
3. ادامگەرشىلىك پەن بيىك مادەنيەتتىلىك قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرگەن جان – جاقتى، رۋحاني دامىعان تۇلعانى تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ماعىنانى تابۋ: سۇراق – جاۋاپ تۇرىندە اڭگىمەلەۋ.
- مىنە بالالار، ءبىز دەنساۋلىق تۋرالى تەگىن اڭگىمەلەپ وتىرعان جوقپىز، بۇگىنگى ساباعىمىزدا دەنساۋلىعىمىزدى قالاي ساقتايمىز، نە نارسەلەردەن اۋلاق بولۋىمىز كەرەك، سول جونىندە وي وربىتەمىز.
ءبىزدىڭ حاجلقىمىز «دەننىڭ ساۋلىعى – باستىڭ بايلىعى» – دەپ تەگىن ايتپاعان. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ حالقىمىزدىڭ دەنساۋلىعىنا ءوز جولداۋىندا ۇلكەن ءمان بەرىپ، ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا، قورشاعان ورتانىڭ تازا بولۋىنا كۇش سالۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ ايتقان.
ەندەشە، دەنساۋلىقتى ساقتاۋ ءوز قولىمىزدا. دەنساۋلىقتى ساقتاۋ – ەڭ اۋەلى تازالىقتى ساقتاۋدان باستالادى ەكەن. ءبىزدىڭ دىنىمىزدە دە دەنساۋلىعىمىزدى ساقتاۋ جولدارى تۋرالى ايتىلادى ەكەن. مىسالى، مىنا ءبىر جولداردى تىڭداپ كورەيىك.
ماگنيتوفوننان تىڭداۋ:
1. دەنىم ساۋ بولسىن دەسەڭ – تاماقتى ىشەر الدىندا جانە ءىشىپ بولعاننان كەيىن قولىڭدى جۋ. تاماقتىڭ بەرەكەسى دە وسىندا.
2. تىستەرىڭىزدى تازالاپ جۇرىڭىزدەر، سەبەبى ول پاكتىككە جاتادى. پاكتىك يمانعا شاقىرادى، ال يمان ءجانناتتا يەسىمەن بىرگە بولادى.
3. اللا تاعالا پاك، ول پاكتىكتى جاقسى كورەدى، ول تازا، تازالىقتى ۇناتادى. ءۇي جايىڭىزدى، ءجۇرىپ – تۇراتىن جولدارىڭدى تازا ۇستاڭدار.
(«مىڭ ءبىر حاديستەن»)
- ەندى، بالالار ءبىز دە دەنساۋلىعىمىزدى ساقتاۋ جولدارىن قانشالىقتى بىلەتىنىمىزدى ەكى توپ بوپ سايىسىپ، ورتاعا سالامىز.
1. توپ وقۋشىلارىن ەكى توپقا ءبولۋ.
1 - توپ «دەنساۋلىق»
ۇرانى: «دەنساۋلىق – زور بايلىق».
2 - توپ «سالاۋات»
ۇرانى: «سالاۋاتتى ءومىر – دەنساۋلىقتىڭ كەپىلى»
2. ءادىلقازىلار القاسىن سايلاۋ، سايىس شارتىن تانىستىرۋ:
ءى ءار توپ وزدەرى شىعارعان گازەتتەرىن قورعايدى.
ءىى كلاستەر قۇرۋ.
ءىىى «ءتۇسىپ قالعان ارىپتەر». بەرىلگەن سوزدەرگە ارىپتەردى قويۋ.
1 - توپ: دەنساۋلىقتى نىعايتۋ جولدارى.
2 - توپ: دەنساۋلىققا زياندى ادەتتەر.
1 - توپ: 1. د…… ءى (ءدارى)
2. ۆ…تا…ن (ۆيتامين)
3. …. نى….. ۋ (شىنىعۋ)
4. س…. اۋ……ت (سالاۋات)
2 - توپ: 1. گ…ي…نا (گيگيەنا)
2. تۋ…كۋ…. ەز (تۋبەركۋلەز)
3. تۇ……ۋ (تۇماۋ)
4. د… اۋ…. ق (دەنساۋلىق)
IV. «تاربيە كوزى – حالىقتا». ەكى توپ دەنساۋلىق تۋرالى ماقال – ماتەل جازىپ وقيدى.
V. شىعارماشىلىق تاپسىرما:
1 - توپ:
…………………………………………بالامىز،
…………………………………………. الامىز.
……………………………………………..
…………………………………………. سانامىز.
2 - توپ:
…………………………………………كۇلەمىز،
…………………………………………. جۇرەمىز،
……………………………………………….
……………………………………………سۇرەمىز.
سايىستى قورىتىندىلاۋ بارىسىندا وقۋشىلار ونەرىن كورسەتەدى.
1 - وقۋشى:
جىمىسقى جاۋ - اراق مىناۋ.
اڭقىلداعان جالپىلداعان.
اڭقاۋ جۇرتىم قازاعىم.
سەنگىشتىكتىڭ كونبىستىكتىڭ،
تارتتىڭ ادبەن ازابىن.
VI بەكىتۋ: ترەنينگ «قولشاتىر…»
- ءبىز زياندى زاتتاردان قورعانۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ وقۋشىلار قولشاتىردىڭ ءار بولىگىنە قاعازعا ءوز ويلارىن جازىپ ىلەدى.
ترەنينگ «دەنىڭ ساۋ بولسىن دەسەڭ…»
ءبىر وقۋشى «دەنىڭ ساۋ بولسىن دەسەڭ…» دەپ ورتاعا شىعادى. قالعان وقۋشىلار وسى سويلەمدى تولىقتىرىپ اياقتاپ، شەڭبەر قۇرايدى.
VII قورىتىندى:
ءادىلقازىلار ەكى توپتىڭ ۇپايىن ەسەپتەپ، العىس حات تابىستايدى.
You Might Also Like
