InfoHub Logo

ءسىز مەملەكەتتىك تىلدە سويلەسەسىزبە؟

انا ءتىلىمىزدى ءبىلۋ، ونى ەركىن سويلەۋ ماقسات ەمەس، مىندەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەگەمەندى، تاۋەلسىز مەملەكەت ەكەندىگىن ايقىندايتىن نەگىزگى كونستيتۋسيالىق قۇقىق بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى - مەملەكەتتىك ءتىل. مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى. ال ءسىز مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيسىزبە جانە ونى قولداناسىزبا؟

ءتىل – ۇلتتىڭ جانى، رۋحى، ونىڭ بەت-بەينەسى، وتكەنى مەن بۇگىنى جانە بولاشاعى. ءتىل – بابالار اماناتى. ءار قازاقتىڭ ءوز ءتىلىن قۇرمەتتەۋى – ول مىندەت. قازىرگى تاڭدا ۇشتىلدىلىكتى قولدانامىز دەپ قازاق ءتىلىن ەكىنشى ساناتقا قويىپ تاستاعان سەكىلدىمىز. وسى رەتتە، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ: «ءقازىر ءبىز بالالارىمىز قازاق تىلىمەن قاتار ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىن دە بەلسەندى مەڭگەرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا شارالار قابىلداپ جاتىرمىز. ۇشتىلدىلىك مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ىنتالاندىرىلۋى كەرەك» دەگەن بولاتىن 2012 جىلى 14 جەلتوقسانداعى جولداۋىندا. وسى كۇنگە دەيىن كەڭەس وداعى كەزىنەن كەلە جاتقان ازاماتتارىمىز قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرە الماي جاتقاندا، ۇشتىلدىلىك ولاردى بوساڭسىتىپ جىبەرگەن سەكىلدى. وعان مىسال، ءوزىم تانيتىن كوپتەگەن ورتا جاستاعى ازاماتتار، جۇمىس ورىنىمداعى ازاماتتار ءوزىنىڭ ويىن ورىس تىلىندە ەركىن جەتكىزە الادى. ءتىپتى، قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن ازاماتتار جەتىپ اسادى دەپ ايتسام دا بولادى. ولاردىڭ ءتۇسىنۋى ءۇشىن ورىس تىلىندە سويلەسۋگە تۋرا كەلەدى. وسى جەردە «نەگە؟» دەگەن سۇراق تۋادى.تاربيە – تال بەسىكتەن. ءتىلدى، ءپاتريوتيزمدى جاستارعا ۇيرەتەتىن ءوزىمىزدىڭ ورتا بۋىنداعى كىسىلەر. ءاربىر قازاق وتباسى ۇرپاقتارىن تۋىلعانىنان قازاق ءتىلىنىڭ مايىنا شومىلدىرىپ وسىرسە، ءتىل ماسەلەسى وسىنداي اۋقىمدى بولماس ەدى.ءبىلىم ورتاسىنىڭ جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە ماڭىزى زور. مەن، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الىپ، مامان اتاندىم. مەنىڭ وقۋ ورنىمنىڭ مەنىڭ ءتىل تۋرالى ويىما قوسقان ۇلەسى كوپ. وقۋ ورنىنا تۇسكەننەن باستاپ، مامان اتانعانىما دەيىنگى كەزەڭدە ماعان پاتريوتيزم دەگەن سەزىمدى ميىما قۇيىپ كەلدى. ءۇش ءتىلدى جەتىك مەڭگەرىپ، قازاق تىلىندە ەركىن سويلەۋىمە شەكتەۋ قويعان جوق. قازاق تىلىندە وقىتىلۋ كەرەك ءپان قازاق تىلىندە يگەرىلدى، اعىلشىن تىلدە وقىتىلۋ كەرەك ءپان اعىلشىن تىلدە وقىتىلدى. تاربيە ساعاتتارى، ستۋدەنتتىك ءىس شارالار قازاق تىلىندە ۇيىمداستىرىلدى. «ءار ەلدەگى قازاق ءار ەلدىڭ ءتىلىن مىقتاپ يگەرسە، ول – ءبىلىم. ون شەت ەل تىلىندە سويلەسە ءتىپتى جاقسى، ءبىراق ون شەت تىلىنە وراپ، انا ءتىلىن تۇنشىقتىرىپ تاستاسا، ول – كەشىرىلمەس كۇنا. سول سەبەپتى دە،مەملەكەتتىك ءتىل – ول ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى قۇلاتپاي ۇستاپ تۇراتىن مىقتى ءبىر دىڭگەك ەكەنىن ۇرپاقتارىمىز ءبىلىپ وسۋگە ءتيىس» دەگەن ەدى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن.ءا. نازاربايەۆ. ەلدىڭ بولاشاعى – جاستاردىڭ قولىندا. ءبىز مەملەكەتتىك ءتىلدى قاستەرلەپ، ونى بىلمەيتىن جاندارعا ۇيرەتسەك، ورتا بۋىن جانە ارتىمىزدان ەرگەن جەتكىنشەكتەر بىزگە قاراپ بوي تۇزەيدى. انا ءتىلى – جاس ۇرپاققا امانات. قازاق ءتىلىنىڭ ورىس ءتىلىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ كەتۋىنە جول بەرمەۋ كەرەك. «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە!» دەپ اباي اتامىز ايتقانداي قازاق ءتىلىن بارلىق جەردە ءبىرىنشى قويۋىمىز كەرەك. ءوز باسىم تiل ۇيرەنۋگە ونىڭ قاتارىندا قازاق ءتىلىن بiلۋگە دەگەن قۇشتارلىعىمنىڭ ارقاسىندا قازاق حالقىنىڭ اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن تاريحىن ءبىلىپ، مادەنيەتi مەن ادەبيەتىنە قۇشتارلىعىم ارتىپ، قازاق ادەبيەتىنىڭ جىر مارجانىمەن سۋسىنىمدى قاندىرىپ كەلەمىن.

قورىتىندىلاي كەلە، ەلدىڭ تاريحى، ءسالت-داستۇرى، بولاشاعىنىڭ دامۋى انا ءتىلىن قۇرمەتتەگەن ادامنان باستاۋ الادى. مەن ءوز ءتىلىمدى ماقتان تۇتامىن، قاستەرلەيمىن، قولدانامىن، كەز-كەلگەن ورتادا ءبىرىنشى قازاق تىلىندە سويلەيمىن، وندا سەن دە نەگە ءدال سولاي ىستەمەسكە؟ مەملەكەتتىك ءتىلدى قۇرمەتتەۋ سەنەن، مەنەن باستالادى!

ابدىكارىم ءا. فيزيكا-تەحنيكالىق فاكۋلتەتىنىڭ ماگيسترانتى

جاريمبەتوۆا ر.ن. شەت تىلدەر كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى

---