InfoHub Logo

Adamtaný qazaqı úlgiler Qazaq adamtanýshylary - qaýym ortasynda synshy (synaqshy deıdi keı aımaqtarda) degen atpen belgili. Qazaq qaýymynda adam synshysy, at synshysy, qus synshysy, tús synshysy (tús joryǵyshtar), juldyzdamashy, jaýyrynshy, qumalaqshy, sanaqshy, baqsy - balger, táýip - kóripkel, kózbaılaýshy, emshi - domshy, sáýegeı, áýlıe sıaqty erekshe daryndy adamdar az da bolsa bar edi. Adamtaný qazaq bilimin ómirge keltirip, ósirip damytqan osylar edi. Olar qordalana kele qomaqty bilim qoryna aınalǵan. Alaıda bul bilim qory saralanyp, jiktelip, rettelip, júıelenip, qajetti adamdarǵa usynylýdyń ornyna, ógeılenip, shettetilip, mensinilmeı qamqorsyzdyń kúnin keshýde. Qazaq, adamtanýdyń jolyn, ony ıgerýdiń baǵyt - baǵdaryn, amal - tásilin ájeptáýir aıqyn kórsetken. Erlerin besikten tanıtyn qazaq atamyz: «bolar bala boǵynan belgili» deı otyryp, «buqa bolar buzaý, bıtteıinen belgili, batyr bolar bala, tıtteıinen belgili», «bóri aýlaıtyn jigit, bóriginen belgili, jaý alatyn jigit, seriginen belgili», naqtyly den qoıyp, muqıat zerdeleseń, erdi kebenek ishinen tanı alasyń dep uqtyrǵan. «Arǵymaq attyń quıryǵy, ári jibek, ári qyl, er jigittiń belgisi ári myrza, ári qul», «Arǵymaq attyń belgisi az ottar da, kóp jýsar, asyl erdiń belgisi, az sóıler de kóp tyńdar»,«At erindi keler, er muryndy keler» dep adamtanýdyń ereksheligin adamnyń syrt belgisimen ushtastyra kórsetse,«Atty tisine qarap tany, jigitti isine qarap tany», «Jigitti bir de maıdanda tany, bir de beıǵamda tany», dep adamdy áreket is - qımyl ústinde tolyq tanýǵa múmkindik bar ekenin eskertedi. Atam qazaq, «Jaý jeńetin jigitti jaraǵynan tanıdy, daý jeńetin jigitti talabynan tanıdy» degen qaǵıdany basshylyq etip, adamdy bala kezinen tanyp bilýdi usynǵan. «Bolar bala besiginde bulqynady»,«Besiktegi balany bek bolaryn men bilem», «Adam tanymaǵan murattan qalar, sóz tanymaǵan ǵıbrattan qalar», adam tanýdy tek nobaımen ǵana emes dáldikpen, belgili ádispen anyqtaýdy usynady. Qyzdy ádebine qarap, uldy ádetine qarap tany dese, eliktegish erkekti sóıleýinen baıqarsyń, eliktegish áıeldi kóıleginen baıqarsyń, júzden júırik shyqpaı ma? Shirkin, aıyra biler jan bolsa, keleshegin bajalaı alyp, talantyn tanı bilip, jetelese, baǵyt - baǵdar berse, óspeıtin jas, damymaıtyn óner, beıimdilik bolmas. Áıeldi tabaǵynan baıqa, balany talabynan baıqa, adamnyń minezin sóılegende tanı almasań bılegende tanısyń, adamnyń armanyna qarap, nıetin uǵýǵa, nıetine qarap, qasıetin uǵýǵa bolady, meıirim jan jomarttyǵy, meıirimi bardyń, qaıyrymy bar, ózgeden aıyrymy bar, zeıini bardyń, bárine beıimi bar ekenin anyq ańǵartqan. Adamtaný tek ańǵarpazdyq, zerdeleı biler qarapaıym sezgishtik pen tanympazdyqty talap etedi. Kisi bolar balanyń kisesinen belgili, adamǵa degen jarqyn qatynas, dúnıege degen uqyptylyq, jınaqylyq, bala minezindegi bıazylyq nyshandary onyń keleshekte qandaı adam bolatynyna joba bolary aıdan anyq. Saýsaǵy uzyn bıshi bolar, qulaǵy úlken kúıshi bolar. Atam qazaq adamnyń bet - álpeti, sóz láminiń ózi, eger oqı alsań - naǵyz kitap demedi me?! Qazaq adamtanýshylary, adamdy jan - jaqty qarap, onyń jan - dúnıesine tereń úńilip, tek ózin ǵana emes, onyń týǵan - týystaryn da muqıat qadaǵalap baryp qorytyndy jasaıtyn edi. Jigittiń jigit bolmaǵy naǵashydan, tegine tartpas ul bolmas, bolattyń synyǵy da bolat, anasyna qarap qyzyn al. Sebebi, dúnıeniń qulpy da adam, kilti de adam ekeni belgili. Kisi bolar balanyń, kisimenen isi bar, kisi bolmas balanyń, kisimenen nesi bar. Adam bolar balanyń etek - jeńi keń bolar, adam bolatyn bala alysqa qaraıdy. Qatarynan ozatyn ul bıikte júredi, ez atanyp tozatyn ul ıyqta júredi. Mine, munyń bári adamtanýdyń qarapaıym erejeleri. Qazaq adamtaný úrdisinde adamnyń jas ereksheligine saı tanyp bilý óte oryndy aıtylǵan: «Bolar adam, on besinde bas bolar, bolmas adam, otyz besinde jas bolar, adam bolar jigittiń aqyly artyq bolar, isinde tártip bolar, alpystaǵy shalaǵaı alty jastaǵy baladaı,, adam bolatyn jigit áýeli óz nápsisin bıleıdi, sonan soń aýylyn bıleıdi. Otyzda orda buzbaǵan, qyrqynda qyr asa almaıdy. Qabaǵynan jaı bilip, janarynan syryn uqsań, kózge uryp turatyn belgiler men syndardy, sezilip turatyn syrlardy uǵa bilseń, oqı bilseń adamdardy ańdamaı tanısyń.. Qazaq adamtanýshylary adamdardyń alaqan, taban, bet - bederlerin, qulaq kún qaǵar, saýsaq tuıaqtarynyń tamyrlary men olardyń óń - túsi, dene pishimi, aýqattaný amaly, jatys - turys parqy, qas, kirpik, erin, shash, surqy, týǵan aı - kúni, amal - juldyz sáıkestigi, shyqqan tegi, kindik sheshesi, sáttilikteri men kıelikteri, ustanǵan nanym - senimderin tolyǵymen qarastyryp baryp, qortyndy jasaıtyn edi. Olardan basqa qumalaq tartý, jaýyryn jaǵý, omyrtqa oqý, juldyzdama ashý, asyq ıirý, tús jorý, tuz shashý, jan – janýar qylyqtaryn yrymdaý arqyly joramal jasaý ádisterin de paıdalanǵan. Bala synaý áýlet mektebiniń ejelgi dástúri.«Bala Abaıdyń uǵymtal, zerektigine qatty rıza bop, shyn súıgen Barlas bir ońashada jáı ǵana taqpaqtap: Shyraǵym, erjetersiń. Er jetseń, sirá, ne etersiń? Alysqa shyrqap ketersiń, Shyndasań, shyńǵa jetersiń,- dep edi. Barlas aqyn bala Abaıdyń boıyndaǵy mol daryn - qasıetti sol kezde - aq baıqaǵan bolatyn».(M. Áýezov) Kemeńger aqyn, adamtanýshy Abaı, bala Muqtardy eń alǵash kórgende bolashaqta úlken ǵulama adam bolatynyn keskin kelbetine, túr - sıpaty men bolmysyna qarap, kisilik - adamdyq sıpattama bergen. «Aqyn qolyn sozyp, ózine shaqyrdy;- Beri kel, qaraǵym!- Bara ǵoı, qysylma, Muqtarjan. Abaı atań ǵoı,- dedi Áýez qart. Muqtar júreksine basyp, Abaıǵa jaqyndap, tizesin búkti. Aqyn onyń basynan sıpap:- Janaryńda oı nury tunyp tur eken. Elińniń úmitin aqtarmysyń!.. Baqytyń ashylsyn, balam,- dedi. Qarıalar únsiz tyna qaldy. Olar Abaıdyń adam qasıetin jańylmaı tanıtynyn, artyq sóz aıtpaıtynyn biletin.» (Muqabadaǵy sýret, úzindi oqýlyqtan alyndy) Balanyń túrli qımyl - áreketine qarap, onyń kisilik - adamdyq sıpattamalaryn boljap aıtatyn ádister de bar. Er bala kózin ashyp uıyqtasa, onda er jetkende baqytty, jary sulý bolady. Eger bala únemi jastyq ústine uıyqtaıtyn bolsa, keıin el basqaratyn kósem bolady; al kórpeni tumshalap alyp jatatyn bolsa, minezi jaıdary, aqkóńil azamat bolady; etbetinen jatatyn bolsa, qyzǵanshaq, keıde oıshyl bolady. Aıaq - qolyn sozyp tórt taǵandap beı jaı uıyqtaıtyn bolsa, ósken kezde kemeńger ári batyr bolady. Qazaq adamtanýshylary týraly jazba derekter, jurt jadynda saqtalǵan ańyz - áńgimeler tym mol - aq. Adamtanýdan bastap, adamnyń ulttyq sanasy men sapasyn jetildire túsetin qorǵap otyrýdy kózdeıtin bul dástúr ǵasyrlar boıy halyqtyń ulttyq oı - órisin damytyp, adamnyń ulttyq tegin saqtaıtyn qundylyqtardy qalyptastyryp, urpaqtyń qasıetin qorǵap otyrǵan. Jeke adamnyń tektiligi tildi, dindi taza ustaý, atadan balaǵa, babadan urpaqqa beriletin asyl mura dildi qorǵaý. Qazaqtyń tildi qadirlep, til arqyly jandy tárbıelep, oıdy, bilimdi damytý óneriniń boıynda da tektilik az emes. Qazaq uǵymynda oıly adam ǵana tildi qorǵaı alady, sebebi, oı bilim men qabilettiń birliginen týatyn dúnıe. Tektilik - durys bilimnen, durys oıdyń, durys oıdan durys ıdeıanyń qalyptasýyna yqpal etetin qasıet. Sonaý ulttyń qalyptasý tarıhynan bastap, onyń dúnıetanymy, mádenıetin, tarıhy men tarıhı sanasyn, qundylyqtaryn saqtaıtyn qasıet tektilik. Adamnyń boıyndaǵy qorǵaný kúshi, óshpeıtin, ózgermeıtin, joǵalyp ketpeıtin minez, ol qansha danyshpan, ǵalym, oıshyl, batyr bolsa da ultty saqtap damytyp otyratyn negiz. Madan degen han, Jer betindegi eń Jaman (bolashaq Aıaz bı) adamnyń synshylyq qasıetine tánti bolyp, oǵan meniń ózimdi synashy, men neshe atamnan beri han ekenmin?- deıdi. Jaman: - Jaqsy! – dep, taqta otyrǵan hannyń aldy - artyna shyǵyp, aldyna kelip, hannyń betine tike qarap turyp: - Taqsyr hanym! Aqyl - oıyń eshkimnen kem emes, biraq handyq qara basyńda, qaradan týyp han bolǵansyz, atańda handyq joq,- deıdi. Jaman sózin bitirmeı, han sózin bólip: - Joq, qate aıtasyń! Men jeti atamnan beri hanmyn. Ózimdi qoıǵanda da, alty atamdy qaıda jiberesiń? – dep zekiredi. Jaman saspaıdy. - Joq, taqsyr! Sizdiń qara basyńyzdan basqa tegińizde handyq joq. Siz naǵyz naýbaıdyń balasysyz, - deıdi. Han ne derin bilmeı, halyqqa qarap, anasyn aldyryp, shyndyqty aıtýyn suraıdy. Anasy bolǵan jaıdyń aqıqatyn aıtyp, onyń shyn máninde hannyń uly emes ekenin, ózine deıingi on toǵyz áıeldi ákesi Zárli hannyń kileń qyz týǵany úshin jaryp óltirgendigin, qursaǵyna kótergeni qyz ekenin táýipter arqyly bilgesin, shybyn janyn saqtaý maqsatynda ózimen bir mezgilde ul kótergen saraıdaǵy naýbaıshynyń áıelimen jasyryn kelisip, keıin kúni jetkesin nárestelerdi almastyryp, sodan beri ekeýiniń bul jóninde eshkimge tis jarmaǵandaryn táptishteıdi. Han: - Apyrmaı, meniń naýbaıdyń balasy ekenimdi qaıdan bildińiz? – deıdi. Sonda Jaman: - Men Jaman - jaqsy bolsam da, úıińizge kelgen qonaq edim. Handardyń isher asy – jal men jaıa aýzyńyzǵa túspeı, nan, kóje túsip, meni kelisimen aspazǵa jiberdińiz. Saltyńyzǵa tarttyńyz. Sizdiń shonjarly, ataýly han emes ekenińizdi sodan baıqadym, - deıdi. Adamdy taný úshin onyń jas ereksheligi men jeke bas ereksheligin bilýdiń mańyzyn osy mysaldan - aq ańǵaramyz. HİH ǵasyrdyń orta kezinde Abyz bıdiń batasyn almaq. bolyp úsh jigit el syılaǵan sheshen qarıaǵa keledi. Serikbaı men Jamanquldyń sózin tyńdap, olarǵa ózinshe baǵa bergen bı bir kezde úshinshi jigitke kelip qarap: «Shyn asyldyń kózinde jasyl ot bolady» deýshi edi. «Qaraǵym - aı, nyspyńdy aıtshy?»- depti. Sonda álgi jigit: Ákemniń nyspy Jamanbala óz esimim Káripjan,- deı bergende, Abyz bı barmaǵyn tistep, tiksinip qalypty. - Tek! «At - aspannan, nur - peıishten deýshi edi. Oı, páli - aı, beker bolǵan eken, beker bolǵan eken»,- dep basyn shaıqap bylaı degen eken. Arysyn jaýǵa bermes, Namysyn daýda jibermes, Eldiń eri kisi tanysam sen bolarsyń, Biraq, qaraǵym, túbi bir nárseden kem bolarsyń! Shynynda, Káripjan - aıtýly bı, sheshen adam bolǵan eken. Munda, qoıylǵan - at, kóz janaryn kórip qana synaı bilgen Abyz bıdiń talantyna tań qalmasqa bola ma? Káripjan qartaıǵan kezinde, «Jamanǵa buıyrǵan kóp jaqsy attyń birin maǵan neǵyp qımady eken»,- dep nalyǵan desedi jurt. Óıtkeni qara qyldy qaq jarǵan ádil bı óz kindiginen perzent kórmepti. Arnaıy synap tanýdyń da amaldary bar bolǵan... Bir de Syrym bala sol óńirge batyrlyq, bılik ataǵy jaıylǵan Malaısaryǵa sálem bere barady.- Ýa, qaı balasyń? - Dattyń balasymyn.- Qoı jaıa almaıtyn jamannan qolaqpandaı ul týdy dep edi, sirá, sol bolarsyń?- Bolsaq bolarmyz. Biraq bir qushaq otynnan bir oqtaýlyq músin shyǵady deýshi edi. Ákem jaman bolsa, sondaı - aq bolar. Ózińdi qazynaly qart eken desem, qazymyr qart pa ediń?- Bala, ákeń nashar bolǵanmen shesheń pysyq edi. Kúndiz kelgen jıyrma adamdy, túnde kelgen jıyrma adamdy renjitpeı atqarýshy edi, shesheńe tartqan bolarsyń.- Sheshem pysyq bolsa, onyń nesin aıyp kórdińiz? Ákem bı bolmasa da, bı túsetin úı bolypty. Sheshem kúndiz kelgen jıyrma kisini, túnde kelgen jıyrma kisini renjitpeı attandyrsa - qyryq adam eken, qyryqtyń biri qydyr degen, onda qydyr daryǵan bolar. Shal úsh túrli deýshi edi: qazymyr shal, qadyrsyz shal, qydyrympaz shal. Ózińiz sonyń qaısysyz? - Balam, synaıyn dep aıtqan bir - eki aýyz sózimdi kóńilińe alma? Jamannan jaqsy týady - adam aıtsa nanǵysyz, jaqsydan jaman týady - bir eltirige alǵysyz. Sen de maǵan shaldyń úsh túrin aıtyp qarsy syn qoıdyń ǵoı. Kisiniń qadirin ózinen suramas bolar. Qadirsiz deseń - halqymnan sura, qydyrympaz deseń - kórshimnen sura, qazymyr deseń - kempirim ólip, kelinge qaraǵan jetim shalmyn, kelinimnen sura. Endi kelgen jumysyńdy aıt? Syrymnyń kóńili jadyrap sonda bylaı depti: — Aýylyńnyń aldynda tóbe bolsa, ertteýli turǵan atpen teń, aýlyńda aqyldy qart bolsa, jazylyp qalǵan hatpen teń deýshi edi. Sálem berip, bata alǵaly keldim.- Jaraıdy, balam! «Kisi bolar balanyń kisimenen isi bar, kisi bolmas balanyń kisimenen nesi bar». Aqyl qýyp sóz bastaıyn degen ekensiń, atqa minip, el bastaıyn degen bala ekensiń. «Aqyl jastan, asyl tastan» shyǵady degen aldyńnan jarylqasyn! Shıelengen túıindi, shıyrshyq - talǵan qıyndy sheship, eldiń isin tyndyratyn, jaýdyń belin syndyratyn ádil bı, aıtýly kisi bol, aýmın»! — depti Malaısary qarıa. Adam tanyp, túsiný, onyń syrly sezimin ańǵaryp bilý qansha qıyn bolǵanymen amalyn tapsań, aılasy da joq emes, tásili de tym kóp eken. Naǵyz adamtanýshylar, sóz, is - qımyldy bylaı qoıyp ymnan da talaı dúnıeni túsine bilgen. «Ym bilmegen, dym bilmeıdi»degen qaǵıda osydan qalsa kerek - ti. Mysaly: Shoń men Aqtaılaq bı ymmen sóılesip, bir - birin synaı otyryp, jaǵdaı sońynda, ózara tolyq túsinisken eken. Ýaq eliniń myqtylary Súıindikten barymtamen júz jylqy aldyrypty. Osy sebepti eki eldiń arasynda daý týyp, aqyry sóılese kelgende eki jaqtyń basty adamdary keledi. Biraq bul kelisimge kelgende Shoń bı joq eken. Eki jaqtyń sheshimine kelispegen Shoń ózi barady. Aqtaılaq bıdiń úıine kelip túsedi. Aqtaılaq kedeı eken, amandyqtan keıin: «Kórshi aýylǵa baryp kelemin» dep keterde áıeline: «Edigeniń Shońy keldi. Burynǵynyń sońy keldi. Qazanyńa as sal. Az bolsa, kóbeıt, kóp bolsa azaıt,»- deıdi. Kórshi aýyldaǵy saýda - gerlerdiń jańa kıiz úıin as - aýqatymen ala kelip Shońdy eki kún qurmetpen kútedi. Bul ýaqytta eki jaqtyń arasynda sóz bolmaıdy. Úshinshi kúni Shoń qaıtatyn bolady. Aqtaılaq qurmettep shyǵaryp salady. Biraz jerge deıin erip baryp Aqtaılaq toqtap:- Shoń. Shoń!- dep daýystaıdy. Shoń jalt qaraıdy. Aqtaılaq qolyn kópke bir silteıdi, kókke bir silteıdi de, eriniń qasyn urady. Eki bı túsinisip, daý osy ısharatpen bitedi. Janyndaǵylar emerýrindi túsinbeı suraǵanda, Shoń bylaı dep sheship bergen eken deıdi.- Aqtaılaq bıdiń jumbaqtap áıeline aıtqan sózderi: «Bir bitken bılikti buzyp, óziń keldiń, endi óziń aıt sheshimin. «Qazanǵa as sal, az bolsa kóbeıt, kóp bolsa azaıt»- degeni - burynǵy kesimdi kemit degeni. Al at ústinde turyp, qolymen ymdaǵany - meniń turmysymdy kókte qudaı bilsin, jerde ekemiz - aq bileıik, kedeıligimdi eshkimge aıtpa degeni,- depti. Al anaý arǵyn, naıman bolyp turǵanda Nuredın degen adam nemeresiniń áreketin bajaılap qarap otyryp, bir ońashada kelinine: «Qaraǵym, myna bala bizdiń tuqymnan emes qoı, qulynynda úıirin tapsa, qunanynda kóndigip keter. Basyń aman bolsa, taǵy urpaq kórersiń ıesine tapsyr!» degen eken deıtin ańyz bar. Kereı rýynan shyqqan, adam synaıtyn tamasha darynymen barsha qazaqqa málim bolǵan Dúısenbi synshy týraly bir áńgimeden úzindi keltireıik. (El aýzynan, A. 1989, 353 - b.) Dúısenbige birde Omar degen kisi on eki jasar balasy - Saǵyndyqty synatýǵa ákelipti. Aldymen qozysyn soıyp, qymyzyn quıyp, zamandasyn kútimge alady. Ekeýi áýeli bala synaý jaıynda emes, ótken - ketken oqıǵalar jaıynda máslıhattasyp otyrady.. Arakidik Dúısenbi balanyń otyrys – turysyn, barlyq qımylyn, áńgimege qulaq qoıysyn, qadaǵalaýdan jazbaıdy. Óıtkeni, bul balany synatýǵa ákelgenin biledi, Áńgime arasynda: - Omeke, mynaý balańyz qýlyq bıeniń qulyny sıaqty, qus bolsa uıabasar deıtindeı qaǵylez de shymyr, tynymsyz ba qalaı, - dep bir qalady. Qozynyń eti jelinip attanar shaq bolady.-«Aıran suraı kelip, shelegińdi jasyrma» degen ǵoı, Dúıseke, aýzyń dýaly, kóziń qyraǵy pir ediń. Bul balamdy sizge synatqaly kelip edim, - deıdi Omar. - Meniń kóripkelim joq, baqsy emes ekenimdi óziń bilesiń. Omar kórgenimdi aıtsam, kóńiliń qalsa qaıtemin. Balań úshin menen jaqsy sóz estigeli kelgenińdi jasyra alasyń ba? - Jasyra almaımyn, Dúıseke, biraq kórgenińizdi aıtpasańyz men de sizdi qaıtyp kórmeımin,- dep jaratylysynan jalǵan namysty bilmeıtin Omar mort ketedi.- Aıtaıyn, batyr, aıt - aıyn, - dep Dúısenbi keńk – keńk kúlip aldy da, balaǵa sustana qar - ap kóp otyrdy. - Tumsyǵy toqpaqtaı, qulaǵy jarǵaqtaı, erni qaımaqtaı eken óziniń. Bul syldyr kómeı, jez tańdaı, sıyr jorǵa, qý taıaq degen jigit. Laqty eshkilik daýdy atqa satyp alyp, ómiri ózine de, ózgege de tynyshtyq bermeı ótetin, eldi uıytýshy emes, iritýshi adam bolady,- dep baǵa beredi Omar renjimeıdi. Rahmet aıtady. Attanyp ketedi. Saǵyndyqty keıin kózben kórip, úzengiles bolǵan adamdar onyń tap osyndaı adam bolyp ótkenin aıtady. Bir joly qyrǵyz Qyzylym qart, Jırenshege kezdesip qalyp: - Sheshen Sizden suraıyn degen bir joǵym bar edi. On bes laq, jıyrma bes serke, otyz bes oraq, qyryq bes qylysh, elý bes egeý, alpys bes arqan, jetpis bes shider joǵalt - tym. Osyǵan qulaǵdar bolyńyzshy,- deıdi.- Jaraıdy -, deıdi Jıren - she sheshen.- Joǵyńyzdyń jónin aıtyp bereıin, ózińiz taýyp alyńyz. - Onbes jas - quıyn qýǵan jelmenen teń Jıyrma bes daýyl urǵan perimen teń, Otyz bes aǵyp jatqan selmenen teń. Qyryq bes aıý aspas belmenen teń, Jetpis beste kóńilin jermenen teń Seksende selkildegen shal bolarsyń, Toqsanda tolyq mıyń orta túser Júzde dúnıeden kúderińdi úz, Ólmeseń de óliden kem bolarsyń,- deıdi.- Áttegen - aı. Ózim jıyrma bestegi jigitteı edim, kóńilimniń jerdeı bolǵanyn qarashy, beker - aq suraǵan ekenmin,- dep Qyzylym qart jantaıa ketken eken. Qazaq adamtanýshylary óz eliniń aýmaǵynan asyp, olardyń bilgishtigine tolyq sengen kórshiles jurttyń han - qaǵany, elbasy - bıleýshileri janyna qazaq adamtaný - shylaryn ustaǵan degen ańyzdar da bar. Mysaly, Qytaıdyń Ejenhany, Jonǵardyń qontaıshylary, Shyńǵyshannyń ózi adamtanýshy baqsy, kóripkerlerdi keńesshi etken kórinedi. Qazaq adamtanýshylarynyń talantyn joǵary baǵalaǵan, kórshiles halyqtardyń elbasylary erte zamannan, olardy janyna alyp, aqylshy, keńesshi, hatshy boldyrǵan. Bárimizge belgili, jońǵar qońtaıshysynyń adamtanýshysy, bala Qazybekti jatqan jatysynan, syrtqy tulǵasynan jazbaı tanıdy.«... Erteńine han erte turyp, óziniń bir danyshpan synshy qarıasy bar eken, sol synshysyn shaqyrtyp alyp: - Mynaý qazaq elshileri kelip jatyr, osynyń sózine ese bersek, súbemizdi sýyryp ketetini bar ma eken sen baryp osylardy, synap kelshi,- deıdi. Qarıa: «Jaraıdy,»- dep qolyna taıaǵyn alyp, kópshilikke kelip árqaısysymen eki - úsh aýyz sózge kelip, bulardyń ishinen eshteńe taba almaǵandaı bolady. «Alystan kelgen el ǵoı, attony qandaı, saıly ma eken»,- dep attyń ishin aralaıdy. Attyń ishine barsa, Qazybek attyń ishinde shalqasynan túsip uıyqtap jatyr eken. Eki qoly eki jaqta, eki aıaǵy eki jaqta, aýyzynan jalyn shyǵyp jatyr. Qarıa balany ary - beri aınalyp turyp qalady. Osyny hanǵa aıtyp barady:- Men mynaý kópshiliktiń ishinen sen shoshıtyndaı adam taba almadym, biraq men basqa bir nárseden shoshyp keldim,- depti Han:«Neden shoshydyń?» – deıdi - Jylqynyń ishinde bir bala jatyr, eki aıaǵy eki jaqta, eki qoly eki jaqta, qulash uryp jatyr eken. Aýyzynan jalyny atqylap tur eken. «Aýyzym jetkenshe sóıleımin, qolym jetkenshe sermeımin, aıaǵym jetkenshe júremin, tóńirektiń tórt buryshyna bolsa da sóılesýge jaraımyn, halyqty qara shybyndaı aýyzyma úımeletemin», dep tur eken,- deıdi (B. Adambaev) Qazaqty osyǵurdaı dóp basyp, dál tanıtyn, ol kim edi? Qazybektiń tereń maǵynaly, joǵary rýhty, ótkir sózin (qazaq tilinde sóılegeni, tilmash bolmaǵany) qontaıshy qalaı túsinip, boıy balqyp, júregi jylı qaldy eken?! Qazaqtyń mysy basty deıtin shyǵarsyz. Shyndyǵynda, synshy - aqsaqal qazaq eken. Qobdabaı Qabdyrazaquly Qazaqtyń suńǵyla synshy óneri Áke balaǵa synshy. Urpaqtyń ósip jetiliýin, damyp tolysýyn únemi baqylap, ul - qyzdarynyń kógerip kókteýine kóz tastap kóńil bólý ata saltymyz. Ata - anasynan bastap, aǵaıyn týysy, aýyl aımaǵy. rý taıpasyna deıin urpaqtyń jetilý, ósý ár kezeńinde olardyń ıgergen óner biliminiń óresi men shanaǵyn, rýhanı damýynyń dárejesin bezbendep bajaılap baqylap otyratyn ózindik júıesi de boldy. Qoǵamdyq osy qajet - tilik negizinde ómirde syndarly synshylar (adamtanýshy) men suńǵyla jan tanýshylar (psıhologtar) atanǵan daryndy, erekshe qabiletti adamdar az da bolsa aıqyndalyp otyrdy. Betke týra qarap, kózben telmirse turyp dál kázir ne oılaǵanyńdy aıtyp beretin suńǵylalar kázir de bar. Jan - janýar, qus pen túz taǵylaryn tilin túsinetin tilmashtar, kerek deseńiz perishtemen til tabysatyn, áýeli jyn - shaıtanmen pikir almasatyn, bilgir, boljamger táýip, taqýlar da jetkilikti bolǵan. Qarasýdy teris aǵyzatyn, sıqyrlyq óneriniń maıtalmandary, alpys jyldan artqy ǵumyrdy boljaıtyn, kózińdi baqyraıtyp qoıyp, bar ǵajapty jasaıtyn kózbaılaýshylar men kóripkelder qazaqta bolǵan. Osylardyń top ortasynda, tipten basy bolyp baqsylar júrdi, olardyń tańǵajaıyp isteri el aýzynda, ańyz ápsana bolyp, keıbiri hatqa basylyp tarıhta máńgi qaldy. Bul eńbek solardyń bir qyrynan syr shertedi. 
Avtordyń osy eńbekteri arqyly tolyqtyryp, baspaǵa usynǵan Kúnnur Qaırat