Álibı Jankeldın Toqjanuly
«Kitap - sarqylmas qazyna» atty kitap aptalyǵy
Álibı Jankeldın Toqjanuly
1884 jyly burynǵy Torǵaı ýeziniń qazirgi Qostanaı oblysynyń Qaıdaýyl degen jerinde týylǵan.
Ata analary kedeı turdy. Semásy úlken edi - tek balalardyń ózi segiz bolatyn. Ákesi jalshy edi. Jazda baıǵa baqtashy bolyp jaldanyp, malmen birge júzdegen kılometr jerge kóship - qonyp júrdi. Segiz jasar kezimde ákemniń birge baıdyń qoıyn baqtym.
Ol jeti jasynan atqa minip, on jasynan ańshylyqpen aınalysty. Kóktemde ákesiniń eski qus myltyǵymen qur atty. Birtin kele eseıgende aq bóken aýlaıtyn boldy.
Álibı atasy Táńirbergen Jankeldınniń famılıasyn alǵan. Ol jas kezinen oqýǵa talpyndy. Torǵaıdan kelgen qazaq muǵalimmen áńgimelesý Álibıdiń oqýǵa degen yntasyn oıatty. Oqý qaı jerde bar ekenin, oǵan qalaı túsýge bolatynyn bolatyndyǵyn aıtyp berdi.
Mektep jaıly óz oıyn jáne oqımyn degen talabyn aıtyp, ákesimen aqyldasqanda, ol Álibıdi tyńdaǵysy kelmedi. Kórshi aýyldan Torǵaıǵa júretin kerýenge erip, ákesine aıtpaı ketip qalady.
Mal aıdaýshy bolyp jaldanyp, mal kúzetedi. Torǵaıda aýylǵa kelip júretin muǵalimdi taýyp alady. Ol qolónershiler mektebin basqarady eken. Mektepte saýatyn ashty, aǵash iskerligin, ustalyq úırendi. Bir jyl oqyǵannan keıin ákesi kelip aýylyna alyp ketedi. Bir jarym jyldan keıin úıinen ketip, Qostanaıdaǵy eki klastyq orys - qyrǵyz mektebine, halyq ýchılıshesiniń ınspektory Alektorovtyń kómegimen túsedi.
Budan eki jyldan keıin oqýyma ákem bóget jasaı almaý úshin Orynbordaǵy jartylaı jabyq oqý orny - dindárlik mektepke kóshedi. Onda eski dinı mektep tártibi ústemdik etetin. Ol jerde orys balasy
Petrovpen dostasty. Aradan jarty jyl ótkende ákesi kelip taǵyda aýylǵa alyp ketpek bolady. Ol bas tartty. Ýchılısheni 1903 jyly bitirdi. Odan keıin Qazandaǵy muǵalimder semınarıasyna túsedi. Tarıh pániniń muǵalimi Ashmarınniń sharapaty mol tıdi. Ol óte bilimdi, ozyq kózqarasty adam edi. Birneshe til, onyń ishinde arab tilinde bildi. Uzaqqa sozylatyn keshki qyzyqty áńgime kezinde muǵalim ony Shyǵys tarıhymen jáne patsha úkimetiniń shetkeri ult aımaqtaryn otarlaý tarıhymen tanystyrdy. Bul áńgimeler onyń kózqarasynyń qalyptasýyna zor yqpal jasady.
1905 jyly 17 qazandaǵy Manıfes týraly málim boldy. Muǵalimmen birge demonstrasıaǵa shyqty. Osy jerde tutqyndalyp bir apta tergeýde bolady. Semınarıadaǵy oqýdan shyǵarylady, keıin Moskva din akademıasynyń tarıh fakúltetine baryp tústi. Ol jerde sońyna tyńshy qoıyldy, dinnen bezgen qudaısyz degen aıdar taǵyldy. Oǵan járdem berýden bas tartty, stýdent aqy bermedi, kún kórý qıynǵa soǵady.
Oqý jyly aıaqtalǵannan keıin araǵa 12 jyl salyp úıine oralady. Kelgennen keıin bir aıdan keıin sheshesi qaıtys bolady.
Aýylda oǵan jurttyń kózqarasy ózgerdi. Ol barlyq qıyndyqtarǵa jáne ákesiniń narazylyǵyna qaramastan oqyǵan, ómir jolyn túsinýge óz betimen tyrysqan sanaýly qazaqtardyń biri edi.
Moskvaǵa qaıta oralyp, oqý men qatar jeke sabaq berý - bir balany oqytyp kúneltti. Bul kezde Álibı Moskva oqý oryndarynyń stýdentterimen tanysty, stýdentterdiń jasyryn úıirmesinde jumys istedi.
Sol kezde óz betimen bilimin kóterýmen shuǵyldanady. Goncharovtyń «Shyńyraýyn», «Oblomovyn», Dostoevskııdiń « Aǵaıyndy Karamazovtaryn», «Naqurysyn», Nekrasovtyń óleńderi men poemalaryn Týrgenevtiń «Ákeleri men balalaryn», «Dvorándar uıasyn», «Ańshylyq jazbalaryn», Tolstoıdyń «Anna Karenınasyn» «Arylýyn» jáne aýdarma ádebıetti – Shekspırdi, Valter Skotty jáne basqalaryn oqydy.
Akademıa túlekteri arasynda ózderiniń oqyǵan kitaptary jaıly qyzý aıtystar bolyp turatyn. Akademıada oqytylatyn ǵylymdardy jek kóre bastady.
Bir kúni túnde páterine polısıa basa - kóktep kirip, tintý júrgizedi. Úkimetke qarsy pıǵylda dep aıyptalyp 1906 jylǵy 16 qazanda keshki saǵat 6 - da ony sottaý úshin akademıada dinı sınklıt jınalady.
Sınklıt bylaı dep qaýly shyǵardy:
Moskvadaǵy akademıanyń stýdenti Jankeldınge qarǵys aıtylsyn. Ol dinge senbeıtin bolǵandyqtan saıtandyqqa boı urǵandyqtan parasatty hrıstıanın degen atty alyp júrýge laıyqsyz adam retinde dinı akademıadan shyǵarylady. Onyń «dinı» qyzmeti osylaı aıaqtalady.
Akademıadan shyǵyn qalǵannan keıin ol «Ýtro Rossıı» gazetinde habarlandyrýlar jınaýshy bolyp jumys istedi. Sol jumysynda da polısıa qýdalaýmen boldy.
Álibı Jankeldın Toqjanuly
1884 jyly burynǵy Torǵaı ýeziniń qazirgi Qostanaı oblysynyń Qaıdaýyl degen jerinde týylǵan.
Ata analary kedeı turdy. Semásy úlken edi - tek balalardyń ózi segiz bolatyn. Ákesi jalshy edi. Jazda baıǵa baqtashy bolyp jaldanyp, malmen birge júzdegen kılometr jerge kóship - qonyp júrdi. Segiz jasar kezimde ákemniń birge baıdyń qoıyn baqtym.
Ol jeti jasynan atqa minip, on jasynan ańshylyqpen aınalysty. Kóktemde ákesiniń eski qus myltyǵymen qur atty. Birtin kele eseıgende aq bóken aýlaıtyn boldy.
Álibı atasy Táńirbergen Jankeldınniń famılıasyn alǵan. Ol jas kezinen oqýǵa talpyndy. Torǵaıdan kelgen qazaq muǵalimmen áńgimelesý Álibıdiń oqýǵa degen yntasyn oıatty. Oqý qaı jerde bar ekenin, oǵan qalaı túsýge bolatynyn bolatyndyǵyn aıtyp berdi.
Mektep jaıly óz oıyn jáne oqımyn degen talabyn aıtyp, ákesimen aqyldasqanda, ol Álibıdi tyńdaǵysy kelmedi. Kórshi aýyldan Torǵaıǵa júretin kerýenge erip, ákesine aıtpaı ketip qalady.
Mal aıdaýshy bolyp jaldanyp, mal kúzetedi. Torǵaıda aýylǵa kelip júretin muǵalimdi taýyp alady. Ol qolónershiler mektebin basqarady eken. Mektepte saýatyn ashty, aǵash iskerligin, ustalyq úırendi. Bir jyl oqyǵannan keıin ákesi kelip aýylyna alyp ketedi. Bir jarym jyldan keıin úıinen ketip, Qostanaıdaǵy eki klastyq orys - qyrǵyz mektebine, halyq ýchılıshesiniń ınspektory Alektorovtyń kómegimen túsedi.
Budan eki jyldan keıin oqýyma ákem bóget jasaı almaý úshin Orynbordaǵy jartylaı jabyq oqý orny - dindárlik mektepke kóshedi. Onda eski dinı mektep tártibi ústemdik etetin. Ol jerde orys balasy
Petrovpen dostasty. Aradan jarty jyl ótkende ákesi kelip taǵyda aýylǵa alyp ketpek bolady. Ol bas tartty. Ýchılısheni 1903 jyly bitirdi. Odan keıin Qazandaǵy muǵalimder semınarıasyna túsedi. Tarıh pániniń muǵalimi Ashmarınniń sharapaty mol tıdi. Ol óte bilimdi, ozyq kózqarasty adam edi. Birneshe til, onyń ishinde arab tilinde bildi. Uzaqqa sozylatyn keshki qyzyqty áńgime kezinde muǵalim ony Shyǵys tarıhymen jáne patsha úkimetiniń shetkeri ult aımaqtaryn otarlaý tarıhymen tanystyrdy. Bul áńgimeler onyń kózqarasynyń qalyptasýyna zor yqpal jasady.
1905 jyly 17 qazandaǵy Manıfes týraly málim boldy. Muǵalimmen birge demonstrasıaǵa shyqty. Osy jerde tutqyndalyp bir apta tergeýde bolady. Semınarıadaǵy oqýdan shyǵarylady, keıin Moskva din akademıasynyń tarıh fakúltetine baryp tústi. Ol jerde sońyna tyńshy qoıyldy, dinnen bezgen qudaısyz degen aıdar taǵyldy. Oǵan járdem berýden bas tartty, stýdent aqy bermedi, kún kórý qıynǵa soǵady.
Oqý jyly aıaqtalǵannan keıin araǵa 12 jyl salyp úıine oralady. Kelgennen keıin bir aıdan keıin sheshesi qaıtys bolady.
Aýylda oǵan jurttyń kózqarasy ózgerdi. Ol barlyq qıyndyqtarǵa jáne ákesiniń narazylyǵyna qaramastan oqyǵan, ómir jolyn túsinýge óz betimen tyrysqan sanaýly qazaqtardyń biri edi.
Moskvaǵa qaıta oralyp, oqý men qatar jeke sabaq berý - bir balany oqytyp kúneltti. Bul kezde Álibı Moskva oqý oryndarynyń stýdentterimen tanysty, stýdentterdiń jasyryn úıirmesinde jumys istedi.
Sol kezde óz betimen bilimin kóterýmen shuǵyldanady. Goncharovtyń «Shyńyraýyn», «Oblomovyn», Dostoevskııdiń « Aǵaıyndy Karamazovtaryn», «Naqurysyn», Nekrasovtyń óleńderi men poemalaryn Týrgenevtiń «Ákeleri men balalaryn», «Dvorándar uıasyn», «Ańshylyq jazbalaryn», Tolstoıdyń «Anna Karenınasyn» «Arylýyn» jáne aýdarma ádebıetti – Shekspırdi, Valter Skotty jáne basqalaryn oqydy.
Akademıa túlekteri arasynda ózderiniń oqyǵan kitaptary jaıly qyzý aıtystar bolyp turatyn. Akademıada oqytylatyn ǵylymdardy jek kóre bastady.
Bir kúni túnde páterine polısıa basa - kóktep kirip, tintý júrgizedi. Úkimetke qarsy pıǵylda dep aıyptalyp 1906 jylǵy 16 qazanda keshki saǵat 6 - da ony sottaý úshin akademıada dinı sınklıt jınalady.
Sınklıt bylaı dep qaýly shyǵardy:
Moskvadaǵy akademıanyń stýdenti Jankeldınge qarǵys aıtylsyn. Ol dinge senbeıtin bolǵandyqtan saıtandyqqa boı urǵandyqtan parasatty hrıstıanın degen atty alyp júrýge laıyqsyz adam retinde dinı akademıadan shyǵarylady. Onyń «dinı» qyzmeti osylaı aıaqtalady.
Akademıadan shyǵyn qalǵannan keıin ol «Ýtro Rossıı» gazetinde habarlandyrýlar jınaýshy bolyp jumys istedi. Sol jumysynda da polısıa qýdalaýmen boldy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
