InfoHub Logo

Almaty oblysy Qapshaǵaı qalasy
Aqózek aýyly
№10 orta mektep
Ýrazalıeva Gýlsara
Pedagog-psıholog

«Art-terapıa» baǵytyndaǵy avtorlyq baǵdarlama

Avtorlyq baǵdarlama mekteptiń pedagogıkalyq keńesinde qaralyp, baspaǵa usynyldy.

Hattama №1

31. 08. 2023  jyl

Qurastyrǵan: Ýrazalıeva Gýlsara - №10 orta mektep pedagog-psıhologi.

Pikir jazǵan: Týlegenova Gýlmıra – mektep dırektorynyń oqý isi jónindegi orynbasary

Baǵdarlama mektep psıhologtaryna, kez kelgen pedagogtarǵa arnalǵan. Usynylyp otyrǵan baǵdarlama oqýshylarmen jeke túzetý – damytý jumysy barysynda qoldanylady.

Alǵysóz

Qazirgi zaman talabyna saı, ár muǵalim, óz bilimin jetildirip, eski birsaryndy sabaqtardan góri, jańa talapqa saı ınovasıalyq tehnologıalardy óz sabaqtarynda kúndelikti paıdalansa, sabaq tartymdy da, mándi, qonymdy, tıimdi bolary sózsiz.

Psıhoterapıanyń mańyzdy salalarynyń biri qazirgi tańda art-terapıa bolyp tabylady. Art-terapıa damý ústindegi psıhoterapıa ádisteriniń jańa túri bolyp tabylady.

Pikir jazǵan:

Týlegenova Gýlmıra – mektep dırektorynyń oqý isi jónindegi orynbasary

“Art Terapıa“ baǵytyndaǵy avtorlyq  baǵdarlamanyń maqsaty: ár balanyń kórkemdik qabiletin damyta otyryp, shyǵarmashylyq, qıal sezimin damytý. «Men» beınesin qalyptastyrý, artterapıany qoldaný arqyly balanyń ózi bilmegen, ózinen qupıada saqtaǵan daryndylyqtaryn jaryqqa shyǵaryp, ony damytýǵa qanaǵattanýshylyq sezimin oıatý, óziniń ishki jan – dúnıesin bilýge, túsinýge múmkindik berý, senimsizdikti joıý.

“Art Terapıa “ baǵytyndaǵy avtorlyq baǵdarlamanyń ózektiligi:

7 synyp oqýshylaryna artterapıalyq tapsyrmalardy oryndata otyryp, sana-sezimi men ózin-ózi qabyldaýy joǵary – jeke tulǵany qalyptastyrý.

Mindeti: balalarǵa túrli buıymdardan qýyrshaq jasatý, sýret saldyrý, ermeksazdan túrli beıne qurastyrý arqyly bala boıyndaǵy qabiletterdi ashý. Toppen birigip jumys jasaýdy, olarmen ózara til tabysýdy jáne qarym-qatynasty damytý. Óz boıyndaǵy qasıetterdi asha otyryp, taldaý jasaýǵa úıretý, ózin-ózi kórsetý, ózin-ózi damytý, ózgeniń pikirin syılap, túsine bilýge baýlý.

Kútiletin nátıje: tulǵa boıyndaǵy qabiletin ashyp, shyǵarmashylyǵyn shyńdaıdy. Ómirlik ustanymy qalyptasady. Óz-ózine taldaý jasaýdy úırenedi. «Men» beınesi qalyptasady. Ózin – ózi qabyldaýy artady. Demek tulǵa boıyndaǵy «Men» qaǵıdasyn damytýda artterapıalyq ádistemelerdi (tehnıkalardy) qoldaný mańyzdy.

Psıhologıalyq qyzmet júıesinde tıimdiligi: oqýshylardyń qabilettiligin arttyrý úshin jınaqtalǵan ádistemeler júıesi qurylady.

Praktıkada mańyzdylyǵy: ár ádistemeni júrgizýdiń ádis-tásilder árqıly. Olaı bolsa, oqýshylar psıhologıalyq kómekti barynsha alyp, ózderindegi qıyndyqtardy jeńýge tyrysady, «men» beınesin qalyptastyrady.

Tájirıbeni ótkizý ádisteri: ermeksazdy terapıa, áýen terapıa, bı terapıa, ertegi terapıa, qýyrshaq terapıa, sýret terapıa.

Nysany: 7 synyp oqýshylary tańdap alyndy. Baǵdarlama negizinde zetteýdegi oqýshy 3 tańdaldy.

Mazmuny

Elimizdiń ekonamıkalyq-áleýmettik umtylystaǵy negizgi kúsh – adamı kapıtal, onyń erki, jigeri, tabandylyǵy, bilimi, qabileti bolyp tabylady. Sondyqtan da, egemen elimizdiń aqyl – oı, shyǵarmashylyq potensıalyn ósirý búgingi kúnniń negizgi maqsaty bolyp tabylady. Osy oraıda oqýshylardyń tulǵalyq «Menin» qalyptastyrýda, artterapıada avtorlyq baǵdarlamanyń bereri mol.

Baǵdarlama aptasyna 1 saǵattan 34 saǵatqa josparlanǵan. 7 taraýdan turady. Baǵdarlamanyń uzaqtyǵy - 45 mınýt. Zetteýdegi oqýshy sany 3.   Munda oqýshylarmen júrgiziletin túrli ádistemeler alynǵan.

Taraý anyqtamasy

I  taraý. Dıagnostıkalaý – 3 saǵat. Oqýshynyń ishki kúıin, ortamen qarym-qatynasyn, jeke minez-qulqyn zertteý.

II  taraý. Izo terapıa, ermeksazdy terapıa – 5 saǵat. Artterapıalyq materıaldardy paıdalala otyryp, oqýshy boıyndaǵy úreı men qorqynyshty jeńýge, qol eptilikterin damytý.

III taraý. Áýen terapıa, bı terapıa  –  3 saǵat. Fızıkalyq ahýaly rettelip, jańa kúsh paıda bolady. Ózindik baǵa berýin, ishki sezimin qalyptastyrady. Tulǵanyń ózindik «Men» qasıetin túsinýge, ózin-ózi ıgere alý qabiletin ashady. Dene men sana-sezimi teń kúsh retinde qarastyrylady. Balanyń boıyndaǵy tabıǵat bergen jeke tulǵalyq jaǵymdy qasıetteri keńinen ashylyp, damı túsýine tereń áser etedi. Olardyń ártúrli sezimderi men qaırat-jigerin, shyǵarmashylyǵyn, tártibimen ujymshyldyǵyn arttyrady.

IV taraý. Ertegi terapıa  –  3 saǵat. Ertegiler balalarmen qarym-qatynas jasaýdyń tıimdi quraly. Ertegiler birneshe ǵasyrlar boıy urpaqtan urpaqqa berilip keledi. Ertegilerde balalyq dúnıetanym úshin mańyzdy máseleler qalyptasady. Ertegilerde meıirimdilik pen zulymdyqtyń, olardyń arasyndaǵy qarama-qaıshylyqtardyń, qorqynysh pen ádiletsizdiktiń bolatyny týraly aıtylady. Ertegiler yńǵaıly jaǵdaıda balaǵa óz qıyndyqtaryn sezinýge jáne olarmen áreketti tásil arqyly kúresý múkindikterin beredi. Ertegini paıdalana otyryp, ata- ana men bala, úlkender men kishiler arasyndaǵy syılastyqty, baýyrmaldyq pen qaıyrymdylyqty dáripteýge bolady.

V  taraý. Qýyrshaq terapıa – 17 saǵat. Bala boıyndaǵy kezdesetin ishki ýaıymdy qýyrshaq oıyndary arqyly syrtqa shyǵarý, psıhıkalyq saýlyǵyn nyǵaıtý, balanyń áleýmettik ortaǵa beıimdiligin arttyrý, ózindik sana-sezimin damytý jáne ujymdyq jumys barysynda balanyń kez kelgen máselelerdi kelisimdi túrde sheshý joldaryn qarastyrý.

Vİ taraý. Dıagnostıkalaý – 2 saǵat.

Vİİ taraý. Art terpaıa-1 saǵat. Refleksıalyq bólim

Psıhologtyń ustanatyn pozısıasy

. uıymdastyrýshy

. aqparattandyrýshy

. keńesshi

TAQYRYPTYQ JOSPARY

№	Taqyryptary	Júrgiziletin artterapıalyq tehnıkalar	Saǵat sany	Aıy
I  taraý.  Dıagnostıka –3saǵat
1	Sosıometrıa	Ádisteme	1	Qyrkúıek
2	Ózin-ózi baǵalaý	Saýalnama	1	Qyrkúıek
3	Jańbyr astyndaǵy adam	Jobalaý ádistemesi	1	Qyrkúıek

 

II taraý. Izo terapıa – 5 saǵat
4	«Ózińniń beıneń»	Sýret terapıa	1	Qazan
5	«Músin álemi»		1	Qazan
6	« Sýret arqyly tilek»		1	Qarasha
7	Qýanysh sheńberi		1	Qarasha
8	Meniń náziktiligim		1	Qarasha

 

III taraý.  Áýen terapıa, bı terapıa  –  3 saǵat
9	«Áýendegi syrly boıaýlar»	Áýen terapıa, sýret terapıa	1	Qarasha
10	«Beıneleý»	Bı terapıa	1	Jeltoqsan
11	«Meniń jan -dúnıemniń bıi»	Bı terapıa	1	Jeltoqsan

 

IV taraý.  Ertegi terapıa  – 3saǵat
12	«Otbasylyq oqıǵalar»	Ertegi terapıa	1	Jeltoqsan
13	«Ertegi elinde»	Ertegi terapıa, qýyrshaq terapıa	2	Jeltoqsan

 

V taraý.  Qýyrshaq terapıa – 17 saǵat
14	«Sıqyrly pil»	Qýyrshaq terapıa	1	Qańtar
15	Otbasylyq sosıometrıa	Ádisteme	1	Qańtar
16	«Meniń kishkentaı kezimdegi beınem»	Qýyrshaq terapıa	1	Qańtar
17	«Qazirgi zamańǵy Býratına»	Qýyrshaq terapıa	1	Qańtar
18	«Folga qýyrshaǵy»	Qýyrshaq terapıa	1	Aqpan
19	«Shópten jasalynǵan qýyrshaq»	Qýyrshaq terapıa	1	Aqpan
20	«Qýyrshaq araly»	Qýyrshaq terapıa	1	Aqpan
21	«Álemdegi qýyrshaqtar»	Qýyrshaq terapıa	1	Aqpan
22	«Marıoneta»	Qýyrshaq terapıa	1	Naýryz
23	«Balaqaı»	Qýyrshaq terapıa	1	Naýryz
24	«Januıadaǵy qýyrshaq»	Qýyrshaq terapıa	1	Naýryz
25	«Adamdar jáne qýyrshaqtar»	Qýyrshaq terapıa	1	Naýryz
26	«Qaǵaz –maılyq qýyrshaqtar»	Qýyrshaq terapıa	1	Sáýir
27	«Ertede maǵan uqsamaıtyn bir qyz (ul) ómir súripti»	Qýyrshaq terapıa	1	Sáýir
28	«Tumar - qýyrshaq »	Qýyrshaq terapıa	1	Sáýir
VI taraý. Dıagnostıkalaý  – 2 saǵat
29	Sosıometrıa	Ádisteme	1	Sáýir
30	Ózin ózi baǵalaý	Ádisteme	1	Mamyr
31	Jańbyr astyndaǵy adam	Jobalaý ádistemesi	1	Mamyr
VIİ taraý.  Art terapıa  – 1 saǵat . Refleksıalyq bólim
32	«Meniń beınem»	Artterapıa	1	Mamyr

Sabaq  №1

Sosıometrıa ádisi boıynsha synyp oqýshylarynyń qarym-qatynas zertteý jumysynyń saraptamasy

Maqsaty: synyp oqýshylarynyń arasynda lıder jáne shettep qalǵan oqýshyny, shaǵyn toptardy anyqtaý.
Zertteý barysy:

Oqýshylarǵa mynadaı saýalnama úlestiriledi:
1. Kimmen bir partada otyrǵyń keledi?
2. Kimmen birge joryqqa shyqqyń keledi?
3. Kimdi týǵan kúnińe shaqyrǵyń keledi?

Tańdaý matrısasy

№Kim tańdaıdy Kimdi tańdaıdy
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1
2
3
4
Qansha ret tańdaldy:
Ózara (birin-biri)
qansha adam tańdady                       
«Tańdaý matrısasyndaǵy» maǵlumattardy óńdep bolǵan soń, «Sosıogramma» jasalady.

İ. dóńgelekke (ortalyqqa) eń kóp tańdalynǵan oqýshylar túsedi; ( 2 ese kóp tańdalǵandar)
İİ dóńgelekke-ortasha tańdalǵandar
İİİ dóńgelekke-eleýsiz(mensinbeıtin) balalar-ortasha sannan tómen
İÚ dóńgelekke-oqshaý qalǵan, shettelgen balalar birde-bir ret tańdalynbaǵan.

Sosıogrammany toltyrǵanda, oń jaǵynda-uldar ( ), sol jaǵynda – qyzdar (
belgileıdi.

Nátıjesinde: Saraptama nátıjesi boıynsha oqshaýlanǵan (eleýsiz nemese shettep qalǵan )  oqýshylarmen jumys júrgiziledi.

Sabaq №2

İ. G. N. Kazansevanyń «Ózin-ózi baǵalaý» testi.

Nusqaý:  «Sizge birneshe tujyrymdamalar oqylady. Siz sol tujyrymdamanyń rettik sanyn jazyp, janyna berilgen úsh jaýaptyń bireýin jazasyz. Jaýaptar «ıá» nemese «+», «joq»- «-», «bilmeımin»-«?». Tez, oılanbaı jaýap berińiz».

Saýalnama teksti:

1. Óz isimde men árqashan tabysqa senemin.
2. Men uzaq ýaqyt kóńilsiz kúıdemin.
3. Balalardyń kóbi mennen aqyl-keńes suraıdy.
4. Ózime degen senim mende múlde joq.
5. Basqa balalar sıaqty mende tapqyr, qabilettimin.
6. Keıde men ózimdi eshkimge kerek emespin dep sezinemin.
7. Men ár isti jaqsy isteımin.
8. Bolashaqta (mektep bitirgennen keıin) men eshteńege qol jetkize almaıtyn sıaqtymyn.
9. Ár iste men ózimdi aldamyn dep esepteımin.
10. Keleshekte ókineıtindeı isterdi men kóp jasaımyn.
11. Men jaqsy tanıtyn bireýlerdiń tabysy, meniń jeńilýim dep oılaımyn.
12. Menińshe, aınalamdaǵy adamdar maǵan aıyptaýmen qaraıdy.
13. Meni múmkin bolatyn sátsizdik mazalamaıdy.
14. Menińshe, maǵan tapsyrylǵan isti sátti oryndaý úshin ártúrli kedergiler bóget jasaıdy.
15. Bolǵan iske men ókinbeımin.
16. Meniń aınalamdaǵylar menen góri súıkimdi.
17. Meniń oıymsha, meniń kómegim basqalarǵa jıi qajet sıaqty.
18. Menińshe, men basqalardan góri nashar oqımyn.
19. Sátsizdikten góri mende tabystar kóp.
20. Ómirde men áldeneden árqashanda qorqamyn.

Nátıjeni óndeý.

1. Taq sandardaǵy suraqtardyń «ıá» jaýaptar sany;
2. Jup sandardaǵy suraqtardyń «ıá» jaýaptar sany;
3. Birinshi nátıjeden ekinshi nátıjeni alyńyz. Eń sońǵy nátıje – 10-nan +10-ǵa deıin bolýy múmkin.

Nátıjesinde:

– 10-nan -4-ke deıin— ózin-ózi baǵalaýy tómen.

–3-nan +3-ǵa deıin— ózin-ózi baǵalaýy orta.

+4-nan +10-ǵa deıin— ózin-ózi baǵalaýy joǵary.

Sabaq №3

«Jańbyrdyń astyndaǵy adam»

Grafıkalyq ádister kóbinese derbes jáne kómekshi retinde qarastyrylady. Mamandarda olar negizinen óte nashar senimsiz retinde baǵalanady. Alaıda, olar adamǵa shyndyqty jobalaý jáne óz betinshe elemeýge múmkindik beredi. Demek, sýret belgili dárejede adamnyń jeke tulǵasyn, onyń kóńil-kúıin, sezimderin, ýaıymdaryn, qarym-qatynasyn kórsetedi.

Praktıkter sýret testterdi jıi qoldanady. Sýrettiń nátıjesi bala óziniń kúızelisterin aýyzsha aıtyp jetkize almaıtyndyǵynan onyń ishki dúnıesiniń kórinisin bildiredi. Árına, zertteýshi úshin onyń sýretterdi qandaı beınede qoldanǵany jáne olardyń kómegimen qandaı málimet alynǵandyǵy árqashan túsinikti.

Psıhodıagnostıkanyń maqsaty jobalyq grafıkalyq ádisteriniń onyń nátıjesiniń psıhotúzetý úrdisinde qoldandy, sol sıaqty kóbinese olar bala óziniń ishki dúnıesin kórsetýge jáne ózin túsinýge yqpal etedi.

«Jańbyr astyndaǵy adam» ádistemesi sırek kezdesetin, biraq qyzyqty jáne málimetti ádisteme bolyp tabylady. Ol adamnyń ego kúshiniń dıagnostıkasyna, onyń jaǵymsyz jaǵdaılarǵa qarsy turý qabiletine baǵyttalǵan. Sonymen, qatar qorǵanys mehanımzderiniń qasıetteri men jeke tulǵa rezervterin ashýǵa kómektesedi.

Nusqaý

Nusqaý klasıkalyq qarapaıym túrde beriledi. Zertteýshige qaǵazdyń A4tik baǵyttalǵan aq paraǵyna adamnyń sýretin salý usynylady, al budan keıin sondaı basqa paraqqa bólek –jańbyr astyndaǵy adamnyń sýretin salýdy tapsyrady.

Eki sýretti salystyrý adamnyń stresstik, qolaısyz (jaǵymsyz) jaǵdaıda ol qıyndyq kezinde ne sezinetindigin anyqtaýǵa múmkindik beredi.

Testileý kezinde salynǵan sýretti baqylaý mańyzdy jáne zertteýshiniń barlyq aıtqandaryna nazar aýdarý kerek. Kóbirek senimdi málimet alý úshin zerttelinýshige qosymsha suhbat júrgizý kerek.

Interpretasıada usynystarǵa súıene otyryp, logıkalyq kózqaraspen barlyq arnaıy bólshekterdi taldaýǵa kóshýge bolady. Sýretterdi ınterpretasıa-laý kezinde kelesi málimetterge kóńil bólý kerek.

«Jańbyr astyndaǵy adam» sýretin «adam» sýretin salystyrǵanda kóptegen aıyrmashylyqtardy aıqyndaýǵa bolady.

Ekspozısıa qalaı ózgergenin qaraý mańyzdy. Sonymen qatar adam kútip turǵandaı beınelense, onda bul ómirdiń qıyn jaǵdaılarynan ketý tendensıasymen baılanysty, qıyndyqtan qashýmen de baılanysty bolýy múmkin. (mys: eger adamnyń beınesi qus ushatyn bıiktikten baqylanǵandaı beınelense).

Jańbyr astyndaǵy adam keskini paraqtyń joǵarǵy jaǵyna jyljý jaǵdaıynda zerttelýshiniń áreketten qashý beıimdiligi, sonymen qatar qorǵanys mehanızmderiniń bar ekendigi aıtylady.

Keskiniń ózgerýi (transformasıa)

Keskinniń kóleminiń ulǵaıýyn keıde jasóspirimderde kezdesedi. Olar kóbirek kúshti jáne ózderine senimdi bolǵandyǵyn bildiredi.

Keskinniń kishireıýi- zerttelýshi ózin qorǵaý men jaqtaýshylyqty qajet ótkendi tanytady, óziniń ómirindegi jaýapkershilikti basqa adamdarǵa keshirýdi kózdeıdi. Kishkentaı keskindeýlerdi salatyn bala ádette óziniń ózimin kórsetýge uıalady jáne adamdarmen ózara qarym-qatynasy kezinde keıbir kedergiler men kópshilik tendensıalaryna ıe bolady . Olar stress nátıjesinde depressıalyq jaǵdaıǵa dýshar bolatyndyǵyn sezdiredi.

Eger de jańbyr astyndaǵy adam sýretinde keskinderdi beıneleý kezinde deneniń qandaı da bir bóligi (aıaq, qol , qulaq, kóz) salynsa, onda bul qorǵanys mehanızmderiniń ózgelikshelikterin jáne eko reaksıasynyń kóriný erekshelikterin kórsetedi.

Kıimniń bolmaýy minez-qultyń anyqtalǵan taptaýryndaryn eskermeýine sezinýdiń albyrttyǵyna baılanysty.

Jańbyr belgileri (atrıbýttary)

Jańbyr-adamdarda bolatyn kedergiler, jaǵymsyz áserler. Beıneleýdiń sıpaty adamnyń qıyn jaǵdaılardy qalaı qabyldaıtyndylyǵymen baılanysty:  sırek tamshylar-ýaqytsha, jeńýge bolatyn jaǵdaılar,  boıalǵan tamshy nemese syzyqtar –qıyn, úzdiksiz jaǵdaılar. Jańbyrdyń qaıdan «keletinin» (adamnyń oń nemese sol jaǵynan)jáne bólik kóp jaǵdaıda áreketke dýshar bolatynyn anyqtaý kerek. Interpretasıa adam keskini nemese oń jáne sol jaǵynyń jazylǵan mánimen qatysyp júrgiziledi.  Qara bult – jaǵymsyz jaǵdaılardy kútý belgisi bolyp tabylady. Bulttar, qara bulttardyń sanyna olardyń mólsheriniń qalyndyǵyna, ornalasýyna nazar aýdarý mańyzdy. Depressıvtik jaǵdaıda barlyq aspandy alatyn aýyr qara bult beınelenedi.  Shalshyq sý, batpaq, balshyq bul -úreıli jaǵdaıdyń saldaryn, «jańbyrdan»keıin qalatyn qaıǵyrýlardy beıneledi. Shalshyqtyń beıneleý ereksheligine nazar aýdarý qajet (forma, tereńdigi, shashyrandy). Adam keskinine shalshyq qalaı ornalasqanyn eskerý mańyzdy. ( Keskenniń artqy jaǵynan nemese aldyńǵy jaǵyna ornalasqan ba, adamdardy barlyq jaǵynan qorshaǵan nemese onyń ózi shalshyqta tur ma? Soǵan mán berý kerek.

Qosymsha belshekter

Barlyq qosymsha bólshekter (úı, aǵash, oryndyq, mashına) nemese adam qolyna ustaıtyn zattar (sómke, gúl, kitap) qosymsha syrtqy tirekke degen qajettiliktiń kórinis retinde qarastyrylady.

Bólshekterdi kóbirek tolyqtaı túsindirý ( mánin ashý) kórsetilgen beıneniń sımvoldyq mánin quraıdy. Mys:  Naızaǵaı damýyndaǵy jańa sıkldiń bastaýyn jáne adamnyń ómirindegi qaıǵyly ózgeristerdi beıneleýi múmkin. Naızaǵaıdan keıin jıi paıda bolatyn, kúnniń shyǵýyn aldyn-ala bildiretin kempirqos tolyǵymen oryndalmaǵan armandardy bildiredi.

Qolshatyrdyń - syrty jaǵymsyz nóserlerden psıhıkalaq qorǵanýdyń sımvolıkalyq beınesin túsindiredi. Beınelerdi túsindirý kózqarasy boıynsha qolshatyr beınesinde ana men ákesine baılanysty belgi retinde qarastyrylady. Qolshatyrdyń kúmbezi ananyń bastaýy, al ustaıtyn jeri áke bastaýy. Qolshatyr jaýyn-shashynnan qorǵaýy da, qorǵamaýy múmkin. Adamdardyń keskinine qatysty qolshatyrdyń kólemi men ornalasýy psıhologıalyq qorǵanys mehanızmi áreketiniń qarqyndylyǵyn kórsetedi.

Bólshekterdiń burmalanýy men ótkizilýi.

Qatysty bólshekterdiń bolmaýy shıelenisti jaǵdaılarǵa jáne psıhıkalyq qorǵanys mehanızmderin yǵystyrýdyń saldary bolýyn kórsetýi múmkin.

Mys: sýrette qolshatyrdyń qatyspaýy qıyn jaǵdaıda ata-anasy jaǵynan kómektiń bolmaýy jaǵdaıyn kórsetýi múmkin.

Sýretterdegi túster

Sýretti qarapaıym qalammen oryndaýǵa bolady. Kóp adamdar túrli-tústi qalamnyń qoldanýyn qalaıdy. Eger zertteýshide túrli-tústi qalamdardyń barlyǵy jaǵdaıda, tústerge qarap sheshim shyǵarýdyń qajeti joq.

Túster belgili bir sezimderdi, kóńil-kúıdi jáne adamdardyń qarym-qatynasyn bildirýi múmkin. Sonymen qatar ár túrli reaksıalardyń jáne shıelenisý jaǵdaıyn da beıneleýi múmkin.

Jaqsy beıimdelgen emosıalyq qalypty bala ádetke 2den-5ke deıingi tústerdi qoldanady. 7-8 túster joǵary labldilikti kórsetedi. Bir tústiń qoldanylýy emosıalyq ózgerýdi qorqynyshtyń bolýyn málimdeıdi.

Sabaq №4

ÓZİŃNİŃ BEINEŃ

Maqsaty: óz beınesin anyqtaý.

Qajetti quraldar: Qatty aq qaǵaz (A4), ermeksaz.

Ótkizilý ýaqyty:  45 mınýt

Nusqaý: Árbir qatysýshy «Men kimmin?»  degen suraqqa 20 sóz jazýy kerek. Osy jazylǵan sózdiń alǵashqy 5 sózin oqıdy

Interpretasıa jasaý:

1. Áleýmettik. Tulǵalyq jáne     3. Otbasylyq. qoǵamdyq ortaǵa baılanysty.

2. Jeke ózine qatysty.                4. Rýhanı-tarıhı qatynas.                     

Óz beıneńizdi ermeksazben aq qaǵazǵa japsyryp, oryndaýyńyz tıis. Oryndap bolǵan jumysyńyzǵa taqyryp qoıyp, basqa qatysýshynyń jumysyna da taqyryp qoıyńyz. Taqyryptar qoıylyp bolǵan soń, ózińizdiń jumysyńyzdy jınap alyńyz. Jumystardyń ishinen ózińizge jaqyn degen 2-3 taqyrypty tańdap alýyńyz kerek.

Refleksıa: Óz jumysyn tanystyrady.

- Osy jumystan keıin qandaı sezimde boldyńyz?

Sabaq №5

MÚSİN ÁLEMİ

Maqsaty: barlyq artterapıalyq jattyǵýlar sıaqty shyǵarmashylyqty yntalandyrý. Sonymen qatar qundylyq baǵdaryn, birlesken ózara qarym-qatynas jáne top músheleriniń básekelestigin damytady.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Qajetti quraldar: Ermeksaz.

Toptyń ár múshesine ermeksaz beriledi. Jattyǵý barysynda jeńil áýen qoıylady. Sen álem jasaıtyn bes adamnyń bireýisiń. Ermeksaz – seniń qalaýyńnyń barlyǵyn jasaýǵa múmkindik beretin shıkizat. Kózderińizdi jumyp, ermeksazben jumys jasa jáne saýsaqtaryńa óz sezimderińdi jáne oılaryńdy kórsetýge múmkindik ber. Músindi jasap bolǵannan keıin, ony qalǵan qatysýshylarmen birge ústel ústine ornalastyr. Óz tobyńmen birlese otyryp, kózderińdi ashyp, sáıkes bólshekterden tutas álem qurastyrý boıynsha jumys jasa. Eger de jattyǵý barysynda toptyń basqa múshelerine qatysty sezimder paıda bolsa, ony aıtýǵa nemese olardy ermeksazben kórsetýge bolady. Sońynda basqatoptarmen óz sezimderińmen bólis.

Refleksıa: Sabaqty taldaý.

Sabaq №6

ERMEKSAZ JÁNE TİLEK

Maqsaty: qol eptiligin damytý, shyǵarmashylyqqa baýlý.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt

Qajetti quraldar: Ermeksaz.

Barysy: Óz tilegimizdi erikti formada músindeımiz, onymen «sóılesemiz», oǵan qalaǵan nárseni jáne ishte qalyp qoıǵan nárselerdi aıtamyz. Ony qalaǵan zatymyzǵa transformasıalaımyz.

— Kózdi jumyp músindik beıne jasaımyz.

— Ermeksazdan fıgýra jasaımyz jáne boıaımyz.

— Qol, aıaq, tabandarymyzdyń, túrli zattardyń izin qaldyramyz.

— Qysh boıtumar men tumarlar jasaımyz.

— Berilgen ýaqyt aıasynda belgili taqyrypta toptyq kompazısıa jasaımyz.

Refleksıa ótkizý.

«Meniń múmkindikterim» jattyǵýy

Qatysýshylar jeke – jeke berilgen aq paraqtarǵa tómendegi sózderge jaýap jazady:

— İstegim keledi

— İsteı alamyn

— İsteýim kerek

Taldaý jasaý.

Sabaq №7

QÝANYSH SHEŃBERİ

Maqsaty: tynyshtandyrý, ózin-ózi qabyldaý qabiletin damytý.

Mindetteri:

— psıhoemosıalyq kysymdy túsirý;
— sezim qabiletin joǵarylatý;
— tanymdyq qabiletterin damytý.

Qajetti quraldar: Gýash, akvarel, pastel, túrli-tústi qaryndash, stakan, qylqalam, aq paraq A3, maılyq-qaǵaz, relaksasıalyq áýen.

Ótkizilý ýaqyty:   45 mınýt.

Jumys barysy:

Siz ómirde, tabıǵatta sheńberge uqsas ne kórdińiz? Sheńberdi qalaı elestetesiz? Aq paraqtyń ortasyna balalarǵa qandaı da bir dóńgelek nárse salý usynylady (belgili bir beıne nemese oıý). Óz jumysyńyzǵa at qoıyp, jáne ony áńgimeleńiz?

Nátıjesine qaraı taldaý júrgiziledi.

— Jumys barysynda ne sezindińiz?
— Sizder jumys nátıjeli bolý úshin ne ister edińizder?
— Nátıjesinde ne shyqty?
— Jasaǵan beıne nege uqsaıdy?
— Tústerdi alý úshin siz qandaı kúsh saldyńyz?
— Nátıjesi sizderge unaı ma?
— Qaı jerin ózgertkińiz keledi?

Toppen jumys:

Vatman qaǵazdyń úlkendigindeı sheńber alynady. «Qýanysh» taqyrybyna ár bala óz tusyna sýret salady. Óz tusyna salǵan sýreti týraly áńgimeleıdi. Bárin salǵan sýret qandaı sezimge bóleıdi?

Refleksıa: Sabaqty taldaý.

Sabaq №8

MENİŃ NÁZİKTİLİGİM

Maqsaty: ortaǵa jaǵymdy qarym-qatynas qalyptastyrý.

Kerekti quraldar: barhat qaǵazy (maqpal qaǵazy), maqta.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Nusqaý: Berilgen zattardan bolashaǵyn elestete otyryp, sýret salýy qajet.

Refleksıa:

— Qandaı áser aldyńyz?

— Ne aldyńyz?

«Ádemi qorapsha» jattyǵýy

Maqsaty: oqýshylardyń qyzyǵýshylyq deńgeıin jáne senim deńgeıin  anyqtaý.

Sharty: Meniń qolymdaǵy qorapshada meniń ómirimde erekshe ról atqaratyn, meniń ómirim úshin óte mańyzdy, meniń ómirim úshin eń qajet bir zat bar, sizder ony kórgileriń keledi me? (Oqýshylar óz qalaýlary boıynsha ortaǵa kelip qaraýlaryna bolady).

Taldaý:

- Qalaı oılaısyzdar, men sizderdi sendire aldym ba?

Sabaq №9

ÁÝENDEGİ SYRLY BOIAÝLAR

Maqsaty: ózin-ózi qabyldaý, óz oıyn  qalyptastyrý. Tulǵaaralyq ózara túsinisý.

Kerekti quraldar: Aq paraq (A4), áýender.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt

Barysy: Barlyq qatysýshylar sheńber boıynsha otyrady. Áýen qoıylady, qatysýshylar áýendi tyńdaı otyryp, paıda bolǵan sezimderin paraq betine túsiredi.

Refleksıa:

— Jattyǵýdy oryndaý barysynda sizdiń sezimińiz?

— Topta ózińizdi qalaı sezindińiz?

«Sıqyrly qorjyn» oıyn-jattyǵýy

Nusqaý: Qatysýshylar sheńber boıymen otyrady. Sıqyrly qorjynǵa adamnyń boıynda kezdesetin jaǵymdy qasıetter salynǵan. Psıholog ortaǵa shyǵyp, oıynnyń erejesin túsindiredi. Oıyn erejesi boıynsha qatysýshylar qorjynnan óz qasıetin naqty tabý úshin «Sıqyrshy, sıqyrshy men qandaımyn?» dep aıtyp, qorjynnan paraqty alady.

Nátıjeni taldaý:

— Qorjynnan sózderdi alǵanda qandaı sezimde boldyńyzdar?

Sabaq №10

BEINELEÝ

Maqsaty: ózin-ózi qabyldaý, shyǵarmashylyq qozǵalystar jáne tulǵaaralyq ózara túsinsý.

Qajetti quraldar: Jáı áýezdi áýen.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Nusqaý: Aldyn ala daıyndalǵan aq plakatka adamnyń tabanynyń sýretteri salynady, eki túrli túspen. Ortaǵa eki qatysýshy shyǵyp, mýzykaǵa ilese otyryp, óz taban izderinen shyqpaı bıleýi kerek.

- Qandaı sezimde boldyńyzdar?

- Mýzyka men bı bizdiń sezimimizge áser ete alady ma?

Toptyń barlyq músheleri jupqa bólinedi. Qatysýshynyń biri júrgizýshi, ekinshisi – erýshi. Bir-birińniń kózderińe qarap turyńdar. Eger siz kóshbasshy bolsańyz, qolyńmen, aıaǵyńmen, daýysyńmen, keýdeńmen mánerli, aıqyn ádemi jáı qımyldar bastańyz. Qozǵalys kezinde  ózińniń deneńdi, sezimińdi sezin. Erýshi aınala beıne retinde ózińniń seriktesiniń jattyǵýlaryn beıneleıdi. Mysaly, eger seriktesi oń qolyn sozsa, erýshi sol qolyn sozady. Basqa nárse oılamaýǵa tyrysyńyz. Sizdi óz deneńiz «basqarsyn». Eki mınýttan soń rólder aýysady.

Refleksıa:

-    Seriktestiń qandaı qozǵalysyna mán berdińiz?
-    Seriktesińniń  qımylyn qaıtalap, beınelegende ózińdi qalaı sezindiń?

Sabaq№11

MENİŃ JAN-DÚNEMNİŃ BIİ

Bı terapıa – bul bıleý óneri jáne psıhoterapıa sıntezi. Ol ejelden beri tanymal bı kúshine kórsetilgen bı oqytýynyń jetistikteri jáne ártúrli psıhoterapıalyq mektepterdiń tájirıbesinde negizdelgen. Shyǵarmashylyq bıdiń damýyna úles qosqannyń biri jáne eń birinshisi bolyp HH ǵasyrda tanymal bıshi Aısedora Dýnkan boldy. Dástúrde adamnyń rýhanı ómiri tikeleı denemen, qozǵalyspen jáne emosıamen birikken jumysyn bı-qozǵalmaly terapıasy dep ataǵan. Bı ózin jetildirýde jáne sezimin bildirýde kúshti qural bolyp tabylady.

Maqsaty: ishki sezimdi ashý. Denelik jáne emosıalyq  kúılerin  túzetý, bulshyq et qysymyn  túsirý.

Qajetti quraldar: Kóńildiáýender, oramaldar.

Ótkizilý ýaqyty:  45 mınýt

«Meniń jan - dúnıemniń bıi» bı terapıalyq jattyǵý

Qatysýshylar kilemsheniń ústine jınalady. Kózderi baılanǵan kúıinde  mýzykaǵa qosylyp beıleýleri tıis. Bı kezinde eki adam bolyp bıleýge nemese ekinshi adamnyń ıyǵyna qolyn qoıyp bıleýge bolady.

«Men kim boldym» jattyǵýy

Sharty: Qatysýshylar óziniń kim ekenin aıtýy kerek.

Refleksıa:

- Qandaı áser aldyńyz?

Sabaq №12

OTBASYLYQ OQIǴA

Maqsaty: úlkendi úlgi, kishini maqtan etýge, otbasynyń birligin saqtap, úlgili otbasy bolýǵa tárbıeleý. Kez kelgen jaǵdaılardy birge sheshýge daǵdylandyrý.

Mindetteri:

— bir-birin baǵalaý;
— qarym-qatynastaryn jaqsartý;
— otbasy ómirin uǵyndyrý;
— otbasylyq kıkiljińdi joıý.

Kerekti quraldar: Qýyrshaqtar.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Nusqaý: Otbasy múshelerinen turatyn qýyrshaqtar taratylady. Osy qýyrshaqtardan otbasy múshelerin belgilep, shaǵyn ǵana otbasylyq kórinis kórsetedi. Aldyn  ala otbasylyq jaǵdaı baıandalýy tıis. Qalǵan oıynshy top otbasy jaǵdaılaryn taldaıdy.

Refleksıa:

— Kimniń róli aýyr boldy?
— Eń jaqsy rólde oınaǵan kim?
— Eń jaman rólde kim?

Sabaq №13, 14

ERTEGİLER ELİNDE

Maqsaty: qatysýshynyń kóńil-kúıin kóterý, komýnıkasıasyn qalyptastyrý, bala boıyndaǵy kezdesetin ishki ýaıymdy qýyrshaq oıyndary arqyly syrtqa shyǵarý, tulǵanyń shyǵarmashylyǵyn damytý, áleýmettik ortaǵa beıimdiligin arttyrý, ishki emosıasyn erkin ashýǵa kómek berý, densaýlyǵyn qalypqa keltirý.

Qajetti quraldar: Qaǵaz, flomaster, akvarel, gýash, matanyń qıqymdary, qaıshy, jip, ıne, jelim.

Ótkizilýýaqyty: 45 saǵat.

Barysy.     

DAIYNDYQ KEZEŃİ:     

«Qýyrshaqtardy daıyndaý»

Qatysýshylardy oryndarǵa ornalastyrý. Ústel ústinde qaǵazdar, qaryndashtar, sýret salý úshin qajetti boıaýlar usynylady. Sol qaǵazǵa saýsaqqa kıiletin qýyrshaqtardyń  sýretterin salady.

Taldaý:

— Salǵan sýretterimiz qandaı?

Komýnıkasıalyq belsendirý

Qatysýshylar bir-birine jaǵymdy kóńil-kúıler syılap, tilek, nıetterin bildiredi. Jumys ústinde qandaı jaǵdaılar bolady jáne ne kútetinderin aıtady.

JEKE JUMYS

Jumys barysynda qatysýshylarǵa túrli-tústi boıaýlar men mata qıqymdary usynylady. Matanyń segiz  túrin tańdap alýlary qajet. Árkim óz oıynsha  qıqymdardan sol qoldyń saýsaqtaryna keletindeı etip túrli -tústi qýyrshaqtyń  denesin shıyrshyq úlgisinde  daıyndap, laıyqty etip, mata qıqymdarynan bas úlgisin jasaıdy. Qýyrshaqtar ádemi bolý úshin betterin  bezendiredi. Kóńildi bolý úshin  kıindirip, atyn qoıyp, qýyrshaqtar jaıly kishigirim málimet daıyndaýlaryń kerek.

Qýyrshaqty oınatý ádisi:

Qýyrshaqtar týraly tarıhı áńgimeler jáne otbasylyq tarıhı ertegiler oılap tabý úshin ýaqyt beriledi. Keıipkerlerge at qoıý kerek. Qýyrshaqtar oılaǵan rólderin oınap shyǵýy kerek.

Taldaý:

— Keıipkerdiń minezderine sıpattama berińder?

Qýyrshaqtardyń alǵan áserlerin bólisýi 

Saýsaqtaǵy  túrli -tústi qýyrshaqtar bir –birlerine qarap kúlimsirep, suraqtar qoıyp, búgingi jumystary týraly áńgimelesedi.

«Ertegi elindegi qýyrshaqtar»

Maqsaty: qatysýshynyń kóńil-kúıin kóterý, psıhıkalyq densaýlyqty jaqsartý, bala boıyndaǵy kezdesetin ishki ýaıymdy qýyrshaq oıyndary arqyly syrtqa shyǵarý, tulǵanyń shyǵarmashylyǵyn damytý, áleýmettik ortaǵa beıimdiligin arttyrý, ishki emosıasyn erkin ashýǵa kómek berý.

Kórnekilikter: Saýsaqqa kıýge ázirlengen ertegi keıipkerleri úlgisinde jasalǵan qýyrshaqtar, kóńildi áýender.   

Ótkizilýýaqyty: 45 saǵat.

Uıymdastyý kezeńi: qatysýshylar ertegi keıipkerlerin tańdaıdy. Tańdaǵan keıipkerleri boıynsha oınaıdy.

«Shalqan» ertegisi

Baıaǵy bir zamanda shal men kempir bolypty. Olardyń baqshasy bar eken.                                                 

Birde shal shalqan otyrǵyzady. Shalqan úp-úlken bop ósedi. Bir kúni shal shalqandy jerden sýyryp almaqshy bolady. Olaı tartqylaıdy, bulaı tartqylaıdy, tartyp shyǵara almaıdy. (Saýsaqtaǵy kýyrshaqtardy keıipker is-áreketine qaraı qımyldatady)

Ataı ájeıdi shaqyrady.

Ataı: Ájesi, ájesi, kómektesip jiber.

Olaı tartqylaıdy, bulaı tartqylaıdy, tartyp shyǵara almaıdy. (Saýsaqtaǵy kýyrshaqtardy keıipker is-áreketine qaraı qımyldatady)   

Ájeı nemeresin shaqyrady.

Ájeı: Qyzym, qyzym kómektesip jiber.

Olaı tartqylaıdy, bulaı tartqylaıdy, tartyp shyǵara almaıdy. /Nemeresi kúshigin shaqyrady. (Saýsaqtaǵy kýyrshaqtardy keıipker is-áreketine qaraı qımyldatady)

Nemeresi: Kúshigim, kúshigim kómektesip jiber.

Kúshik mysyqty shaqyrady.

Kúshik: Mysyq, mysyq kómektesip jiber.

Mysyq tyshqandy shaqyrady.

Mysyq: Tyshqan, tyshqan kómektesip jiber.

Olaı tartqylaıdy, bylaı tartqylaıdy, shalqandy shyǵaryp alady. (Saýsaqtaǵy kýyrshaqtardy keıipker is-áreketine qaraı qımyldatady). 

«Baýyrsaq» ertegisi

Ertede bir Shal men Kempir bolypty. Kempir bir kúni qaımaqqa nan ılep, ony maıǵa qýyryp baýyrsaq pisiripti. Ony terezeniń aldyna sýytyp qoıypty.

Baýyrsaq sýyp turyp turyp, bir kezde domalaı jóneledi. Domalap kelip tereze aldyndaǵy oryndyqqa, oryndyqtan edenge, edennen dálizge, dálizden aýlaǵa, aýladan syrtqa, odan ári, odan ári domalaı beredi, domalaı beredi.

Bir kezde oǵan Qoıan jolyǵyp:

– Baýyrsaq, Baýyrsaq! Men seni jeımin! – deıdi.

- Qoıan, sen meni jeme. Men saǵan óleń aıtyp beremin: «Meniń atym Baýyrsaq, Baýyrsaq! Qaımaqqa ılengem, maıǵa pisirilgem, terezede sýyǵam. Ustatpaı kettim Atama, ustatpaı kettim Ájeme. Ustatpaımyn Qoıan saǵan da!».

Sodan Baýyrsaq qara jolmen domalap kete barady. Oǵan Qasqyr kezdesip, onyń da jegisi keledi.

Baýyrsaq óziniń ánin Qasqyrǵa aıtyp berip, odan ári domalaı beredi.

Bir kezde Aıý jolyǵady:

- Baýyrsaq, Baýyrsaq! Men seni jeımin! – deıdi ol.

- Sendeı maıtabanǵa meni jeý qaıda? Ustatpaı kettim Atama, ustatpaı kettim Ájeme, Qoıan menen Qasqyrǵa ustatpaǵam endeshe.

-  Al sendeıge ustatpaımyn múlde de!

Sóıtip domalaı jóneledi. Aıý tek kózimen shyǵaryp salady.

Baýyrsaq domalaǵannan domalap kele jatsa oǵan Túlki jolyǵady:

- Baýyrsaq, Baýyrsaq, qaıdan domalap barasyń? - deıdi ol.

- Jolmen domalap baramyn.

- Baýyrsaq, Baýyrsaq, maǵan óleń aıtyp bershi!. . .

- Sodan Baýyrsaq: «Meniń atym Baýyrsaq, Baýyrsaq! Qaımaqqa ılengem, maıǵa pisirilgem, terezede sýyǵam. Ustatpaı kettim Atama, ustatpaı kettim Ájeme. Ustatpaı kettim Qoıan menen Qasqyrǵa. Ustatpaı kettim Aıýǵa, ustatpaımyn saǵan múlde de!» dep óleńin aıtyp beredi.

Túlki oǵan:

- Ániń óte jaqsy eken. Biraq jóndi estı almaı turǵanym. Baýyrsaq, sen meniń tumsyǵyma shyq ta, ánińdi taǵy bir ret qattyraq aıtshy, - deıdi.

Baýyrsaq Túlkiniń tumsyǵyna domalap shyǵyp alyp bar daýsymen ánin aıtady. Sol kezde Túlki ustap alady.

- Túlki, sen meni jep qaıtesiń! – deıdi Baýyrsaq. Júr odan da bizdikine, Atam men Ájeme baraıyq. Olar seni toıǵyzady.

Túlki kelisedi. Jolshybaı ózderimen birge Qoıan, Qasqyr men Aıýdy ertip alady. Olar kelse Ájesi kóp qaýsyrma pisirip qoıypty. Qoıanǵa oramjapyraq salǵan, Qasqyr men Túlkige et salǵan, Aıýǵa tańqýraı salǵan qaýsyrma tıedi. Al Baýyrsaq terezeniń aldynda óziniń ánin aıtyp otyrady.

Joǵaryda atalǵan jumystardy oryndatý kezińde ertegilerdi paıdalana otyryp,   ómirge degen úmitin  qalyptastyrý, densaýlyǵyn nyǵaıtý.   Bala boıyndaǵy meıirimdilikti  molaıtý. Úlkender men kishiler arasyndaǵy syılastyqty, baýyrmaldyq pen qaıyrymdylyqty dáripteý.

Sabaq №15

SIQYRLY PİL

Maqsaty: qarym-qatynasty damytý, jaǵymdy kóńil-kúı syılaý.

Kerekti quraldar: Qolǵa kıýge daıyndalǵan qýyrshaqtar.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Barysy: Sizder myna taratylǵan qýyrshaqtardyń ishinen ózińizge unaǵan qýyrshaqty tańdańyz?. Qatysýshylar sheńber boıynsha ornalasady jáne óz esimderin ertegi keıipkerler arqyly áńgimeleıdi.

«Meniń múmkindikterim» jattyǵýy

Qatysýshylar jeke – jeke berilgen aq paraqtarǵa tómendegi sózderge jaýap jazady:

— İstegim keledi
— İsteı alamyn
— İsteýim kerek

Refleksıa:

Sabaq  №16

E. G. Eıdemıller men O. V. Cheremısınniń «Otbasylyq sosıogramma» ádistemesi

Ádistemeniń maqsaty: Az ýaqyt ishinde sýbektiniń otbasyndaǵy qarym-qatynasyn, tulǵaaralyq qatynastaǵy ornyn anyqtaý.

Ádistemeniń mazmuny: Synalýshylarǵa dıametri 110 mm bolatyn sheńber salynǵan blank paraǵy beriledi. Sodan soń nusqaý oqylady: «Paraq betinde sheńber salynǵan onyń ishine ózińdi jáne otbasy múshelerin dóńgelekter úlgisinde beıneleńiz de, esimderin jazyp qoıyńyz». Otbasy músheleri bul tapsyrmany bir-birimen keńespesten oryndaıdy.

Nátıjelerdi taldaý: Avtorlar usynǵan krıterııler boıynsha testileýdiń baǵalaýy júrgiziledi.

1. Sheńber aımaǵyna engen otbasy músheleriniń sany;
2. Dóńgelekterdiń kólemi;
3. Dóńgelekterdiń ornalasý qatynasy;
4. Arasyndaǵy qashyqtaq.

Birinshi krıterıı nátıjeleri boıynsha, zertteýshi synalýshy beınelegen otbasy músheleriniń sanan shynaıy sanmen salystyrady. Múmkin, bul synalýshynyń qaqtyǵysty qatynastaǵy otbasy múshesi bolýy múmkin, ol úlken sheńberge kirmeı qalady, «umytylyp» ketedi. Osy arada basqa bir janýar, zat nemese adam otbasy múshesi retinde beınelenedi.

Sodan soń biz dóńgelekterdiń kólemine nazar aýdaramyz (2-shi krıterıı boıynsha). «Men» dóńgelegi basqalarǵa qaraǵanda úlken bolsa, joǵary nemese jetkilikti deńgeıdegi ózindik baǵa, al kólemi kishkentaı bolsa, ózindik baǵanyń tómen deńgeıiniń belgisi. Basqa otbasy músheleriniń kólemi synalýshy kózqarasymen olardyń mándelegin bildiredi.

Kelesi kezekte dóńgelekter sheńberdiń shekarasyna jáne bir-birine qatysty ornalasýyna nazar aýdarý qajet (3-shi krıterıı). Synalýshynyń óz dóńgelegin sheńber ortasyna ornalastyrýy tulǵanyń egosentrıkalyq baǵyttylyǵyn bildiredi, al ózin basqa otbasy múshelerinen tómen nemese shet jaǵynda beıneleýi emosıalyq shettelýdi ýaıymdaýyna silteıdi.

Neǵurlym mańyzdy otbasy músheleri úlken dóńgelekter beınesimen sheńberdiń joǵary aımaǵynda nemese ortalyq bóliginde beınelenedi.

Tórtinshi krıterıı boıynsha dóńgelekter arasyndaǵy ara qashyqtyqty taldaý arqyly da kóp málimet alýǵa bolady. Bir dóńgelektiń basqalardan qashyqtaý ornalasýy otbasynda qaqtyǵystyq qatynastardy, synalýshynyń emosıalyq shettetilýin sıpattaıdy. «Men» qurylymynyń daralanbaǵanyn, sımbıotıkalyq baılanysty bildiredi.

Sabaq №17

MENİŃ KİSHKENTAI KEZİMDEGİ BEINEM

Maqsaty: óz ómiriniń ótken kezeńderin sezinip, anyq elestetip, sol ýaqytta paıda bolǵan jáne osy ýaqytqa deıin ózimen birge ilesip júrgen problemany joıýǵa umtylý.

Kerekti quraldar: Qaǵaz-maılyq, stepler, flomaster, skoch.

Ótkizilý ýaqyty: 45  mınýt.

«Men kimmin?»  jattyǵýy

Sharty: Kózderińizdi jumyp, esh nárse oılamaı taǵy ózderińizge «men kimmin?» degen suraqty qoıyp, jaýap jazyńyzdar. Oımen bólisý, endi qandaı jaýaptar berildi? (taldaý).

Nusqaý: Qatysýshylarǵa kerekti quraldar taratylady. Berilgen zattardy paıdanala otyryp, kishkentaı kezindegi beınesin qýyrshaq  túrinde jasaýlary qajet.

Refleksıa: Tapsyrma boıynsha óz jumystaryn tanystyrady.

— Qýyrshaǵyńyzdyń beınesi qandaı?

— Sizdiń qýyrshaǵyńyz neni esińizge túsiredi?

Sabaq  №18

QAZİRGİ ZAMANǴY BÝRATINO

Maqsaty: óziniń ishki kúıin seziný, óz sezimderine taldaý jasaý. Shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.

Kerekti quraldar: Túrli-tústi matalar, qaıshy, jelim, jýrnaldar.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Jumys barysy:

«Bizdiń esimimiz ortaq» jattyǵýy. Oqýshylar kez kelgen oqýshyǵa dopty laqtyra otyra, sol oqýshynyń boıyndaǵy belgili bir daryndylyq   qabiletterin aıtady.

«Qazirgi zamanǵy Býratıno» qýyrshaq terapıalyq jattyǵý 

Sharty: Qatysýshylar topqa bólinip, qazirgi zamanǵy býratınonyń beınesin jasaýlary kerek.

Qorytyndy: Ár top óz jumystaryn qorǵaıdy.

Sabaq  №19

FOLGA QÝYRSHAǴY

Maqsaty: sana-sezimdi qalyptastyrý, bala boıyndaǵy shyǵarmashylyq pen qıaldy damytý. Qýyrshaq arqyly ishki kúızelisterdi joıý.

Mindetteri:

— sezimdi qalypqa keltirý;
— psıhoemosıalyq kerneýdi túsirý;
— tanymdyq qabiletti damytý.

Kerekti quraldar: Folga, maılyq- qaǵaz, relaksasıalyq áýender.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Barysy:

I bólim

Árbir  qatysýshyǵa folga men maılyq - qaǵazdar  taratylady. Folgadan qýyrshaq  jasap shyǵarý kerek. Folga - óte maıysqaq jáne kóngish materıal bolyp tabylady. Qýyrshaqqa kıim daıyndaý úshin maılyq - qaǵazdy paıdalanady.

 Jumysty talqylaý:

- Óz qolyńyzdan shyqqan qýyrshaq unady ma?

- Sizge uqsaı ma? Nesimen?

II bólim

Qatysýshylar qýyrshaqtar týraly ertegiler oılastyrý qajet. Ertegi oılastyryp bolǵan soń, ertegini somdaıdy.

Refleksıa: Alǵan áserleri týraly aıtady.

Sabaq  №20

QÝYRSHAQTYŃ TÚSİ

Maqsaty: adam boıyndaǵy senimdilikti joǵarylatý, shyǵarmashylyqty damytý.

Mindetteri:

— mazasyzdyq deńgeıdi tómendetý;
— ishki beıneni qalyptastyrý;
— qıaldy damytý.

Kerekti quraldar: Sýret salý úshin aq paraq, qaryndash, flomasterler, boıaýlar, (qatysýshynyń qalaýynsha) óshirgish, jelim, qaıshy.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt

Sharty: Jeke paraqqa  qýyrshaq beınesin salyp, sılındr túrinde jelimdeımiz. Daıyn bolǵan qýyrshaqty saýsaqqa kıemiz. Keıin qýyrshaq týraly áńgime oılap tabamyz. Áńgimeni myna sózder arqyly bastaımyz: «Ertede bir qýyrshaq bolypty. Qýyrshaq bir kúni tús kóredi. . . ». Keıin qatysýshylar sheńber jasaı otyryp, qýyrshaqtary týraly áńigmeleıdi. Jumys kezinde kóńil-kúıin paraqqa salyp,   sýret boıynsha áńgime qurastyrady.

Refleksıa: Áserlerimen bólisedi.

Sabaq №21

SHÓPTEN JASALYNǴAN OIYNSHYQTAR

Maqsaty: tanymdyq qabiletti damytý, mazasyzdyqty joıý, shyǵarmashylyq arttyrý.

Mindetter:

— ózin-ózi kótermeleý;
— kóńil-kúıdi kóterý;
— tanymdyq qabiletti damytý.

Kerekti quraldar: Shópter, jıekteme, taspalar, túrli mata qıqymdary, túrli-tústi jip, qaıshy.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Psıholog: Bizdiń ata-babalarymyz shópten nemese sabynnan balalaryna, nemerelerine qýyrshaqtar jasap beretin bolǵan. Endi eki tańdaý bar: birinshisi eshki qýyrshaq, ekinshisi jylqy (taı) qýyrshaq. Sizder ekeýiniń bireýin tańdaýlaryńyz kerek. Eshki qýyrshaq – kóńildi jáne kóńil kóteredi. Jylqy (taı) qýyrshaq – qaırat, kúsh beredi.  

Nusqaý: Sizder myna shópten óz qalaýlaryńyzsha qýyrshaq jasaýlaryńyz kerek. Qýyrshaq jasaǵan kezde, qajetti quraldardy paıdalanýǵa bolady. Jasalǵan beıneń (eshki, taı) týraly áńgimele nemese tarıhı oqıǵalar arqyly tanystyr.

Jumysty talqylaý:

 -  Jumysyń unady ma?

 -  Jasalǵan beıne nesimen qyzyqty?

 -  Qýyrshaǵyńnyń boıynda qandaı batyrlyq, kúsh bar?

Refleksıa: Alǵan áserleri týraly aıtady.

Sabaq №22

QÝYRSHAQTAR ARALY

Maqsaty: jańa ortaǵa tez beıimdelý, mazasyzdyq pen kúzelisterdi jeńý. Qýyrshaqty daıyndata otyryp, sózdik qoryn damytý.

Kerekti quraldar: Bir túp tal, túrli -tústi jipter, matalar, maıda zattar.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt

Kirispe: «Qýyrshaqtar murajaıy» týraly áńgimele júrgiziledi. Búginde Mehıkonyń ońtústiginen 18 shaqyrym jerde Sochımılko atty týrısik shyraıly aýdan bar. Búgingi áńgimemiz dál osy aýdandaǵy saıahat baǵdaryna arnalmaǵan «Qýyrshaqtar araly» atty oqshaý jatqan meken týraly bolmaq. 1950 jyly Hýlıan Santana Barrera atty meksıkandyq azamat óziniń otbasyn tastap, ý-shýdan ada óńirge baryp ómir súrý týraly mańyzdy sheshim qabyldaıdy da, ýaqyt ótkizbesten Mehıkonyń shetindegi aty da, zaty da belgisiz aralǵa attanyp ketedi. Jigit munda kelmes buryn, el aýzynan aralda sýǵa batyp ólgen qyzdyń elesi júredi degen alyp-qashpa áńgimelerdi estigen eken. Kóp uzamaı sózdiń ras ekendigine kózi jetip, úreıi usha bastaıdy. Sodan ne isterin bilmeı ábigerge túsip júrgende, jol boıynan synyp qalǵan qýyrshaqty taýyp alady da, eski nanym-senimderge amalsyz senip, qýyrshaq meni elesten qorǵaıdy degen oımen talǵa ilip qoıady. Osy oqıǵadan keıin Hýlıanǵa araldy qýyrshaqtar murajaıyna aınaldyrý týraly oı keledi. Kórshi araldardan tapqan-taıanǵan eski qýyrshaqtardy alyp kelip, taldarǵa ilýdi ádetke aınaldyrady. Mundaı ádetten tys árekettiń kýágeri bolǵan kórshileri ózderiniń eski qýyrshaqtaryn Hýlıannyń ósiretin jemis-jıdekterine aıyrbastaı bastaıdy. Áreket jemisin bermeı qoımady. Nátıjesinde shaǵyn ǵana aral kirlenip, synǵan «qýyrshaqtar murajaıyna» aınaldy. 1990 jyldary araldyń aty aıdaı álemge tanymal boldy.

I bólim «Qýyrshaqtyń paıda bolýy»

Qatysýshylar óz qıaldarynan qýyrshaqtar jasaıdy.  

II bólim «Qýyrshaqtar murajaıy»

Óz qýyrshaqtaryn tanystyryp, qalaı paıda bolǵany týraly áńgimeleıdi. Keıin qýyrshaqtaryn talǵa ilip, «qýyrshaqtar murajaıyn» tamashalap, bir-biriniń qýyrshaqtaryna maqtaýlar aıtady.  

Refleksıa: Óz áserlerin ortaǵa salady.

Sabaq  №23

ÁLEMDEGİ QÝYRSHAQTAR

Maqsaty: mazasyzdyqdy tómendetýge, ulttar arasyndaǵy qarym- qatynasty túsine bilýge, toleranttylyqty sezinýge kómektesý.

Kerekti quraldar: Túrli -tústi ermeksaz  jáne monshaqtar, maıda zattar.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt 

Barysy:

I bólim

Psıholog álem halyqtarynyń salt-dástúrlerimen, ádep-ǵuryptarymen, mádenıetterimen tanystyryp, ol jaqtaǵy adamdardyń qalaı ómir súrip jatqandaryn, bir-birimen qarym-qatynastaryn áńgimeleıdi. Sondaı-aq, dúnıe júzindegi súıkimdi qýyrshaqtardyń qalaı paıda bolǵany týraly jáne olar ártúrli bolatynyn aıtady. Psıhologtyń nusqaýy boıynsha  árbir qatysýshy álemdegi qýyrshaqtar qalaı bolatynyn elestete otyryp, ermeksazdan qýyrshaq  jasaıdy. Qýyrshaqty túrli-tústi qylyp jasaýǵa nemese áshekeılermen bezendirýge bolady.

II bólim

Árbir qatysýshy óz qýyrshaqtaryn tanystyrady.

-  Ol qaıda turady? (mys: Meniń qýyrshaǵym Anglıada turady)

-  Ony qalaı jasadyńyz?

Refleksıa: Sabaqty taldaý.

Sabaq №24

ADAMDAR JÁNE QÝYRSHAQTAR

Maqsaty: ózin-ózi baǵalaýdy joǵarylatý, jaǵymdy Men - tujyrymdamasyn damytý.

Mindetteri:

- ózine degen qyzyǵýshylyǵyn damytý;
- ózin-ózi basqara alý qabiletin damytý.

Qajetti quraldar: 50h50 mólsherinde eki bólek mata. Basy úshin kınder-súrprızdiń fýtláry. 4-5 usaq zattar: monshaqtar, knopkalar. Monshaqtardy kınder-súrprızdiń fýtláryna ornalastyrady. Mata basy men qoly úshin qajet. Qýyrshaqtyń qozǵalýyna usaq zattardy sondaı-aq, fýtlár dybys shyǵarýy úshin qoldanady. Jip, jóke, lenta, ıirilgen jip, shashyn daıyndaý úshin. Shulyq qoly  men basy úshin.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Jumys barysy: Sender óz qýyrshaǵyńdy jasaýyń kerek. Sýrettiń uqsaýy mindetti emes, qýyrshaqty kim jasady, sonyń bolmysyn berse bolǵany. Ary qaraı, qýyrshaq- marıonetkany jasaıdy. Marıonetkany ádemilep, áshekeıleıdi.

Talqylaý: Qatysýshylar dóńgelene otyrady. Árqaısysynyń qolynda óziniń marıonetkasy. Oǵan esim beredi, onyń minez-qulqy jaıynda aıtady jáne t. b. Qatysýshylardyń barlyǵy óz marıonetkasymen tanystyryp shyǵýy óte mańyzdy. Jetkinshekter ózderiniń jáne marıonetkanyń sezimderin aıtady.

Sabaq №25

MARIONETKA

Maqsaty: óziniń marıonetkasyn basqarý arqyly ózin, óziniń sezimin, emosıasyn basqarýdy úırený.

Ótkizilý ýaqyty: 20 mınýt.

Jumys barysy: Qatysýshylar dóńgelene otyrady. Árqaısysynyń qolynda marıonetka. «Qazir sender erteginiń batyrlary – ózderińniń marıonetkalaryńdy qatystyra otyryp, ertegi qurastyryp, ony oınatýlaryń kerek».

Sahnaǵa 3 oryndyq qoıylady, jetkinshekter sahnadan ózderiniń marıonetkalarymen (qýyrshaǵymen) «júredi».

Refleksıa: Qatysýshylar sheńber boıymen otyrady. Jumys aıaqtalǵan soń ár jetkinshek óziniń sezimderimen, kúızelisterimen, alǵan jaǵymdy áserlerimen bólisedi.

Osy oqıǵa jelisinen keıin-aq, psıholog jetkinshektiń kúıin, onyń ishki jan – dúnıesiniń  qandaı jaǵdaıda ekenin bilýge bolady. Ary qaraı qandaı jumys júrgizýge bolatynyn sheshýge kómektesedi.

«Sıqyrly dúken» jattyǵýy

Siz úshin qajetti, osy ómirde baǵalaıtyn 5 nárseni jazasyzdar. Endi men sizderge «Sıqyrly dúkenge» baryp dúkenshiden, ıaǵnı menen ne qajet bolsa barlyǵyn: densaýlyq, baqyt, mahabbat, tabys, mashına, karera, biraq aqysyna sizderdiń jańaǵy jazǵan, sizder qatty baǵalaıtyn 5 nárseniń nemese 5 qasıettiń bireýin talap etemin. Ózderińizde erekshe baǵalaıtyn neler qaldy, nemese qandaı qasıetter qaldy. Jáne osy baǵalaıyn  4 nárse nemese qasıet sizderdi ómir boıy jetistikke jetkizip, qoldap júredi.

Taldaý júrgiziledi.

Sabaq №26

BALAQAI

Maqsaty: ata-ananyń balasyna degen meıirimdiligin, súıispenshiligin qalyptastyrý. Ana men bala arasyndaǵy qarym-qatynasty jaqyndattyrý jáne damytý. Ata-ananyń balaǵa degen meıirimdiligin, úlgili tárbıesin qalyptastyrý. Otbasynda bala tárbıeleýde ata - ananyń róli mol ekenin sezindirý.

Ótkizilý ýaqyty: 45 saǵat.

Qajetti quraldar: Maqta, túrli-tústi matalar, jip, qaıshy, aq paraq (A4), qalam, qaryndash, jýrnal, ermeksaz, kóńildi áýender.

Túri: Áńgimelesý.

Uıymdastyrý kezeńi.

(Qatysýshylar sheńber boıynsha ornalasady. )

Barysy:

Nusqaý: Qatysýshylarǵa mata, jip, qaıshy, maqta taratylady. Osy zattardy paıdanala otyryp, ózińizdi súıkimdi qýyrshaq retinde jasańyz. Mysaly: Qyz nemese er bala. Ol týraly málimet jınaısyz. Siz kimsiz? t. b.

2 tapsyrma.

Sharty: Siz erjettińiz, otbasyńyz úshin siz súıkimdi qýyrshaqsyz. Ár balanyń orny erekshe, árbireýiniń minezi, bolmysy ózinshe bir qyzyq. Óz  ereksheligińizdi aıtyp berińiz? Qýyrshaqty paıdalana otyryp, óz minez-qulqyńyzdy, is-áreketińizdi sıpattap aıtyńyz.

3 tapsyrma.

Siz áli bala qýyrshaqsyz. Qýyrshaq bolyp sóıleısiz? Ata-anańyzben bolǵan bir qyzyqty, umytylmaıtyn oqıǵany aıtyp berińiz?          

4 tapsyrma.

Sizdiń týǵan kúnińiz. Ata-anańyz sizge bergen ádemi, osy ýaqytqa deıin umytylmaıtyn syılyǵyn esińizge túsirińiz. Ony myna taratylǵan zattardy paıdalana otyryp jasańyz. Sýretin salýyńyzǵa da bolady. Oryndap bolǵan jumysyńyzdy baıandańyz. Syılyq qashan, qaı ýaqytta berildi jáne Siz úshin nesimen qundy?.  

Reflekıa:

Óz jumysyńyzunady ma?

Ózgeniń jumysynan ne aldyńyz?

Jasaǵan jumysyńyzdy úıińizge barǵannan soń, ata-anańyzben bólisip, olarǵa jaqsy kóńil-kúı syılańyz.

Sabaq  №27

JANUIaDAǴY QÝYRSHAQ

Maqsaty: qatysýshynyń ishki jan-dúnıesin jeńildettirý.

Qajetti quraldar: Sýret salýǵa arnalǵan qaǵaz, qaryndash, flomaster, túrli-tústi boıaýlar, (qatysýshynyń qalaýynsha) óshirgish, jelim, qaıshy, jip.

Ótkizilý ýaqyty: 45 saǵat.

I bólim

JEKE JUMYS

Kishkentaı qaǵazǵa tikburyshty pishinde qýyrshaqtyń sýretin salyńyz. Qaǵazdy sılındr túrinde jabystyryńyz. Óz qalaýyńyzben qýyrshaqqa kıim jasap, kerekti quraldardy qosyńyz (áshekeıler).

II bólim

Qýyrshaqtardyń teatrlyq qoılymdary

Saýsaqqa jasalynǵan qýyrshaqty kıińiz. Qýyrshaq týraly áńgime oılap tabyńyz. Áńgimeni bylaı bastaımyz. «Erte de bir qýyrshaq bolypty maǵan uqsaıtyn. . . »,   «Erte de bir (qyz, ul) bolypty  men sıaqty».

Osy jumystyń áseri joǵarylaıdy. İshki jan-dúnıeni jeńildetedi. Ári qaraı barlyq qatysýshylar dóńgelene otyryp, árqaısysy ózderi týraly áńgimeleıdi.

Oqýshylar qýyrshaqqa at qoıyp, áńgime qurastyrady. Oqýshylar ózderiniń qalaýymen qýyrshaqtardy kórsetedi. Ári qaraı toppen áńgime qurastyrady. (QÝYRSHAQTAR)

Múmkin, keıbir oqýshylar óziniń máselelerin, ata-analarymen qarym-qatynasynda bólisedi. Keıbir oqýshylar ózderiniń ata-anasymen qarym-qatynas tájirıbesinde bólisedi. Barlyq áńgime qýyrshaq arqyly aıtylady. (áńgimelesý kerek)

Qorytyndy bólim

Jumysty taldaý:

Oqýshylar ózderiniń sabaqtan alǵan áserlerimen bólisedi. Kóńil-kúılerin ortaǵa salady.

Qaǵazdan jasalynǵan saýsaq qýyrshaǵynan bólek, úı jaǵdaıynda matadan tez daıyndaýǵa bolady. Tórtburyshty kez kelgen  tústegi matadan 5H5 sm ólshemmen alamyz. Mata oramal túrinde saýsaqqa kıiledi, rezeńkemen bekitiledi. Óz qalaýymen bet beınesin sopaqsha nemese dóńgelek qaǵazǵa salýǵa bolady jáne saýsaqqa matanyń arasyna qoıamyz. Bul qýyrshaqtar qaǵaz túrinde de qoldanylady.

Sabaq  №28

QAǴAZ - MAILYQ QÝYRSHAQTARY

Maqsaty: ózine jaǵymdy qarym-qatynas týǵyzý.

Mindetteri: ózin-ózi qabyldaý refleksıasy, minez bitisteri jaıynda elesterin qalyptastyrý.

Qajetti quraldar: Túrli-tústi qaǵaz-maılyqtar (salfetka býmajnaıa), qaıshy, stepler, qaryndash kleı, sharǵy jip, kóńildi áýen, jelim.

­Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

I bólim

Qaǵaz - maılyqtan qatysýshylarǵa belgili-bir taqyrypqa saı qýyrshaq jasaý usynylady. Qýyrshaq jasalynyp bolǵan soń «Erte, erte, ertede» dep bastap ózderin sol qýyrshaq negizinde tanystyrady.

II bólim

Ertedegi qaharmandardyń ishinen jan-dúnıeńe jaqyn bir keıipkerdi elestetińiz de, sony somdap berińiz.  

Refleksıa: Alǵan áserlerin ortaǵa salady.

Sabaq №29

ERTEDE MAǴAN UQSAMAITYN BİR QYZ (ul) ÓMİR SÚRİPTİ

Maqsaty: ózin-ózi baǵalaý jáne qıal qabiletin damytý. Óz qabiletin anyqtaý jáne qoldana bilý.

Mindetteri:

- óz ekszıstensıasyn zertteý;
- óziniń qaıtalanbas tulǵa ekendigin, álemniń qaıtalanbas álem ekendigin kórý men qabyldaý;
- álemge degen oń kózqarasyn damytý;
- jeke tulǵalyq qabiletin ashý.

Qajetti quraldar: Qýyrshaqtyń sulbasyn jasaýǵa arnalǵan jipter, qýyrshaqty ásemdeýge arnalǵan ár túrli jipter, qaıshy, aq paraq qaǵazdar (A4), qalamdar.

Ótkizilý ýaqyty: 1 saǵat.

Kirispe:

Jumys barysynda qıyndyq týdyratyn máselelerge baılanysty árbir qatysýshylarǵa júrgizýshi pikirtalasqa qatysýlaryn suraıdy, nátıjesinde óz ekzıstensıasyna qatysty saýaldarǵa jaýap alady.         

Pikirtalasqa arnalǵan suraqtar:

- ózińizdi jıi kinálap, ózińizden kóresiz be?
- adamdardyń qandaı qasıeti Sizge unamaıdy, ashý týdyrady, kóńil – kúıińizdi buzady, jek kórýshilik týdyrady;
- basqa bireýge unaý, sol  adamnyń oıynan shyǵý degendi qalaı túsinesiz?
- «Bul men», «Buny men jasadym», «Men sheshetin», «Men qajet etemin», «Men oılaımyn», «Men senimdimin», «Men qajet etpeımin» degen sózderdi jıi aıtasyz ba?
- basqa adamnyń oıynan shyǵý degendi qalaı túsinesiz?
- sizge unaǵysy kelip, jaǵynyp turǵandy nemese shyn júregimen jasalyp turǵanyn ajyrata alasyz ba?
- jaǵyný, shyn yqylaspen degen sózderdiń maǵynasyn qalaı túsinesiz?

Pikirtalas sońyna qaraı júrgizýshi jalpy jumys josparyn engizedi.

NEGİZGİ BÓLİM:

Qozǵalys nusqaýlyǵy:

Pikirtalastyń árbir qatysýshysyna usynym quraldardan ózderine uqsamaıtyn «qyzdy» daıyndaý usynylady.

Eskertý: Eger topta er adam bolsa, onda olar ózderine uqsamaıtyn er balany jasaıdy.

Basqa barlyq nusqaýlyqtar uqsas:

1. Qýyrshaq sulbasyn (qol men aıaǵy jippen oralǵan qýyrshaqty ) maqta nemese túrli  jipterden jasa.
2. Qýyrshaqqa qaıtalanbas beıne berińiz, ony toqýǵa arnalǵan ártústi jipterden áshekeıleńiz. (shashyn jasańyz, shash úlgisin, kıimin ádemileńiz?).
3. Qýyrshaq daıyn bolǵanda oǵan esim berińiz, onyń minez ereksheligin atap ótińiz. «Ol maǵan uqsaı ma?» degen suraqqa jaýap berińiz. Qýyrshaqpen birge qarym-qatynas jasańyz. Sizde týyndaıtyn máselelerge nazar aýdara otyryp, qarym-qatynas jasańyz.
4. Aq paraqty alyp áńgime jazýdy bastańyz (7-10 sóılem) sizdiń qýyrshaǵyńyz týraly. Ony mynadaı sózdermen bastańyz «Baıaǵy ótken zamanda maǵan uqsamaıtyn qyz bolǵan eken» . Onyń atyn kórsetińiz, onyń qandaı ekenin aıtyńyz, neni jaqsy kóredi, ómirde oǵan ne qymbat ekenin. Qysqa áńgimeni «Mine, bir kúni...» degen sózdermen aıaqtańyz.
5. Mátini ishki betine qalatyndaı etip paraqty tórtke búkteńiz. Kelesi jol tanıtyndaı etip buryshyna belgi qoıyp, paraqty júrgizýshige berińiz.
Eskertý: Júrgizýshi qatysýshylardan paraqtardy alady da, aralastyryp taratady. Jazylǵan «hat»  ıesine tap bolmaýy kerek.
6. «Hat» alǵan kezde aldyńǵy mátindi búktegen jerden ashyńyz, kelgen jerińizden ári qaraı jalǵastyryp jazyńyz. «Mine, bir kúni» degen sózden bastap jazyńyz. Neden bastalyp, neden aıaqtalǵanyn sýretteńiz. Betti búktep júrgizýshige berińiz.
Eskertý: Júrgizýshi betterdi jınap, belgilengen belgisine qaraı qatysýshylarǵa  qaıta beredi.
7. Siz bettegi barlyq jazylǵandy oqyp shyǵyp, suraqtarǵa jaýap jazyńyz:
- Oqyp shyqqan áńgimeńizden Sizdi ne tańdandyrdy?
- Bul áńgime Siz úshin ne týraly?
- Qyzyńyzdan neni qabyldaısyz, qaısysyna qarsysyz?
- Sizge uqsamaıtyn qyz sizge nesimen qymbat?

Eskertý: Toptyń minez-qulyq ereksheligine, quramyna qaraı suraqtardy júrgizýshi ózi qoıýǵa bolady. Toptyń ár qatysýshysy suraqtarǵa aýyzsha jaýap berýine nemese qaıta tolyq baılanys berýine bolady.
Qorytyndy:
«Ertede maǵan uqsamaıtyn bir qyz «ul» ómir súripti» ádisi. Óz ekzıstensıasyn qaıta oılaýyna, «keshegi», «aldyńǵy kúngi», «ótken jylǵy» ózindegi aıyrmashylyqty kórýge múmkindik beredi. Ózine uqsas  nemese jaqsy qasıetterdi tabýǵa, sonymen birge óz ishki jan- dúnıesi neshe túrli jáne de eshqandaı shegi bolmaıtyndyǵyn túsiný. Bul ómirde jarty tústerdiń ózindik baǵasy bar. Bul jarty túster kóp jaǵdaıda qanyǵyraq etedi. Óz ýaqytynda, óz baǵytyn qabyldaý tulǵanyń kórinisin ashýǵa kómektesedi.

Sabaq №30

TUMAR - QÝYRSHAQ

Maqsaty: qorqynyshty joıý, «Men» konsepsıasyn damytý, «Men» bolashaqta keıpin qalyptastyrý.

Mindetteri:

— ózin-ózi baǵalaýdy kóterý;
— ózin qabyldaý;
— jeke adamnyń qaýipsizdigin kúsheıtý.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

Jumystyń barysy:

Kirispe: Qýyrshaq – osy ýaqyttaǵy sizderdiń jaqsy qasıetterińizdiń beınesi. Ol tumar bolyp daıyndalady jáne sizdiń jeke boı tumaryńyz bolady.

Negizgi bólim

Qajetti quraldar:  Aq tústi maqta matasynyń qıyndysy nemese zyǵyr matasy, túrli-tústi shyttyń 3-4 qıyndysy, túrli-tústi jipter, maqta, ırıs jip.

Osy qıyndylardy kesýge qaıshy jáne jáı jipterdi paıdalanamyz. Aq mata qıyndynyń ortasyna (shamamen 15h15 sm) shaǵyn kesek maqta kesindiler jáne jipterdiń úzindilerin qoıyńyz. Tyǵyndyny qıyndynyń ortasymen qaptap jáne jippen qatty orap tastańdar. Endi qoldaryn jasańdar. Ol úshin matanyń eki jaǵynan ushtaryn túzep, qoldarynyń uzyndyǵyn belgileımiz. Az ǵana matanyń ishki jaǵynyń qolyn qaıyramyz. Shetinen qýyrshaqtyń alaqanynyń mólsherin ólsheımiz jáne matany jippen tartyp tastaımyz. Eki qıyndydan (10h10sm) tumar-qýyrshaqtyń keýdesin oraımyz, maqtamen toltyryp, 2 sharık jasaý kerek. Sharıkterdi bir – birimen baılańyz.    Qýyrshaqtyń basynyń astynan tómen qaraıtyn quıryqtar qylyp baılańyz, qoldan tómen. Qýyrshaqtyń basyna oramal tartyńyz. (taǵy basqa qıyndy) Ushburyshty mata qıyndysymen. Qýyrshaqtyń basymen tómen aınaldyryńyz jáne ıýbka qıyndysymen aınaldyryp, (betin ishke qaratyp) qýyrshaqtyń keýdesiniń astynan jippen qatty baılap tastańyz. Endi ıýbkany syrtyna qaraı aınaldyryńyz.   Búrshelerin jazyp túıemiz, bólek baılap, qýyrshaqtyń betine qaıyryp, beldemshemen qatty baılap aýdaryńyz (tómen tartyńyz). Artyq jipterdi kesip tastańdar. Tumar- qýyrshaq daıyn! Osyndaı saqtaýshy qýyrshaq endi sizde bar! Saqtańdar, kútińder, eshkimge bermeńder. Ol óz aldyna senderdi qorǵaıdy.

Qorytyndy: Osy qýyrshaqty daıyndaýda ózine degen jaýapkershiligin arttyrady jáne qaýipsizdik sezimin kúsheıtedi.

Sabaq №31

Sosıometrıa ádisi boıynsha synyp oqýshylarynyń qarym-qatynas zertteý jumysynyń saraptamasy

Maqsaty:  synyp oqýshylarynyń arasynda lıder jáne shettep qalǵan oqýshyny, shaǵyn toptardy anyqtaý.
Zertteý barysy:

Oqýshylarǵa mynadaı saýalnama úlestiriledi:
1. Kimmen bir partada otyrǵyń keledi?
2. Kimmen birge joryqqa shyqqyń keledi?
3. Kimdi týǵan kúnińe shaqyrǵyń keledi?

Tańdaý matrısasy

№Kim tańdaıdy Kimdi tańdaıdy
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1
2
3
4
Qansha ret tańdaldy:
Ózara (birin-biri)
qansha adam tańdady                       
  «Tańdaý matrısasyndaǵy» maǵlumattardy óńdep bolǵan soń, «Sosıogramma» jasalady.

İ. dóńgelekke (ortalyqqa) eń kóp tańdalynǵan oqýshylar túsedi; ( 2 ese kóp tańdalǵandar)
İİ dóńgelekke-ortasha tańdalǵandar
İİİ dóńgelekke-eleýsiz(mensinbeıtin) balalar-ortasha sannan tómen
İÚ dóńgelekke-oqshaý qalǵan, shettelgen balalar birde-bir ret tańdalynbaǵan.

Sosıogrammany toltyrǵanda, oń jaǵynda-uldar ( ), sol jaǵynda – qyzdar (
belgileıdi.

Nátıjesinde: Saraptama nátıjesi boıynsha oqshaýlanǵan (eleýsiz nemese shettep qalǵan )  oqýshylarmen jumys júrgiziledi.

Sabaq №32

İ. G. N. Kazansevanyń «Ózin-ózi baǵalaý» testi.

Nusqaý:  «Sizge birneshe tujyrymdamalar oqylady. Siz sol tujyrymdamanyń rettik sanyn jazyp, janyna berilgen úsh jaýaptyń bireýin jazasyz. Jaýaptar «ıá» nemese «+», «joq»- «-», «bilmeımin»-«?». Tez, oılanbaı jaýap berińiz».

Saýalnama teksti:

1. Óz isimde men árqashan tabysqa senemin.
2. Men uzaq ýaqyt kóńilsiz kúıdemin.
3. Balalardyń kóbi mennen aqyl-keńes suraıdy.
4. Ózime degen senim mende múlde joq.
5. Basqa balalar sıaqty mende tapqyr, qabilettimin.
6. Keıde men ózimdi eshkimge kerek emespin dep sezinemin.
7. Men ár isti jaqsy isteımin.
8. Bolashaqta (mektep bitirgennen keıin) men eshteńege qol jetkize almaıtyn sıaqtymyn.
9. Ár iste men ózimdi aldamyn dep esepteımin.
10. Keleshekte ókineıtindeı isterdi men kóp jasaımyn.
11. Men jaqsy tanıtyn bireýlerdiń tabysy, meniń jeńilýim dep oılaımyn.
12. Menińshe, aınalamdaǵy adamdar maǵan aıyptaýmen qaraıdy.
13. Meni múmkin bolatyn sátsizdik mazalamaıdy.
14. Menińshe, maǵan tapsyrylǵan isti sátti oryndaý úshin ártúrli kedergiler bóget jasaıdy.
15. Bolǵan iske men ókinbeımin.
16. Meniń aınalamdaǵylar menen góri súıkimdi.
17. Meniń oıymsha, meniń kómegim basqalarǵa jıi qajet sıaqty.
18. Menińshe, men basqalardan góri nashar oqımyn.
19. Sátsizdikten góri mende tabystar kóp.
20. Ómirde men áldeneden árqashanda qorqamyn.

Nátıjeni óndeý.

— Taq sandardaǵy suraqtardyń «ıá» jaýaptar sany;
— Jup sandardaǵy suraqtardyń «ıá» jaýaptar sany;
— Birinshi nátıjeden ekinshi nátıjeni alyńyz. Eń sońǵy nátıje – 10-nan +10-ǵa deıin bolýy múmkin.

Nátıjesinde:

– 10-nan -4-ke deıin— ózin-ózi baǵalaýy tómen.

–3-nan +3-ǵa deıin— ózin-ózi baǵalaýy orta.

+4-nan +10-ǵa deıin— ózin-ózi baǵalaýy joǵary.

Sabaq №33

Grafıkalyq ádister kóbinese derbes jáne kómekshi retinde qarastyrylady. Mamandarda olar negizinen óte nashar senimsiz retinde baǵalanady. Alaıda, olar adamǵa shyndyqty jobalaý jáne óz betinshe elemeýge múmkindik beredi. Demek, sýret belgili dárejede adamnyń jeke tulǵasyn, onyń kóńil-kúıin, sezimderin, ýaıymdaryn, qarym-qatynasyn kórsetedi.

Praktıkter sýret testterdi jıi qoldanady. Sýrettiń nátıjesi bala óziniń kúızelisterin aýyzsha aıtyp jetkize almaıtyndyǵynan onyń ishki dúnıesiniń kórinisin bildiredi. Árına, zertteýshi úshin onyń sýretterdi qandaı beınede qoldanǵany jáne olardyń kómegimen qandaı málimet alynǵandyǵy árqashan túsinikti.

Psıhodıagnostıkanyń maqsaty jobalyq grafıkalyq ádisteriniń onyń nátıjesiniń psıhotúzetý úrdisinde qoldandy, sol sıaqty kóbinese olar bala óziniń ishki dúnıesin kórsetýge jáne ózin túsinýge yqpal etedi.

«Jańbyr astyndaǵy adam» ádistemesi sırek kezdesetin , biraq qyzyqty jáne málimetti ádisteme bolyp tabylady. Ol adamnyń ego kúshiniń dıagnostıkasyna , onyń jaǵymsyz jaǵdaılarǵa qarsy turý qabiletine baǵyttalǵan. Sonymen, qatar qorǵanys mehanımzderiniń qasıetteri men jeke tulǵa rezervterin ashýǵa kómektesedi.

Nusqaý

Nusqaý klasıkalyq qarapaıym túrde beriledi. Zertteýshige qaǵazdyń A4tik baǵyttalǵan aq paraǵyna adamnyń sýretin salý usynylady, al budan keıin sondaı basqa paraqqa bólek – jańbyr astyndaǵy adamnyń sýretin salýdy tapsyrady.

Eki sýretti salystyrý adamnyń stresstik, qolaısyz (jaǵymsyz) jaǵdaıda ol qıyndyq kezinde ne sezinetindigin anyqtaýǵa múmkindik beredi.

Testileý kezinde salynǵan sýretti baqylaý mańyzdy jáne zertteýshiniń barlyq aıtqandaryna nazar aýdarý kerek. Kóbirek senimdi málimet alý úshin zerttelinýshige qosymsha suhbat júrgizý kerek.

Interpretasıada usynystarǵa súıene otyryp, logıkalyq kózqaraspen barlyq arnaıy bólshekterdi taldaýǵa kóshýge bolady. Sýretterdi ınterpretasıa-laý kezinde kelesi málimetterge kóńil bólý kerek.

«Jańbyr astyndaǵy adam» sýretin «adam» sýretin salystyrǵanda kóptegen aıyrmashylyqtardy aıqyndaýǵa bolady.

Ekspozısıa qalaı ózgergenin qaraý mańyzdy. Sonymen qatar adam kútip turǵandaı beınelense, onda bul ómirdiń qıyn jaǵdaılarynan ketý tendensıasymen baılanysty, qıyndyqtan qashýmen de baılanysty bolýy múmkin. (mys: eger adamnyń beınesi qus ushatyn bıiktikten baqylanǵandaı beınelense).

Jańbyr astyndaǵy adam keskini paraqtyń joǵarǵy jaǵyna jyljý jaǵdaıynda zerttelýshiniń áreketten qashý beıimdiligi, sonymen qatar qorǵanys mehanızmderiniń bar ekendigi aıtylady.

Keskiniń ózgerýi (transformasıa)

Keskinniń kóleminiń ulǵaıýyn keıde jasóspirimderde kezdesedi. Olar kóbirek kúshti jáne ózderine senimdi bolǵandyǵyn bildiredi.

Keskinniń kishireıýi- zerttelýshi ózin qorǵaý men jaqtaýshylyqty qajet ótkendi tanytady, óziniń ómirindegi jaýapkershilikti basqa adamdarǵa keshirýdi kózdeıdi. Kishkentaı keskindeýlerdi salatyn bala ádette óziniń ózimin kórsetýge uıalady jáne adamdarmen ózara qarym-qatynasy kezinde keıbir kedergiler men kópshilik tendensıalaryna ıe bolady . Olar stress nátıjesinde depressıalyq jaǵdaıǵa dýshar bolatyndyǵyn sezdiredi.

Eger de jańbyr astyndaǵy adam sýretinde keskinderdi beıneleý kezinde deneniń qandaı da bir bóligi (aıaq, qol , qulaq, kóz) salynsa, onda bul qorǵanys mehanızmderiniń ózgelikshelikterin jáne eko reaksıasynyń kóriný erekshelikterin kórsetedi.

Kıimniń bolmaýy minez-qultyń anyqtalǵan taptaýryndaryn eskermeýine sezinýdiń albyrttyǵyna baılanysty.

Jańbyr belgileri (atrıbýttary)

Jańbyr-adamdarda bolatyn kedergiler, jaǵymsyz áserler. Beıneleýdiń sıpaty adamnyń qıyn jaǵdaılardy qalaı qabyldaıtyndylyǵymen baılanysty:  sırek tamshylar-ýaqytsha, jeńýge bolatyn jaǵdaılar,  boıalǵan tamshy nemese syzyqtar –qıyn, úzdiksiz jaǵdaılar. Jańbyrdyń qaıdan «keletinin» (adamnyń oń nemese sol jaǵynan)jáne bólik kóp jaǵdaıda áreketke dýshar bolatynyn anyqtaý kerek. Interpretasıa adam keskini nemese oń jáne sol jaǵynyń jazylǵan mánimen qatysyp júrgiziledi.  Qara bult – jaǵymsyz jaǵdaılardy kútý belgisi bolyp tabylady. Bulttar, qara bulttardyń sanyna olardyń mólsheriniń qalyndyǵyna, ornalasýyna nazar aýdarý mańyzdy. Depressıvtik jaǵdaıda barlyq aspandy alatyn aýyr qara bult beınelenedi.  Shalshyq sý, batpaq, balshyq bul -úreıli jaǵdaıdyń saldaryn, «jańbyrdan»keıin qalatyn qaıǵyrýlardy beıneledi. Shalshyqtyń beıneleý ereksheligine nazar aýdarý qajet (forma, tereńdigi, shashyrandy). Adam keskinine shalshyq qalaı ornalasqanyn eskerý mańyzdy. ( Keskenniń artqy jaǵynan nemese aldyńǵy jaǵyna ornalasqan ba, adamdardy barlyq jaǵynan qorshaǵan nemese onyń ózi shalshyqta tur ma? Soǵan mán berý kerek.

Qosymsha belshekter

Barlyq qosymsha bólshekter (úı , aǵash, oryndyq, mashına) nemese adam qolyna ustaıtyn zattar (sómke, gúl, kitap) qosymsha syrtqy tirekke degen qajettiliktiń kórinis retinde qarastyrylady.

Bólshekterdi kóbirek tolyqtaı túsindirý ( mánin ashý) kórsetilgen beıneniń sımvoldyq mánin quraıdy. Mys:  Naızaǵaı damýyndaǵy jańa sıkldiń bastaýyn jáne adamnyń ómirindegi qaıǵyly ózgeristerdi beıneleýi múmkin. Naızaǵaıdan keıin jıi paıda bolatyn, kúnniń shyǵýyn aldyn-ala bildiretin kempirqos tolyǵymen oryndalmaǵan armandardy bildiredi.

Qolshatyrdyń- syrty jaǵymsyz nóserlerden psıhıkalaq qorǵanýdyń sımvolıkalyq beınesin túsindiredi. Beınelerdi túsindirý kózqarasy boıynsha qolshatyr beınesinde ana men ákesine baılanysty belgi retinde qarastyrylady. Qolshatyrdyń kúmbezi ananyń bastaýy, al ustaıtyn jeri áke bastaýy. Qolshatyr jaýyn-shashynnan qorǵaýy da, qorǵamaýy múmkin. Adamdardyń keskinine qatysty qolshatyrdyń kólemi men ornalasýy psıhologıalyq qorǵanys mehanızmi áreketiniń qarqyndylyǵyn kórsetedi.

Bólshekterdiń burmalanýy men ótkizilýi.

Qatysty bólshekterdiń bolmaýy shıelenisti jaǵdaılarǵa jáne psıhıkalyq qorǵanys mehanızmderin yǵystyrýdyń saldary bolýyn kórsetýi múmkin.

Mys: sýrette qolshatyrdyń qatyspaýy qıyn jaǵdaıda ata-anasy jaǵynan kómektiń bolmaýy jaǵdaıyn kórsetýi múmkin.

Sýretterdegi túster

Sýretti qarapaıym qalammen oryndaýǵa bolady. Kóp adamdar túrli-tústi qalamnyń qoldanýyn qalaıdy. Eger zertteýshide túrli-tústi qalamdardyń barlyǵy jaǵdaıda, tústerge qarap sheshim shyǵarýdyń qajeti joq.

Túster belgili bir sezimderdi, kóńil-kúıdi jáne adamdardyń qarym-qatynasyn bildirýi múmkin. Sonymen qatar ár túrli reaksıalardyń jáne shıelenisý jaǵdaıyn da beıneleýi múmkin.

Jaqsy beıimdelgen emosıalyq qalypty bala ádetke 2den-5ke deıingi tústerdi qoldanady. 7-8 túster joǵary labldilikti kórsetedi. Bir tústiń qoldanylýy emosıalyq ózgerýdi qorqynyshtyń bolýyn málimdeıdi.

Sabaq №34

MENİŃ BEINEM

Maqsaty: óz beınesin anyqtaý.

Qajetti quraldar: Folga, qalam, aq qaǵaz, maı sham.

Ótkizilý ýaqyty: 45 mınýt.

I bólim

Árbir qatysýshy óziniń aty men famılıasynan álemde joq birneshe esim qurastyrý kerek. Áripter bir neshe ret qoldanýy múmkin. Qurastyrǵan esimderin oqıdy. Sol esimderdiń ishinen bir esim tańdap, oǵan birneshe minezdeme beredi.

II bólim

Qatysýshylarǵa folga taratylady. Osy folgadan oıyńyzdaǵy qýyrshaqty jasańyz. Qýyrshaqtyń qolyńda bir sımvol bolýy shart. Ol sımvol bir maǵyna bildirýi múmkin. Qatysýshylar sheńber boıymen óz qoldarynan shyqqan qýyrshaqtaryn tanystyrady. Qýyrshaqty shamnyń kez kelgen janyna ornalastyrady. Oǵan esimin qoıyp, ol týraly anyqtama berińiz?

Refleksıa:

-  Bul jumystan ne aldyńyzdar?
-  Sizge ne berdi?
-  Qandaı áser aldyńyz?

PAIDALANǴAN ÁDEBIETTER

1. Tararına. E. V. Praktıkým po art-terapıı: shkatýlka mastera. Elton-2 , Lýgansk-2013, 110-125 b.
2. Lebedeva. L. D. Praktıka art-terapıı: podhody, dıagnostıka, sıstema zanátıı-SPb:   Rech, 2003
3. Osnova kýkloterapıı/A. Iý. Tatarınseva/ Psıhologıcheskaıa gazeta-2008.
4. Tatarınseva A. Iý. Detskıe strahı: kýkloterapıa v pomosh detám. -SPb-2007.
5. Chebanán G. G. KrasıkovaA. R. Kýkloterapıa v korreksıonnoı ı lechebnoı pedagogıka// Korreksıonnaıa pedagogıka. Ujymdyqmonografıa /Rostov n/D: Fenıks, 2002.
6. Kopıtyna. A. I. Praktıkým po art-terapıa. Moskva-Harkov-Mınsk. 2001.
7.   «Jantaný  máseleleri» jýrnaly. №2-2012. 37 bet.
8. «Jantaný máseleleri» jýrnaly. №4-2013. 24-25 bet.
9. «Jantaný máseleleri» jýrnaly. №5-2013. 22-24 bet.
10. «Jantaný máseleleri» jýrnaly. №1-2012. 46-47 bet.
11. «Jantaný máseleleri» jýrnaly. №3-2014. 21-25 bet.
12. «Mekteptegi psıhologıa – v shkole» jýrnaly. №8-2013. 22-23 bet.
13. «Jantaný máseleleri»  jýrnaly. №13-2011. 51 bet.

---